ISTOTA I ZAKRES POLITYKI 

SPOŁECZNEJ

 

 

Polityka społeczna to celowa działalność 

państwa i innych instytucji publicznych 
w dziedzinie kształtowania optymalnych 
warunków życia i pracy ludności oraz 
stosunków międzyludzkich; także nauka 
o celowym oddziaływaniu na układ 
stosunków społecznych i 
przekształcaniu warunków życia 
ludności. 

 

 

Jako nauka polityka społeczna posługuje się 

teorią, czyli systemem twierdzeń logicznie 
i rzeczowo uporządkowanych oraz 
spełniających kryteria naukowości. Już 
powyższa definicja wyraźnie rozdziela 
element praktyczny polityki społecznej od 
jej znaczenia jako dyscypliny naukowej. 
Jest to podstawowe rozróżnienie, obecne 
w definicjach wielu autorów publikacji 
dotyczących tego zagadnienia.

 

 

Polityka społeczna- praktyczne 

oddziaływanie na społeczeństwa - J. Au-
leytner: Polityka społeczna to działalność 
państwa, samorządów i organizacji 
pozarządowych, której celem jest 
poprawa położenia materialnego, 
asekuracja przed ryzykami życiowymi i 
wyrównywanie szans życiowych grup 
społeczeństwa ekonomicznie i socjalnie 
najsłabszych. 

 

 

Polityka społeczna  rodzaj polityki 

publicznej wiąże się z instrumentalnym 
wykorzystaniem władzy w państwie do 
osiągania wszechstronnego dobrobytu 
wszystkich obywateli z 
uwzględnieniem nierówności socjalno-
ekonomicznych oraz nierówności 
władzy między różnymi grupami 
obywateli. 

 

 

Polityki społeczna - działalność państwa, 

samorządów i organizacji 
pozarządowych, zmierzająca do 
kształtowania ogólnych warunków pracy i 
bytu ludności, prorozwojowych struktur 
społecznych oraz stosunków 
społecznych, opartych na równości i 
sprawiedliwości społecznej, sprzyjających 
zaspokajaniu potrzeb społecznych na 
dostępnym poziomie. 

 

 

Autorem pojęcia „polityka społeczna" jest 

francuski myśliciel i reformator Charles 
Fourier, działający na przełomie XVIII i 
XIX wieku. W XIX w. nastąpiło 
upowszechnienie tego terminu, m.in. 
dzięki wpływowi kanclerza Niemiec. 
Ottona von Bismarcka, którego badacze 
zagadnienia uważają za twórcę 
nowoczesnej polityki społecznej. 

 

 

Zapoczątkował w Niemczech reformy, 

które zaowocowały utworzeniem w 
Europie pierwszego kompleksowego 
systemu ubezpieczeń społecznych. Rząd 
niemiecki wprowadził obowiązkowe 
ubezpieczenia chorobowe, wypadkowe, 
dzięki czemu pracujący mogli liczyć na 
renty i emerytury, a także przyczynił się 
do stopniowego skracania czasu pracy. 

 

 

Nastąpiło pewne upolitycznienie kwestii 

społecznych i zastosowanie rozwiązań 
socjalnych w walce wyborczej. Był to 
sygnał, że rządy europejskie były gotowe 
odejść od liberalnej koncepcji tzw. stróża 
nocnego na rzecz przemyślanego 
interwencjonizmu socjalnego, mając na 
celu nie tylko poprawę warunków życia 
ludności, ale również zdobycie głosów 
wyborców. 

 

 

Koniec I wojny światowej- próby 

tworzenia światowego systemu 
polityki społecznej.  Postęp w 
dziedzinie ochrony pracy, 
ubezpieczeń i walki z bezrobociem, 
rola instytucji państwa jako gwaranta 
podstawowych praw socjalnych 
społeczeństw. 

 

 

Obok funkcjonowania polityk 

społecznych, kreowanych przez 
poszczególne rządy, widać narodziny 
krajowych i międzynarodowych 
organizacji, których celem była walka 
o socjalne uświadomienie 
społeczeństw i uzyskanie dla nich jak 
najlepszego standardu życia, 
zagwarantowanego prawem.

 

 

Międzynarodowa Organizacja Pracy 

( 1919)  - cel - rozwiązanie 
kluczowych problemów socjalnych : 
wprowadzenie ośmiogodzinnego dnia 
pracy, walka z bezrobociem, ochrona 
macierzyństwa, ustalenie 
minimalnego wieku pracy w 
przemyśle oraz praca nocna kobiet i 
młodocianych. 

 

 

Cele -  przedmiot pierwszych 

międzynarodowych konwencji, na 
których dyskutowano i negocjowano 
najlepsze możliwe gwarancje socjalne. 
W latach 20. i 30. XX w. w rozwiniętych 
państwach europejskich oraz w USA   
regulacje prawne, usprawniające 
polityki społeczne, w kolejnych latach 
naśladowane w wielu krajach. 

 

 

Dostrzegano potrzebę podejmowania prób 

harmonizowania polityki gospodarczej i 
społecznej -  współzależność. W USA - 
ustawa o zabezpieczeniu społecznym, 
wprowadzająca m.in. rządowe dotacje 
dla poszczególnych stanów z 
przeznaczeniem na: świadczenia dla 
ludzi starszych, świadczenia dla dzieci 
pozbawionych opieki rodzinnej; 

 

 

świadczenia dla bezrobocia; dotacje na 

matek samotnie wychowujących 
dzieci; dotacje na nowe programy 
ochrony zdrowia i pomoc dla 
niewidomych.

 

 

Po II wojnie światowej w 

poszczególnych państwach - 
koncepcje systemów społecznych, od 
liberalnych, w których ograniczano 
podatki kosztem świadczeń 
społecznych, do nastawionych na 
zapewnienie jak najwyższego 
poziomu zabezpieczenia socjalnego.

 

 

Z tych ostatnich wyróżniają się 

koncepcje „państwa opiekuńczego", 
„państwa dobrobytu" czy „socjalnego 
państwa prawnego". Przykładem są 
realizowane po II wojnie światowej 
polityki społeczne w Wielkiej Brytanii, 
Szwecji czy Republice Federalnej 
Niemiec.

 

 

W państwach bloku socjalistycznego  

państwo wykorzystywało silny wpływ 
na sprawy bytowe i socjalne, by 
kontrolować społeczeństwo, 
nadopiekuńczość socjalna  osłabiała 
naturalne cechy ludzkie: zaradność, 
kreatywność, czy chęć zaspokajania 
potrzeb przez własne działania.

 

 

Kraje Europy Zachodniej i Ameryki 

Północnej po II wojnie światowej 
zintensyfikowały prowadzone polityki 
społeczne. Wprowadzono wiele nowych 
świadczeń, dzięki czemu poprawiła się 
sytuacja wielu rodzin, zwłaszcza 
wielodzietnych. Już nie tylko robotnicy i 
najubożsi, ale także szeroko pojęta klasa 
średnia mogła liczyć na objęcie 
świadczeniami. 

 

 

Wspólne cechy działań o charakterze 

społecznym podejmowanych w kolejnych 
dekadach II połowy XX :



rozbudowa służb socjalnych,



wzrost roli związków zawodowych w 
kształtowaniu polityki społecznej,



dostosowanie wysokości emerytur, rent i 
innych świadczeń socjalnych, a także płac, 
do wzrostu kosztów utrzymania lub wzrostu 
płac realnych,

 

 



dążenie do harmonizacji i 
ujednolicenia zasad polityki 
społecznej w skali regionalnej, 
uchwalanie  postanowień w tym 
zakresie w skali globalnej,



wzrost udziału wydatków na cele 
socjalne w budżetach państw, 
rozszerzenie form pomocy materialnej 
dla bezrobotnych, 

 

 

przy jednoczesnym braku skutecznych 

środków zwalczania samego zjawiska 
bezrobocia, które stanowiło i stanowi 
najważniejszy z nierozwiązanych 
dotąd problemów społecznych.



wzrost liczby korzystających ze 
świadczeń emerytalnych ,w okresie 
choroby, macierzyństwa, jak również 
świadczeń na rzecz bezrobotnych,

 

 

proces upowszechniania kształcenia w 

szkołach ponadpodstawowych, czego 
wynikiem stało się także zwiększenie 
liczby studentów.

 Europejska Karta Społeczna (EKS) 

dokument Rady Europy, dotyczący 
praw społeczno-ekonomicznych 
obywateli. EKS przyjęto w 1961 r., a 
Polska jest jej stroną od 1997 r. 

 

 

Po nowelizacji w 1991 r. wyznacza dzisiaj 

podstawowy standard społeczny Unii 
Europejskiej. Uniwersalne zasady 
społeczne - Międzynarodowy Pakt Praw 
Gospodarczych, Społecznych i 
Kulturalnych (MPPGSiK) ONZ – 16.12. 
1966 r. Postanowienia - prawo narodów do 
samostanowienia i gwarancje równości 
grup wobec stanowionego prawa; prawo 
do pracy, 

 

 

 korzystania ze sprawiedliwych i 

korzystnych jej warunków, prawo do 
tworzenia związków zawodowych i ich 
swobodnej działalności, prawo do 
zabezpieczenia społecznego, specjalnej 
ochrony rodziny, matek, dzieci, do życia 
na odpowiednim poziomie, prawo do 
ochrony zdrowia, do korzystania z nauki, 
do udziału w życiu kulturalnym, czy prawo 
do korzystania z postępu naukowego. 

 

 

 Deklaracja ONZ o Społecznym Postępie i 

Rozwoju z 11.12. 1969 r. Regulacje 
wprowadzane wśród państw 
członkowskich ONZ wytyczyły nowe 
standardy społeczne: każdy człowiek i 
każdy lud powinien mieć równe prawo do 
życia w godności i wolności, do 
korzystania z owoców postępu 
społecznego i powinien ze swej strony 
przyczyniać się do niego. 

 

 

Warunki konieczne do realizacji 

powyższych celów: wyeliminowanie 
wszystkich form nierówności, 
wyzysku, kolonializmu i rasizmu. W 
dokumencie tym nawiązuje się 
również do jak najpełniejszego 
przyjęcia i honorowania praw 
człowieka, wymienionych w 
MPPGSiK .

 

 

1972 r. rozpoczęcie realizacji wspólnej 

polityki społecznej w ramach EWG. 
Do tego czasu EWG w sferze 
społecznej korzystało z dorobku 
prawnego Rady Europy (EKS).  1986 
r. Jednolity Akt Europejski- 
kodyfikacja dotychczasowych 
osiągnięć  w sferze wspólnej polityki 
społecznej. 

 

 

Postanowienia traktatu z Maastricht (1992 

r)  Europejski Komitet Ekonomiczno-
Społeczny- wpływ na decyzje 
podejmowane w Unii Europejskiej w 
sprawach społecznych. Praktycznie przy 
każdej reformie funkcjonowania Unii 
Europejskiej zapadają decyzje odnośnie 
do wspólnej polityki społecznej, 
usprawniające jej funkcjonowanie.   

 

 

1995 – Kopenhaga- Światowy Szczyt 

Społeczny ONZ - najważniejsze 
zagrożenia dla postępu społecznego i 
rozwoju ludności świata: bezrobocie, 
ubóstwo i patologia społeczna. 
Zgromadzenie Ogólne Narodów 
Zjednoczonych proklamowało również 
pierwszą w dziejach tej organizacji 
Dekadę Walki z Ubóstwem (1997-2006).

 

 

W końcu lat 70. XX w. wystąpiły 

symptomy kryzysu w funkcjonowaniu 
polityk społecznych wielu państw, 
związane z ogólną stagnacją 
gospodarczą państw rozwiniętych i 
rosnącymi trudnościami w obsłudze 
zadłużenia zagranicznego państw 
rozwijających się, spowodowanym 
kryzysem naftowym. 

 

 

Wzrastające koszty prowadzenia 

aktywnej polityki społecznej 
spowodowały, że kasy 
zabezpieczenia społecznego nie były 
w stanie sprostać koniecznym 
wydatkom społecznym. Próby 
dostosowania systemu świadczeń 
socjalnych do zmniejszonych 
możliwości finansowych. 

 

 

Zmiany dotyczyły szczególnie zaostrzenia 

kryteriów korzystania ze świadczeń i 
zmiany priorytetów w polityce 
społecznej na korzyść ludzi młodych i 
osób aktywnych zawodowo. Do dzisiaj 
podejmowane są różnorodne próby w 
tym zakresie, np. rozwijanie różnych 
form przekwalifikowania zawodowego, 
dodatkowych szkoleń czy wspierania

 

 

mobilności wykwalifikowanej siły 

roboczej. Nie dziwi też fakt 
znacznych nieraz różnic poglądów 
partii politycznych, które często 
traktują kwestie społeczne jako 
ważną część swych programów. Do 
utrzymania obecnego stanu rzeczy 
dążą natomiast związki zawodowe.

 

 

Po rozpadzie ZSRR i bloku państw 

socjalistycznych dotychczasowe 
satelickie państwa  wkroczyły na 
własne drogi rozwoju polityki 
społecznej. Wiele z nich, Polska, jest 
dzisiaj członkiem Unii Europejskiej, w 
pełni przejmując dorobek wspólnej 
polityki społecznej UE, jak również 
wpływając na przyszły jej kształt.

 

 

       Działy i zakres polityki społecznej 
Polityka społeczna jest nauką 

interdyscyplinarną. Wpisuje się w 
szeroką dziedzinę nauk społecznych. 
Badacze polityki społecznej najczęściej 
wskazują na jej powiązanie z teorią 
ekonomii (zwłaszcza z ekonomiką pracy), 
z socjologią, psychologią, demografią 

 

 

filozofią, a także prawem pracy, z nauką o 

polityce. W ujęciu praktycznym - związki 
polityki społecznej z nauką i praktyką 
opisującą warunki życia i pracy. Polityka 
społeczna - ścisłe związki z:



medycyną pracy,



higieną 
ergonomią,



urbanistyką  

 

 

Polityka społeczna, wraz z jej elementami 

teoretycznymi i praktycznymi, zawiera 
w sobie szereg działów, na których 
koncentrują się jej badania i działania 
praktyczne:



politykę rodzinną,



politykę demograficzną (populacyjną),



politykę zatrudnienia, płac, warunków i 
ochrony pracy, 

 

 



politykę mieszkaniową,



politykę ochrony zdrowia,



politykę oświatową,



politykę kształtowania kultury,



politykę zabezpieczenia społecznego 
i opieki społecznej (socjalna),



politykę ochrony środowiska 
naturalnego,

 

 



politykę prewencji, zwalczania zjawisk 
patologii społecznej,



gerontologię społeczną.

