Bilans płatniczy

Pojęcie

Bilans płatniczy to zestawienie wszelkich

zobowiązań i należności

– wszelkich

wpływów

zagranicznych

środków

płatniczych uzyskanych w danym
okresie oraz płatności dokonanych na
rzecz zagranicy w tym okresie.

Bilans płatniczy przygotowywany jest

w

walucie krajowej.

Podwójny zapis

Wszystkie transakcje z zagranicą zapisuje

się podwójnie:



zapis debetowy

– oznacza zwiększenie

rzeczowych bądź finansowych składników
majątkowych (aktywów) danego kraju,



zapis kredytowy

– oznacza zmniejszenie

rzeczowych bądź finansowych składników
majątkowych (aktywów) danego kraju.

Bilans może być:



zrównoważony – gdy

zobowiązania i

należności

danego kraju wobec

zagranicy są

równe płatnościom

dokonanym na rzecz zagranicy,



dodatni

– gdy globalne

wpływy są

większe

od globalnych wydatków,



ujemny

- gdy globalne

wpływy są

mniejsze

od globalnych wydatków.

Struktura

bilansu

płatniczego

Trzy podstawowe części:



Bilans obrotów

bieżących

,



Bilans obrotów

kapitałowych

,



Bilans obrotów

wyrównawczych

.

Bilans obrotów bieżących i bilans obrotów

kapitałowych są ze sobą ściśle
związane.

Obroty bieżące wpływają na

stan należności i zobowiązań

.

Bilans

obrotów bieżących

Jest

zestawieniem płatności związanych z

międzynarodową wymianą towarów i

usług, dochodów z pracy i kapitału oraz

transferów jednostronnych.

Składa się z czterech pozycji:



bilans handlowy,



bilans usług,



bilans procentów i dywidend,



bilans wydatków rządowych i innych

transferów jednostronnych

.

Bilans obrotów bieżących
c.d.

Bilans

handlowy

to zestawienie płatności z tytułu

eksportu i importu towarów. Zależy od dwóch
wielkości: wolumenu eksportu i importu oraz
cen międzynarodowych towarów
eksportowanych i importowanych.

Bilans

usług

to zestawienie płatności z tytułu

eksportu i importu usług (np. transportowych,
turystycznych, ubezpieczeniowych, bankowych,
telekomunikacyjnych). Podobnie jak bilans
handlowy zależy od wolumenu eksportowanych
i importowanych usług oraz ich cen
międzynarodowych.

Terms of trade

Przez pojęcie terms of trade należy rozumieć

stosunek wymienny na rynku międzynarodowym

towarów eksportowanych i importowanych.

Szybsza poprawa warunków wymiany w

eksporcie niż imporcie prowadzi do poprawy

terms of trade i wzrostu korzyści z handlu

międzynarodowego. Tendencje odwrotne

powodują zaś ich spadek.

Cztery rodzaje terms of trade:



Cenowe,



Wolumenowe,



Jednoczynnikowe,



Dwuczynnikowe

.

Cenowe

(nominalne)

terms of trade

Stosunek zmiany cen międzynarodowych towarów

eksportowanych do zmiany cen międzynarodowych towarów
importowanych

. W przypadku gdy ceny towarów

eksportowanych wzrosną bardziej (w analizowanym
przedziale czasu) niż ceny towarów importowanych, to
cenowe terms of trade ulegną poprawie.

Gdzie:
T

C

– cenowe (nominalne) temrs of trade

D

Ex

– przeciętne ceny w eksporcie

D

Im

– przeciętne ceny w imporcie

0 – okres podstawowy
t – okres badany

Im

0

Im

0

Im

0

0

Im

:

:

D

D

D

D

D

D

D

D

T

t

Ex

Ex

t

Ex

t

Ex

t

C





Wolumenowe

(realne)

terms of trade

Wskaźnik odzwierciedlający

relację wolumenu towarów

eksportowanych i importowanych. Wyjaśnia on, jakie
ilości towaru muszą zostać wyeksportowane w zamian
za określoną ilość towarów importowanych.

Jeśli

wskaźnik ten > 1, to oznacza to, iż za tę samą ilość
towarów importowanych musimy wyeksportować więcej
towarów krajowych – tendencje niekorzystne.

