Prawne podstawy resocjalizacji

Małoletni, młodociany, nieletni

Małoletni – to pojęcie z prawa cywilnego, określające osobę do 18

roku życia, w prawie karnym tym pojęciem określa się

pokrzywdzonego: np. „kto publicznie prezentuje treści

pornograficzne z udziałem małoletniego”, „kto małoletniemu

poniżej 15 roku życia prezentuje treści pornograficzne”

Młodociany – to sprawca przestępstwa, który w chwili jego

popełnienia ukończył 17 lat, ale nie ukończył lat 21, a w czasie

orzekania w I instancji – 24 lat

Nieletni:

osoba w wieku poniżej 18 roku życia, która dopuszcza się

demoralizacji, a wobec której sąd rodzinny może stosować środki

wychowawcze

osoba w wieku 13-17 lat, która dopuszcza się czynu karalnego

(czyli czynu określonego w kodeksie karnym oraz wybranych

wykroczeń), a wobec której sąd rodzinny może stosować środki

wychowawcze i środek poprawczy

osoba w wieku poniżej 21 roku życia, wobec której wykonywane

są środki wychowawcze albo środek poprawczy

osoba w wieku między 15 a 17 rokiem życia, która dopuściła się

poważnego przestępstwa (np. zabójstwa, rozboju, ciężkiego

uszczerbku na zdrowiu, zamachu na życie Prezydenta RP,

porwania samolotu, spowodowania katastrofy, także drogowej,

gwałtu zbiorowego, wzięcia zakładnika) i odpowiada przed

sądem karnym

Zasady postępowania z nieletnimi

W sprawie nieletniego kierować należy się przede wszystkim jego

dobrem, dążąc do osiągnięcia korzystnych zmian w osobowości i

zachowaniu się nieletniego oraz zmierzając w miarę potrzeby do

prawidłowego spełniania przez rodziców i opiekuna ich obowiązków

wobec nieletniego, uwzględniając przy tym interes społeczny

W postępowaniu z nieletnim bierze się pod uwagę jego osobowość,

a w szczególności wiek, stan zdrowia, stopień rozwoju psychicznego

i fizycznego, cechy charakteru, a także zachowanie się oraz

przyczyny i stopień demoralizacji, charakter środowiska oraz

warunki wychowania nieletniego

Wykonanie środków wychowawczych i poprawczego ma na celu

wychowanie nieletniego na świadomego i uczciwego obywatela i

odbywa się z uwzględnieniem wskazań nauki i doświadczeń

pedagogicznych, działalność wychowawcza ma zmierzać przede

wszystkim do wszechstronnego rozwoju osobowości i uzdolnień

nieletniego oraz utrwalania w nim społecznie pożądanej postawy i

poczucia odpowiedzialności

Wymierzając karę nieletniemu i młodocianemu sąd karny kieruje

się przede wszystkim tym, aby sprawcę wychować; w stosunku do

nieletniego kara nie może przekraczać 2/3 zagrożenia ustawowego,

sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary

Wobec młodocianego, który nie ukończył 18 lat w chwili popełnienia

występku, sąd karny może zastosować środki wychowawcze lub

poprawczy, jeśli okoliczności sprawy i stopień rozwoju sprawcy, jego

właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają

Środki zapobiegania i zwalczania

demoralizacji i przestępczości

nieletnich

Środki wychowawcze:

–

Upomnienie

–

Zobowiązanie do określonego postępowania:

