Anatomiczne 
podstawy fizjoterapii. 
Ruchowa funkcja 
szkieletu. 
    

Anatomiczne podstawy fizjoterapii 



Wśród struktur anatomicznych człowieka, z punktu widzenia 
fizjoterapii, najistotniejsze znaczenie mają: skóra, cały układ 
ruchu oraz układ oddychania i krążenia. Pierwsza z nich spełnia 
tu jak gdyby poczwórną rolę. Stanowi ona nie tylko ochronę 
przed szkodliwym działaniem czynników środowiska 
zewnętrznego, ale jest również pośrednikiem w przekazywaniu 
informacji (bodźców) płynących z tego środowiska. Równie 
ważna rola przypada skórze w niektórych mechanizmach 
regulacji szeregu ważnych procesów fizjologicznych. Czwarta 
wreszcie jej funkcja wiąże się ściśle z fizjoterapią, ponieważ 
skóra stanowi w tym przypadku rodzaj odbiorcy i pośrednika dla 
większości aplikowanych tu czynników fizykalnych, 
wywierających określony wpływ na ustrój.

W praktyce fizjoterapeutycznej układ ruchu może być na odmianę 

rozpatrywany trójaspektowo. Działanie w tym względzie jest 
bowiem albo ukierunkowane na ten układ, albo też poprzez niego 
wpływa na inne układy. Nie można tez pominąć normalnej roli 
omawianego układu. Układ ruchu zabezpiecza bowiem 
podstawowe potrzeby życiowe człowieka, takie jak: zdobywanie i 
przyjmowanie pożywienia i oddychanie, przyjmowanie i 
utrzymanie różnych pozycji, poruszanie i przemieszczanie się, 
wykonywanie pracy, porozumiewanie się, udział w życiu 
kulturalnym itp. Wobec tak złożonych zadań dbałości o sprawne 
funkcjonowanie całego układu ruchu jest niezwykle ważna. 
Funkcjonowanie omawianego układu odbywa się na drodze 
ciągłego dostosowania się do warunków środowiska 
zewnętrznego. Układ ruchu tworzy bowiem szereg struktur 
anatomicznych, które przy udziale fizjologicznych mechanizmów 
pobudzania i sterowania umożliwiają wykonywanie rozmaitych, 
często bardzo skomplikowanych, czynności ruchowych. 

Na całość zjawisk dotyczących aparatu ruchu składa się: 

podporowa i ruchowa funkcja szkieletu, czynności mięśni oraz 
nerwowe mechanizmy czynności ruchowych, które w 
kinezjologii opisywane bywają odpowiednio jako system 
podporowy, ruchowy i zarządzający. Dodatkowo wyróżnia się 
tam jeszcze czwarty system-zaopatrujący. Wszystko to decyduje 
o sprawności ruchowej człowieka. Dodatkowym, ale równie 
ważnym czynnikiem jest ogólna zdolność ustroju do 
podejmowania wysiłków fizycznych i szybkiej likwidacji ich 
skutków (wydolność fizyczna). Dlatego też, poza znajomością 
budowy i funkcji układu ruchu, w fizjoterapii- z uwagi na 
wieloukładowe podłoże wydolności fizycznej i możliwości 
oddziaływania ruchem czy innymi czynnikami fizycznymi na 
różne, inne niż narząd ruchu układy-ważna jest znajomość całej 
anatomii i fizjologii.

Rola układu oddychania i krążenia polega jednak nie tylko na 

zaopatrywaniu tkanek w tlen i usuwaniu z nich produktów 
przemiany materii. Wśród pozostałych zadań godnych 
wyeksponowania jest ich udział w gospodarce wodno-
elektrolitowej. Szczególna rola przypada też krążeniu 
obwodowemu, a zwłaszcza skórnemu. Z tym ostatnim 
bowiem wiąże się szereg zjawisk dotyczących odczynów 
powstających w wyniku zadziałania rozmaitych czynników 
fizykalnych. Całość omawianych zagadnień trzeba koniecznie 
postrzegać też w ujęciu rozwojowym- i to zarówno pod 
względem morfologicznym, jak i funkcjonalnym. 