Polityka rodzinna- całokształt norm 

prawnych, działań i środków 
przeznaczonych przez państwo w celu 
stworzenia odpowiednich warunków dla 
rodziny, jej powstania, prawidłowego 
funkcjonowania i spełniania przez nią 
wszystkich ważnych społecznie ról. 

 

 

Politykę demograficzna - wszelkie 

działania państwa i jego instytucji, 
mające na celu ukształtowanie takich 
stosunków ludnościowych, aby 
osiągnięta została określona liczba oraz 
struktura ludności.  Państwo wpływa 
zatem m. in. na strukturę ludności wg 
płci lub wieku, na przyrost naturalny 
bądź na rozmieszczenie terytorialne. 

 

 

Jest to taka polityka, której zadaniem jest 

wpływanie na zachowania 
demograficzne ludności danego 
państwa.

Polityka zatrudnienia - czynne 

oddziaływanie władz państwowych na 
rynek pracy pod kątem potrzeb 
gospodarki kraju oraz godzenia 
interesów pracodawców i pracowników.  

 

 

Zadaniem polityki mieszkaniowej 

jest badanie i ocena problemu 
mieszkaniowego oraz podejmowanie 
działań w celu wyrównywania szans 
społecznych w dostępie do mieszkań.

 

 



Polityka ochrony zdrowia - zespół działań, 
zmierzający do zapewnienia społeczeństwu 
jak najlepszej opieki zdrowotnej, 
wykorzystując do tego celu wyspecjalizowane 
osoby i instytucje. Politykę kształtowania 
kultury - zaspokojenie potrzeb kulturalnych 
społeczeństwa - upowszechnianie dóbr 
kultury i rozwijanie aktywnych form w życiu 
kulturalnym.

 

 

Zakres przedmiotowy polityki 

społecznej

Traktując politykę społeczną jako 

działalność praktyczną -  trzy rodzaje 
potrzeb człowieka:

- potrzeby związane ze sferą bytu 

( wyżywienie, mieszkanie, pomoc 
materialna w przypadku zdarzeń 
losowych, niezdolność do pracy), 

 

 

-

potrzeby sfery pozamaterialnej 
(jak ochrona zdrowia, edukacja, usługi 
i działalność kulturalna, w tym 
rekreacja),

-

 potrzeby o charakterze 
psychospołecznym (jak aktywność 
społeczna, satysfakcja z pracy, 
uznanie, poczucie bezpieczeństwa 
ekonomicznego i społecznego)  

 

 

W zakres przedmiotowy polityki społecznej, 

oprócz badania potrzeb ludzkich, wchodzi 
ich rozbudzanie, a nawet programowanie.

Zadania  polityki społecznej:



opracowywanie metodyki i planowania 
społecznego,



określenie kierunków działania 
zapewniającego zaspokojenie potrzeb 
ludności,

 

 



tworzenie narzędzi 
najdokładniejszego mierzenia stopnia 
zaspokojenia po trzeb ludności, 



kształtowanie bieżących, 
użytecznych statystyk z zakresu 
polityki społecznej. 

 

 

Współzależność między polityką 

gospodarczą a polityką społeczną

Polityka gospodarcza 

(ekonomiczna)- świadome 
oddziaływanie władz państwowych na 
gospodarkę narodową - na jej 
dynamikę, strukturę i funkcjonowanie, 
na stosunki ekonomiczne w państwie 
oraz na jego relacje z zagranicą. 

 

 

Rozwój społeczny  elementem ściśle 

powiązanym ze wzrostem 
gospodarczym, powinien być 
podporządkowany celom rozwoju 
społecznego. Oznacza to, że wzrost 
gospodarczy nie może być celem 
samym w sobie, szczególnie gdy nie 
towarzyszy mu podniesienie stopy 
życiowej społeczeństwa. 

 

 

ZASADY  I   INSTRUMENTY POLITYKI   

 SPOŁECZNEJ



Zakres polityki społecznej obejmuje 
podstawowe potrzeby społeczne, a więc 
wartości uznawane przez społeczeństwo 
za istotne do zaspokojenia w celu 
zapewnienia godnego życia:



pracę zgodną z kwalifikacjami,



odpowiedni dochód z pracy,

 

 



zachowanie bezpieczeństwa i higieny 
pracy,



ochronę zdrowia i pomoc w chorobie,



odpowiednie warunki mieszkaniowe,



możliwość wypoczynku i kulturalne 
spędzanie czasu wolnego od pracy 



możliwość kształcenia zawodowego,



upowszechnianie kultury,



walkę ze zjawiskami patologii społecznej.

 

 

Realizacja polityki społecznej odbywa 

się poprzez wiele ogólnych dyrektyw 
i norm, jakimi powinny się kierować 
podmioty polityki społecznej. 
Dyrektywy i normy zawierają  zasady 
zaspokajania określonych celów 
polityki społecznej. 

 

 

Zasady polityki społecznej 

współczesnych państw:



zasada przezorności,



zasada samopomocy,



zasada solidarności społecznej 
(solidaryzmu),



zasada pomocniczości (subsydiarności),



zasada partycypacji (uczestnictwa),

 

 



zasada samorządności,



zasada dobra wspólnego,



zasada wielosektorowości,

Zasada przezorności  określana jako 

zasada motywowania ludzi do 
przezorności - cel motywowanie 
ludzi do  zachowania, które obroni ich 
przed skutkami ewentualnych ryzyk. 

 

 

Polityka społeczna wspomaga owe 

zachowania, wprowadzając różnego typu 
zachęty. Dwojaki charakter: fakultatywny 
np. dotyczy instytucji finansowych czy 
też pewnej części instytucji 
ubezpieczeniowych  możliwość 
dobrowolnego skorzystania. Istnieje 
natomiast część polityki społecznej 
wyrażanej zasadą przezorności, która ma

 

 

 charakter obligatoryjny np. w postaci 

obowiązkowych ubezpieczeń 
społecznych i zdrowotnych, 
obowiązkowych badań kontrolnych czy 
szczepień.

Zasada samopomocy-istnienie i rozwój 

pomocy wzajemnej ludzi zmagających 
się z podobnymi problemami życiowymi 
oraz pomocy silniejszych dla słabszych. 

 

 

Dwoisty charakter- wyraża się w 

dobrowolnym wyborze ludzi, istnieją 
jednak szczególne przypadki 
określające jej obowiązkowy 
charakter, jak na przykład 
przymusowe leczenie nakazane 
sądownie.

 

 

Zasada solidarności społecznej 

wyraża się w przenoszeniu 
konsekwencji działań z jednostek na 
społeczeństwo - zasada 
solidaryzmu  oznacza wyższość 
wspólnych interesów członków 
społeczeństwa nad interesami 
poszczególnych jednostek, grup czy 
środowisk. 

 

 

Każda osoba jest nierozdzielnie związana 

z losem całego społeczeństwa i 
powinna angażować się w jakimś 
stopniu na rzecz dobra wspólnego i 
wzajemnej odpowiedzialności.

Zasada pomocniczości odnosi się do 

rozdzielenia pomocy państwa od 
możliwości realizacji celów przez 
jednostki. 

 

 

Zgodnie z tą zasadą, wyrażoną w encyklice 

Centessimus Annus: Społeczność 
wyższego rzędu nie powinna ingerować w 
wewnętrzne sprawy społeczności 
niższego rzędu, pozbawiając ją 
kompetencji, lecz raczej winna wspierać 
ją w razie konieczności i pomóc w 
koordynacji jej działań z działaniami 
innych grup społecznych, dla dobra 
wspólnego.

 

 

Zasada partycypacji oznacza taką 

organizację życia społecznego, aby 
poszczególni ludzie mieli możliwość 
pełnej realizacji swoich ról 
społecznych. Jednocześnie zasada ta 
podkreśla równowartość miejsc 
poszczególnych jednostek w 
społeczeństwie. 

 

 

Partycypacja społeczna świadomy i 

aktywny udział mieszkańców (osób 
indywidualnych, grup i organizacji 
społecznych) w rozwiązywaniu ich 
problemów oraz we wszystkich 
istotnych sprawach na przykład na 
terenie gminy. 

 

 

Zasada samorządności realizowana 

jest poprzez taką organizację życia 
społecznego, by jednostki i grupy 
miały zagwarantowane prawo do 
aktywnego udziału w istniejących 
instytucjach społecznych i tworzenia 
nowych instytucji w celu 
skuteczniejszego zaspokajania i 
realizowania interesów. 

 

 

Zasada dobra wspólnego - działania 

władz publicznych uwzględniające 
korzyści i interesy wszystkich obywateli i 
polegające na poszukiwaniu 
kompromisów tam, gdzie interesy te są 
sprzeczne. Dobro wspólne  suma tych 
warunków życia społecznego, dzięki 
którym jednostki, rodziny i zrzeszenia 
mogą pełniej i łatwiej osiągać własną 
doskonałość.

 

 

Zasada wielosektorowości polega na 

równoczesnym funkcjonowaniu 
publicznych podmiotów polityki 
społecznej, organizacji pozarządowych 
i instytucji rynkowych, które wspólnie 
dostarczają środków i usług służących 
zaspokajaniu potrzeb społeczeństwa. 
Podmioty dostarczające świadczeń 
społecznych

 

 

powinny należeć do różnych sektorów 

instytucjonalnych (państwowego, 
społecznego i rynkowego).

Wartości związane z polityką społeczną :



indywidualne wolności i prawa 
człowieka,



emancypacja grup zagrożonych 
wykluczeniem lub dyskryminacją,

 

 



wartości wspólnotowe (solidarność, 
odczuwanie więzi z innymi i wzajemnego 
szacunku, prawo do samostanowienia 
rodziny, narodu, cywilizacji), 
bezpieczeństwo i ochrona ludzi przed 
szkodliwymi skutkami ryzyk, równość 
sytuacji i szans na sukces w rozmaitych 
rodzajach aktywności życiowej, dłuższe 
życie, lepsze zdrowie, rozwój ludzkiego 
gatunku i ochrona przyrody,ciekawa

 

 

 i doceniana praca, twórczość, rozwój 

wiedzy naukowej, różnorodność 
życia, która cieszy, a nie przeraża, 
satysfakcjonująca konsumpcja, 
dostępny czas wolny, własność 
dziedziczona lub zdobyta własnym 
wysiłkiem, prywatna lub grupowa, 
wiara religijna, patriotyzm, szczęście 
osobiste i rodzinne.

 

 

Wartości pełnią w polityce społecznej 

dwie podstawowe funkcje: 
programową, która podporządkowuje 
wartościom cele polityki społecznej.  
Motywacyjną - dążenie do zdobycia 
wartości staje się bodźcem do 
działania.

 

 

Metody i style realizacji polityki 

społecznej

Realizacja polityki społecznej wymaga  

opracowania  metodyki i planowania 
społecznego, a także określenia 
kierunków działań zapewniających 
zaspokojenie potrzeb ludności, posługuje 
się w badaniach odpowiednimi dla 
przedmiotu metodami. 

 

 



diagnozowaniem - określeniem 
przyczyny stanu rzeczy, 
„wyznaczeniem pola manewru", jak 
również określeniem poziomu 
środków na rozwiązanie problemu,



prognozowaniem - wyznaczeniem 
wariantowych propozycji rozwiązania 
problemu,

 

 



programowaniem - ustaleniem i 
wyborem kierunku działania, celów i 
środków realizacji. Poznanie przyczyn 
zachowań ludzkich i wyznaczenie 
działań w celu ich ukierunkowania na 
pożądane tory następuje poprzez 
zastosowanie stylów realizacji 
polityki społecznej. Dopasowane do 
specyficznych cech ich adresatów, 

 

 



które stanowią przyczyny niepożądanych 
zachowań lub wpływają na typy 
motywacji rządzące ich zachowaniami. 

Cztery style realizacji:



styl wyzwalający ( liberalny)  skuteczny 
, gdy jedynym problemem adresatów 
programu, mających właściwe aspiracje i 
kompetentnych, jest to, że nie mogą oni 
realizować swych zamierzeń, 

 

 

 na ich drodze życiowej pojawiły się 

bariery; działania w tym stylu dają 
wolność jednostkom, są wyrazem 
zaufania do ich kompetencji;

styl opiekuńczy - tam, gdzie głównym 

powodem braku zachowań 
pożądanych jest brak umiejętności i 
możliwości (ludzie, nawet jeśli chcą 
postępować we właściwy

 

 

sposób, to nie potrafią bądź nie mogą; 

jeżeli zaś nie chcą, może to być wtórny 
przejaw adaptacji do nieusuwalnego 
stanu niemożności, może to więc 
wynikać z rezygnacji).

styl bodźcowy - ludzie potrafią i mogą 

wstrzymać się od zachowań potępianych 
lub podjąć zachowania pożądane, ale nie 
chcą, dopóki nie dostaną nagrody.  

 

 

Zachowania sprzeczne z ich chęciami 

można od nich uzyskać, oferując w 
zamian dobra, które naprawdę chcą 
zdobyć (np. dochody w zamian za 
wykonywanie nielubianej pracy); 
kontrakty te mogą być tzw. 
propozycjami nie do odrzucenia, jednak 
pozostawią pewną wolność wyboru 
nawet słabszym stronom umowy;

 

 

styl rygorystyczny jest najmniej 

przyjemny dla odbiorców - zestaw 
instrumentów dopasowany do założenia, 
że adresaci programu (np. osoby 
nadużywające alkoholu lub przestępcy) 
potrafią i mogą - ale nie chcą - 
wstrzymać się od zachowań potępianych; 
że niechciane zachowania można wymóc 
na nich jedynie pod presją strachu przed 
dolegliwymi sankcjami. 

 

 

     Instrumenty polityki społecznej
Można  je utożsamiać z narzędziami polityki 

publicznej, czyli konkretnymi metodami, 
za pomocą których nadaje się strukturę 
jakiemuś wspólnemu działaniu 
zmierzającemu do rozwiązania problemu.

Są to narzędzia, środki działania 

oddziałujące na zachowania tych ludzi, do 
których kieruje ona swoje programy, 

 

 

jak i tych, którzy są wykonawcami lub 

tworzą środowisko społeczne, w 
którym programy polityki społecznej 
są realizowane. Cechą ich jest dążenie 
do instytucjonalizacji, formalizacji i 
organizowania warunków życia całej 
zbiorowości. Często instrumenty 
polityki społecznej sprowadzane są 
wyłącznie do świadczeń socjalnych. 

 

 



Trzy typy: instrumenty karzące, 
nagradzające oraz nakazujące.

