Pedagogika 

Pedagogika 

naturalistyczna

naturalistyczna

Piotr Piechociński

Pedagogika naturalistyczna - to jeden z nurtów, który 

Pedagogika naturalistyczna - to jeden z nurtów, który 

występuje w pedagogice, a jego początki sięgają znanej 

występuje w pedagogice, a jego początki sięgają znanej 

osobistości - 

osobistości - 

Jakuba Rousseau

Jakuba Rousseau

, który głosił właśnie 

, który głosił właśnie 

tezę 

tezę 

swobodnego wychowywania potomka zgodnie z jego 

swobodnego wychowywania potomka zgodnie z jego 

naturą

naturą

. Naturalizm w pedagogice odkrywał prawdziwe 

. Naturalizm w pedagogice odkrywał prawdziwe 

zainteresowania oraz umiejętności dziecka, dodatkowo 

zainteresowania oraz umiejętności dziecka, dodatkowo 

jego indywidualne potrzeby. Rola wychowawcy w tym 

jego indywidualne potrzeby. Rola wychowawcy w tym 

przypadku ograniczona zostaje tylko do osoby, która 

przypadku ograniczona zostaje tylko do osoby, która 

czuwa nad rozwojem i stara się nie interweniować kiedy 

czuwa nad rozwojem i stara się nie interweniować kiedy 

nie wymaga tego sytuacja. Według zasad nurtu 

nie wymaga tego sytuacja. Według zasad nurtu 

pedagogiki naturalistycznej wychowanie winno 

pedagogiki naturalistycznej wychowanie winno 

dostosowane być do naturalnego rozwoju każdego 

dostosowane być do naturalnego rozwoju każdego 

dziecka, istnienie systemu nauczania jest więc 

dziecka, istnienie systemu nauczania jest więc 

bezsensowne, gdyż nie każdy dziecko w danym etapie 

bezsensowne, gdyż nie każdy dziecko w danym etapie 

swego życia będzie w stanie opanować podawane mu 

swego życia będzie w stanie opanować podawane mu 

informacje lub będą one dla niego już zbyt proste i 

informacje lub będą one dla niego już zbyt proste i 

łatwe. 

łatwe. 

J.J. Rousseau

Istota koncepcji

Istota koncepcji

 – naturalistyczna koncepcja 

 – naturalistyczna koncepcja 

wychowania, nazywana też koncepcją 

wychowania, nazywana też koncepcją 

biopsychologiczną, natywistyczną, albo 

biopsychologiczną, natywistyczną, albo 

pajdocentryczną, utożsamia w sposób mniej lub 

pajdocentryczną, utożsamia w sposób mniej lub 

bardziej konsekwentny 

bardziej konsekwentny 

proces

proces

 wychowania 

 wychowania 

jednostki ludzkiej z procesem jej naturalnego, 

jednostki ludzkiej z procesem jej naturalnego, 

fizycznego i psychicznego, spontanicznego 

fizycznego i psychicznego, spontanicznego 

rozwoju i wzrostu. Naturalny “rozwój od 

rozwoju i wzrostu. Naturalny “rozwój od 

wewnątrz” sił fizycznych i psychicznych 

wewnątrz” sił fizycznych i psychicznych 

jednostki jest to przeciwstawiony wszelkiemu 

jednostki jest to przeciwstawiony wszelkiemu 

”urabianiu od zewnątrz”. 

”urabianiu od zewnątrz”. 

Główne zasady:

Główne zasady:

 

 

- 

- 

wychowanie powinno być dostosowane do naturalnego rozwoju dziecka

wychowanie powinno być dostosowane do naturalnego rozwoju dziecka

 

 

- 

- 

dziecko powinno uczyć się wtedy gdy poczuje potrzebę zdobywania wiedzy

dziecko powinno uczyć się wtedy gdy poczuje potrzebę zdobywania wiedzy

 

 

- 

- 

nauczyciel ma stwarzać warunki do rozwoju potrzeb poznawczych i 

nauczyciel ma stwarzać warunki do rozwoju potrzeb poznawczych i 

moralnych dzieci

moralnych dzieci

 

 

- 

- 

nauczanie powinno być zindywidualizowane

nauczanie powinno być zindywidualizowane

 

 

- 

- 

szkoła ma pobudzać aktywność dziecka

szkoła ma pobudzać aktywność dziecka

 

 