Gdzie:
T

W

– wolumenowe terms of trade

Q

Ex

– przeciętna ilość towarów eksportowych

Q

Im

– przeciętna ilość towarów importowych

Im

0

Im

0

Im

0

0

Im

:

:

Q

Q

Q

Q

Q

Q

Q

Q

T

t

Ex

Ex

t

Ex

t

Ex

t

W





Jednoczynnikowe

terms of

trade

Jako

zmiana relacji nie tylko cen towarów

importowanych i eksportowanych przez dany

kraj na rynku międzynarodowym, lecz także

zmiana kosztów produkcji (wydajności) z danego

kraju

w okresie badanym w porównaniu z

okresem podstawowym.

Według J. Vinera zmiana T

C

stanowi wystarczające

narzędzie do pomiaru korzyści wynikających z

wymiany zagranicznej tylko w krótkich

okresach.

Może dojść do sytuacji kiedy mimo pogorszenie T

C

nastąpiła w analizowanym okresie poprawa

wydajności, która nie tylko zrekompensowała

pogorszenie T

C

, lecz ponadto przyniosła korzyści

netto.

Jednoczynnikowe terms of
trade c.d.

, jeżeli

, wtedy

Gdzie:
T

jcz

– jednoczynnikowe terms of trade

K

Ex

– przeciętne koszty ponoszone w danym kraju

na produkcję towarów eksportowanych w

okresie podstawowym (0) bądź badanym (1)

ΔW

Ex

– przyrost wydajności pracy przy produkcji

towarów eksportowanych

Ex

Ex

t

C

jcz

K

K

T

T

0

1





Ex

t

Ex

Ex

t

W

K

K

,

0

0

1

1





Ex

t

C

jcz

W

T

T

,

0

1





Dwuczynnikowe

terms of

trade

W długim okresie - samo

ujęcie zmian

wydajności pracy wyłącznie przy produkcji

towarów eksportowanych może okazać się

niewystarczające i należy zwrócić uwagę

również na zmianę wydajności pracy przy

produkcji towarów zastępujących import.

Gdzie:
T

dcz

– dwuczynnikowe terms of trade

K

Im

– przeciętne koszty ponoszone w danym kraju

na produkcję towarów zastępujących import w

okresie 0 lub t

Ex

Ex

t

t

C

dcz

K

K

K

K

T

T

0

Im

0

Im





Bilans obrotów bieżących
c.d.

Bilans procentów i dywidend

to zestawienie

dochodów i wydatków związanych z obsługą

kapitału zagranicznego w danym kraju oraz

kapitału krajowego ulokowanego za granicą.

Saldo procentów od zaciągniętych i udzielonych

kredytów zależy głównie od wielkości tych

kredytów oraz od wysokości oprocentowania i

terminów spłat.

Saldo dywidend zależy od wielkości bezpośrednich

inwestycji kapitałowych ulokowanych przez dany

kraj za granicą oraz bezpośrednich inwestycji

kapitałowych ulokowanych przez zagranicę na

terenie danego kraju.

Bilans obrotów bieżących
c.d.

Przepływy jednostronne

(nierekompensowane)

można podzielić na:



przepływy

rządowe

, np. składki płacone

różnym organizacjom i instytucjom

zagranicznym, nieodpłatne dostawy towarów w

ramach międzynarodowej pomocy

gospodarczej, dobrowolne umorzenie długów,

odszkodowania wojenne, koszty utrzymania

placówek dyplomatycznych i konsularnych,



przepływy

prywatne

, np. dochody z pracy,

dochody z licencji, praw autorskich, spadki,

alimenty, składki do organizacji naukowych.

Oba typy przepływów jednostronnych cechują się

brakiem zbilansowania.

Bilans kapitałowy

Są to

przepływy kapitału we wszystkich

formach.

Wypływ kapitału (eksport)

oddziałuje negatywnie na bilans
płatniczy danego kraju. Można wyróżnić:



bilans kredytów, zarówno udzielanych
zagranicy jak i zaciąganych za granicą,



bilans inwestycji bezpośrednich,



bilans inwestycji portfelowych.

Bilans

obrotów

wyrównawczych

To

napływ bądź odpływ złota, walut

wymienialnych lub specjalnych praw
ciągnienia.