Naprawienia szkody

Wykonania określonych prac lub świadczeń na rzecz pokrzywdzonego

lub społeczności lokalnej

Podjęcia nauki lub pracy

Uczestniczenia w odpowiednich zajęciach o charakterze

wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym

Powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub

miejscach

Zaniechania używania alkoholu lub środków odurzających

–

Nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekuna

–

Nadzór organizacji młodzieżowej lub społecznej, zakładu pracy lub osoby

godnej zaufania

–

Nadzór kuratora

–

Skierowanie do ośrodka kuratorskiego, organizacji społecznej lub

instytucji zajmujących się pracą z nieletnimi o charakterze

wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym

–

Zakaz prowadzenia pojazdów

–

Przepadek rzeczy uzyskanych w związku z popełnieniem czynu karalnego

–

Umieszczenie w rodzinie zastępczej, młodzieżowym ośrodku

wychowawczym lub socjoterapeutycznym lub w ośrodku szkolno-

wychowawczym

Środek leczniczy – umieszczenie w szpitalu, także psychiatrycznym lub DPS

Środek poprawczy – umieszczenie w zakładzie poprawczym

Kary – grzywny, ograniczenia wolności, pozbawienia wolności

Postępowanie z nieletnimi

Właściwy do orzekania w sprawach nieletnich jest sąd rejonowy – wydział

rodzinny, opiekuńczy i nieletnich, miejsca zamieszkania nieletniego

Sąd działa z urzędu po uzyskaniu informacji uzasadniającej potrzebę

wszczęcia postępowania

Każdy, kto stwierdzi okoliczności świadczące o demoralizacji nieletniego, w

szczególności naruszanie zasad współżycia społecznego, popełnienie czynu

zabronionego, systematyczne uchylanie się od obowiązku szkolnego,

używanie alkoholu lub środków odurzających, uprawianie nierządu,

włóczęgostwo, udział w grupach przestępczych, ma społeczny obowiązek

przeciwdziałania temu, a przede wszystkim zawiadomienia o tym rodziców lub

opiekuna, szkoły, sądu rodzinnego, policji lub innego właściwego organu, a

jeśli chodzi o czyn karalny – policji lub sądu

Sąd stosuje procedurę cywilną (postępowanie nieprocesowe), z wyjątkiem

zbierania dowodów przez policje, powoływania obrońcy i postępowania

poprawczego – wtedy stosuje procedurę karną

O wszczęciu postępowania zawiadamia się rodziców, można także szkołę oraz

PCPR

W celu ustalenia danych dotyczących nieletniego i jego warunków

środowiskowych sędzia zleca przeprowadzenie wywiadu środowiskowego

kuratorowi sądowemu lub wyjątkowo policji, organizacji sprawującej nadzór

nad nieletnim, ośrodkom konsultacyjno-diagnostycznym, pracownikom

pedagogicznym schronisk lub zakładów poprawczych

Sąd może się zwrócić do ośrodka diagnostyczno-konsultacyjnego o

przeprowadzenie kompleksowej diagnozy osobowości nieletniego, a w

wypadku konieczności uzyskania opinii na temat jego zdrowia psychicznego –

powołuje dwóch biegłych psychiatrów

Postępowanie z nieletnimi

Jeśli istnieje taka konieczność, na czas trwania postępowania nieletni

może zostać oddany pod nadzór kuratora, organizacji społecznej, osoby

godnej zaufania, umieszczony w ośrodku szkolno-wychowawczym lub

młodzieżowym ośrodku wychowawczym, szpitalu, także psychiatrycznym

lub domu opieki, albo na okres nie dłuższy od roku w schronisku dla

nieletnich (nieletnich sądzonych przez sąd karny umieszcza się w areszcie

tymczasowym jedynie, gdy schronisko okaże się niewystarczające)

W postępowaniu stroną są także rodzice i prokurator, nieletni może mieć

obrońcę (jeśli przebywa w schronisku i w postępowaniu poprawczym musi)

Postępowanie wyjaśniające prowadzi sędzia, który potem przewodniczy

rozprawie i nadzoruje postępowanie wykonawcze

W postępowaniu wyjaśniającym sędzia wysłuchuje nieletniego, jego

rodziców oraz inne niezbędne osoby, a także zleca wykonanie innych

czynności (np. przeszukania)

Przy wysłuchaniu nieletniego należy dążyć do zapewnienia mu pełnej

swobody wypowiadania się, wysłuchanie powinno odbywać się w

warunkach zbliżonych do naturalnych, w miarę potrzeby w miejscu

zamieszkania nieletniego, przy czym należy unikać wielokrotnego

przesłuchiwania nieletniego co do tych samych okoliczności lub

okoliczności ustalonych innymi niebudzącymi wątpliwości dowodami –

przesłuchania może dokonać policja, w obecności rodzica, albo organizacji,

nauczyciela, pracownika PCPR

Nieletniemu można odmówić wglądu w akta, jeśli przemawiają za tym

względy wychowawcze

Postępowanie z nieletnimi

Po przeprowadzeniu postępowania wychowawczego sędzia wydaje

postanowienie o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu opiekuńczo-

wychowawczo, poprawczym albo przez sąd karny, albo – gdy nie

stwierdza naruszenia prawa ani demoralizacji – umarza

postępowanie, może też sprawę przekazać szkole lub organizacji

społecznej, jeśli uzna, że dostępne jej środki oddziaływania

wychowawczego są wystarczające

Posiedzenia/rozprawy odbywają się z wyłączeniem jawności

Udział w rozprawie w postępowaniu poprawczym nieletniego,

obrońcy i przy niektórych czynach prokuratora jest obowiązkowy

Sąd może zobowiązać rodziców do obecności na

posiedzeniu/rozprawie, może również zobowiązać ich do:

–

poprawy warunków wychowawczych, bytowych lub

zdrowotnych nieletniego

–

ścisłej współpracy ze szkołą, poradnią psychologiczno-

pedagogiczną, zakładem pracy nieletniego, lekarzem lub

zakładem leczniczym

–

naprawienia w całości lub części szkody

W wypadku gdy rodzice się uchylają od stawiennictwa, sąd może

ukarać ich grzywną lub nakazać ich doprowadzenie, a gdy

uchylają się od innych obowiązków – wymierzyć im karę

pieniężną

Odwołanie od orzeczenia może wnieść nieletni oraz jego rodzice

Wykonanie środków

Nieletni obowiązany jest podporządkować się wydanemu w

stosunku do niego orzeczeniu oraz stosować się do poleceń

podmiotu biorącego udział w wykonaniu orzeczenia

Organizacja i system wychowawczy w młodzieżowych ośrodkach

wychowawczych, młodzieżowych ośrodkach socjoterapii,

ośrodkach szkolno-wychowawczych i schroniskach dla nieletnich

oraz zakładach poprawczych powinny zapewniać możliwość

indywidualnego oddziaływania na nieletnich odpowiednio do ich

osobowości i potrzeb wychowawczych

Wnioski i zażalenia w postępowaniu wykonawczym może składać

nieletni, rodzice, obrońca, prokurator i dyrektor placówki

Sąd może odroczyć lub przerwać wykonywanie środków w razie

choroby nieletniego lub z innych ważnych przyczyn – odwołanie

następuje, jeśli nie wykorzystuje tego okresu na cel, dla którego

został mu udzielony albo rażąco narusza porządek prawny

Sędzia rodzinny sprawuje nadzór nad placówkami, w których

umieszczeni są nieletni, nad stosowanymi wobec nich metodami i

środkami oddziaływania, warunkami, w jakich przebywają,

przestrzeganiem ich praw i obowiązków; w tym celu sędzia

rodzinny ma w każdym momencie prawo wstępu na teren

placówki, przeglądania dokumentów, żądania wyjaśnień od

pracowników, przeprowadzania na osobności rozmów z nieletnimi

i badania ich próśb i skarg

Wykonanie środków

Placówki zapewniają:

