W
W lus
lus
trze
trze
Twardowskiego
Twardowskiego
Nieświadomość
Nieświadomość w
w
Pol
Pol
szcze
szcze:
:
analiza
analiza
sys
systematyczna
tematyczna
W
W lus
lus
trze
trze
Twardowskiego
Twardowskiego
Nieświadomość
Nieświadomość w
w
Pol
Pol
szcze
szcze:
:
analiza
analiza
sys
systematyczna
tematyczna
postaci: od 1605 do połowy XIX w.
postaci: od 1605 do połowy XIX w.
Sebastian Petrycy
Stanisław
Witwicki
Kazimierz Narbutt
Zygmunt Linowski
Józef Epifani
Minasowicz
Jędrzej i Jan
Śniadeccy
Patrycy
Przeczytański
Jan Baudouin de
Courtenay
Feliks Jaroński
Anioł Dowgird
Bronisław Ferdynand
Trentowski
Karol Libelt
autorzy koncepcji - od 1845
autorzy koncepcji - od 1845
Feliks Jezierski
Jan Nepomucen
Kamiński
Józef Kremer
Józef Majer
Ferdynand
Dworzaczek
Wiktor Feliks
Szokalski
Mikołaj Lipiński
Julian Ochorowicz
Feliks Bogacki
Feliks Bogacki
Bazyli Ilnicki
Napoleon Nikodem
Cybulski
Ludwik Natanson
Karol Potkański
Henryk Goldberg
Henryk Goldberg
Henryk Nusbaum
Edward
Abramowski
W szeroko rozumianej polskiej literaturze
psychologicznej "przed Freudem"
przynajmniej 30 postaci - a
przynajmniej 30 postaci - a
przypuszczalnie znacznie więcej
przypuszczalnie znacznie więcej
,
,
co
powinno ujawnić się w trakcie dalszych
badań i studiów - rozwijało liczne aspekty
problematyki nieświadomości, co w
efekcie zaowocowało odpowiednimi
terminami, koncepcjami, metodologią i
metateoriami.
Szczególnie owocne
owocne
powinny się okazać
badania nad literaturą piękną
badania nad literaturą piękną
(poezja,
proza, dramat; vide: „magnetyzm serca”
u Aleksandra Fredry).
terminologia
terminologia
nie mające baczenia/bez baczenia (Petrycy);
na ktore niemamy baczenia (Narbutt);
na ktore częstokroć żadney niemamy
baczności;
czucia, tak miłe iako y niemiłe, a ktorych my
niepostrzegamy;
niewyraźne y pomięszane;
zachodzące mimo naszej woli (Linowski);
działające z mocy instynktu i natchnienia
(Jędrzej Śniadecki);
bez wiedzenia (Dowgird, Linowski);
poniewolne (Petrycy, Śniadeccy;)
automatyczne (Jan Śniadecki, Libelt,
Ochorowicz, Bogacki);
niedobrowolne, nie podlegające sile
uznania (Jezierski);
bez uznania (Dziekoński, Jezierski,
Kamiński, Szokalski, Lipiński);
zachodzące mimo - lub: bez - woli i wiedzy
(Linowski, Kryszka, Dworzaczek, Cybulski);
nieprzytomne (Szaniawski, Szokalski);
niepoznane (Przeczytański);
nieotrzeźwione (Szaniawski);
niezeznawane (Bogacki);
przyćmione (B. I. - Bazyli Ilnicki);
bezświadome (Kremer, Szokalski, Lipiński,
Ochorowicz, Ziemba, Niezabudka vel.
Rontaler);
mimowiedzowe; prześlepione; bezprzytomne;
niepostrzeżone (Szokalski);
bezwiedne (Kremer, Majer, Lipiński,
Ochorowicz, Bogacki)
pozaświadome (Ochorowicz);
machinalne (Jan Śniadecki, Szaniawski,
Libelt);
impressio remanens oraz ślepe (duchowe i
psychiczne) siły (Struve);
nałogowe/odbywające się z nałogu
(Kochanowski, Śniadecki, Majer).
metaforyka
metaforyka
metaforyka
metaforyka
Źródła Nilu, piramida góry i
Źródła Nilu, piramida góry i
epoki Buffona
epoki Buffona
(Jezierski)
Szyb naszej duszy
Szyb naszej duszy
i przepaść
i przepaść
duszy
duszy
(Kremer)
Ciemna głębia zapomnienia,
Ciemna głębia zapomnienia,
niedocieczona schronka duszy
niedocieczona schronka duszy
i „ponik” duszy
i „ponik” duszy
(Kamiński)
Światło i pryzmat
Światło i pryzmat
(Dworzaczek)
Ciemnica optyczna
Ciemnica optyczna
(Ilnicki)
Promienie ultrafijoletowe
Promienie ultrafijoletowe
(Nusbaum)
Głębiny (
Głębiny (
mare tenebrarum)
mare tenebrarum)
nieświadomego
nieświadomego
(Abramowski)
typy koncepcji
typy koncepcji
nieświadomości:
nieświadomości:
I. metafizyczne
I. metafizyczne
Pisma Trentowskiego, Libelta,
Trentowskiego, Libelta,
czy Kremera
Kremera
sugerują, że przyjmowali oni ideę
"nieświadomego ducha",
"nieświadomego ducha",
który w miarę
rozwoju ujawnia się w egzystencji jednostki
(przełom lat 40. i 50. XIX w.).