Ruchowa funkcja szkieletu

Zasadniczym czynnikiem decydującym o ruchowej funkcji 

szkieletu są połączenia kości. Połączenia te dzielimy na 
ścisłe- utworzone przez więzozrosty, chrzęstozrosty oraz 
kościozrosty i połączenia ruchome, zawierające jamę 
maziową. Te ostatnie dzielimy z kolei na stawy rzeczywiste 
(z dwoma powierzchniami stawowymi i szparą stawową) oraz 
półstawy (nie zawierające kompletnej szpary stawowej). 
Wśród stawów rzeczywistych wyróżniamy połączenia o 
ruchomości mniejszej niż 10 stopni i stawy. Stawy natomiast 
dzielą się na stawy proste mechanicznie (jednoosiowe - 
np. stawy zawiasowe i bloczkowe, dwuosiowe – np. 
elipsoidalne i siodełkowe oraz trzyosiowe – np. stawy kuliste) 
oraz anatomiczne (zawierające jedną jamę stawową) i 
złożone – również mechanicznie oraz anatomicznie.

Stawy złożone mechanicznie zawierają więcej niż 3 osie obrotu 

lub ich osie obrotu nie są w stosunku do siebie prostopadłe, 
względnie też brak jest zwykłych osi obrotu, jak ma to miejsce 
w stawach płaskich. W stawach złożonych anatomicznie mamy 
do czynienia z więcej niż jedną jamą stawową lub z jej 
przedzieleniem takimi elementami dodatkowymi, jak łąkotki 
czy krążki międzystawowe. 

Ruchowa funkcja szkieletu wiąże się przede wszystkim z 

działaniem  kości jako dźwigni oraz z zagadnieniem 
ruchomości stawów, zaś mięśnie stanowią źródło siły dla 
wszelkich czynności ruchowych, aczkolwiek ich ruch może być 
równie dobrze spowodowany przyłożeniem siły zewnętrznej, z 
czym w fizjoterapii mamy często do czynienia. 

Rozróżnia się dźwignie dwu- i jednostronne, a różnią się one 

miejscem przyłożenia siły względem punktu podparcia (osi 
obrotu) oraz kierunkiem działania różnych sił na dźwignię ( np. 
siły ciążenia i przeciwstawiającej się jej siły mięśniowej).  

Pierwsze z nich (dwustronne) odgrywają ważna rolę w statyce 

ciała, a charakteryzuje je jednokierunkowe działanie obu sił 
(zewnętrznej i przeciwdziałającej), zlokalizowanych jednak 
po obu stronach osi obrotu. W drugim natomiast przypadku 
siły te działają w kierunkach przeciwnych, lecz są z kolei 
przyłożone po tej samej stronie w stosunku do osi obrotu. 
Ruchomość stawów ma swoje uwarunkowania w ich 
budowie. Budowa (kształt) samych powierzchni stawowych 
(stawy bloczkowe, cylindryczne, eliptyczne, siodełkowate, 
kuliste) i ilość tzw. więzów decydują o liczbie osi obrotu 
(stawy jedno-,dwu- i trójosiowe), a tym samym i o liczbie 
stopni swobody, czyli o ilości możliwych ruchów (jeden 
stopień swobody oznacza możliwość wykonania ruchu w 
jednej tylko płaszczyźnie). 

  

Rozpatrując szczegółowiej ruchy ciała ludzkiego, możemy wyróżnić 

tzw. osteokinematykę, obejmującą ruchy elementów kostnych 
(dźwigni) w przestrzeni, mających sensie mechanicznym zawsze 
charakter ruchów obrotowych (rotacyjnych) oraz tzw. 
artrokinematykę – opisująca stosunki zachodzące pomiędzy 
powierzchniami stawowymi podczas ruchu.  Jak już powiedziano, 
ruchomość stawów ma swoje uwarunkowania w ich budowie. 
Żadna z powierzchni stawowych nie jest jednak w pełni płaska, 
ani też nie jest w istocie częścią cylindra, kuli lub stożka. W 
rzeczywistości wszystkie powierzchnie stawowe są wycinkiem 
krzywej, która nie jest stała, lecz z punktu na punkt zmienia się. 
W związku z tym, Mc Conaill klasyfikuje powierzchnie stawowe 
jako „ovoidalne” (o kształcie jajowatym) albo siodełkowate. 

