GOSPODARKA

BUDŻETOWA

I SYSTEM BUDŻETOWY

Geneza instytucji budżetu

ANGLIA



1273 – uprawnienia w zakresie podatków



1688 – uprawnienia w zakresie wydatków

POLSKA



1374 uprawnienia w zakresie podatków



1504 – rozdział skarbu królewskiego od skarbu państwa



1768 – uchwalono pierwszy budżet



1791 – konstytucja 3 maja – prawo budżetowe

FRANCJA



1598 – oddzielenie majątku państwa od majątku króla



1781 – po raz pierwszy opublikowany został budżet

państwa



1817 – funkcjonuje instytucja budżet państwa



1862 – prawo budżetowe

Pojęcie budżetu publicznego

Budżet publiczny to zestawienie przewidywanych

dochodów i wydatków oraz przychodów i

rozchodów

związku

publicznoprawnego

na

określony z góry okres (rok budżetowy),

uchwalane przez organ stanowiący.

Budżet publiczny postrzegany jest jako:



Scentralizowany fundusz pieniężny



Plan finansowy



Norma prawa (ustawa/uchwała budżetowa)



Instrument polityki fiskalnej (polityki budżetowej)



Instrument zarządzania finansami publicznymi

Strumienie budżetowe

DOCHODY

WYDATKI

PRZYCHODY

ROZCHODY

MINUS

MINUS

PLUS

PLUS

BUDŻET PUBLICZNY

NADWYŻKA

DEFICYT

Gospodarka budżetowa i zasady

budżetowe



GOSPODARKA BUDŻETOWA – to wszystkie
czynności

związane

z

gromadzeniem

i

wydatkowaniem środków budżetowych, czyli
planowanie budżetu, gromadzenie dochodów i
przychodów

budżetowych,

dokonywanie

wydatków i rozchodów budżetowych, kontrola
przestrzegania

dyscypliny

finansów

publicznych (dyscypliny budżetowej).



ZASADY BUDŻETOWE – to postulaty nauki pod
adresem ustawodawstwa i praktyki dotyczące
prawidłowej organizacji i funkcjonowania
gospodarki budżetowej.

Zasady budżetowe

1/2



Zasada zupełności (powszechności) wymaga ujęcia w budżecie

wszystkich dochodów i wydatków państwa.



Zasada jawności głosi konieczność prezentowania dochodów i

wydatków

społeczeństwu,

a

konkretnie

organom

przedstawicielskim, organizacjom społecznym, obywatelom.



Zasada jedności formalnej – funkcjonuje jeden budżet władz

centralnych i terenowych (samorządowych).



Zasada jedności materialnej – dochody budżetowe mają

przeznaczenie ogólne, tzn. nie są związane z określonymi

zadaniami finansowanymi z budżetu (wyjątek dotacje celowe,

środki unijne).



Zasada równowagi – bezwzględnej (dochody = wydatki) i

względnej – dopuszcza się istnienie deficytu i wskazanie źródeł

jego sfinansowania.



Zasada szczegółowości (specjalizacji) głosi, iż dochody powinny

być ujmowane według źródeł a wydatki według przeznaczenia,

przy czym środki budżetowe powinny być wydatkowane w

określonym czasie i tylko do wysokości ustalonej w budżecie.

Zasady budżetowe

2/2



Zasada przejrzystości (jasności) – układ budżetu powinien

pozwalać na rozpoznanie procesów zachodzących w budżecie.



Zasada

realności

–

postuluje

maksymalną

precyzję

planowaniu dochodów i wydatków budżetowych.



Zasada jednoroczności głosi, że budżet obejmuje okres roku.



Zasada uprzedniości postuluje aby budżet był uchwalony

przed rozpoczęciem roku budżetowego.



Zasada gospodarności wymaga racjonalnego (oszczędnego)

wydatkowania środków.



Zasada polityczności – budżet przygotowywany, uchwalany i

wykonywany jest przez organy władzy publicznej, której

reprezentantami są politycy z różnych ugrupowań, a więc w

strukturze i poziomie dochodów oraz wydatków budżetu

odzwierciedla się realizacja programów wyborczych i walka

polityczna.

System budżetowy

SYSTEM BUDŻETOWY – to system norm prawnych i

procedur określających:



kompetencje organów publicznych w sprawach
budżetowych,



formy organizacyjne gospodarki budżetowej i
pozabudżetowej,



zasady gromadzenia i wydatkowania środków
budżetowych,



zasady

rachunkowości

i

sprawozdawczości

budżetowej,



zasady procedury budżetowej,



zasady dyscypliny finansów publicznych.

