Wydział: Nauk o Zdrowiu

Kierunek: Dietetyka, I rok

Paulina Kruk

Małgorzata Pruchnicka

STOSUNEK LEKARZ -

PACJENT

 Kontakt między lekarzem a człowiekiem, który

szuka u niego porady, socjologia określa
mianem stosunków społecznych.

 Model paternalistyczny

Lekarz wie najlepiej, co jest właściwe dla pacjenta.

 Model partnerski

Wspólne ustalenie najlepszego i zarazem
realistycznego z punktu widzenia pacjenta
postępowania.

PRZYCZYNY PRZEMIAN

RELACJI PACJENT-

LEKARZ

 zmiana obrazu chorób wymuszająca nowe podejście lekarza

do pacjenta;

 bardziej powszechna i ogólnodostępna opieka lekarska;
 postęp medycyny  nowe technologie w walce z chorobami;
 zawód lekarza z zawodu o niskim statusie społecznym stał się

zawodem szanowanym;

 dominacja chorób przewlekłych;
 zmniejszająca się rola tradycji i autorytetów, w tym autorytetu

lekarza u pacjenta;

 zmiana możliwości medycyny i organizacyjnych form realizowania

opieki;

 wzrost świadomości zdrowotnej pacjentów;
 wzrost oczekiwań pacjentów związanego z możliwościami leczenia

i osobami lekarzy;

 wzrost krytycyzmu pacjentów w stosunku do instytucji medycyny.

MODEL PARSONSA

(1951)

– model funkcjonalny

W funkcjonalnym modelu systemu społecznego

wszystkie jego elementy, w tym rola pacjenta i

lekarza są częścią sprawnego mechanizmu

opartego na umiejętnościach, profesjonalizmie,

obiektywizmie oraz dobrej woli lekarza i

gotowości pacjenta do podporządkowania się

wymogom leczenia.

Pacjent - rola chorego

Lekarz - rola

profesjonalna

 Obowiązki i przywileje:
- musi pragnąć powrotu do zdrowia tak
prędko, jak tylko jest to możliwe;
- powinien postarać się o fachową
pomoc lekarską i współpracować z
lekarzem;
- wolno mu zawiesić swoje normalne
czynności i obowiązki;
- traktuje się go jako potrzebującego
opieki i nie mogącego wyzdrowieć na
zasadzie swojej decyzji i woli.

 

Oczekuje się, że:

- zastosuje wysoki stopień
umiejętności i wiedzy do problemów
choroby;
- będzie raczej działać dla dobra
pacjenta i społeczeństwa niż dla
własnych korzyści (pieniędzy, kariery
itp.);
- będzie obiektywny i emocjonalnie
obojętny tzn. nie powinien osądzać
zachowania pacjenta wg własnego
systemu wartości i angażować się
emocjonalnie w jego sprawy);
- będzie przestrzegać zasad praktyki
zawodowej;
Prawa:
- otrzymuje prawo fizykalnego
badania pacjenta i wglądu w
intymne sfery jego życia;
- otrzymuje znaczna autonomię w
praktyce zawodowej;
- zajmuje pozycję autorytatywną w
stosunku do pacjenta.

 

Analiza ról pacjentów i

lekarzy

ROLA CHOREGO

WG PARSONSA

Cztery reguły dotyczące zachowania się w chorobie:
1.

Uwolnienie się od dotychczasowej odpowiedzialności
związanej z odgrywanymi rolami społecznymi.

2.

Ustalenie w sposób formalny, że od osoby chorej nie
można oczekiwać, iż ozdrowieje przez „wzięcie się w
garść”, a więc mocą własnej decyzji czy aktem silnej woli.

3.

Uznanie stanu chorobowego za niepożądany, co
zobowiązuje chorego do wykazywania chęci ozdrowienia.

4.

Szukanie kompetentnej, fachowej pomocy, tj. w większości
wypadków zwrócenia się do lekarza i współdziałania z nim
w dążeniu do powrotu zdrowia.

ROLA LEKARZA

WG PARSONSA

„Odpowiedzialność lekarza sprowadza się do
stwierdzenia, że ma on robić wszystko, co możliwe,
żeby doprowadzić
do całkowitego wyzdrowienia pacjenta, jak
najwcześniej
i w sposób możliwie bezbolesny dla niego.”

1.

Emocjonalna neutralność lekarza.

2.

Uniwersalizm.

3.

Specyfika funkcji.