- 

- 

ocena prac indywidualnych i zbiorowych oraz testy pomiaru uzdolnień dzieci 

ocena prac indywidualnych i zbiorowych oraz testy pomiaru uzdolnień dzieci 

zamiast egzaminów

zamiast egzaminów

 

 

- 

- 

udział uczniów w planowaniu

udział uczniów w planowaniu

 

 

programu

programu

 

 

- 

- 

nie przywiązywanie znaczenia

nie przywiązywanie znaczenia

 

 

do nagród i kar z zewnątrz,

do nagród i kar z zewnątrz,

 

 

poleganie na wewnętrznej motywacji

poleganie na wewnętrznej motywacji

 

 

dziecka

dziecka

 

 

- 

- 

położenie nacisku na kooperację

położenie nacisku na kooperację

 

 

i pracę zespołową oraz twórczą

i pracę zespołową oraz twórczą

 

 

ekspresję

ekspresję

Zarzuty:

Zarzuty:

    

    

- 

- 

wychowanie jednostronne, oparte na 

wychowanie jednostronne, oparte na 

nieuzasadnionych nadziejach co do rzeczywistego 

nieuzasadnionych nadziejach co do rzeczywistego 

wpływu spontanicznej działalności ucznia na jego 

wpływu spontanicznej działalności ucznia na jego 

rozwój

rozwój

 intelektualny

 intelektualny

,

,

- 

- 

przesadne zainteresowanie dzieckiem,

przesadne zainteresowanie dzieckiem,

- 

- 

niedocenianie planowego wysiłku w zdobywaniu 

niedocenianie planowego wysiłku w zdobywaniu 

wiedzy,

wiedzy,

- 

- 

przedkładanie swobody nad karność, chwilowej 

przedkładanie swobody nad karność, chwilowej 

potrzeby nad dalsze cele wychowania, doświadczenia 

potrzeby nad dalsze cele wychowania, doświadczenia 

indywidualnego nad społeczne, psychologiczną 

indywidualnego nad społeczne, psychologiczną 

organizację nauczania nad konsekwencję logiczną, 

organizację nauczania nad konsekwencję logiczną, 

inicjatywę ucznia nad inicjatywę nauczyciela, przerost 

inicjatywę ucznia nad inicjatywę nauczyciela, przerost 

zajęć praktycznych, często przypadkowych pod 

zajęć praktycznych, często przypadkowych pod 

względem treści, nad zajęciami umysłowymi, które 

względem treści, nad zajęciami umysłowymi, które 

zapewniałyby dzieciom podstawy usystematyzowanej 

zapewniałyby dzieciom podstawy usystematyzowanej 

wiedzy o świecie.

wiedzy o świecie.

Opinie zwolenników

Opinie zwolenników

Oparcie pracy z dziećmi na dokładnej obserwacji ich działania - jest 

Oparcie pracy z dziećmi na dokładnej obserwacji ich działania - jest 

wiele książek opisujących wyniki takiego wychowania, m.in. o 

wiele książek opisujących wyniki takiego wychowania, m.in. o 

absolwentach szkoły Neilla "Summerhill" lub szkoły Rebeki i 

absolwentach szkoły Neilla "Summerhill" lub szkoły Rebeki i 

Mauricio Wild "Pesta". 

Mauricio Wild "Pesta". 

Rebeca Wild

Rebeca Wild

, niemiecka nauczycielka 

, niemiecka nauczycielka 

szkoły 

szkoły 

montessorowskiej

montessorowskiej

, pisze: 

, pisze: 

Podstawą naszej pracy jest 

Podstawą naszej pracy jest 

zrozumienie, że dzieci nie są w żadnym wypadku mniej zdolnymi 

zrozumienie, że dzieci nie są w żadnym wypadku mniej zdolnymi 

organizmami niż rośliny, i że tak jak i one przynoszą ze sobą ich 

organizmami niż rośliny, i że tak jak i one przynoszą ze sobą ich 

własny program rozwojowy, który spełnia się w swoim czasie 

własny program rozwojowy, który spełnia się w swoim czasie 

poprzez współdziałanie z odpowiednim otoczeniem

poprzez współdziałanie z odpowiednim otoczeniem

.

.