Formy organizacyjno-prawne

jednostek sektora finansów publicznych

FORMY GOSPODARKI BUDŻETOWEJ (budżetowanie brutto)



JEDNOSTKI BUDŻETOWE

FORMY

GOSPODARKI

POZABUDŻETOWEJ

(budżetowanie

netto)



RACHUNEK DOCHODÓW PLACÓWEK OŚWIATOWYCH



SAMORZĄDOWE ZAKŁADY BUDŻETOWE



PAŃSTWOWE FUNDUSZE CELOWE



AGENCJE WYKONAWCZE



INSTYTUCJE GOSPODARKI BUDŻETOWEJ

PAŃSTWOWE I SAMORZĄDOWE OSOBY PRAWNE

Jednostka budżetowa

1/2



Jednostka budżetowa (państwowa i samorządowa) nie
posiada osobowości prawnej i pokrywa swoje wydatki
bezpośrednio z budżetu, a pobrane dochody odprowadza na
rachunek odpowiednio dochodów budżetu państwa albo
budżetu jednostki samorządu terytorialnego.



Jednostka budżetowa działa na podstawie statutu.



Podstawą gospodarki finansowej jednostki budżetowej jest
plan dochodów i wydatków (plan finansowy jednostki
budżetowej).



Jednostki budżetowe tworzą, łączą, likwidują, przekształcają
odpowiednio: ministrowie, kierownicy urzędów centralnych,
wojewodowie, inne organy na szczeblu centralnym -
państwowe jednostki budżetowe, organy stanowiące JST –
samorządowe jednostki budżetowe.

Jednostka budżetowa

2/2



Samorządowe jednostki budżetowe prowadzące działalność określoną w
ustawie o systemie oświaty gromadzą na wydzielonym rachunku dochody
określone w uchwale przez organ stanowiący JST pochodzące w
szczególności ze spadków, zapisów, darowizn, odszkodowań w postaci
pieniężnej na rzecz jednostki budżetowej.



Organ stanowiący JST określa:



samorządowe jednostki budżetowe, które gromadzą dochody,



źródła z których dochody są gromadzone na rachunku,



przeznaczenie dochodów, z tym że dochody wraz z odsetkami nie mogą
być przeznaczone na finansowanie wynagrodzeń osobowych,



sposób i tryb sporządzania planu finansowego dochodów i wydatków nimi
finansowanych, dokonywania zmian w tym planie oraz ich zatwierdzania.



Wydatki z rachunku dochodów własnych mogą być dokonywane do
wysokości kwot zgromadzonych dochodów, w ramach planu finansowego.



Środki finansowe pozostające na rachunku dochodów własnych na dzień
31 grudnia roku budżetowego, podlegają odprowadzeniu na rachunek
budżetu JST w terminie do dnia 5 stycznia następnego roku.

Samorządowe zakłady budżetowe

1/3

Zadania własne JST mogą być wykonywane przez samorządowe zakłady

budżetowe w zakresie:



gospodarki mieszkaniowej i gospodarowania lokalami użytkowymi,



dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego,



wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i

oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku

oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów

komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz,



lokalnego transportu zbiorowego,



targowisk i hal targowych,



zieleni gminnej i zadrzewień,



kultury fizycznej i sportu, w tym utrzymywania terenów

rekreacyjnych i urządzeń sportowych,



utrzymywania różnych gatunków egzotycznych i krajowych zwierząt,

w tym w szczególności prowadzenia hodowli zwierząt zagrożonych

wyginięciem, w celu ich ochrony poza miejscem naturalnego

występowania,



cmentarzy.

Samorządowe zakłady budżetowe

2/3



Samorządowe

zakłady

budżetowe

(SZB)

odpłatnie

wykonują wyodrębnione zadania i pokrywają koszty swojej
działalności z przychodów własnych.



Podstawą gospodarki finansowej SZB jest roczny plan
finansowy, obejmujący przychody, koszty działalności i
inne

obciążenia,

stan

środków

obrotowych,

stan

należności i zobowiązań na początek i koniec okresu oraz
rozliczenia z budżetem JST.