BLOOM (1963) i FOX

(1977) – model

funkcjonalny

Dominacja profesjonalna lekarza nad

pacjentem jest niezbędnym warunkiem dla

stworzenia właściwej i satysfakcjonującej

obie strony relacji terapeutycznej.

MENKE (1971)

Ideał lekarza rodzinnego, praktykującego

prywatnie, nie wytrzymuje próby czasu i

wypierany jest przez inne modele. „Z racji

ciągłych zmian środowiska pracy lekarz bywa

także uzdrowicielem, naukowcem, biurokratą,

organizatorem i biznesmanem , a nie tylko

fachowcem w dziedzinie zdrowia.”

SZASZ I HOLLENDER

(1956)

Wzajemne relacje lekarza i pacjenta muszą przebiegać

różnie

w zależności od kondycji pacjenta i jego zdolności do

aktywnego uczestniczenia w terapii.

Trzy podstawowe modele stosunku pacjent – lekarz

SZASZ I HOLLENDER

(1956)

 BIERNOŚĆ – BIERNOŚĆ

Ani pacjent, ani lekarz nie przejawiają wystarczającej
aktywności.
Przykład: pacjent przychodzi po zwolnienie.

 BIERNOŚĆ – POSZUKIWANIE

Pacjent bezskutecznie próbuje wyegzekwować od lekarza
np. bardziej dokładnego badania.

FREIDSON (1960, 1970)

– teorie konfliktu

 Na wzajemne zachowanie lekarza i pacjenta

ma wpływ pozycja społeczna.

 Różnice interesów pacjenta i lekarza.
 Dominacja lekarza nad pacjentem wynika z

kontroli dostępu do wszystkich świadczeń
systemu medycznego.

WAITZKIN (1983) i

NAVARRO (1976) – teorie

konfliktu

Konflikt interesów lekarza i pacjenta - konflikt

miedzy korzyściami materialnymi lekarzy a

wymogami dobrego zdrowia pacjentów 

system medycyny faworyzuje bogatszych

pacjentów.

SUDNOW (1967) i SCHEFF

(1972) – interakcjonizm

symboliczny

Relacje pacjent – lekarz jako system

wzajemnych negocjacji.

Gallagher (1976) i

Cassel (1986) -

konsumeryzm

 Relacja pacjent – lekarz z punktu widzenia

interesów konsumenta usług medycznych.

 Dobre zdrowie wymaga raczej aktywnej

postawy niż biernego stosowania się do
zaleceń lekarza.

 Pacjent potrafi ocenić rezultaty interwencji

medycznych i dążyć do coraz lepszego
poznania swoich potrzeb zdrowotnych. (Pratt
1976)

Kickbusch (1986) – ruch

na rzecz promocji

zdrowia

Odpowiedzialność człowieka za zdrowie:
 prowadzenie właściwego stylu życia;
 odpowiednia świadomość zdrowotna;
 dbałość o zachowanie i budowanie zdrowia.

Profesjonalna opieka medyczna pełni jedynie
rolę wspierającą.

 Przedstawione modele ukazują różne konfiguracje

wzajemnych praw i obowiązków, realizowanych

interesów, posiadanych autonomii. Obserwuje się

wzrastającą rolę modelu partnerskiego w

stosunku do modelu paternalistycznego

opisywanego przez Parsonsa.

 Zapoczątkowany w latach 70 nurt antymedyczny

(Illich, Carisson, Inlander, Levin, Weiner) podważył

wiarę w lekarza jako „nieomylnego” i zawsze

zaangażowanego w dobro pacjenta.

BADANIA PRZEPROWADZONE

PRZEZ OBOPiSP W 1976r.

 Badanie było powierzchowne 40%
 Lekarz nie wyjaśnił na co pacjent choruje 39%
 Badanie dotyczyło tylko chorego miejsca 34%
 Wywiad nie był dokładny 34%
 Zabrakło czasu na rozmowę o innych ważnych dla pacjenta

sprawach 24%

 Lekarz był nieuprzejmy 14%
 Lekarz używał niezrozumiałych słów 9%

Tylko co piąty badany (21%) miał poczucie właściwego kontaktu z

lekarzem.

PROBLEMY

W relacji lekarz-pacjent powszechna jest sytuacja, w której

lekarze obecni fizycznie są „psychicznie” niedostępni dla

pacjentów

 Problem odpersonalizowania stosunku lekarzy do pacjentów.
 Lekarze przyjmują rolę eksperta od biomedycznego

funkcjonowania człowieka niż partnera, z którym pacjent

wspólnie rozwiązuje swoje problemy zdrowotne.