Maria Montessori- 

Maria Montessori- 

włoska lekarka i pedagog z początku 

włoska lekarka i pedagog z początku 

XX

XX

 wieku, pisała: 

 wieku, pisała: 

Dziecko jest twórcą samego siebie

Dziecko jest twórcą samego siebie

, 

, 

Zadaniem 

Zadaniem 

otoczenia nie jest kształtowanie dziecka, lecz pozwolenie mu na 

otoczenia nie jest kształtowanie dziecka, lecz pozwolenie mu na 

pokazanie siebie

pokazanie siebie

. Dzieci wchłaniają świat od początku swojego 

. Dzieci wchłaniają świat od początku swojego 

życia. Jeśli im na to pozwolimy.

życia. Jeśli im na to pozwolimy.

     

     

Stwarzając odpowiednie do wieku dziecka otoczenie, w którym 

Stwarzając odpowiednie do wieku dziecka otoczenie, w którym 

znajdzie możliwość działania w kierunku aktualnych 

znajdzie możliwość działania w kierunku aktualnych 

zainteresowań, pozwalamy mu na optymalny rozwój 

zainteresowań, pozwalamy mu na optymalny rozwój 

przyniesionych na świat zdolności. Wszyscy pedagodzy tego 

przyniesionych na świat zdolności. Wszyscy pedagodzy tego 

kierunku podkreślali wartość własnego doświadczenia i odmiennej 

kierunku podkreślali wartość własnego doświadczenia i odmiennej 

jakości w ten sposób zdobytej wiedzy. Maria Montessori pisała: 

jakości w ten sposób zdobytej wiedzy. Maria Montessori pisała: 

W 

W 

nowoczesnym społeczeństwie nie ma miejsca na ludzi, którzy mają 

nowoczesnym społeczeństwie nie ma miejsca na ludzi, którzy mają 

tylko głowę, ani dla tych, którzy mają tylko ręce

tylko głowę, ani dla tych, którzy mają tylko ręce

.

.



Również żyjąca w tym samym czasie na 

Również żyjąca w tym samym czasie na 

Węgrzech

Węgrzech

 Emmi Pikler,

 Emmi Pikler,

 lekarka i pedagog, 

 lekarka i pedagog, 

założycielka przyszłego 

założycielka przyszłego 

instytutu Emmi Pikler "Loczy" w 

instytutu Emmi Pikler "Loczy" w 

Budapeszcie

Budapeszcie

, podkreślała rolę samodzielnego działania 

, podkreślała rolę samodzielnego działania 

dziecka dla jego rozwoju: 

dziecka dla jego rozwoju: 

Istotne jest, żeby 

Istotne jest, żeby 

dziecko możliwie wiele rzeczy samo odkryło. 

dziecko możliwie wiele rzeczy samo odkryło. 

Jeśli pomagamy mu przy rozwiązaniu 

Jeśli pomagamy mu przy rozwiązaniu 

wszystkich zadań, odbieramy mu właśnie to, 

wszystkich zadań, odbieramy mu właśnie to, 

co dla jego rozwoju najważniejsze jest. 

co dla jego rozwoju najważniejsze jest. 

Dziecko, które poprzez samodzielne 

Dziecko, które poprzez samodzielne 

eksperymenty

eksperymenty

coś osiągnęło, posiada 

coś osiągnęło, posiada 

całkowicie inną wiedzę od tego, któremu 

całkowicie inną wiedzę od tego, któremu 

zostało podane rozwiązanie

zostało podane rozwiązanie

.

.

 

 

W 

W 

Stanach Zjednoczonych

 na początku XX 

 na początku XX 

wieku pedagogika naturalistyczna przyjęła 

wieku pedagogika naturalistyczna przyjęła 

nazwę "progresywizmu", którego inicjatorem 

nazwę "progresywizmu", którego inicjatorem 

był 

był 

John

John

 Dewey

 Dewey

. Progresywizm stał się 

. Progresywizm stał się 

początkiem dużego ruchu nowatorskiego 

początkiem dużego ruchu nowatorskiego 

zwanego 

zwanego 

nowym wychowaniem

nowym wychowaniem

.

.