 Cechy instrumentów polityki społecznej:



obywatele mają do nich uprawnienia,



są bezpłatne lub częściowo odpłatne,



całkowity lub częściowy ich koszt jest 
finansowany ze środków publicznych.  

 

 

Typologia instrumentów polityki społecznej:



instrumenty ekonomiczne,



instrumenty prawne, 



instrumenty informacyjne.



instrumenty kadrowe,



instrumenty przestrzenno-czasowe 
( kształtowanie przestrzeni oraz 
gospodarowanie czasem).

 

 



Instrumenty ekonomiczne regulują dostęp 
do dóbr będących wytworem gosp.,dostęp 
do własności, prawa właścicieli. Dostęp 
następuje poprzez pracę lub różnego rodzaju 
świadczenia społeczne.

Są to: polityka konsumpcyjna, kształtowanie 

dostępu do dóbr konsumpcyjnych (dobra 
służące zaspakajaniu ludzkich potrzeb):

- dostęp do pracy zarobkowej

 

 

-

zasad wynagradzania za pracę,

-

zasad opodatkowania dochodów,

-

polityki cen,

-

zasad i praktyki udzielania kredytów: 
konsumpcyjnych i preferencyjnych, 
pozwalających antycypować przyszłe 
dochody,

 

 

-ochrony konsumenta nabywającego 

towary na rynku, 

-uprawnień do świadczeń społecznych: 

pieniężnych, rzeczowych, usługo wych i 
zakładowych,

możliwości i warunków wytwarzania 

dóbr konsumpcyjnych w 
gospodarstwie domowym na własny 
użytek, 

 

 

Świadczenia społeczne, czyli formy 

bezekwiwalentnego przepływu pieniędzy 
i usług z różnego rodzaju instytucji dla 
uprawnionych do ich odbioru osób. 
Stanowią one ważną część polityki 
społecznej nie tylko ze względu na swoją 
masowość i skalę wydatków, ale również 
ze względu na funkcje, jakie spełniają, 
zasady ich przekazu i strukturę 
odbiorców. 

 

 

Organizację i gwarancję świadczeń 

społecznych uznaje się  za powinność 
państwa.

Świadczenia społeczne- funkcje:
 1.zabezpieczająca podstawy 

egzystencji, związaną z wypłatami 
świadczeń dla emerytów, 

 

 

rencistów, bezrobotnych uprawnionych do 

pobierania zasiłków oraz osób 
korzystających ze świadczeń pomocy 
społecznej, 

 2.egalitaryzująca - sprzyjająca 

wyrównywaniu szans przede  w młodszych 
fazach życia i przejawiającą się obecnie w 
sferze oświaty na szczeblu podstawowym i 
średnim oraz ochrony zdrowia,

 

 

3.bodźcowa - wynikającą z działalności 

socjalnej zakładów pracy,

4.integracyjna - powiązaną z funkcją 

bodźcową i sprzyjającą integracji załóg 
z zakładem pracy i układami 
ustrojowymi,

 5.edukacyjna - wyrażającą się poprzez 

upowszechnienie edukacji i efektów 
twórczości kulturalnej .

 

 

Dwa rodzaje  instrumentów 

finansowych polityki społecznej: 
nagradzające i karzące. Wśród 
„marchewek" wyróżnić można: 
subwencje, dotacje, ulgi i zwolnienia 
podatkowe, kredyty preferencyjne, 
bony oraz świadczenia pieniężne. 
Natomiast „kije" stanowią opłaty i 
kary finansowe.

 

 

Instrumenty prawne - regulacje 

prawne składające się na państwowy 
system prawny, który bardziej lub 
mniej bezpośrednio określa 
uprawnienia i zachowania obywateli 
związane z zaspokajaniem ich 
potrzeb. 

 

 

Zapisane w konstytucji i 

skonkretyzowane w aktach prawnych 
niższego rzędu prawa i wolności 
obywatelskie, a także szczegółowe 
regulacje prawne dotyczące 
zachowań ludzi (np. prawo pracy i 
prawo rodzinne).

 

 

W dokumentach międzynarodowych, 

Konstytucji RP i konkretyzowane w 
aktach prawnych niższego rzędu prawa 
i wolności obywatelskie (tzw. prawa 
negatywne, polegające na nieingerencji 
państwa) oraz prawa socjalne (będące 
prawami pozytywnymi w tym sensie, że 
ich urzeczywistnienie wymaga 
aktywnego działania państwa); 

 

 

Szczególna rola - akty prawne chroniące 

przed dyskryminacją; regulacje 
prawne dotyczące poszczególnych 
dziedzin życia, zwłaszcza zachowań 
ludzi jako pracowników i pracodawców 
(prawo pracy) oraz jako członków 
rodzin (prawo rodzinne) - te dwie 
gałęzie prawa stanowią trzon tzw. 
ustawodawstwa społecznego. 

 

 

Współcześnie coraz większego znaczenia 

nabierają „kontraktualne" stosunki 
między ludźmi obsługiwane przez prawo 
cywilne; prawo procesowe, prawo karne. 

Instrumenty informacyjne znajdują się w 

dyspozycji wszystkich podmiotów 
dopuszczonych do głosu przez państwo.

Do najważniejszych z nich należy zaliczyć:    

 

 

- informacje przekazywane za 

pośrednictwem systemu szkolnego, 
częściowo obowiązkowego, w całości 
uregulowanego przez prawo, 
kontrolowanego przez resort 
edukacji, adresowane do całego 
młodego pokolenia. 

 

 

-informacje publikowane za 

pośrednictwem  środków społecznego 
przekazu (mass mediów), emitowane 
w przestrzeń społeczną, obecne w 
Internecie, formalnie dostępne dla 
wszystkich (bo niereglamentowane 
przez prawo), co nie znaczy, że dla 
wszystkich dostępne ekonomicznie 
lub intelektualnie. 

 

 

-poradnictwo indywidualnie 

adresowane do osób mających 
szczególne potrzeby Za szczególny 
rodzaj poradnictwa (któremu często 
towarzyszy przydzielanie dóbr 
ekonomicznych) trzeba uznać pracę 
socjalną. 

 

 

 Instrumenty kadrowe - zasoby ludzkie. 

Ludzie, którzy świadczą usługi społeczne i 
decydują o przyznaniu dóbr 
ekonomicznych potrzebującym, stanowią i 
stosują prawo, a także informują, 
wychowują, uczą i radzą. Zasoby ludzkie, 
których zadaniem jest podejmowanie 
decyzji o kierunkach polityki społecznej 
(politycy, parlamentarzyści, 
samorządowcy, związkowcy i inni), 

 

 

Zasoby ludzkie zajmujące się 

świadczeniem profesjonalnych usług dla 
ludności, a których działalność mieści się 
w obszarze tzw. służb społecznych 
(nauczyciele, pedagodzy, 
resocjalizatorzy, pracownicy socjalni, 
kuratorzy, lekarze, pielęgniarze, 
rehabilitanci, inspektorzy pracy, doradcy 
zawodowi i ubezpieczeniowi, a także 
policjanci, sędziowie, komornicy),

 

 

Zasoby ludzkie, których działalność 

opiera się na wolontariacie. 

Instrumenty przestrzenno-czasowe 

- obiekty infrastruktury będące 
efektami procesów inwestycyjnych, 
służące zaspokajaniu ludzkich potrzeb 
- takie jak szkoły czy szpitale, 
zabudowa mieszkaniowa, sieć 
drogowa i kolejowa. 

 

 

 PODMIOTY POLITYKI SPOŁECZNEJ
Założenia polityki społecznej oraz 

wynikające z nich zadania realizowane 
są przez podmioty tej polityki. Stanowią 
one wszystkie organy, instytucje i 
organizacje, których zadaniem jest 
kształtowanie zasad polityki społecznej 
i realizacja jej celów. 

 

 

Ze względu na obszar działania:



podmioty globalne, do których 
zaliczane będą podmioty związane z 
organizacjami międzynarodowymi,



podmioty regionalne, obejmujące 
swym zasięgiem obszar kontynentu 



podmioty krajowe działające w 
ramach granic konkretnego państwa.

 

 

Ze względu na charakter podmiotu:



organizacje publiczne realizujące 
podstawowe funkcje 
konstytucyjnego porządku 
społecznego,



organizacje pozarządowe 
uzupełniające działania państwa w 
sferze socjalnej.

 

 

Ze względu na rodzaj podmiotu:



ustawodawcze,



wykonawcze,



podmioty kontrolne,



podmioty sądownicze 

 

 

 ONZ- głównym jej celem jest utrzymanie 

międzynarodowego pokoju i 
bezpieczeństwa oraz popieranie 
przyjaznych stosunków i rozwijanie 
współpracy między państwami. Dla 
ustalania i realizacji międzynarodowych 
zasad polityki społecznej 
najważniejszym organem ONZ jest Rada 
Gospodarcza i Społeczna.  

 

 

W jej skład wchodzą 54 państwa 

wybierane przez Zgromadzenie Ogólne 
ONZ na okresy 3-letnie zgodnie z 
zasadą sprawiedliwej geograficznie 
dystrybucji miejsc: 14 miejsc przypada 
grupie państw afrykańskich, 11 
azjatyckich, 6 wschodnioeuropejskich, 
10 latynoskich, 13 
zachodnioeuropejskich i innych. 

 

 

W ramach Rady działają komisje: 

Socjalna, Praw Człowieka, Praw Kobiet 
i Ludnościowa. Rada, przy zachowaniu 
podległości w stosunku do 
Zgromadzenia Ogólnego odpowiada 
za następujące obszary:



promocję lepszych warunków życia, 
pełnego zatrudnienia oraz postępu i 
rozwoju gospodarczego i społecznego,

 

 



wskazywanie rozwiązań 
międzynarodowych problemów 
gospodarczych, społecznych i 
zdrowotnych,



ułatwianie międzynarodowej 
współpracy kulturalnej i oświatowej, 
zachęcanie do powszechnego 
przestrzegania praw człowieka i 
podstawowych wolności. 

 

 



Dla realizacji powyższych celów oraz 
ustalania przedmiotu polityki społecznej 
na szczeblu międzynarodowym 
największe znaczenie ma Pakt Praw 
Gospodarczych, Społecznych i 
Kulturalnych- uchwalony przez ONZ – 
1966, określa obowiązki państwa 
sygnatariuszy w obszarach: pracy, 
ochrony zdrowia, zabezpieczenia 
społecznego, ochrony rodziny ,oświaty.  

 

 

Jednym z ważniejszych dokumentów 

UE przyjętym w ostatnich latach jest 
Europejska Agenda Społeczna 
ogłoszona na posiedzeniu Rady 
Europejskiej w Nicei w 2000 roku, 
obejmująca plan działań z 
perspektywą jego realizacji do roku 
2005. W Agendzie sformułowane 
zostały następujące cele: 

 

 



osiągnięcie pełnego zatrudnienia,



rozwiązanie problemu starzenia się 
społeczeństw,



wzmocnienie społecznej spójności,



wzrost społecznego znaczenia 
procesu globalizacji.

 

 

W ramach tych ogólnych celów wyznaczono 

do realizacji sześć priorytetowych zadań, 
sformułowanych następująco:



stworzenie dużej liczby wysokiej jakości 
miejsc pracy,



osiągnięcie równowagi pomiędzy 
elastycznością rynku pracy a 
bezpieczeństwem socjalnym 
pracowników,

 

 



zwalczanie ubóstwa, wszelkich form 
wykluczenia społecznego oraz 
dyskryminacji,



unowocześnienie systemów ochrony 
socjalnej (emerytalnego, ochrony 
zdrowia),



wzmocnienie polityki społecznej w 
kontekście rozszerzenia i stosunków 
zewnętrznych Unii Europejskiej.

 

 

Ważnym uzupełnieniem Agendy i 

obecnie najistotniejszym 
dokumentem UE w obszarze polityki 
społecznej jest Strategia Lizbońska, 
której założenia przyjęto na 
posiedzeniu Rady Europejskiej w 
marcu 2000 r. w Lizbonie. 

 

 

Strategiczny cel, jakim jest uczynienie z UE 

najbardziej konkurencyjnej i dynamicznej, 
opartej na wiedzy gospodarki na świecie, 
zdolnej do trwałego wzrostu, 
zapewniającej coraz więcej lepszych 
miejsc pracy oraz większej spójności 
społecznej. Określone w Strategii cele 
oraz sposoby ich osiągania wyznaczają 
nowe kierunki europejskiej polityki 
społecznej .

 

 

Oparta o nowoczesne narzędzia działania, 

w szczególności zwiększenie dostępu do 
edukacji, wyrównywanie szans i rozwój 
regionów zacofanych i peryferyjnych. 
Nowoczesna polityka społeczna ma 
przede wszystkim skupiać się na 
tworzeniu warunków do samorealizacji 
jednostki, a nie tworzenia osłon 
socjalnych i uzależniania jej od 
biurokratycznego państwa socjalnego. 

 

 

Inne międzynarodowe podmioty polityki 

społecznej np. organizacje pozarządowe, 
z których najbardziej istotną rolę 
odgrywają związki zawodowe (Światowa 
Federacja Związków Zawodowych, 
Konfederacja Wolnych Związków 
Zawodowych, Międzynarodowa 
Konfederacja Chrześcijańskich Związków 
Zawodowych) oraz instytucje i 
stowarzyszenia

 

 

międzynarodowe (Międzynarodowe 

Stowarzyszenie Zabezpieczenia 
Społecznego, Międzynarodowe 
Towarzystwo Rehabilitacji Inwalidów, 
Międzynarodowa Konfederacja Służby 
Zdrowia).

 

 

Podmioty ustawodawcze, 

wykonawcze, sądownicze i 
kontrolne

Polityka społeczna na poziomie 

krajowym realizowana jest przez 
wiele instytucji, które przejmują na 
siebie obowiązki zapewnienia 
obywatelom danego państwa 
odpowiednich warunków do życia. 

 

 



Rozwój opiekuńczego modelu państwa, 
w szczególności w Europie, nakłada na 
organy państwowe coraz szersze 
obowiązki związane ściśle z polityką 
społeczną. Krajowe podmioty polityki 
społecznej działające w ramach 
państwa podzielić można na:



ustawodawcze,



wykonawcze,

 

 



sądownicze



 kontrolne.