–

nauczenie ogólnokształcące i zawodowe

–

działalność kulturalno-oświatową i sportową

–

działalność mającą na celu rozwijanie aktywności społecznej

nieletnich i wdrożenie ich do pracy społecznie użytecznej

–

dostęp do świadczeń zdrowotnych

Korespondencja nieletnich może być kontrolowana wyłącznie w

przypadkach powzięcia uzasadnionego podejrzenia, iż zawiera

ona treści godzące w porządek prawny, bezpieczeństwo placówki,

zasady moralności publicznej bądź może wpłynąć niekorzystnie

na przebieg postępowania lub resocjalizacji nieletniego

Dyrektor placówki może ograniczyć kontakt nieletniego z

osobami spoza placówki wyłącznie w przypadku, gdy kontakt ten

stwarzałby zagrożenie dla porządku prawnego, bezpieczeństwa

placówki bądź może wpłynąć niekorzystnie na przebieg

postępowania lub resocjalizacji nieletniego

Nieletni ma prawo do wykonywania praktyk religijnych i

uczestniczenia w lekcjach religii

Stosowanie środków orzeka się bezterminowo – stosowanie

środka poprawczego ustaje z chwilą ukończenia 21 roku życia,

środków wychowawczych ustaje z chwilą ukończenia 18 lat (sąd

może przedłużyć pobyt w placówce do końca roku szkolnego),

chyba że orzekł je sąd karny – wtedy ustaje z chwilą ukończenia

21 lat

Wykonywanie środków

wychowawczych

Sąd rodzinny może zmieniać lub uchylać środki

wychowawcze, jeśli względy wychowawcze za tym

przemawiają – nieletni nie musi się dopuścić kolejnych czynów

karalnych

–

może odstąpić od stosowania orzeczonego wobec nieletniego

środka wychowawczego w razie podjęcia przez nieletniego nauki

lub pracy

–

może uchylić obowiązywanie zakazu prowadzenia pojazdów, jeśli

ustały przyczyny uzasadniające dalsze stosowanie zakazu

W każdym momencie sąd może podjąć decyzję o

zastosowaniu środka leczniczego, jeśli zaistnieje taka

potrzeba

–

dyrektor zakładu leczniczego lub DPS informuje sąd nie rzadziej

niż co 6 m-cy o stanie zdrowia nieletniego i postępach w leczeniu

–

dyrektor niezwłocznie zawiadamia sąd, jeśli uzna, że dalsze

pozostawianie nieletniego w zakładzie lub DPS nie jest konieczne

–

o konieczności dalszego pobytu w zakładzie leczniczym lub DPS

sąd rozstrzyga na podstawie opinii lekarskiej nie rzadziej niż raz

na 6 m-cy, jeśli zdecyduje o zwolnieniu nieletniego – stosuje

wobec niego środki wychowawcze

Wykonywanie środka poprawczego

Sąd rodzinny kierując do wykonania orzeczenia o umieszczeniu

nieletniego w zakładzie poprawczym może orzec rodzaj tego zakładu

zmiana rodzaju zakładu oraz przeniesienie nieletniego do zakładu

poprawczego o wzmożonym nadzorze wychowawczym wymagają

zgody sędziego rodzinnego, chyba że mamy do czynienia z sytuacją

nagłą, wtedy najpierw się nieletniego przenosi, a potem uzyskuje

zatwierdzenie tego przeniesienia przez sędziego rodzinnego

sprawującego nadzór nad danym zakładem

Sąd rodzinny może warunkowo zawiesić umieszczenie nieletniego w

zakładzie poprawczym, jeśli jego właściwości i warunki osobiste oraz

okoliczności i charakter czynu uzasadniają przypuszczenie, że pomimo

niewykonania środka cele wychowawcze zostaną osiągnięte

warunkowe zawieszenie następuje na okres próby trwającej od roku do

lat 3, w okresie próby stosuje się środki wychowawcze, które sąd w

zależności od okoliczności może zmieniać

jeśli w okresie próby zachowanie nieletniego wykazuje dalszą

demoralizację, albo nieletni uchyla się od nałożonych na niego

obowiązków lub nadzoru, sąd rodzinny może odwołać zawieszenie i

zarządzić umieszczenie nieletniego w zakładzie, obligatoryjne jest

odwołanie zawieszenia, jeśli w okresie próby nieletni dopuści się czynu

karalnego, który mógłby spowodować jego odpowiedzialność przed

sądem karnym, a brak jest innych przesłanek do zastosowania tej

procedury

jeśli w okresie próby i dalszych 3 m-cy nie nastąpiło odwołanie

zawieszenia, orzeczenie o umieszczeniu w zakładzie poprawczym z

mocy prawa uważa się za niebyłe

Wykonywanie środka poprawczego

Sąd rodzinny może warunkowo zwolnić nieletniego z zakładu

poprawczego, jeśli postępy w jego wychowaniu pozwalają

przypuszczać, że po zwolnieniu będzie przestrzegał porządku

prawnego i zasad współżycia społecznego

warunkowe zwolnienie może nastąpić nie wcześniej niż po upływie