 

Dystans między pacjentem a lekarzem jest powszechny

we wszystkich krajach rozwiniętych i rozwijających się

 Nie jest od zależny od stosunków społecznych
 Od systemu opieki zdrowotnej i jej form organizacyjnych
 Od nakładów na służbę zdrowia

Jakie są przyczyny

istnienia kryzysu

stosunku pacjent -

lekarz?

 Niedostateczna liczba lekarzy w stosunku do

potrzeb,

 Związany z tym brak czasu, pośpiech.

EKSPERYMENT

W jednej przychodni eksperymentalnie

ustalono dopływ pacjentów do lekarzy w ten

sposób, że zjawiali się oni w gabinetach w

odstępach półgodzinnych. Okazało się, że i w

takich warunkach rzadko się zdarzało, aby

lekarz, mający tym razem do dyspozycji

znacznie więcej czasu, poświęcał go znacząco

więcej pacjentowi. Po zwykłej wizycie pacjenci

opuszczali gabinety, a lekarze czekali

po kilkanaście minut na kolejnych.

ANALIZA STOSUNKU

PACJENT - LEKARZ

Uwzględniamy znaczną liczbę zmiennych,
które
na jakość tego stosunku wpływają:

 zmienne osobowościowe lekarzy i pacjentów,

organizacyjne i materialne ramy ich
kontaktów;

 zmienne makrospołecznych - systemowych i

kulturowych.

ZMIANY W MEDYCYNIE

 w koncepcji zdrowia i choroby,
 w możliwościach

terapeutycznych medycyny i
ich konsekwencjach,

 odpowiedzialności,
 w oczekiwaniach związanych

z rolami pacjentów i lekarzy.

Zmiany w koncepcji

zdrowia i choroby

ZDROWIE wg WHO to nie tylko brak choroby,

zdrowie to stan pełnego fizycznego, psychicznego

i społecznego dobrostanu.

 adekwatność przygotowania zawodowego lekarzy

do ich przyszłych ról i zadań oraz oczekiwań

pacjentów;

 model ściśle kliniczny;
 choroby, których nie można do końca dokładnie

zdefiniować;

 medycyna przedłużyła przeciętne trwanie życia

ludzkiego.

PRIMUM NON NOCERE

 Primum non nocere - po pierwsze nie szkodzić
 Salus egroti suprema lex - dobro ludu winno

być najwyższym prawem

PROBLEM ZAUFANIA W

MEDYCYNIE

 wiara w istniejącą wiedzę medyczną,
 stopień znajomości rozmaitych zjawisk

patologicznych,

 wiara w skuteczność działań lekarzy, środków

farmakologicznych.

Ważne jest przekonanie,

że medycyna nie szkodzi

PERSPEKTYWA

LEKARZA

 Wyidealizowany i nierealny stereotyp lekarza, krzywdzący dla

dzisiejszego lekarza.

 Od lekarza oczekuję się, że jest wszechmocny i

wszechkompetentny fachowcem, ucieleśniającym wszystkie

możliwe cnoty.

 Takie podejście większa ryzyko frustracji u pacjentów, którzy mają

nierealistyczne oczekiwania wobec lekarzy.

 Lekarz musi mieć poczucie misji swojego zawodu, poza badaniem

musi znaleźć czas na rozmowę z pacjentem- funkcje tą podejmują

niechętnie, woleliby przekazać ją niższemu personelowi

medycznemu.

 Szybki techniczno-specjalistyczny kontakt z pacjentem gwarantuje,

że wiedza lekarza będzie mogła służyć większej liczbie pacjentów.

 Pacjent musi być definiowany jako obiekt techniczny, bez ingerencji

w jego w jego sferę prywatności.

SZANSE PACJENTÓW

 Szybki rozwój biomedycyny, techniki lekarskiej i

farmakologii powoduje, że pacjent jest coraz bardziej
zagubiony w relacjach z medycyną.

 Widza medyczna ludności wzrasta, jednak jest

niekompletna i wynika z własnych doświadczeń.

 Pacjent nie może być partnerem lekarza, ponieważ nie

zna fachowej terminologii.

 W ciągu ostatnich lat w krajach europejskich zanotowano

wzrost wezwań pogotowia, które w wielu przypadkach
były nieuzasadnione - pogotowie traktowane bywa jako
wygodne rozwiązanie problemów zdrowotnych.