 Zaczęły 

 Zaczęły 

powstawać szkoły eksperymentalne: John 

powstawać szkoły eksperymentalne: John 

Dewey – szkoła pracy, 

Dewey – szkoła pracy, 

William

William

 

 

Heard

Heard

 

 

Kilpatrick

Kilpatrick

 – metoda projektów, 

 – metoda projektów, 

Celestyn

Celestyn

 

 

Freinet

Freinet

 – 

 – 

swobodna

swobodna

ekspresja

ekspresja

 dziecka, 

 dziecka, 

Edouard

Edouard

 

 

Claparède

Claparède

 – 

 – 

szkoła na miarę dziecka

szkoła na miarę dziecka

, Owidiusz 

, Owidiusz 

Decroly - 

Decroly - 

szkoła życia przez życie

szkoła życia przez życie

, Helena 

, Helena 

Parkhurst – plan daltoński, Henryk Rowid – 

Parkhurst – plan daltoński, Henryk Rowid – 

szkoła twórcza,Georg Kerschensteiner – szkoła 

szkoła twórcza,Georg Kerschensteiner – szkoła 

pracy, i inne. 

pracy, i inne. 

Ruch ten przyjął się także w Europie i dał początek licznym 

Ruch ten przyjął się także w Europie i dał początek licznym 

eksperymentom pedagogicznym. Liczne reformy nastawiane 

eksperymentom pedagogicznym. Liczne reformy nastawiane 

było głównie na upowszechnianie i demokratyzację oświaty - 

było głównie na upowszechnianie i demokratyzację oświaty - 

szkoła miała być aktywna, uwzględniać indywidualność ucznia, 

szkoła miała być aktywna, uwzględniać indywidualność ucznia, 

rozwijać działania i twórczość dzieci. W wyniku, czego 

rozwijać działania i twórczość dzieci. W wyniku, czego 

powstawały różne odmiany szkół i nauczania, łącznie z 

powstawały różne odmiany szkół i nauczania, łącznie z 

podejmowanymi próbami zreformowania szkół tradycyjnych.

podejmowanymi próbami zreformowania szkół tradycyjnych.

 

 

RÓŻNE ODMIANY SZKÓŁ  AKTYWNYCH I SZKÓŁ PRACY

RÓŻNE ODMIANY SZKÓŁ  AKTYWNYCH I SZKÓŁ PRACY

:

:



Learning by doing - Jon Dewey

Learning by doing - Jon Dewey



Szkoła pracy - Georgie Kerschensteiner

Szkoła pracy - Georgie Kerschensteiner



Szkoła aktywna - Adolf Ferriere

Szkoła aktywna - Adolf Ferriere



Szkoła pracy produkcyjnej - Paweł Błoński

Szkoła pracy produkcyjnej - Paweł Błoński



Szkoła twórcza - Henryk Rowid

Szkoła twórcza - Henryk Rowid



Szkoła według koncepcji "planu daltońskiego" - Helen 

Szkoła według koncepcji "planu daltońskiego" - Helen 

Parkhurst

Parkhurst



Metoda projektów – 

Metoda projektów – 

 

 

"nauczania łącznego" - Karl Linke

"nauczania łącznego" - Karl Linke



Koncepcja swobodnej szkoły ludowej według 

Koncepcja swobodnej szkoły ludowej według 

" planu jenajskiego" - Peter Petersen

" planu jenajskiego" - Peter Petersen



System mannheimski - Josef Anton Sickinger

System mannheimski - Josef Anton Sickinger



PLACÓWKI OPIEKUŃCZO - WYCHOWAWCZE

PLACÓWKI OPIEKUŃCZO - WYCHOWAWCZE

: 

: 

(nastawione na samorząd szkolny, dziecięcy i 

(nastawione na samorząd szkolny, dziecięcy i 

samowychowanie)

samowychowanie)



Republiki dziecięce - Homer Lane

Republiki dziecięce - Homer Lane



System skautingu, harcerstwo - R. Baden - Powell

System skautingu, harcerstwo - R. Baden - Powell



Skrajnie autorytarny system swobodnego, 

Skrajnie autorytarny system swobodnego, 

samorządnego samowychowania w szkole i 

samorządnego samowychowania w szkole i 

zakładzie - Aleksander Neill

zakładzie - Aleksander Neill



System wychowania kolektywnego w komunach 

System wychowania kolektywnego w komunach 

pracy - Antoni Makarenko

pracy - Antoni Makarenko



System " Pedagogiki serca" - Wasyl Suchomliński

System " Pedagogiki serca" - Wasyl Suchomliński



Wolne szkoły Waldorfskie - Rudolf Steiner

Wolne szkoły Waldorfskie - Rudolf Steiner



System swobodnego wychowania w duchu 

System swobodnego wychowania w duchu 

tolerancji i antyfanatyzmu - Bertrand Russell

tolerancji i antyfanatyzmu - Bertrand Russell