Sejm oraz Senat nadają kształt 

ustawodawstwu, również temu z 
zakresu polityki społecznej. W 
ramach Sejmu działają liczne 
komisje, z których polityką 
społeczną zajmują się 
następujące:

 

 

•  Komisja Polityki Społecznej i Rodziny, do 

której należą sprawy kształtowania 
polityki społecznej państwa, problemów 
socjalnych, ubezpieczeń społecznych, 
świadczeń socjalnych, pomocy 
społecznej, komunalnego budownictwa 
mieszkaniowego i problemów osób 
niepełnosprawnych i kombatantów oraz 
sprawy prawa pracy, w tym ochrony 
pracowników, 

 

 

bezpieczeństwa i higieny pracy, równego 

traktowania w zatrudnieniu, a także 
systemów płac i kosztów utrzymania, 
walki z bezrobociem, rynku pracy, 
kosztów pracy, zatrudnienia i ochrony 
praw pracowniczych obywateli polskich 
w krajach Unii Europejskiej, zatrudnienia 
absolwentów oraz aktywizacji osób w 
wieku przedemerytalnym, 

 

 

a także sprawy wynikające bezpośrednio z 

funkcjonowania rodziny, wypełniania jej ról 
i zadań oraz występowania z propozycjami 
regulacji prawnych dotyczących tych 
zagadnień oraz sprawy dotyczące ochrony 
praw kobiet i zapewnienia im równych 
szans w życiu zawodowym i społecznym, a 
także sprawy związane z przestrzeganiem 
konstytucyjnej zasady równych praw kobiet 
i mężczyzn; 

 

 



Komisja Edukacji, Nauki i Młodzieży, 



Komisja Samorządu Terytorialnego i 
Polityki Regionalnej; 



Komisja Zdrowia;



Komisja Mniejszości Narodowych i 
Etnicznych 

 

 

Najważniejszym wykonawczym 

podmiotem polityki społecznej jest 
administracja centralna, a w jej 
ramach orany naczelne, do których 
zalicza się Radę Ministrów, Prezesa 
Rady Ministrów i wchodzących w jej 
skład ministrów oraz 
przewodniczących komitetów.

 

 

Dla określania kierunków i realizacji 

zadań w obszarze polityki społecznej 
kluczowe znaczenie dla Ministerstwo 
Pracy i Polityki Społecznej, które 
odpowiedzialne jest za takie działy 
administracji rządowej jak praca, 
zabezpieczenie społeczne i sprawy 
rodziny. W dziale praca Ministerstwu 
podlegają sprawy: 

 

 



zatrudnienia i przeciwdziałania 
bezrobociu,



stosunków pracy i warunków pracy,



wynagrodzeń i świadczeń 
pracowniczych,



zbiorowych stosunków pracy i sporów 
zbiorowych 

 

 

Dział zabezpieczenie społeczne 

obejmuje sprawy:



ubezpieczeń społecznych i 
zaopatrzenia społecznego,



funduszy emerytalnych,



pomocy społecznej i świadczeń na 
rzecz rodziny,

 

 



świadczeń socjalnych, zatrudnienia, 
rehabilitacji społecznej i zawodowej 
osób niepełnosprawnych,



kombatantów i osób 
represjonowanych,



koordynacji systemów zabezpieczenia 
społecznego, z wyjątkiem rzeczowych 
świadczeń leczniczych,

 

 



działalności pożytku publicznego, w tym 
nadzoru nad prowadzenie tej działalności 
przez organizacje pożytku publicznego, z 
wyłączeniem nadzoru nad działalnością 
w zakresie ratownictwa i ochrony 
ludności. W sferze rodziny Ministerstwu 
podlegają  zagadnienia: rozwój i ochrona 
instytucji małżeństwa, dzieci i rodziny; 
opracowywanie i wdrażanie rządowych  

 

 

programów wspierania rodziny; 

przeciwdziałanie patologiom i 
dyskryminacji w rodzinie; 
uwarunkowania demograficzne kraju; 
koordynacja i organizowanie 
współpracy organów administracji 
publicznej, organizacji poza 
rządowych i instytucji w zakresie 
realizacji praw rodziny, dzieci i osób

 

 

starszych potrzebujących wsparcia oraz 

współpraca międzynarodowa 
dotycząca realizacji i ochrony praw 
rodziny, dzieci, młodzieży, kobiet, 
mężczyzn i osób starszych.

 Zakład Ubezpieczeń Społecznych- 

ustawa 13.10. 1998 r.- jest jednostką 
organizacyjną posiadającą osobowość 
prawną. 

 

 

Nadzór nad zgodnością działań 

Zakładu z obowiązującymi 
przepisami sprawuje Prezes Rady 
Ministrów, natomiast w postępowaniu 
administracyjnym organem wyższego 
stopnia w stosunku do Zakładu jest 
Minister Pracy i Polityki Społecznej. 

 

 

Zadania ZUS:



stwierdzanie i ustalanie obowiązku 
ubezpieczeń społecznych,



ustalanie uprawnień do świadczeń i 
ubezpieczeń społecznych oraz 
wypłacanie tych świadczeń,



wymierzanie i pobieranie składek na 
ubezpieczenia społeczne, 

 

 



ubezpieczenie zdrowotne, fundusz 
Pracy, Fundusz Gwarantowanych 
Świadczeń Pracowniczych,



prowadzenie rozliczeń z płatnikami 
składek z tytułu należnych składek i 
wypłacanych przez nich świadczeń 
podlegających finansowaniu z 
funduszy ubezpieczeń społecznych,

 

 



prowadzenie indywidualnych kont 
ubezpieczeniowych i kont płatników 
składek,



opiniowanie projektów aktów 
prawnych z zakresu ubezpieczenia 
społecznego



realizacja umów i porozumień 
międzynarodowych w dziedzinie 
ubezpieczeń społecznych,

 

 



dysponowanie środkami finansowymi 
funduszów ubezpieczeń społecznych,



kontrola orzecznictwa o czasowej 
niezdolności do pracy,



kontrola wykonywania przez 
płatników składek i przez 
ubezpieczonych obowiązków w 
zakresie ubezpieczeń społecznych.,

 

 

Inne: Ministerstwo Zdrowia, Edukacji 

Narodowej, Nauki i Szkolnictwa 
Wyższego, czy Ministerstwo Spraw 
Wewnętrznych i Administracji.

 

 

Naczelny Sąd Administracyjny oraz 

wojewódzkie sądy administracyjne 
sprawują kontrolę nad działalnością 
administracji publicznej. Kontrola ta 
obejmuje również orzekanie o 
zgodności z ustawami uchwał 
organów samorządu terytorialnego i 
aktów normatywnych terenowych 
organów administracji rządowej. 

 

 

Uzupełnieniem dla systemu administracji 

publicznej są organy kontrolne, które 
sprawują nadzór nad prawidłowością ich 
działania. Dla polityki społecznej 
szczególne znaczenie mają takie 
podmioty, jak Najwyższa Izba Kontroli, 
Rzecznik Praw Obywatelskich, rzecznik 
Praw Dziecka, Państwowa Inspekcja Pracy 
oraz Państwowa Inspekcja Sanitarna.

 

 

Najwyższa Izba Kontroli jest najwyższym 

organem kontroli państwowej i podlega 
Sejmowi. W obszarze działalności NIK 
znajduje się kontrola organów 
administracji rządowej, NBP, 
państwowych osób prawnych i innych 
jednostek organizacyjnych. Może ona 
kontrolować również działalność organów 
samorządu terytorialnego i komunalnych 
osób prawnych. 

 

 

W strukturze NIK podstawową jednostką 

organizacyjną jest departament. W 
obszarze polityki społecznej działa 
Departament Pracy, Spraw Socjalnych 
i Zdrowia. Do jego właściwości należy 
m.in. przeprowadzanie postępowania 
kontrolnego w zakresie:



zatrudnienia i przeciwdziałania 
bezrobociu,

 

 



ubezpieczeń społecznych 
zaopatrzenia społecznego,



pomocy społecznej,



koordynacji systemów 
zabezpieczenia społecznego,



świadczeń socjalnych, zatrudnienia, 
rehabilitacji społecznej i zawodowej 
osób niepełnosprawnych,

 

 



ochrony zdrowia i opieki zdrowotnej,



nadzoru nad produktami leczniczymi,



ubezpieczeń zdrowotnych.

Rzecznik Praw Obywatelskich jest 

konstytucyjnym, niezależnym i niezawisłym 
organem ochrony prawnej, którego 
zadaniem jest stanie na straży wolności i 
praw człowieka i obywateli określonych w 
konstytucji i innych aktach prawnych. 

 

 

Bada , czy wskutek działania lub zaniechania 

organów organizacji i instytucji nie nastąpiło 
naruszenie prawa, zasad współżycia i 
sprawiedliwości społecznej.

Rzecznik Praw Dziecka stoi na straży praw 

dziecka, a w szczególności prawa do życia i 
ochrony zdrowia, prawa do wychowania w 
rodzinie, prawa do godziwych warunków 
socjalnych oraz prawa do nauki. 

 

 

Państwowa Inspekcja Pracy jest organem 

podlegającym Sejmowi, nad którą 
nadzór sprawuje Rada Ochrony Pracy. 
Jednostkami organizacyjnymi PIP są 
Główny Inspektorat Pracy oraz 
okręgowe inspektoraty pracy. 
Głównego Inspektora pracy powołuje i 
odwołuje Marszałek Sejmu po 
zasięgnięciu opinii Rady Ochrony Pracy. 

 

 

Działania PIP koncentrują się w 

szczególności na następujących 
działaniach:



nadzorze i kontroli przestrzegania 
przepisów prawa pracy, w 
szczególności przepisów i zasad 
bezpieczeństwa i higieny pracy, 
przepisów dotyczących stosunków 
pracy i wynagrodzenia za pracę,

 

 



kontroli legalności zatrudnienia,



podejmowaniu działań zapobiegających i 
eliminujących zagrożenia w środowisku 
pracy, współdziałaniu z organami ochrony 
środowiska w zakresie kontroli 
przestrzegania przez pracodawców 
przepisów o przeciwdziałaniu zagrożeniu 
dla środowiska,



opiniowaniu projektów aktów prawnych z 
zakresu prawa pracy,

 

 



współdziałaniu z urzędami państw 
członkowskich UE odpowiedzialnymi 
za nadzór nad warunkami pracy i 
zatrudnienia pracowników.

W realizacji swoich zadań PIP 

współpracuje z komisjami Sejmu i 
Senatu, Prezesami NIK, ZUS i KRUS, 
oraz ministerstwami: Zdrowia, 
Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

 

 

Rola samorządów w realizacji polityki 

społecznej

Samorząd określany jest przez następujące 

komponenty:



wyodrębniona grupa społeczna, powołana 
do wykonywania zadań administracji 
państwowej w granicach przez prawo 
określonych, w sposób samodzielny, w 
formach właściwych dla administracji 
państwowej posiadająca własną

 

 



 organizację, ustaloną w przepisach 
prawnych o charakterze 
przedstawicielskim, pozostająca pod 
kontrolą tej grupy społecznej, która ja 
wybrała, 



organizacja samorządu, zbudowana jest 
na zasadzie decentralizacji (działając na 
podstawie prawa pozostaje tylko pod 
nadzorem organów państwowych), 

 

 



organy samorządu, nie będąc 
organami administracji państwowej, 
wchodzą w skład jednolitego aparatu 
administracyjnego jako całość. 

 

 

Cechy samorządu :



niezależność  od administracji rządowej,



kolektywne (zbiorowe, grupowe) prawo 
określonej społeczności do zarządzania 
swoimi sprawami,



indywidualne prawo każdego członka tej 
społeczności do czynnego i 
nieskrępowanego udziału w działalności 
samorządu,

 

 

Powstająca z mocy prawa 

przymusowość i obligatoryjność 
członkostwa (odróżniająca samorząd 
od stowarzyszeń i innych organizacji, 
opartych na zasadzie dobrowolności 
członkostwa), przejęcie od państwa 
przez samorządy określonych 
kompetencji w zakresie sprawowania 
administracji publicznej.

 

 

Podmiotem samorządu 

terytorialnego jest społeczność 
lokalna zamieszkała na danym 
terenie, zorganizowana w 
terytorialny związek 
samorządowy. Związek ten uzyskuje 
osobowość prawną, co stanowi 
praktyczne „upodmiotowienie" 
jednostki samorządu terytorialnego. 

 

 

Celem powołania samorządu jest 

wykonywanie przez niego 
określonych zadań. Przedmiot 
samorządu terytorialnego uznaje 
się wykonywanie przez niego 
zadań publicznych. Ich 
wykonywanie oparte jest na trzech 
podstawowych zasadach, 
określających istotę samorządności.

 

 



1.zasadzie pomocniczości 
(subsydiarności),



2.samodzielności,



3.zasadzie domniemania właściwości 
samorządu terytorialnego 

 

 

1. Zadania publiczne służące zaspokajaniu 

potrzeb swoich mieszkańców.  Powiat i 
województwo, jako jednostki działające 
na większym obszarze - pełnią funkcję 
pomocniczą w stosunku do gmin, czyli 
wykonują zadania o charakterze 
ponadgminnym. Wykonują zadania z 
zakresu administracji rządowej, o ile to 
wynika z uzasadnionych potrzeb 
państwa.

 

 

2.  Samodzielność jednostek 

samorządu terytorialnego podlega 
ochronie sądowej. Są one więc 
niezależne od organów administracji 
rządowej oraz niezależne wobec 
siebie, czyli gmina, powiat i 
województwo nie są sobie 
hierarchicznie podporządkowane.

 

 

3. Domniemania właściwości 

samorządu terytorialnego, oznacza, 
iż w przypadku, gdy przepis ustawy 
nie zastrzega wyraźnie właściwości 
do załatwienia określonej sprawy dla 
administracji państwowej, to sprawa 
ta należy do właściwości organów 
samorządu terytorialnego.

 

 

Uchwalona 2 kwietnia 1997 Konstytucja 

RP. Według jej zapisów ustrój państwa 
oparty został o następujące zasady:



unitarności, czyli jedności państwa 
polskiego,



podziału i wzajemnego równoważenia 
się władz,



decentralizacji władzy publicznej.

 

 

Zasady decentralizacji, stanowiącej 

jeden z elementów ustroju państwa, 
oznacza, że nie jest ona szczególnym 
przywilejem społeczności lokalnych i 
regionalnych, lecz podstawową 
zasadą ten ustrój tworzącą.

 

 

Artykuł 16. Konstytucji - umocowanie 

samorządu i zakres jego samodzielności.  ust. 
1. ogół mieszkańców jednostek zasadniczego 
podziału terytorialnego stanowi z mocy prawa 
wspólnotę samorządową,  ust. 2. samorząd 
terytorialny uczestniczy w sprawowaniu 
władzy publicznej i wykonuje przysługującą 
mu w ramach ustaw istotną część zadań 
publicznych w imieniu własnym i na własną 
odpowiedzialność. 