6 m-cy od umieszczenia w zakładzie

orzekając warunkowe zwolnienie sąd rodzinny ustala okres próby

od roku do 3 lat, nie dłużej niż do ukończenia 21 roku życia

do warunkowo zwolnionego stosuje się środki wychowawcze, które

mogą być zmieniane w zależności od okoliczności

jeśli w okresie próby warunkowo zwolniony ponownie uległ

demoralizacji albo uchyla się od obowiązków lub nadzoru, sąd

rodzinny może odwołać warunkowe zwolnienie i zarządzić

umieszczenie nieletniego w zakładzie, obligatoryjne jest odwołanie

zawieszenia, jeśli w okresie próby nieletni dopuści się czynu

karalnego, który mógłby spowodować jego odpowiedzialność przed

sądem karnym, a brak jest innych przesłanek do zastosowania tej

procedury

jeśli odwołano warunkowe zwolnienie, kolejne może mieć miejsce

dopiero po roku od chwili ponownego umieszczenia w zakładzie,

przez roku nie można też umieszczać nieletniego poza zakładem

jeśli w okresie próby i dalszych 3 m-cy nie nastąpiło odwołanie

zawieszenia, orzeczenie o umieszczeniu w zakładzie poprawczym z

mocy prawa uważa się za niebyłe

Wykonywanie środka poprawczego

Jeśli po wydaniu orzeczenia o umieszczeniu nieletniego w zakładzie a

przed faktycznym jego w nim umieszczeniem albo po upływie okresu

odroczenia lub przerwy wykonania takiego umieszczenia w zachowaniu

nieletniego nastąpiła istotna poprawa, sąd rodzinny może warunkowo

odstąpić od wykonania orzeczenia, stosując środki wychowawcze

Sąd może w każdym czasie – jeśli względy wychowawcze tego

wymagają – zarządzić umieszczenie nieletniego w zakładzie

Jeśli w ciągu 2 lat i 3 m-cy od wydania postanowienia o warunkowym

odstąpieniu od wykonania orzeczenia nie zarządzono umieszczenia

nieletniego w zakładzie, orzeczenie z mocy prawa uznaje się za niebyłe

Orzeczenie z mocy prawa uznaje się za niebyłe z chwilą ukończenia przez

nieletniego 23 lat

Dyrektor może za zgodą sądu rodzinnego umieścić nieletniego na czas

określony poza zakładem, jeśli przemawiają za tym:

względy szkoleniowo-wychowawcze

możliwość podjęcia zatrudnienia

potrzeba specjalistycznego leczenia

szczególne względy rodzinne

a ocena zachowania nieletniego wskazuje, iż będzie możliwe roztoczenie

nad nim skutecznego nadzoru; dyrektor może w każdym momencie

odwołać decyzję o umieszczeniu nieletniego poza zakładem, jeśli

ustały przyczyny takiego umieszczenia, w każdym momencie decyzję

dyrektora o umieszczeniu poza zakładem może odwołać sąd rodzinny

Wykonania środka poprawczego

Jeśli wychowanek zakładu dopuści się czynu karalnego przed ukończeniem 17

lat, dyrektor powiadamia sąd nadzorujący

orzeka sąd rodzinny, a odpis orzeczenia przesyła dyrektorowi zakładu celem

zastosowania kary dyscyplinarnej

jeśli wychowanek dopuścił się czynu, za który mógłby podlegać

odpowiedzialności karnej, ale brak jest innych przesłanek do zastosowania

tej procedury, sąd rodzinny orzeka w przedmiocie przeniesienia nieletniego

do zakładu poprawczego o wzmożonym nadzorze wychowawczym lub

stosuje środki lecznicze – od postanowienia przysługuje apelacja, do czasu

prawomocnej decyzji w tym zakresie, nieletniego umieszcza się w

schronisku

jeśli nieletni zostanie przeniesiony do zakładu o wzmożonym nadzorze,

przez rok nie może zostać warunkowo zwolniony ani umieszczony poza

zakładem

Jeżeli wychowanek dopuszcza się przestępstwa po ukończeniu 17 lat, dyrektor

zawiadamia prokuraturę i toczy się normalne postępowanie karne

jeśli orzeczona zostanie kara pozbawienia wolności, wykonuje się tę karę a

umarza postępowanie wykonawcze środka poprawczego

Jeśli orzeczona zostanie kara ograniczenia wolności, to ulega ona

odroczeniu do chwili zwolnienia nieletniego z zakładu poprawczego, przed

zwolnieniem sąd rodzinny decyduje, czy karę wykonać, czy od niej odstąpić

Jeśli nieletni ukończył 18 lat przed rozpoczęciem wykonywania środka

poprawczego, sąd rodzinny decyduje, czy ten środek wykonać, czy od niego

odstąpić i wymierzyć karę – jeśli wymierza karę, stosuje jej nadzwyczajne

złagodzenie, czas jej trwania nie może przekroczyć okresu, jaki pozostaje do

ukończenia 21 roku życia; sąd może w uzasadnionych wypadkach odstąpić

od wymierzenia kary, jeśli w zachowaniu nieletniego nastąpiła istotna

poprawa

Document Outline