SZB otrzymywać z budżetu JST dotację celową na zadania
bieżące finansowane z udziałem środków europejskich i
innych bezzwrotnych środków zagranicznych; dotację
celową na dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji,
jednorazową dotację na pierwsze wyposażenie w środki
obrotowe; dotację podmiotową.

Samorządowe zakłady budżetowe

3/3



SZB tworzą, łączą, likwidują, przekształcają
organy stanowiące JST.



SZB dokonują wpłat do budżetu JST nadwyżek
środków obrotowych, ustalonych na koniec
okresu sprawozdawczego, chyba, że organ
stanowiący JST postanowi inaczej.



W

planie

finansowym

SZB

mogą

być

dokonywane zmiany w ciągu roku w przypadku
realizowania

wyższych

od

planowanych

przychodów i kosztów, pod warunkiem że nie
spowoduje to zmniejszenia wpłat do budżetu
JST ani zwiększenia dotacji z budżetu.

Państwowy fundusz celowy

1/2



Państwowy fundusz celowy (PFC) jest tworzony na

podstawie odrębnej ustawy i nie posiada osobowości

prawnej.



Przychody PFC pochodzą ze środków publicznych, a koszty

są ponoszone na realizację wyodrębnionych zadań

państwowych.



PFC stanowi wyodrębniony rachunek bankowy, którym

dysponuje minister wskazany w ustawie tworzącej PFC albo

inny organ wskazany w tej ustawie.



Do PFC nie zalicza się funduszy, których jedynym źródłem

przychodów,

z

wyłączeniem

odsetek

od

rachunku

bankowego i darowizn, jest dotacja z budżetu państwa.



Podstawą gospodarki finansowej PFC jest roczny plan

finansowy.



Ze środków PFC mogą być udzielane pożyczki JST, jeżeli

ustawa tworząca PFC tak stanowi.

Państwowy fundusz celowy

2/2



Koszty PFC mogą być pokrywane tylko w ramach

posiadanych środków finansowych obejmujących bieżące

przychody, w tym dotacje z budżetu państwa i

pozostałości środków z okresów poprzednich.



W palnie finansowym PFC mogą być dokonywane zmiany

polegające na zwiększeniu prognozowanych przychodów

i odpowiednio kosztów, jednak zmiany te nie mogą

powodować zwiększenia dotacji z budżetu państwa.



Jeżeli PFC posiada zobowiązania wymagalne, to

zwiększenie

przychodów

w

pierwszej

kolejności

przeznacza się na ich spłatę.



Zmiany kwot przychodów i kosztów PFC dokonuje

odpowiednio minister lub organ dysponujący tym

funduszem celowym po uzyskaniu zgody Ministra

Finansów i opinii sejmowej komisji do spraw budżetu.

Agencje wykonawcze

1/3



Agencja wykonawcza (AW) jest państwową osobą
prawną tworzoną na podstawie odrębnej ustawy w
celu realizacji zadań państwa.



Zasady działania AW, w tym zasady prowadzenia
gospodarki finansowej, określa ustawa i jej statut.



Podstawą gospodarki finansowej AW jest roczny plan
finansowy obejmujący przychody z prowadzonej
działalności, dotacje z budżetu państwa, zestawienie
kosztów

funkcjonowania

AW

realizacji

wyodrębnionych zadań, środki na wydatki majątkowe,
wynik finansowy, stan należności, zobowiązań i
środków pieniężnych na początek i koniec okresu.

Agencje wykonawcze

2/3



Projekt rocznego planu finansowego ustala właściwy organ

AW w porozumieniu z ministrem sprawującym nadzór nad

AW i po zatwierdzeniu przez niego projekt ten jest

przekazywany Ministrowi Finansów.



Planowane dochody AW nie powinny być wyższe od

planowanych wydatków AW (ewentualnie na takie

przekroczenie może wyrazić zgodę Minister Finansów).



W planie finansowym AW mogą być dokonywane zmiany

przychodów i kosztów po uzyskaniu zgody ministra

sprawującego nadzór nad AW, wydanej po uzyskaniu zgody

komisji sejmowej właściwej do spraw budżetu.



Zmiany planu finansowego AW nie mogą powodować

zwiększenia zobowiązań AW ani pogorszenia wyniku

finansowego

AW;

o

dokonanych

zmianach

należy

powiadomić Ministra Finansów.