Złoto może być ujmowane w bilansie

płatniczym dwojako:



jako towar gdy należy do osób
prywatnych,



jako część rezerwy monetarnej kraju.

Równowaga bilansu
płatniczego

Z formalnego punktu widzenia

bilans

płatniczy jest zawsze w równowadze

–

zasługa podwójnego zapisu każdej
transakcji. Zgodnie z nim sumy
rachunku obrotów bieżących, obrotów
kapitałowych oraz obrotów
wyrównawczych są równe zeru.

Równowaga bilansu
płatniczego

Można wyróżnić

dwa typy transakcji

:



autonomiczne

– czyli takie, które są

podejmowane niezależnie od stanu
bilansu płatniczego, wyłącznie na
podstawie kryterium korzyści,



wyrównawcze

– wszystkie te, które

zmierzają do poprawy równowagi
płatniczej.

Równowaga bilansu
płatniczego



Równowaga rzeczywista ma miejsce wtedy gdy
jest ona następstwem podejmowania niczym
nieograniczonych decyzji gospodarczych.



Równowaga pozorna jest wynikiem stosowania
polityki ekonomicznej oddziałującej nie tylko
bezpośrednio na równowagę zewnętrzną, lecz
także na równowagę wewnętrzną.

W krótkich okresach czasu rzadko występuje

zarówno równowaga rzeczywista jak i pozorna.
Wynika to z braku harmonizacji płatności po
stronie „winien” i stronie „ma”.

Przyczyny nierównowagi

bilansu płatniczego



W

okresie krótkim

:



zmiany wielkości PKB

– oddziałują przede

wszystkim na saldo bilansu handlowego, a
niekiedy też na saldo obrotów bieżących –
wzrost PKB zazwyczaj powoduje pogorszenie
tych sald, a jego obniżka poprawę,



zmiany terms of trade

– powodują poprawę lub

pogorszenie salda bilansu handlowego.
Poprawa zarówno terms of trade cenowych jak i
ilościowych sprzyja poprawie tego salda, a ich
pogorszenie ma skutek przeciwny.



zmiany kursu walutowego

– zmiana poziomu

kursu może ułatwić lub utrudnić utrzymanie
równowagi bilansu handlowego, a w
konsekwencji bilansu płatniczego w krótkim
okresie. Dewaluacja waluty krajowej
względem walut zagranicznych sprzyja
wzrostowi eksportu (przez jego potanienie) i
zmniejszeniu importu (przez jego
podrożenie), prowadzi więc do poprawy salda
bilansu handlowego. Rewaluacja waluty
krajowej ma odwrotne konsekwencje.

Przyczyny

nierównowagi

bilansu płatniczego



W

długim okresie

czasu na równowagę bilansu

płatniczego wpływają następujące czynniki
związane ze wzrostem gospodarczym:



po stronie popytu:



stopa wzrostu gospodarczego

, określająca rozmiary i

dynamikę wzrostu dochodów społeczeństwa,



stopa oszczędzania

wpływająca na kształtowanie się

dynamiki zmian popytu globalnego i importowego, a
także na stopę inwestycji,



stopa importu

oraz stopa absorpcji podaży eksportowej

poprzez popyt wewnętrzny,



źródła wzrostu gospodarczego (

inwestycje krajowe,

wydatki budżetowe, eksport),



sposoby i proporcje finansowania inwestycji krajowych:



oszczędności wewnętrzne,



kapitał zagraniczny

.



po stronie podaży:



relacja pomiędzy stopą wzrostu produkcji na eksport a
stopą wzrostu produkcji na rynek wewnętrzny

,



relacja między stopą wzrostu produkcji konkurującej z
importem a stopą wzrostu produkcji kierowanej na rynek
wewnętrzny,



zmiany udziału importowanych surowców i półfabrykatów
w produkcji globalnej.