 

 

Gmina - podstawowa jednostka 

samorządu terytorialnego, wykonuje 
wszystkie zadania samorządu nie 
zastrzeżone dla innych jednostek 
samorządu terytorialnego,



Jednostki samorządu terytorialnego 
mają osobowość prawną i przysługują 
im prawo własności i inne prawa 
majątkowe,

 

 

Samodzielność jednostek samorządu 

terytorialnego podlega ochronie sądowej, 



zadania publiczne służące zaspokajaniu 
potrzeb wspólnoty samorządowej są 
wykonywane jako zadania własne. 
Jednostkom samorządu terytorialnego, 
zapewnia się udział w dochodach 
publicznych odpowiednio do 
przypadających im zadań,

 

 



Dochodami jednostek samorządu są 
ich dochody własne oraz subwencje 
ogólne i dotacje celowe z budżetu 
państwa, jednostki samorządu 
terytorialnego mają prawo ustalania 
wysokości podatków i opłat lokalnych 
w zakresie określonym w ustawie,



Jednostki samorządu terytorialnego mają 
prawo zrzeszania się.

 

 

Po reformie 1998 roku, wprowadzającej 

trójstopniowy samorząd terytorialny 
opierający się na gminie (jako 
podstawowej jednostce samorządu 
terytorialnego), powiecie i 
samorządzie województwa, polski 
ustrój osiągnął, przynajmniej na 
poziomie systemu prawnego, 
pożądany stopień decentralizacji.

 

 

Centralne miejsce zajmuje gmina, 

będąc najbliższą społeczności 
lokalnych władzą, wypełniającą 
niemal wszystkie zadania 
administracyjne na poziomie 
lokalnym. W zadaniach tych 
niezwykle istotne znaczenie mają 
obszary ściśle związane z polityką 
społeczną.

 

 

Zadania własne gminy obejmują 

sprawy:



ładu przestrzennego, gospodarki 
nieruchomościami, ochrony 
środowiska i przyrody oraz 
gospodarki wodnej,



gminnych dróg, ulic, mostów, placów 
oraz organizacji ruchu drogowego,

 

 



wodociągów i zaopatrzenia w wodę, 
kanalizacji, usuwania i oczyszczania 
ścieków komunalnych, utrzymania 
czystości i porządku oraz urządzeń 
sanitarnych, wysypisk i 
unieszkodliwiania odpadów 
komunalnych, zaopatrzenia w energię 
elektryczną i cieplną oraz gaz,



ochrony zdrowia,

 

 



pomocy społecznej, w tym ośrodków i 
zakładów opiekuńczych,



gminnego budownictwa 
mieszkaniowego,



edukacji publicznej,



kultury, w tym bibliotek gminnych i 
innych instytucji kultury oraz ochrony 
zabytków i opieki nad zabytkami,

 

 



kultury fizycznej i turystyki, w tym 
terenów rekreacyjnych i urządzeń 
sportowych,



lokalnego transportu zbiorowego,



targowisk i hal targowych,



zieleni gminnej i zadrzewień,



cmentarzy gminnych, 

 

 



porządku publicznego i 
bezpieczeństwa obywateli oraz 
ochrony przeciwpożarowej i 
przeciwpowodziowej w tym 
wyposażenia i utrzymania gminnego 
magazynu przeciwpowodziowego,



utrzymania gminnych obiektów i 
urządzeń użyteczności publicznej oraz 
obiektów administracyjnych,

 

 



polityki prorodzinnej, w tym 
zapewnienia kobietom w ciąży opieki 
socjalnej, medycznej i prawnej,



wspierania i upowszechniania idei 
samorządowej,



promocji gminy,



współpracy z organizacjami 
pozarządowymi,

 

 



współpracy ze społecznościami 
lokalnymi i regionalnymi innych 
państw. Oprócz konkretnych zadań 
wymienionych przez ustawę gminie 
powierzono również „wszystkie 
sprawy publiczne o znaczeniu 
lokalnym", które nie zostały 
zastrzeżone ustawami dla innych 
pomiotów. 

 

 

Samorząd stanowi  pierwszy 

szczebel w realizacji polityki 
społecznej przez państwo, dlatego 
też od jakości i sprawności jednostek 
samorządowych w tym obszarze 
zależy w głównej mierze 
postrzeganie i ocena społeczeństwa 
sprawowania funkcji społecznej przez 
państwo.

 

 

     MODELE POLITYKI SPOŁECZNEJ
Polityka społeczna traktowana jest 

jako działalność podmiotów Unii 
Europejskiej, państw 
członkowskich, samorządów i 
organizacji pozarządowych, 
której celem staje się poprawa 
warunków pracy i życia obywateli 
Unii; 

 

 

Zabezpieczenie przed ryzykami 

życiowymi oraz wyrównywanie 
szans życiowych grup najsłabszych 
ekonomicznie i socjalnie 

Polityka społeczna Unii Europejskiej 

polega z jednej strony na prowadzeniu 
działań osłonowych, z drugiej 
zapobiega zagrożeniom społecznym. 

 

 

Kwestie socjalne w Unii Europejskiej są 

rozpatrywane w układzie lokalnym 
(mała przestrzeń społeczna), 
narodowym (obszar kraju) i 
ponadnarodowym (obszar Wspólnoty 
Europejskiej).

 

 

Wartości oraz idee socjalne Unii 

Europejskiej znalazły się w Karcie 
Podstawowych Praw Obywateli Unii 
Europejskiej (Nicea - 2000) podpisanej 
przez Radę Europy. Stały się one 
integralną częścią traktatu lizbońskiego 
(Lizbona -2007). Do wartości zaliczono w 
pierwszym rzędzie godność, równość, 
wolność, solidarność, sprawiedliwość i 
subsydiarność 

 

 

Godność traktowana jest jako wyznacznik 

absolutnych praw człowieka, które 
przysługują bez żadnych ograniczeń 
wszystkim. Wszystkie prawa muszą być 
gwarantowane, a przysługujące 
uprawnienia są nienaruszalne i 
niezbywalne. W godności wyraża się 
przekonanie o wartości osoby ludzkiej, na 
którą składają się wolność, świadomość i 
odpowiedzialność (za siebie). 

 

 

W Karcie Podstawowych Praw 

Obywateli Unii Europejskiej wpisano 
godność człowieka, która jest 
nienaruszalna. Z godności tej wynika 
prawo do życia oznaczające również, 
że nikt nie może być skazany na karę 
śmierci ani nie może nastąpić jej 
wykonanie.

 

 

Prawo do integralności osoby ludzkiej - 

poszanowanie  integralności fizycznej i 
psychicznej, co wiąże się m.in. z zakazem 
reproduktywnego klonowania istot 
ludzkich. Do praw wynikających z 
godności ludzkiej, zalicza się również 
zakaz stosowania tortur i nieludzkiego lub 
poniżającego traktowania (np. 
molestowania seksualnego) oraz karania 
chłostą. 

 

 

Z godności ludzkiej wynika zakaz 

niewolnictwa (m.in. handel istotami 
ludzkimi jest zakazany) i pracy 
przymusowej. Dla polityki 
społecznej godność osoby 
ludzkiej oznacza potrzebę 
minimum socjalnego, które 
powinno być gwarantowane 
przez państwo.  

 

 

Wolność-niezbywalne prawo człowieka, 

 gwarantuje możliwość korzystania ze 
swobody w całokształcie życia 
społecznego-gospodarczego i 
kulturalnego. W płaszczyźnie 
wewnętrznej : wolność myśli, 
sumienia, poszukiwania prawdy, a 
więc wszystkiego co wiąże się z 
pojęciem świata własnych przekonań. 

 

 

Prawo do wolności może być 

rozpatrywane w kontekście kulturowym 
gwarantującym człowiekowi m.in. takie 
wolności, jak: poszukiwanie prawdy, 
własnych przekonań i opinii, możliwość 
ich wyrażania na zewnątrz, wolność 
poszukiwań naukowych, wolność 
słowa, czy swobodnej twórczości 
artystyczno-kulturalnej. 

 

 

Kolejny obszar wolności dotyczy życia 

małżeńsko-rodzinnego, dającego 
człowiekowi wolność wyboru 
określonego stanu cywilnego, zawarcia 
małżeństwa, założenia rodziny, 
wychowania dzieci zgodnie z własnymi 
przekonaniami, wolność podejmowania 
i wyboru pracy, gromadzenia się i 
zrzeszania, swobodnego poruszania. 

 

 

Równość - jednakowy dla wszystkich 

ludzi dostęp do dóbr i wartości, które 
są nieodzowne dla życia ludzkiego. 
Oznacza równość w życiu 
politycznym (równość wobec prawa), 
równość wobec dóbr gospodarczych, 
równość kulturową oraz równość w 
szansach życiowych. 

 

 

Pełny udział we współzarządzaniu i 

współodpowiedzialności, jednakową 
pozycję prawną i społeczną w życiu 
poszczególnych społeczeństw państw 
członkowskich Unii Europejskiej. 
Zakaz dyskryminacji osób,  równość 
niezależnie od płci, rasy, koloru 
skóry, pochodzenia etnicznego lub 
społecznego, cech genetycznych,

 

 

 języka, religii lub przekonań, opinii 

politycznych, przynależności do 
mniejszości narodowej, majątku, 
urodzenia, niepełnosprawności, 
wieku lub orientacji seksualnej. 

 

 

Solidarność - szczególny rodzaj więzi 

międzyludzkich. Wspólnotowość i jedność 
jest elementem konstytutywnym pojęcia 
solidarności, oznaczającym wspólne 
działania na rzecz dobra wspólnego. 
Współzależność międzyludzka i 
współodpowiedzialność za wszystkich, co 
oznacza zaangażowanie się na rzecz 
dobra wspólnego. 

 

 

Solidarność jest wyznacznikiem 

przynależności do wspólnoty, 
podkreśla jej jedność w staraniach o 
lepszy kształt życia ludzkiego. 
Solidarność jest zasadą życia 
społecznego, wspomagającą działania 
na rzecz wyrównywania nierówności 
społecznych między całymi regionami, 
grupami społecznymi i pokoleniami. 

 

 

Solidarność - wartość  i postawa,  

przyczyniająca się do zbliżenia 
standardu i poziomu życia różnych 
grup ludności. Obejmuje  zbiorową 
aktywność na rzecz przezwyciężania 
zagrożeń, a także na rzecz realizacji 
wspólnych przedsięwzięć, również w 
Unii Europejskiej. 

 

 

Uznane w pełni jest prawo 

pracowników do informacji i 
konsultacji w przedsiębiorstwie, 
prawo do rokowań i działań 
zbiorowych, prawo do ochrony przed 
nieuzasadnionym zwolnieniem z 
pracy, sprawiedliwe i godne warunki 
pracy, ochronę dzieci i młodocianych 
i w

 

 

miejscu pracy, ochronę życia rodzinnego, 

zabezpieczenie i pomoc społeczną, 
ochronę zdrowia oraz dostęp do usług 
świadczonych w ogólnym interesie 
ekonomicznym. Istota sprawiedliwości  
bezwzględne poszanowanie uprawnień 
człowieka, równe traktowanie wszystkich 
ludzi w zakresie przysługującym im dóbr 
w ramach życia społecznego. 

 

 

Subsydiarność - pomocniczość dla 

osoby ludzkiej oraz jej rozwoju. Ta 
pomocniczość jest jedynym celem 
społeczności. W państwach unijnych 
realizowana jest poprzez 
decentralizacją władzy, czyli 
przekazywanie uprawnień władzy 
państwowej na szczebel regionalny 
oraz lokalny. 

 

 

 Prawo do pracy zostało zapisane w 

Europejskiej Konwencji Praw 
Człowieka Rady Europy, w Paktach 
Praw Człowieka oraz Europejskiej 
Karcie Społecznej. Zapisy dotyczące 
tych kwestii znajdują się w źródłach 
pierwotnych (traktaty) i wtórnych 
(dyrektywy, rozporządzenia, decyzje, 
zalecenia i opinie).

 

 

           Rozwiązania modelowe
W europejskiej polityce społecznej 

wyróżniamy modele R. Titmussa, N. 
Fur-nissa, T. Tiltona oraz G. Esping-
Andersena.

R. Titmuss wyróżnia trzy modele 

wynikające z relacji pomiędzy 
polityką społeczną i ekonomiczną:

 

 



I. model liberalny, nazywany też 
modelem marginalnym lub 
rezydualnym;



II. model podażowy, nazywany 
służebnym; 



III. model instytucjonalno-
redystrybucyjny;

 

 

I. Model marginalny  opiera się na 

założeniu, że rynek prywatny i 
rodzina stanowią naturalne kanały, 
za pomocą których powinny być 
zaspokajane potrzeby ludzkie. Jeżeli 
tak się nie dzieje, dopuszcza się 
wkroczenie polityki społecznej, ale 
traktowanej jako rozwiązanie 
doraźne. 

 

 

Większość społeczeństwa potrafi 

samodzielnie zaspokoić swoje potrzeby 
socjalne przy ewentualnej pomocy 
rodziny i organizacji charytatywnych. 
Stąd rozbudowa państwowej polityki 
społecznej jest traktowana jako 
niepotrzebna, niosąca negatywne 
skutki w postaci utraty motywacji do 
pracy czy osłabienia moralności. 

 

 

Państwo powinno interweniować  

jedynie w stosunku do tych grup 
społeczno-zawodowych, które nie są 
w stanie same sobie poradzić, 
działania o charakterze selektywnym, 
natomiast świadczenia socjalne są z 
reguły fakultatywne, zależne od 
osiągniętego standardu materialnego 
osoby korzystającej.

 

 

 II. Model służebny  traktuje politykę 

społeczną jako dodatek do ekonomii, 
natomiast potrzeby społeczne mają 
być zaspokajane na podstawie 
kryterium zasług i wydajności. 
Oparcie  na wzorach ubezpieczeń 
prywatnych, nie  pomoc jako taka, 
ale raczej na samopomoc społeczna. 

 

 

Jednostki i grupy społeczno-zawodowe są 

stymulowane do samodzielnego 
zapewnienia sobie ochrony przed 
różnymi zdarzeniami losowymi - 
dobrowolne ubezpieczenia. Zakres 
ochrony społecznej zależy – działania  
własne ludzi, efektywność świadczeń zaś 
od długości stażu pracy bądź wysokości 
opłacanych składek ubezpieczeniowych.

 

 

III. Model instytucjonalny - 

zintegrowana działalność polityki 
społecznej w ramach danego 
społeczeństwa. Powstaje rodzaj instytucji, 
państwo zaś nie wyznacza żadnych 
granic swojego zaangażowania w 
działalność socjalną. Odpowiedzialność 
za zagwarantowanie dobrobytu i 
bezpieczeństwa każdej jednostki ponosi 
społeczeństwo. 