Agencje wykonawcze

3/3



AW może otrzymywać dotacje z budżetu państwa w
zakresie określonym w odrębnych ustawach. AW może
zaciągnąć zobowiązania na okres realizacji danego zadania
przekraczający rok budżetowy, jeżeli wydatki niezbędne na
obsługę zobowiązania znajdują się w rocznym planie
finansowym.



AW jest zobowiązana corocznie wpłacać do budżetu
państwa (do dnia 30 czerwca po roku, w którym nadwyżka
powstała), na rachunek bieżących dochodów państwowej
jednostki budżetowej obsługującej ministra sprawującego
nadzór nad AW, nadwyżkę środków finansowych ustalonych
na koniec roku, pozostającą po uregulowaniu zobowiązań
podatkowych (Rada Ministrów może w szczególnej sytuacji
wyrazić zgodę na niewpłacanie tej nadwyżki).

Instytucja gospodarki budżetowej

1/3



Instytucja gospodarki budżetowej (IGB) jest jednostką
sektora finansów publicznych tworzoną w celu realizacji
zadań

publicznych,

która

odpłatnie

wykonuje

wyodrębnione zadania, pokrywa koszty swojej działalności
oraz zobowiązania z uzyskiwanych przychodów.



IGB może być tworzona przez ministra lub szefa Kancelarii
Prezesa Rady Ministrów, organ lub kierownika jednostki –
Kancelaria

Sejmu,

Kancelaria

Senatu,

Kancelaria

Prezydenta RP, Trybunał Konstytucyjny, NIK, SN, NSA i
wojewódzkie

sądy

administracyjne,

Krajowa

Rada

Sądownictwa, sądownictwa powszechnego, Rzecznika Praw
Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka, Krajowej Rady
Radiofonii i Telewizji, Generalnego Dyrektora Ochrony
Danych

Osobowych,

Instytutu

Pamięci

Narodowej,

Krajowego Biura Wyborczego, Państwowej Inspekcji Pracy.

Instytucja gospodarki budżetowej

2/3



IGB może otrzymywać dotacje z budżetu państwa w

zakresie określonym w odrębnych ustawach.



Podstawą gospodarki finansowej IGB jest roczny plan
finansowy obejmujący przychody z prowadzonej
działalności, dotacje z budżetu państwa, zestawienie
kosztów

funkcjonowania

AW,

realizacji

wyodrębnionych zadań, środki na wydatki majątkowe,
wynik finansowy, stan należności, zobowiązań i
środków pieniężnych na początek i koniec okresu.



Koszty IGB mogą być pokrywane tylko w ramach
posiadanych środków finansowych obejmujących
bieżące przychody, w tym dotacje z budżetu państwa i
pozostałości środków z okresów poprzednich.

Instytucja gospodarki budżetowej

3/3



Nowotworzonej IGB może być przyznana jednorazowa dotacja
na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe.



W planie finansowym IGB mogą być dokonywane zmiany
przychodów i kosztów w trakcie roku budżetowego po
uzyskaniu zgody organu wykonującego funkcje organu
założycielskiego.



Zmiany planu finansowego IGB nie mogą powodować
zwiększenia dotacji z budżetu państwa ani pogorszenia
planowanego wyniku finansowego AW; o dokonanych
zmianach należy niezwłocznie powiadomić Ministra
Finansów.



IGB działa na podstawie statutu nadanego przez organ
wykonujący funkcje organu założycielskiego.



Dyrektora IGB powołuje i odwołuje organ wykonujący funkcje
organu założycielskiego.

Państwowe i samorządowe osoby prawne



Państwowe i samorządowe osoby prawne (PSOP) tworzone są

na podstawie odrębnych ustaw.



Podstawą gospodarki finansowej PSOP jest plan finansowy.



Plany finansowe PSOP sporządzane są zgodnie z ustawami o

ich tworzeniu, z uwzględnieniem przepisów ustawy o

finansach publicznych.



Projekty finansowe POP są przekazywane Ministrowi

Finansów.



PSOP wyodrębniają w planach finansowych: przychody z

prowadzonej działalności, dotacje z budżetu państwa lub

budżetów JST, koszty (wynagrodzenia i składki od nich

naliczane, płatności odsetkowe wynikające z zaciągniętych

zobowiązań, zakup towarów i usług), środki na wydatki

majątkowe, środki przyznane innym podmiotom, stan

należności i zobowiązań na początek i koniec okresu, stan

środków pieniężnych na początek i koniec okresu.