Przyczyny nierównowagi
bilansu płatniczego



Zewnętrzne i wewnętrzne

czynniki

determinujące zmiany warunków
rozwoju gospodarczego i sytuację w
bilansie płatniczym danego kraju w

długim okresie

:



zmiany poziomu cen krajowych w stosunku
do cen zagranicznych

- niższe tempo

wzrostu cen krajowych niż tempo wzrostu
cen zagranicznych sprzyja poprawie
konkurencyjności typu cenowego,

Przyczyny nierównowagi
bilansu płatniczego



zmiany poziomu realnego kursu walutowego w
stosunku do tendencji inflacyjnych w świecie

– wzrost

poziomu realnego kursu walutowego utrudnia rozwój
eksportu towarów i usług, ale zarazem sprzyja
napływowi kapitału zagranicznego, i odwrotnie,



zmiany poziomu i struktury konkurencyjności danego
kraju w skali międzynarodowej

przy uwzględnieniu

skutków postępu technologicznego i
długookresowych tendencji rozwojowych popytu
światowego – wzrost poziomu oraz struktury
międzynarodowej konkurencyjności wpływa na
poprawę w bilansie płatniczym, i odwrotnie.

Mechanizmy
równoważenia

bilansu

płatniczego

Nierównowadze bilansu płatniczego można

zapobiec:



uruchamiając mechanizm

automatycznego przywracania

równowagi

, znane są następujące cztery:



klasyczny,



neoklasyczny,



keynesowski,



współczesny (monetarny),



prowadząc politykę dostosowawczą

.

Mechanizm

klasyczny

(cenowy)

Założenia:

doskonała konkurencja, wolny

handel, stały kurs walutowy.
Funkcjonował w systemie waluty złotej.

deficyt

bilansu

handloweg

o

(płatnicze

go)

zmniejszeni

e rezerw

złota i walut

wymienialn

ych

zmniejsze

nie

wielkości

podaży

pieniądza

krajowego

obniżka

cen

krajowyc

h

(deflacja)

zmniejsze

nie

importu

zwiększeni

e eksportu

powrót do

równowag

i bilansu

handloweg

o

(płatnicze

go)

Mechanizm

neoklasyczny

(kursu walutowego)

Założenia:

doskonała konkurencja, wolny

handel, zmienny kurs walutowy, brak
wymienialności na złoto.

deficyt

bilansu

handlowego

(płatniczego)

deprecjacja

kursu waluty

krajowej

obniżka

zagranicznych

cen towarów

eksportowany

ch

wzrost

krajowych

cen towarów

importowany

ch

zmniejszeni

e importu

zwiększenie

eksportu

powrót do

równowagi

bilansu

handlowego

(płatniczeg

o)

Mechanizm keynesowski
(dochodowy)

Założenia:

stałość poziomu cen i kursu

walutowego, aktywna rola państwa

.

deficyt

bilansu

handlowego

(płatniczego)

obniżka

dochodu

narodowego

zmniejszen

ie importu

zwiększeni

e eksportu

powrót do

równowagi

bilansu

handlowego

(płatniczeg

o)

Mechanizm współczesny
(monetarny)

Założenie:

głównym regulatorem bilansu

płatniczego są przepływy kapitałowe.

Efekty uboczne:



zaostrzanie: recesja, wzrost bezrobocia,
bankructwa przedsiębiorstw,



rozluźnienia: napływ kapitału spekulacyjnego.

deficyt

bilansu

płatniczeg

o

zmniejsze

nie

krajowej

podaży

pieniądza

wzrost

stopy

procentow

ej

napływ

kapitału

zagraniczne

go

powrót do

równowagi

bilansu

handlowego

(płatniczego

)

Polityka dostosowawcza
państwa

Czyli

świadome i aktywne oddziaływanie

państwa na mechanizm wolnego rynku i

wolnego handlu w kierunku zapewnienia

nie tylko równowagi zewnętrznej, lecz

także równowagi wewnętrznej.

We współczesnej gospodarce rośnie rola

równowagi wewnętrznej: pełne

zatrudnienia, stabilizacja cen,

zrównoważenie budżetu państwa oraz inne

np. stymulowanie wzrostu gospodarczego,

likwidacja różnic pomiędzy regionami,

ochrona środowiska.

Polityka dostosowawcza
państwa

Państwo może stosować:



narzędzia makroekonomiczne

, dotyczy to

zwłaszcza polityk: kursu walutowego, stopy

procentowej, monetarnej, podatkowej,

finansowej, cenowej, kredytowej,

budżetowej;



narzędzia mikroekonomiczne:



endogeniczne

– polityki: rolna, przemysłowa,

naukowo-badawcza, edukacyjna, ochrony

środowiska,



egzogeniczne

: taryfowe, parataryfowe i

pozataryfowe.