 

 

 Rodzina, wolny rynek nie mogą zapewnić 

każdemu zaspokojenia potrzeb na 
wymaganym poziomie, więc planowa 
działalność państwa zastępuje 
mechanizmy rynku w zaspokajaniu 
potrzeb. Polityka społeczna ma w tym 
wypadku uniwersalny charakter, 
polegający na tym, że wszyscy obywatele 
mają pełne uprawnienia do przyzwoitego 
standardu życia. 

 

 

Mają  pełne prawo do świadczeń 

socjalnych bez spełnienia jakichkolwiek 
warunków wstępnych. W modelu tym 
polityka społeczna spełnia funkcję 
redystrybucji dochodów, co ma 
stwarzać możliwość dostępu do 
świadczeń według kryterium potrzeb, 
niezależnie od funkcjonowania rynku i 
udziału własnego poszczególnych ludzi.

 

 

I tak w USA i Kanadzie polityka 

społeczna zachowała wiele cech 
właściwych modelowi marginalnemu, 
spośród krajów europejskich 
najbliższa temu modelowi jest 
polityka realizowana w Wielkiej 
Brytanii.

 

 

N. Furniss i T. Tilton dzielą modele polityki 

społecznej według możliwości ingerencji 
państwa w wolną grę sił rynkowych. 
Wyróżniają trzy rodzaje państwa 
opiekuńczego.



Państwo pozytywne chroni właścicieli 
kapitału przed skutkami gry sił ryn kowych 
i przed żądaniami redystrybucji dochodów. 
Dokonuje tego poprzez rozwój 
ubezpieczeń społecznych.

 

 



Państwo bezpieczeństwa 
socjalnego gwarantuje minimalny 
dochód wszystkim obywatelom. Takie 
minimum służy stworzeniu 
społeczeństwa równych szans.



Państwo dobrobytu społecznego 
nie ogranicza się do zapewnienia mini 
mum. Zabezpiecza równość szans i 
stara się wyrównywać poziom życia.

 

 

G. Esping-Andersen przedstawił trzy modele 

polityki społecznej, których kryterium 
oparte zostało na dostępie do świadczeń 
oraz na relacji pomiędzy państwem a 
rynkiem prywatnym w ubezpieczeniach 
społecznych.



Państwo liberalne proponuje 
świadczenia opiekuńcze oraz 
umiarkowany program ubezpieczeń 
społecznych. 

 

 

 Reformy socjalne są ograniczane przez 

liberalny etos pracy, zaś dostęp do 
świadczeń niepełny. Decydującą rolę spełnia 
rynek prywatny. Państwo pomaga  w 
sytuacji gdy jednostka nie może sama sobie 
poradzić. Przestrzega się zasady wolności 
jednostki, równego traktowania, wolnego 
rynku, woluntaryzmu i uniwersalizmu. 

 

 

Cechy tego modelu występują 

najsilniej w Wielkiej Brytanii oraz 
fragmentarycznie we Francji, w 
Holandii, Niemczech, Dani i we 
Włoszech. Najmniej elementów tego 
modelu jest w Austrii, Belgii, 
Finlandii, Irlandii i Szwecji.

 

 

Państwo konserwatywne realizuje 

model paternalistyczny, oparły na 
ubezpieczeniach społecznych, gotowe 
zastąpić rynek jako dostarczyciela 
świadczeń. Znaczenia marginalnego 
nabierają ubezpieczenia prywatne i 
świadczenia od pracodawcy. Występują 
silne wpływy Kościoła i przywiązanie 
do tradycyjnych wartości rodzinnych. 

 

 

Władze publiczne interweniują w sytuacji 

braku zdolności rodziny do pomocy 
swoim członkom. Rodzina jest podmiotem 
samodzielnym o określonych prawach i 
obowiązkach. Dominuje obowiązek 
dostarczenia środków utrzymania 
rodzinie. Cechy takie posiada polityka 
społeczna Austrii, Belgii, Francji, Niemiec 
i Włoch. Fragmentarycznie występuje w 
Holandii, Irlandii i Finlandii. 

 

 

Państwo socjaldemokratyczne stara się 

budować państwo dobrobytu 
gwarantujące równy dostęp do wysokiego 
poziomu życia. Dominuje zasada 
solidarności, kolektywizmu i 
uniwersalizmu. Duże znaczenie 
odgrywają związki zawodowe. Wysokość i 
jakość świadczeń socjalnych jest na 
dobrym poziomie. Zapewnia ochronę 
socjalną pracobiorcom. 

 

 

Kryteria wznawiania potrzeb rodziny oraz 

dostępu do świadczeń dzielonych przez 
instytucje publiczne są przedmiotem 
ciągłego przetargu politycznego. 
Wyrównywanie warunków życia odbywa 
się poprzez równy udział w dochodzie 
społecznych. Obowiązkiem instytucji 
publicznych jest sprawiedliwie zabrać i 
sprawiedliwie podzielić dochód społeczny. 

 

 

Typowym przykładem takiej polityki jest 

Szwecja. Silne jego fragmenty można 
spotkać w Danii, Finlandii i Holandii.

W Unii Europejskiej najsłabiej rozwinięte 

systemy polityki społecznej mają kraje 
śródziemnomorskie - Grecja, Hiszpania, 
Portugalia i Włochy-  ten model 
nazywany jest południowoeuropejskim 
lub elementarnym.

 

 

Typowym przykładem takiej polityki jest 

Szwecja. Silne jego fragmenty można 
spotkać w Danii, Finlandii i Holandii.



W Unii Europejskiej najsłabiej 
rozwinięte systemy polityki społecznej 
mają kraje śródziemnomorskie - Grecja, 
Hiszpania, Portugalia i Włochy -model 
nazywany jest południowoeuropejskim 
lub elementarnym.

 

 

Model elementarny  występuje w 

krajach, w których polityka społeczna 
jest najsłabiej rozwinięta. Prawa 
socjalne stanowią częściowo 
zinstytucjonalizowaną obietnicę, a 
prawo do pracy i do pomocy bywa 
realizowane w niewielkim stopniu. 
Silnie rozwinięta jest tradycja 
działalności charytatywnej Kościoła. 

 

 

Założenia tego modelu wywodzą się z 

zasad nauki społecznej Kościoła 
katolickiego, w tym głównie z zasady 
pomocniczości (subsydiarności). 
Podmiotem polityki społecznej nie 
jest państwo, ale właśnie rodzina, 
różne organizacje samych obywateli i 
wspólnoty lokalne, a także Kościół i 
organizacje charytatywne. 

 

 

Innym rozwiązaniem jest niemiecka 

koncepcja polityki społecznej oparta na 
modelu motywacyjnym. 

Model motywacyjny  (korporacyjny)  

charakterystyczny dla idei społecznego 
liberalizmu (socjalnej gospodarki 
rynkowej). Możliwość o wiele szerszej 
ingerencji państwa w sprawy socjalne 
niż w modelu marginalnym. 

 

 

Wyznacza się jednak wyraźną granicę tej 

ingerencji; programy socjalne powinny 
jak najmniej zakłócać mechanizmy 
funkcjonowania gospodarki rynkowej i w 
możliwie największym stopniu sprzyjać 
rozwojowi gospodarczemu .Potrzeby 
ludzkie powinny być zaspokajane 
przede wszystkim zgodnie z kryterium 
stażu pracy, zasług i wydajności. 

 

 

Silne uzależnienie prawa do pomocy i 

wysokości świadczeń od statusu danej 
osoby na rynku pracy. Świadczenia 
przysługują głównie osobom 
ubezpieczeniowym, a same 
ubezpieczenia są obowiązkowe i mają 
powszechny charakter podmiotowy i 
przedmiotowy (tzn. obejmują zasadniczo 
wszystkich pracujących obywateli i ich 
rodziny

 

 

i wszystkie typowe zdarzenia losowe, 

których wystąpienie może powodować 
utratę dochodu lub pojawienie się 
nowych potrzeb).

Model komunalny, nazywany też 

wspólnotowym, jest ściśle związany 
z programami ruchów Zielonych oraz 
tzw. nowej lewicy. Nacisk na znaczenie 
szczebla lokalnego, samostanowienie, 

 

 

ekologię, równość i pokojową 

koegzystencję wielu różnych kultur. 
Głównymi podmiotami świadczącymi 
pomoc powinny być różne 
organizacje społeczeństwa 
obywatelskiego, opierające się na 
zasadzie samopomocy i pomocy 
wzajemnej, a nie instytucje 
organizujące pomoc ludziom.   

 

 

W państwach Europy Wschodniej i 

Środkowej realizowany jest model pań-
stwowo-kolektywistyczny, 
biurokratyczno-kolektywistyczny. 
Podobieństwa zarówno do modelu 
instytucjonalnego, jak i motywacyjnego. 
Z pierwszym łączy go traktowanie 
państwa jako głównego podmiotu od 
realizacji wszystkich do świadczeń i usług 
socjalnych 

 

 

 oraz dążenie do powszechności 

polityki społecznej. Związek z drugim 
modelem polega na silnym 
uzależnieniu praw socjalnych do 
pozycji na rynku pracy oraz 
rozwiązań ubezpieczeń społecznych. 
Wskazać jeszcze należy na 
rozwiązania w krajach południowo-
wschodniej Azji. 

 

 

Model konfucjański -ograniczenie 

partycypacji pracowniczej oraz 
leseferyzm z brakiem szacunku dla 
własności indywidualnej. Bezpieczeństwo 
socjalne zostało oparte nie na 
programach rządowych, lecz na rodzinie, 
zakładzie pracy, wspólnocie lokalnej, na 
sformalizowanych i nieformalnych 
działaniach o charakterze wolontariatu. 

 

 

Ten ostatni rodzaj aktywności rzadko 

kiedy ma żywiołowy charakter, z 
reguły jest odgórnie kształtowany, 
koordynowany, subsydiowany w o 
wiele większym wymiarze, niż 
przyjęło się to w Europie.

 

 

W dokumentach Komisji Europejskiej 

można spotkać podział realizowanej 
polityki społecznej na dwa rodzaje:

Model Beveridge'a, - długookresowa 

ochrona socjalna oraz rozbudowany 
system zabezpieczenia społecznego 
(wysoki poziom świadczeń). Spotkać 
go można w północnej części Unii - 
Szwecja, Finlandia i Dania.

 

 

 Jego fragmenty występują w Austrii, we 

Francji, w Belgii, Holandii i Luksemburgu;

Model Bismarcka - eliminuje z 

kompetencji państwa ubezpieczenia 
społeczne i zdrowotne. W krajach 
śródziemnomorskich wynika to z 
tradycyjnego typu społeczeństwa, w 
których obowiązek socjalny spoczywa na 
rodzinie. 

 

 

 W Wielkiej Brytanii i Irlandii system 

zabezpieczenia społecznego opiera się na 
prywatnych ubezpieczeniach 
społecznych. Ubezpieczenia te odgrywają 
też ważną rolę w Niemczech. W 
państwach członkowskich Unii 
Europejskiej najczęściej występują 
mieszane systemy polityki społecznej, 
które wzajemnie się przenikają i 
uzupełniają. 

 

 

            Wymiar regionalny
Regionalizm jest współpracą 

międzynarodową państw określonego 
regionu, powiązanych wspólnotą 
interesów. Powstanie i rozwój 
regionalizmu to wynik przekonania, że 
obecnie większość państw nie jest w 
stanie samodzielnie rozwijać się 
gospodarczo i społecznie. 

 

 

Państwa dążą do integracji regionalnej 

przez wykorzystywanie środków 
zmierzających do umocnienia cech 
podobieństw, eliminacji przeszkód 
oraz upodabniania struktur.

 

 

Początki rzeczywistej polityki regionalnej 

Wspólnot Europejskich pochodzą z połowy 
lat siedemdziesiątych (w 1975 roku 
powołano do życia Europejski Fundusz 
Rozwoju Regionalnego - EFRJR). 
Działalność tego funduszu zyskała na 
znaczeniu w momencie przyjęcia do 
Wspólnot Grecji, Hiszpanii i Portugalii, w 
których to krajach regiony najsłabsze do 
dziś występują najczęściej .

 

 

W 1985 roku powstała Rada Regionów 

Europejskich, mająca charakter mię 
dzyregionalnego zgromadzenia 
parlamentarnego. Uległa ona w 1987 
roku prze kształceniu w 
Zgromadzenie Regionów 
Europejskich, z sekretariatem w 
Strasburgu, skupiające ponad 170 
regionów z całej Europy.

 

 

W obowiązującym od 1 lipca 1987 roku 

Jednolitym Akcie Europejskim 
stwierdza się wyraźnie, że „celem 
Wspólnoty będzie zmniejszenie 
dysproporcji między różnymi 
regionami oraz zmniejszenie 
zacofania regionów mających 
najmniej korzystne warunki rozwoju. 

 

 

 W powołanym w 1989 roku Komitecie 

Rozwoju i Rekonwersji Regionów w 
delegacji Belgii i RFN znaleźli się 
przedstawiciele władz regionów. Było to 
wynikiem nacisku, który w latach 
osiemdziesiątych na Wspólnoty zaczęły 
wywierać landy niemieckie w celu 
dopuszczenia ich przedstawicieli do 
tworzenia regionalnej polityki Wspólnot.

 

 

Ta sytuacja uległa przewartościowaniu w 

1988 roku, wraz z utworzeniem 
Konsultacyjnej Rady Władz Regionalnych 
i Lokalnych, złożonej z wybieranych na 
trzy lata czterdziestu dwóch 
przedstawicieli gmin i regionów krajów 
członkowskich. Zadaniem Rady stało się 
opiniowanie dla Komisji Wspólnot 
Europejskich propozycji dotyczących 
polityki regionalnej.

 

 

Przeobrażenia polityczne, gospodarcze 

i społeczne, które zaszły w końcu XX 
stulecia, wskazują, iż ważne miejsce 
we wzajemnych stosunkach między 
państwami Europy będzie zajmowała 
polityka regionalna i subregionalna.

 

 

Powstanie w 1949 roku Rady Europy 

umożliwiło osiąganie stanu większej 
jedności między państwami europejskimi, 
co zostało sformułowane w art. 1 Statutu 
Rady Europy. Do najbardziej znaczących 
osiągnięć tego organu należy zaliczyć 
uchwalenie Europejskiej konwencji o 
ochronie praw człowieka i podstawowych 
wolności w 1950 roku.