Mc Conaill wyróżnia 4 strukturalne typy stawów, które 

warunkują sposoby wykonywania ruchu oraz stopnie 
swobody ruchu. Są to stawy: 

*tzw. niezmieniony ovoidalny- stawy kuliste, trzyosiowe ( np. 

staw biodrowy czy ramienny) 

*tzw. zmieniony ovoidalny- stawy elipsoidalne, dwuosiowe 

(np. stawy śródręczno-paliczkowe II-V)

*tzw. niezmieniony siodełkowaty- stawy siodełkowate, 

dwuosiowe (np. staw nadgarstkowo-śródręczny kciuka) 

*tzw. zmieniony siodełkowaty- stawy zawiasowe, 

jednoosiowe (np. stawy międzypaliczkowe). 

Niezależnie od budowy stawu, drugim czynnikiem decydującym 

o ruchomości stawowej są „ograniczniki” ruchu, stawiające 
specyficzny opór pod koniec zakresu danego ruchu. 

W zależności od budowy stawu oraz struktur go otaczających 

wyróżnia się trzy jakościowo różne, fizjologiczne rodzaje oporu 
końcowego, często zwanego też końcowym czuciem ruchu: 

*miękko-elastyczny opór, kiedy to dalszy ruch ogranicza 

bezpośredni kontakt tkanek miękkich dwóch sąsiednich członów 
łańcucha biokinematycznego (np. przy zginaniu stawu 
kolanowego czy łokciowego), lub ograniczają go rozciągnięte 
mięśnie i ich ścięgna (np. wyprost w stawie skokowym czy 
ramiennym);

*twardo-elastyczny opór, występujący wówczas gdy dalszy ruch 

hamowany jest przez rozciągniętą torebkę stawową i/lub 
więzadła (np. rotacja zewnętrzna i wewnętrzna stawu 
biodrowego albo ramiennego, czy też wyprostu w stawie 
kolanowym); 

*twarde zakończenie ruchu, typowe dla stawów, w których 

dalszy ruch jest blokowany przez elementy chrzęstno-kostne (np. 
w stawie łokciowym).

Poza ta klasyfikacją, funkcjonuje tez klasyfikacja końcowego 

odczuwania ruchu przez badającego, podana przez Cyriaxa. 
Rozróżnia się tutaj następujące typy czucia końcowego:

*kość do kości, czyli sytuację w której na końcu ruchu 

spotykają się dwie twarde powierzchnie; 

*typ torebkowy, dający bezpośrednie zatrzymanie ruchu; 
*bez wyraźnej przyczyny, gdzie badany skarży się na ból, a 

badający nie wyczuwa ograniczenia ruchomości; 

*typ spazmatyczny, związany raczej z obrona mięśniową, 

wskazujący na ogół na ostry lub podostry stan zapalny 
stawu;

*typ sprężynującego zablokowania, kiedy to wyczuwa się w 

pewnym momencie „odbicie”, zwykle wskutek 
przemieszczeń struktur wewnątrzstawowych; 

*typ zbliżenia tkanek, kiedy to na przykład masy mięśniowe 

nie pozwalają na dalsze zginanie kolana czy łokcia. 

Miernikiem ruchomości stawowej są zakresy ruchu w 

poszczególnych stawach, które dla potrzeb fizjoterapii 
określane są (mierzone) z uwzględnieniem płaszczyzn 
ruchu. Trzeba jednak pamiętać, że sprawa jest bardziej 
złożona i wymaga niejednokrotnie bardziej wnikliwego 
podejścia. Wynika to m.in. z faktu, że ruchy człowieka 
wykonywane w życiu codziennym są złożone i mają miejsce 
w ramach tzw. systemów lub łańcuchów kinematycznych 
oraz przebiegają na ogół „międzypłaszczyznowo”. 

O globalnych możliwościach ruchowych człowieka decyduje 

zatem łączna ruchomość wielu stawów tworzących 
powyższe łańcuchy, dysponujące na ogół – co istotne – 
znaczną liczbą stopni swobody. Warto przy tym nadmienić, 
że łączna liczba stopni swobody w stawach człowieka 
wynosi ok. 250. Nie bez znaczenia jest również fakt, że 
podczas izolowanego ruchu w jakimś stawie sąsiednie 
odcinki ciała przemieszczają się względem siebie kątowo, 
natomiast w codziennych ruchach człowieka niektóre 
odcinki łańcuchów kinematycznych przemieszczają się w 
przestrzeni „prostoliniowo”, stanowiąc w tym względzie 
wypadkową ruchów zachodzących w paru stawach.