SZANSE PACJENTÓW

 Duża liczba ludzi przychodzi ze swoimi problemami

zdrowotnymi do lekarza ogólnego, a nie do specjalisty,
ponieważ nie wiedzą gdzie iść.

 Lekarze często oponują przeciw dostarczaniu pacjentom

wiedzy medycznej, zwłaszcza opisującej symptomy.

 Gdyby wszyscy pacjenci posiadali więcej niż minimum

wiedzy medycznej, być może przychodnie nie byłyby
przeciążone błahymi przypadkami, a pacjenci o
objawach poważnych chorób nie docieraliby do
właściwych lekarzy wtedy, gdy już jest za późno.

 Oświata zdrowotna popularyzuje higienę trybu życia, nie

uczą społeczeństwa podstaw medycyny.

CHOROBY

PSYCHOSOMATYCZNE

 Pacjenci często postrzegają swoje problemy jako

chorobę.

 Nie jest łatwo „otworzyć się” pacjentowi przed lekarzem.
 Utrudniona jest sytuacja pacjentów mniej wykształconych

i podchodzących z większym dystansem do lekarza.

 Szanse pacjenta na rozpoznawanie problemu rosną, gdy

lekarz uważnie słucha, co pacjent mówi i jak formułuje
swój problem.

 W dialogu między pacjentem a lekarzem ma miejsce

swoista symbolika - pacjent wysyła niewerbalne sygnały i
oczekuje, że lekarz je odczyta i zrozumie.

PROBLEMY

ODPOWIEDZIALNOŚCI

Do jakiego stopnia lekarz jest i może być odpowiedzialny

za pacjenta?

Do jakiego stopnia może podejmować za pacjenta decyzje

ważne dla jego życia i zdrowia?

Czy przemiany relacji pacjent

– lekarz zachodziły także w

Polsce?

Pozycja lekarza w systemie ochrony zdrowia realnego socjalizmu
gwarantowana była rozwiązaniami administracyjnymi.
Pacjenci mieli małą autonomię:

 przez wiele lat nie mieli możliwości wyboru lekarza; lekarz był

przypisany mocą regionalizacji.

Skutki:
 wykształcenie się postawy bierności i akceptacji istniejących

standardów;

 niewysokie oczekiwania pacjentów (sprowadzające się często

do skuteczności doraźnego leczenia);

 wzrost roszczeniowości pacjentów.

W okresie realnego socjalizmu istniała zarówno publiczna jak i

prywatna służba zdrowia. I to właśnie prywatna służba zdrowia

stwarzała lepsze warunki dla wypracowania modelu partnerskiego.

OSTATNIA DEKADA – WPŁYW

NA RELACJE PACJENT –

LEKARZ

 reforma organizacji świadczeń zdrowotnych

oraz wprowadzenie lekarzy rodzinnych i
lekarzy pierwszego kontaktu;

 wprowadzenie w 1991 roku zbiór praw

pacjenta (większy dostęp do informacji i prawo
do wyboru terapii), jednak korzystali z niego
pacjenci bardziej wykształceni i zajmujący
wyższe pozycje społeczne.

ZMIANY W RELACJACH

PACJENT - LEKARZ

SPOSÓB
POSTĘPOWANIA

197

6

199
5

199

9

Idę od razu do
lekarza

19% 11% 12%

Uzależniam
wizytę u lekarza
od rodzaju
dolegliwości

38% 32% 29%

Idę do lekarza
dopiero w
ostateczności

42% 55% 58%

Trudno
powiedzieć

1%

2%

1%

Postępowanie przy zaobserwowaniu

objawów choroby lub dolegliwości a

wykształcenie

WYKSZTAŁCENI
E

Postępowani

e

ochraniające

Postępowan

ie

racjonalne

Postępowan

ie

lekceważące

1995

199

9

1995

1999

1995

1999

Podstawowe

17,4

16,8

22,5

22,5

60,1

60,6

Zasadnicze
zawodowe

9,5

10,5

25,8

25,9

64,6

63,5

Średnie

8,3

12,8

39,5

30,5

52,1

57,1

Wyższe

8,7

8,4

53,8

48,0

37,4

43,6

ZGADZAJĄCY SIĘ ZE STWIERDZENIEM

1976

1995

Większość lekarstw, lecząc jedno
schorzenie, szkodzi na coś innego.