 

 

oraz Europejskiej karty społecznej w 

1961 roku (Turyn), uzupełnionej 
Protokołem dodatkowym w 1988 
roku, a zrewidowanej w 1996 roku 
(Strasburg).

 

 

Europejska Konwencja Praw 

Człowieka jest najistotniejszym 
narzędziem ochrony praw 
obywatelskich i politycznych, natomiast 
Europejska karta społeczna dotyczy 
uznania i ochrony praw socjalnych. 
Rozróżnienie obu tych dokumentów 
wynika ze stopnia akceptacji rodzajów 
praw. Oznacza , że o ile

 

 

uda się osiągnąć szerokie 

porozumienie w kwestii 
obywatelskich i politycznych, o tyle 
powstaną trudności dotyczące 
stosowania i ochrony praw 
socjalnych. Najlepszym tego 
przykładem jest fakt, że do 1997 
roku Europejską kartę społeczną 
ratyfikowało 21 państw europejskich .

 

 

Karta po rewizji składa się z 

preambuły, pięciu części oraz 
załącznik. W zawarto podstawowe 
cele, do których należy zmierzać 
(korzystanie z praw socjalnych bez 
dyskryminacji; podnoszenie poziomu 
życia; rozwój dobrobytu 
społecznego).

 

 

Część pierwsza Europejskiej karty 

społecznej zawiera 31 praw, które po 
procedurze ratyfikacji nie mogą być 
naruszane. Ratyfikowanie oznacza 
bowiem obowiązek respektowania 
przyjętych norm.

 

 

W części drugiej Karty określone zostały 

szczegółowo gwarancje realizacji praw 
zapisanych w części pierwszej.

W części trzeciej ustalono minimum 

zobowiązań koniecznych do ratyfikacji 
Karty. Wskazano tu dziewięć artykułów z 
części drugiej (art. 1, 5, 6, 7, 12, 13, 16, 
19, 20), z których co najmniej sześć musi 
być zaakceptowanych przez państwo 
ratyfikujące 

 

 

Ponadto kraj przystępujący do Karty musi 

uznać swoje związanie z dodatkowymi 
postanowieniami tego dokumentu w taki 
sposób, by ogólna liczba akceptowanych 
zobowiązań obejmowała nie mniej niż 16 
artykułów lub 63 swobodnie wybrane 
ustępy. Czwarta część Karty zawiera 
postanowienia dotyczące zasad kontroli 
jej przestrzegania. 

 

 

W części piątej zawarto postanowienia 

końcowe oraz klauzule derogacyjne, 
zezwalające na uwolnienie się od 
zobowiązań w związku ze specjalnymi 
okolicznościami.

W załączniku umieszczono pojęcia i zasady 

interpretacyjne do postanowień Karty, 
natomiast Protokół dodatkowy stanowi 
integralną cześć dokumentu i ma taką 
samą strukturę.

 

 

Przyjęta w 1989 roku Karta socjalna 

Wspólnoty Europejskiej, nazywana dziś 
Kartą socjalną Unii Europejskiej, jest 
dokumentem zbliżającym kraje do idei 
zjednoczonej Europy. Tworzy podstawy 
integracji państw Unii w aspekcie 
socjalnym, jednocześnie będąc 
dokumentem określającym minimalne 
standardy socjalne, które powinny być 
stosowane w krajach Unii Europejskiej.

 

 

Karta ma charakter deklaratywny, 

dlatego nie może być podstawą 
roszczeń ze strony pracobiorców; 
stanowi wytyczną, według której 
państwa-sygnatariusze powinny 
kształtować swoją politykę socjalną 
(dążąc do zharmonizowania 
warunków życia i pracy w ramach 
Unii Europejskiej ).

 

 

Karta jest pierwszym, z pewnością nie do 

końca kompletnym, projek tem socjalnym 
Europy. Przewidziane w tym dokumencie 
standardy objęły dwanaście dziedzin 
wspólnotowej polityki społecznej:



swoboda poruszania się i wyboru miejsca 
zamieszkania,



równy dostęp do zatrudniania, warunków 
pracy i wynagrodzenia,

 

 



prawo do poprawy warunków życia i 
pracy,



prawo do ochrony socjalnej i świadczeń 
systemu zabezpieczenia społecznego,



swoboda zrzeszania się i negocjowania 
umów zbiorowych,



dostęp do kształcenia zawodowego,



równego traktowania mężczyzn i kobiet,

 

 



prawo do informacji, konsultacji i 
udziału pracobiorców w zarządzaniu,



prawo do ochrony zdrowia i 
bezpieczeństwa pracy,



ochrony dzieci i młodzieży,



przyzwoity standard życia oraz pomoc 
społeczna dla ludzi starych,



opieka nad ludźmi niepełnosprawnymi.

 

 

Karta ma pewne niedostatki 

wynikające z faktu, że dokument ten 
jest w pewnym sensie tworem 
korporacyjnego sposobu myślenia, 
zawężającego często problematykę 
zatrudnienia i pozostałe kwestie 
socjalne do stosunków zachodzących 
między pracodawcami i związkami 
zawodowymi.

 

 



Zadania i kompetencje organów 
administracji publicznej w zakresie 
ochrony porządku publicznego i 
bezpieczeństwa społeczności lokalnych

Przeciwdziałanie współczesnym 

zagrożeniom i osiągnięcie społecznie 
akceptowanego poziomu 
bezpieczeństwa jest zadaniem 
złożonym, wymagającym łączenia sił i

 

 

możliwości wielu podmiotów, 

wspólnego zaangażowania. Ochrona 
bezpieczeństwa państwa albo inaczej 
administrowanie sprawami 
bezpieczeństwa jest jednym z 
elementów podsystemu celów, zadań 
i wartości całego systemu 
administracji publicznej. 

 

 

Bezpieczeństwo publiczne - „stan w 

którym ogółowi obywateli 
indywidualnie nieoznaczonemu, 
żyjącemu w państwie i 
społeczeństwie nie grozi żadne 
niebezpieczeństwo i to niezależnie od 
tego, jakie były jego źródła". 

 

 

„Bezpieczeństwem publicznym jest 

stan prawny, w którym człowiek ma 
poczucie pewności, oparte w 
sprawnie i praworządnie działającym 
systemie organów władzy z zakresu 
bezpieczeństwa i porządku 
publicznego" 

 

 

Porządek publiczny - system urządzeń 

prawno - publicznych i stosunków 
społecznych powstających i kształtujących 
się w miejscach publicznych, którego 
celem i zadaniem jest ochrona życia, 
zdrowia i mienia obywateli, zapewnienie 
normalnej działalności instytucji oraz 
eliminowanie  uciążliwości 
niebezpiecznych lub niedogodnych dla 
społeczeństwa i jednostek. 

 

 

Porządek publiczny - normy prawne i 

pozaprawne, których przestrzeganie 
warunkuje normalne życie w 
państwie.  Bezpieczeństwo i 
porządek publiczny dość często 
występują w przepisach prawnych 
łącznie. 

 

 

Oddzielenie stanu bezpieczeństwa 

publicznego i obywateli od stanu 
porządku publicznego -  dwoisty 
przedmiot ochrony, to znaczy chroni 
się pewne dobra (życie, zdrowie, 
mienie) i pewne stany 
(bezpieczeństwo, porządek, spokój 
publicznych).

 

 

Działania zarówno ochronne, jak i 

prewencyjne w dziedzinie bezpieczeństwa 
obywateli i porządku publicznego winny 
być generalnie ukierunkowane na:



ochronę porządku prawnego i trybu życia 
ustalonego w danej wspólnocie.



ochronę członków wspólnoty przed 
zewnętrznymi niebezpieczeństwami 
naturalnymi (np. różnego rodzaju żywioły).

 

 



ochronę członków wspólnoty przed 
niebezpieczeństwami pochodzącymi 
od poszczególnych jej członków lub 
ich zbiorowości, a także innych 
jednostek i zbiorowości ludzkich,



ochronę dóbr materialnych i 
intelektualnych, których zagrożenie 
wpływa na status
społeczno-polityczny danej wspólnoty

 

 



Konstytucyjny obowiązek 
prowadzenia polityki w dziedzinie 
zapewnienia bezpieczeństwa 
wewnętrznego państwa i porządku 
publicznego należy do Rady 
Ministrów i administracji rządowej. 

 

 

 O bezpieczeństwo i porządek 

publiczny dba nie tylko państwo, ale 
także jednostki samorządu 
terytorialnego, którym zgodnie z 
zasadą decentralizacji przysługują 
istotne środki działania (uprawnienia 
i obowiązki) w tym zakresie. 

 

 

Przepisy ustaw o administracji 

rządowej w województwie i o 
samorządzie województwa wyraźnie 
wskazują, że zadania i kompetencje  
podzielone  zostały między 
funkcjonujące na tym samym 
szczeblu administracje rządową i 
samorząd regionalny 

 

 

Samorząd województwa i jego organy 

mają nieliczne kompetencje w zakresie 
ochrony bezpieczeństwa publicznego, 
ponieważ pełnią funkcję uzupełniającą w 
stosunku do samorządu gminy i 
powiatu, co powoduje, że wykonują tylko 
te zadania, które gminy i powiaty nie są 
w stanie wykonać, albo ich charakter 
jest ze swej istoty ponadlokalny. 

 

 

Nowe kompetencje marszałka 

województwa polegające na przejęciu 
od l stycznia 2006 r. obowiązków 
przewodniczącego Wojewódzkiej 
Rady Bezpieczeństwa Ruchu 
Drogowego działającej jako 
wojewódzki zespół koordynacyjny w 
sprawach bezpieczeństwa ruchu 
drogowego. 

 

 

Do kompetencji tych należy wiele 

zagadnień w dziedzinie ruchu 
drogowego, które wykonuje przy 
pomocy urzędu marszałkowskiego i 
wojewódzkich samorządowych 
jednostek organizacyjnych. 

 

 

Znikome kompetencje marszałka 

województwa o charakterze 
doraźnym odnoszą się do zagrożeń 
nadzwyczajnych oraz uczestnictwa w 
realizacji zadań z zakresu 
zarządzania kryzysowego i 
planowania cywilnego. 

 

 

Wojewoda jako przedstawiciel Rady 

Ministrów w województwie 
odpowiada za wykonywanie polityki 
rządu na obszarze województwa. 
Będąc zwierzchnikiem zespolonej 
wojewódzkiej administracji rządowej 
zadanie swoje wykonuje głównie przy 
pomocy kierowników zespolonych 
służb, inspekcji i straży wojewódzkich 

 

 

 Zadania wojewody działającego w 

charakterze organu administracji ogólnej:



zapewnienie współdziałania wszystkich 
jednostek organizacyjnych administracji
rządowej i samorządowej działających na 
obszarze województwa i kierowanie ich
działalnością w zakresie zapobiegania 
zagrożeniu życia, zdrowia lub mienia

 

 

Oraz zagrożeniom środowiska, 

bezpieczeństwa państwa i 
utrzymania porządku publicznego, 
ochrony praw obywatelskich a także 
zapobiegania klęskom żywiołowym i 
innym nadzwyczajnym zagrożeniom 
oraz zwalczania i usuwania ich 
skutków na
zasadach określonych w ustawach, 

 

 

dokonywanie oceny stanu 

zabezpieczenia 
przeciwpowodziowego województwa,
opracowanie planu operacyjnego 
ochrony przed powodzią oraz 
ogłaszanie i odwo 
ływanie pogotowia i alarmu 
przeciwpowodziowego,

 

 

wykonywanie i koordynowanie zadań w 

zakresie obronności i bezpieczeństwa 
państwa na podstawie odrębnych ustaw. 
Szczególnym środkiem działania 
wojewody w zakresie wykonywania 
funkcji przedstawiciela Rady Ministrów 
jest kompetencja do wydawania poleceń 
obowiązujących wszystkie organy 
administracji rządowej,

 

 

a w sytuacjach nadzwyczajnych 

obowiązujących również organy 
samorządu terytorialnego. Wojewoda 
w sferze ochrony bezpieczeństwa i 
porządku publicznego spełnia rolę 
koordynatora wszystkich działań 
podejmowanych przez organy 
administracji publicznej na obszarze 
województwa. 

 

 

W sprawach bezpieczeństwa może 

korzystać z doradztwa kolegium: 
wicewojewodów, dyrektora generalnego 
urzędu wojewódzkiego, komendanta 
wojewódzkiego Policji, komendanta 
wojewódzkiego Państwowej Straży 
Pożarnej oraz innych osób 
wymienionych w statucie urzędu 
wojewódzkiego lub zaproszonych do

 

 

udziału w pracach i posiedzeniach 

kolegium w szczególności kierowników 
zespolonych służb, inspekcji i straży 
wojewódzkich oraz dyrektorów 
wydziałów. Może wydawać 
rozporządzenia porządkowe, jeżeli jest to 
niezbędne do ochrony życia, zdrowia lub 
mienia oraz do zapewnienia porządku, 
spokoju i bezpieczeństwa publicznego, 

 

 

ale tylko w zakresie nieuregulowanym - w 

ustawach lub innych przepisach 
powszechnie obowiązujących.

Ustawa o samorządzie powiatowym zalicza 

do kategorii zadań własnych powiatu 
wykonywanie zadań publicznych o 
charakterze ponadgminnym w zakresie 
porządku publicznego i bezpieczeństwa 
obywateli, ochrony przeciwpowodziowej w

 

 

tym wyposażenia i utrzymania 

powiatowego magazynu 
przeciwpowodziowego, ochrony 
przeciwpożarowej i zapobiegania innym 
nadzwyczajnym zagrożeniom życia i 
zdrowia ludzi oraz środowiska. Wyłączna 
właściwość rady powiatu do uchwalania 
powiatowego programu zapobiegania 
przestępczości oraz ochrony 
bezpieczeństwa obywateli i porządku

 

 

publicznego, a także dokonywania oceny 

stanu bezpieczeństwa 
przeciwpożarowego i zabezpieczenia 
przeciwpowodziowego powiatu. 
Komendanci powiatowi (miejscy) Policji i 
komendanci komisariatów Policji 
składają roczne sprawozdanie ze swojej 
działalności a także informacje o stanie 
bezpieczeństwa i porządku publicznego

 

 

starostom i radom powiatu oraz wójtom 

(burmistrzom lub prezydentom miast) i 
radom gmin. 

w zakresie wykrywania przestępstw i 

ścigania ich sprawców informacje 
mogą być przekazywane tylko i 
wyłącznie na żądanie sądu i 
prokuratora. 