78%

86,60

%

Przy obecnym rozwoju medycyny za
kilkanaście lat wszystkie groźniejsze
choroby będą uleczalne.

28%

34,70

%

Lekarz wie najlepiej, co jest najwłaściwsze
dla pacjenta.

61%

51,50

%

Rak wcześnie wykryty jest uleczalny.

27%

67,00

%

Istnieje wiele wypróbowanych starych
sposobów leczenia, które dziś się
nieustannie lekceważy.

66%

87,80

%

LEKARZ – EKSPERT?

Coraz bardziej zmniejsza się wiara w rolę
lekarza jako eksperta, który „wie najlepiej”.

Przyczynami tego zjawiska są:
 postrzeganie lekarza jako konsultanta niż

decydenta;

 zanegowanie sposobu pełnienia przez lekarza

roli zawodowej;

 skutek zanegowania wiedzy i skuteczności

lekarza.

ELEMENTY

PARTNERSKIE

Wykształcenie

Podst.

Zawod.

Średni

e

Wyższ

e

Umiejętność
nawiązywania kontaktów
z pacjentami

14,7%

24,0%

27,8%

28,3%

Umiejętność wyjaśniania
przyczyn chorób i
sposobu leczenia

13,6%

21,0%

25,4%

34,1%

Zapotrzebowanie na

elementy partnerskie w roli

lekarza a wykształcenie

(1999)

Podsumowanie

Im bliższa pozycji lekarza społeczna pozycja pacjenta, tym

większa szansa na realizację partnerskich relacji między nimi,

ponieważ osoby z wyższym wykształceniem w kontakcie z

lekarzem charakteryzują się:

 Większym racjonalizmem
 Lepszą komunikacją
 Możliwością dokonania wyboru proponowanych terapii
 Większą otwartością na poszukiwanie alternatyw
 Wyraźniejszym zapotrzebowaniem na partnerski styl lekarza

 

Warto zastanowić się czy zmniejszająca się wiara w rolę lekarza

jako eksperta prowadzi do zwiększającej się autonomii pacjenta i

wzajemnego partnerstwa, czy też prowadzi do rozluźnienia się

kontaktu terapeutycznego.

CECHY IDEALNEGO

LEKARZA

 Odpowiednie kwalifikacje medyczne
 Sumienny
 Odpowiedzialny
 Przedkłada dobro pacjenta nad własne
 Nawiązuje kontakty z pacjentami
 Przystępnie wyjaśnia przyczyny chorób i leczenie
 Bezinteresowny
 Uczciwy
 Życzliwy
 Cierpliwy
 Wrażliwy

KARTA

ZDYSCYPLINOWANEGO

PACJENTA

Pacjent powinien w szczególności:
1. Zachowywać się kulturalnie.
2. Przestrzegać higieny osobistej oraz utrzymywać właściwy

stan sanitarny swojego otoczenia.

3. Nie zakłócać spokoju innym chorym i personelowi zakładu

oraz przestrzegać czasu wyznaczonego na tzw. ciszą nocną.

4. Stosować się do ustalonego porządku pracy oddziału.
5. Posiadać odpowiednie dokumenty.
6. Nie opuszczać terenu szpitala bez ustalenia tego z

personelem zakładu leczniczego.

7. Stosować się do zaleceń lekarza.
8. Nie zaniechać przyjmowania leków i nie poddawać się

żadnym zabiegom medycznym bez zezwolenia lekarza.

KARTA

ZDYSCYPLINOWANEGO

PACJENTA

9. Współpracować z personelem placówki w wykonywaniu

czynności zmierzających do poprawy stanu
zdrowia chorego.

10. Uzyskać zgodę na spożycie lub podanie do spożycia

innym pacjentom żywności i napojów przyniesionych
spoza placówki,

11. Szanować własność placówki
12. Złożyć do depozytu wszystkie wartościowe przedmioty

będące w jego posiadaniu

13. Wykupić przepisane wcześniej leki i zażywać je w

według zaleceń lekarza.

BIBLIOGRAFIA

 Ostrowska A., Rola pacjenta i lekarza: zmiany

w scenariuszu

 Ostrowska A., Relacja pacjent – lekarz: nowa

jakość?

 Sokołowska M., Socjologia medycyny
 Winefield H. R., Peay M. Y., Nauka o

zachowaniu w medycynie

 Woynarowska B., Edukacja zdrowotna
 http://www.prawapacjenta.eu/

DZIĘKUJEMY ZA UWAGĘ