 

 

 

Na podstawie  sprawozdań i informacji 

rada powiatu (miasta) oraz rada gminy 
może określić w drodze uchwały istotne 
dla wspólnoty samorządowej zagrożenia 
bezpieczeństwa i porządku publicznego. 
Uchwała ta nie może dotyczyć 
wykonania konkretnej czynności 
służbowej ani określić sposobu 
wykonania zadań przez Policję. 

 

 

Po otrzymaniu  uchwały Policja 

powinna ukierunkować prowadzone 
działania według kryminologicznych 
priorytetów określonych przez władze 
samorządowe. Informacje, 
sprawozdania, raporty mogą składać 
organom powiatu i gminy także 
kierownicy  inspekcji i straży. 

 

 

 Do Rady Powiatu należy także 

uprawnienie do stanowienia aktów 
prawa miejscowego, wydawanych na 
podstawie i w granicach 
upoważnienia ustawowego, 
obowiązującego na obszarze 
powiatu. 

 

 

W szczególnie uzasadnionych 

przypadkach, w zakresie 
nieregulowanym w odrębnych 
ustawach lub innych przepisach 
powszechnie obowiązujących, rada 
powiatu może wydawać powiatowe 
przepisy porządkowe, jeżeli jest to 
niezbędne do ochrony życia, zdrowia i 
mienia obywateli, ochrony środowiska

 

 

naturalnego albo dla zapewnienia 

porządku, spokoju i bezpieczeństwa 
publicznego, o ile przyczyny te 
występują na obszarze więcej niż jednej 
gminy. Przepisy te starosta przesyła do 
wiadomości organom wykonawczym 
gmin położonych na obszarze powiatu i 
starostom sąsiednich powiatów 
następnego dnia po ich ustanowieniu. 

 

 

 Powiatowe przepisy porządkowe mogą 

przewidywać za ich naruszenie kary 
grzywny wymierzone w trybie i na 
zasadach określonych w kodeksie 
wykroczeń. Starosta w administracji 
publicznej powiatu zajmuje szczególną 
pozycję, choć nie jest organem powiatu. 
Działający pod jego zwierzchnictwem 
kierownicy powiatowych służb, inspekcji i 
straży wykonują administrację rządową w

 

 

 realizując zadania i kompetencje 

określone w ustawach.  Starosta 
zatwierdza programy  działania, 
uzgadnia wspólne działania tych 
jednostek na obszarze powiatu, w 
sytuacjach szczególnych kieruje 
wspólnymi działaniami tych jednostek 
a także zaleca w uzasadnionych 
przypadkach przeprowadzenie kontroli  

 

 

Ustawowym obowiązkiem starosty 

jest opracowanie planu operacyjnego 
ochrony przed powodzią oraz 
ogłaszanie i odwoływanie pogotowia i 
alarmu przeciwpowodziowego. W 
celu realizacji zadań starosty w 
zakresie zwierzchnictwa nad 
powiatowymi służbami, inspekcjami i 
strażami oraz zadań określonych w

 

 

ustawach w zakresie porządku publicznego 

i bezpieczeństwa obywateli tworzy się 
komisje bezpieczeństwa i porządku.

Prezydent miasta na prawach powiatu i 

starosta powiatu graniczącego z takim 
miastem mogą utworzyć wspólną komisję 
dla miasta na prawach powiatu oraz dla 
powiatu graniczącego z takim miastem. 

 

 

Prezydent miasta i starosta 

współprzewodniczą komisji. W 
pracach komisji, której przewodniczy 
starosta uczestniczy dwóch radnych, 
delegowanych przez radę powiatu, 
trzy osoby powołane przez starostę 
wyróżniające się wiedzą o problemach 
będących przedmiotem prac komisji 
oraz cieszących się wśród miejscowej

 

 

społeczności osobistym autorytetem i 

zaufaniem publicznym w szczególności 
przedstawicieli samorządów gminnych, 
organizacji pozarządowych, pracowników 
oświaty, a także instytucji zajmujących 
się zwalczaniem patologii społecznych i 
zapobieganiem bezrobociu, dwóch 
przedstawicieli delegowanych przez 
komendanta powiatowego (miejskiego)

 

 

Policji oraz prokurator wskazany przez 

właściwego prokuratora okręgowego. 
Starosta może powołać do udziału w 
pracach komisji funkcjonariuszy i 
pracowników innych niż Policja 
powiatowych służb, inspekcji i straży 
oraz pracowników innych organów 
administracji publicznej 
wykonujących zadania z

 

 

zakresu porządku publicznego i 

bezpieczeństwa obywateli  na 
terenie powiatu. 

Do ustawowych zadań komisji należy: 
-ocena zagrożeń porządku publicznego 

,

-opiniowanie pracy Policji i innych 

powiatowych służb, 

 

 

jednostek organizacyjnych wykonujących 

na terenie powiatu zadania z zakresu 
porządku publicznego i 
bezpieczeństwa obywateli,

-przygotowywanie projektu powiatowego 

programu zapobiegania przestępczości

oraz porządku publicznego i 

bezpieczeństwa obywateli,

 

 

-opiniowanie projektów innych 

programów współdziałania Policji i 
innych powiato 
wych służb, inspekcji i straży oraz 
jednostek organizacyjnych 
wykonujących na terenie powiatu 
zadania z zakresu porządku 
publicznego i bezpieczeństwa 
obywateli, 

 

 

- opiniowanie projektu budżetu powiatu w 

zakresie dotyczącym porządku 
publicznego i bezpieczeństwa obywateli.

-

opiniowanie projektów aktów prawa 
miejscowego i innych dokumentów w 
sprawach związanych z wykonywaniem 
zadań, 

-

opiniowanie zleconych przez starostę, 
innych zagadnień dotyczących porządku 
publicznego i bezpieczeństwa obywateli.

 

 

 Przewodniczący komisji w celu wykonania 

zadań, może żądać od Policji i innych 
powiatowych służb, inspekcji i straży a 
także od powiatowych i gminnych 
jednostek organizacyjnych wykonujących 
zadania z zakresu porządku publicznego 
i bezpieczeństwa obywateli dokumentów 
i informacji o ich pracy z wyjątkiem akt 
personalnych pracowników i

 

 

funkcjonariuszy, materiałów operacyjno-

rozpoznawczych lub dochodzeniowo-
śledczych oraz akt w indywidualnych 
sprawach administracyjnych. Ustawa 
określa komisje  jako organ 
opiniodawczo-doradczy starosty, za 
wyjątkiem obowiązku przygotowania 
projektu lokalnej strategii 
bezpieczeństwa i porządku publicznego. 

 

 

Z działalności komisji starosta składa roczne 

sprawozdania, które ogłasza w wojewódzkim 
dzienniku urzędowym. Działalność komisji 
bezpieczeństwa i porządku umożliwia 
tworzenie zintegrowanego systemu 
bezpieczeństwa na poziomie lokalnym oraz 
ułatwia współpracę wszystkich pomiotów 
zainteresowanych bezpieczeństwem i 
porządkiem publicznym na obszarze 
powiatu.   

 

 

Jedna z kategorii zadań własnych 

gminy obejmuje sprawy dotyczące 
porządku publicznego i 
bezpieczeństwa obywateli, ochrony 
przeciwpożarowej i 
przeciwpowodziowej, w tym 
wyposażania i utrzymywania 
gminnego magazynu 
przeciwpowodziowego. 

 

 

Do zadań publicznych o znaczeniu 

lokalnym ustawa zalicza również 
sprawy związane z gminnymi 
drogami i organizacja ruchu 
drogowego, bezpieczeństwem 
sanitarno-epidemiologicznym i 
ochroną środowiska. 

 

 

 Oprócz zadań własnych ustawy mogą 

nakładać na gminę obowiązek 
wykonywania zadań zleconych z 
zakresu administracji rządowej. Gmina 
może wykonywać te zadania również 
na podstawie porozumienia zawartego 
z organami administracji rządowej lub 
jednostkami samorządu terytorialnego 
powiatu lub województwa. 

 

 

Istotnym uprawnieniem organów gminy są 

ich ustawowo określone kompetencje do 
stanowienia prawa miejscowego 
obowiązującego na obszarze gminy. W 
tym  prawo rady gminy do wydawania 
przepisów porządkowych, jeżeli materia 
normowania nie jest już regulowana 
ustawami lub innymi przepisami 
powszechnie obowiązującymi a wydanie 
przepisu jest niezbędne do ochrony życia

 

 

lub zdrowia obywateli oraz dla 

zapewnienia porządku, spokoju i 
bezpieczeństwa publicznego. 
Przepisy te mogą przewidywać za ich 
naruszenie karę grzywny wymierzoną 
w trybie i na zasadach określonych w 
prawie o wykroczeniach. 

 

 

W przypadku nie cierpiącym zwłoki 

przepisy porządkowe może wydać wójt 
gminy w formie zarządzenia, które dla 
swej ważności podlega zatwierdzeniu na 
najbliższej sesji rady gminy. Zarządzenie 
traci moc obowiązującą w terminie 
określonym przez radę gminy w razie 
odmowy zatwierdzenia lub nie 
przedstawienia go do zatwierdzenia na 
najbliższej sesji. 

 

 

Najczęstszym zagrożeniem są 

powodzie - wójt (burmistrz, 
prezydent miasta) opracowuje plan 
operacyjny ochrony przed powodzią 
oraz ogłasza i odwołuje pogotowie i 
alarm przeciwpowodziowy. Może 
zarządzić ewakuację z obszarów 
zagrożonych. 

 

 

Ważnym podmiotem w systemie 

ochrony bezpieczeństwa lokalnego są 
samorządowe umundurowane 
formacje porządkowe, którymi  są 
straże gminne (miejskie). Straże 
tworzone są uchwałą rady gminy po 
uprzednim zasięgnięciu opinii 
właściwego komendanta 
wojewódzkiego Policji, przy

 

 



czym tworzenie jej nie stanowi 
obowiązku gminy (miasta), która ma 
dużą swobodę w ocenie potrzeby jej 
powołania.



 Do zadań straży gminnej (miejskiej) 
wynikających z ustaw i aktów prawa 
miejscowego należą między innymi:



ochrona spokoju i porządku w 
miejscach publicznych.

 

 



ochrona obiektów komunalnych, urządzeń 
użyteczności publicznej,



czuwanie nad porządkiem ruchu drogowego.



współdziałanie z właściwymi podmiotami w 
zakresie ratowania życia i zdrowia
obywateli, pomocy w usuwaniu awarii 
technicznych i skutków klęsk żywioło 
wych oraz innych miejscowych zagrożeń.

 

 

 W zakresie wykonywania zadań straż 

gminna (miejska) współpracuje z 
Policją, głównie na zasadach i w 
warunkach określonych w 
porozumieniu o współpracy 
zawartym między samorządem a 
właściwie terytorialnie komendantem 
Policji.

 

 

Inną formacją, która na podstawie 

ustawy o powszechnym obowiązku 
obrony Rzeczypospolitej Polskiej 
może tworzyć w drodze zarządzenia 
zarówno wójt (burmistrz, prezydent 
miasta) jak i starosta są formacje 
obrony cywilnej. 

 

 

Uczestniczą one w działaniach 

związanych z ochroną 
bezpieczeństwa i porządku 
publicznego, głównie przez ochronę 
ludności, zakładów pracy i urządzeń 
użyteczności publicznej, 
współdziałanie w zwalczaniu klęsk 
żywiołowych i zagrożeń środowiska 
oraz usuwania ich skutków 

 

 

Elementem systemu bezpośrednio 

związanym z bezpieczeństwem 
lokalnym gminy i powiatu są działania 
organów administracji publicznej, 
polegające na zapobieganiu sytuacjom 
kryzysowym, przygotowaniu do 
podejmowania nad nimi kontroli w 
drodze zespolonych działań, 

 

 

reagowaniu w przypadku wystąpienia 

sytuacji kryzysowych oraz odtworzeniu 
infrastruktur lub przywracaniu jej 
pierwotnego charakteru. Zarządzanie 
kryzysowe wypełnia lukę pomiędzy 
działaniem organów administracji 
publicznej, służb, inspekcji i straży w 
sytuacjach normalnych a ich działaniom 
w sytuacjach nadzwyczajnych. 

 

 

Organem właściwym w sprawach 

zarządzania kryzysowego na obszarze 
województwa jest wojewoda, powiatu 
starosta, gminy wójt. burmistrz, 
prezydent miasta. Zadania swoje 
wykonują przy pomocy wojewódzkich, 
powiatowych i gminnych zespołów 
zarządzania kryzysowego, którym 
przewodniczą oraz

 

 

określają ich skład. Na każdym 

poziomie administracji publicznej 
tworzy się także centra zarządzania 
kryzysowego przy czym w gminie 
mogą być tworzone fakultatywnie.  

 

 

 Do zadań ich należy pełnienie 

całodobowego dyżuru w celu 
zapewnienia przepływu informacji na 
potrzeby zarządzania kryzysowego 
współdziałanie z centrami i zespołami 
zarządzania kryzysowego organów 
administracji publicznej, podmiotami 
prowadzącymi monitoring środowiska 
oraz akcje ratownicze, poszukiwawcze i 
humanitarne. 

 

 

Do zadań wójta i starosty w sprawach 

zarządzania kryzysowego należy 
między innymi kierowanie 
działaniami związanymi z 
monitorowaniem, planowaniem, 
reagowaniem i usuwaniem skutków 
zagrożeń a także wykonywanie zadań 
z zakresu planowania cywilnego. 

 

 

Organami administracji rządowej na 

obszarze województwa realizującym 
zadania w tym zakresie są: 
komendant wojewódzki Policji 
działający w imieniu wojewody lub w 
imieniu własnym, komendant 
powiatowy (miejski) Policji, 
komendant komisariatu Policji 

 

 

Jednym z ustawowych zadań należących 

do Policji jest inicjowanie i 
organizowanie działań mających na celu 
zapobieganiu popełniania przestępstw i 
wykroczeń oraz zjawiskom 
kryminogennym i współdziałanie w tym 
zakresie z organami państwowymi, 
samorządowymi i organizacjami 
społecznymi. 

 

 

Współdziałanie to powinno uwzględnić 

także podmioty niepubliczne 
(prywatne), którym ustawodawca w 
ramach prywatyzacji zadań 
publicznych powierzył wykonywanie 
niektórych zadań w zakresie ochrony 
porządku i bezpieczeństwa 
publicznego.

 

 

Wśród podmiotów tych  należy 

uwzględnić  różnego rodzaju formy 
ochroniarskie świadczące usługi na 
podstawie ustawy o ochronie osób i 
mienia czy służby porządkowe 
powoływane przez organizatora 
imprezy masowej posiadającej 
prawnie określone uprawnienia oraz 
warunki i sposób działania.