Z psychologicznych koncepcji na miano
metafizycznych zasługują niektóre pomysły
Jezierskiego, Kamińskiego
Jezierskiego, Kamińskiego
oraz "późnego"
Abramowskiego i Ochorowicza.
Abramowskiego i Ochorowicza.
Jednak motyw ten nigdy chyba nie
Jednak motyw ten nigdy chyba nie
zdominował rodzimego dyskursu na temat
zdominował rodzimego dyskursu na temat
nieświadomości.
nieświadomości.
II. biologiczne
II. biologiczne
wegetatywne aspekty (wzrost, rozwój,
wegetatywne aspekty (wzrost, rozwój,
odżywianie):
odżywianie):
Petrycy, Jędrzey Śniadecki,
Dworzaczek;
instynkty i biologicznie rozumiane
instynkty i biologicznie rozumiane
„natchnienie”:
„natchnienie”:
Baudouin de Courtenay,
Śniadeccy i Natanson;
niejawne procesy w układzie nerwowym
niejawne procesy w układzie nerwowym
- w
tekstach Witwickiego, Linowskiego (duchy
żywotne, czynności pomięszane), Majera,
Kryszki, Ochorowicza;
wcześniejsza postać psychiki:
wcześniejsza postać psychiki:
Śniadeccy,
Libelt, Trentowski, Kremer, Majer, Szokalski,
Lipiński, Ochorowicz, Natanson, czy Potkański;
pamięć organiczna:
pamięć organiczna:
Bogacki, Ochorowicz
(
(
ideoplastia
ideoplastia
),
),
Abramowski (
(
cenestezja
cenestezja
).
).
III. głębinowe
III. głębinowe
Magnetyczne rozumienie instynktu
Magnetyczne rozumienie instynktu
według
Baudouina de Courtenay.
Koncepcja "nieosobistości"
Koncepcja "nieosobistości"
w tekstach
Jezierskiego.
„
„
Katolikos - um zarodny nieświadomej siebie
Katolikos - um zarodny nieświadomej siebie
natury"
natury"
(Kamiński)
„
„
Ukryte ja"
Ukryte ja"
(Dworzaczek).
Inne głębinowe wątki w tekstach:
Szokalskiego, Ochorowicza, a nawet
Abramowskiego.
Znak rozpoznawczy polskiego rozumienia
Znak rozpoznawczy polskiego rozumienia
nieświadomości przed Freudem, to motyw
nieświadomości przed Freudem, to motyw
traktowania
traktowania
kryptopsychiki
kryptopsychiki
, jako
, jako
odpowiedzialnej za tożsamość jednostki.
odpowiedzialnej za tożsamość jednostki.
IV. płytkie, psychologiczne
IV. płytkie, psychologiczne
„Płytka" nieświadomość: nieświadome lub
nieświadome lub
podświadome czucia, wrażenia,
podświadome czucia, wrażenia,
spostrzeżenia, wnioskowanie, ale także
spostrzeżenia, wnioskowanie, ale także
pamięć, automatyzmy, nałogi i nawyki:
pamięć, automatyzmy, nałogi i nawyki:
kolej
ny częsty wątek polskiej myśli
psychologicznej
.
Stwierdzenia i rozumowania tego rodzaju
formułowali m.in.: Zygmunt Linowski, Jan
Śniadecki, Patrycy Przeczytański, Feliks
Jaroński, Anioł Dowgird, Józef Kremer, Józef
Majer, Wiktor Felisk Szokalski, Julian
Ochorowicz, Feliks Bogacki, Edward
Abramowski.
V. dynamiczne,
V. dynamiczne,
psychoanalityczne
psychoanalityczne
archeologiczne i topograficzne ujęcie psychiki
archeologiczne i topograficzne ujęcie psychiki
oraz determinizm
determinizm
(tu żadna myśl, żadne
nawet marzenie, nie może się wychylić ze
swojego orbitu; ale idzie tak, jak iść powinno:
około jednej osi);
podział na „jam” i „siem”
podział na „jam” i „siem”
(analogia do ego
ego
i
id
id
);
patologia psychiczna
patologia psychiczna
,
,
jako przeniesienia
logiki marzenia sennego
logiki marzenia sennego
do życia na jawie;
przestrzenna, głębinowa metaforyka
przestrzenna, głębinowa metaforyka
oraz
uchwycenie procesu racjonalizacji
racjonalizacji
- jako
przypisania sobie motywów
przypisania sobie motywów
,
,
które tak
naprawdę są nieświadome;
płciowość i popędy
płciowość i popędy
- jako rozgrywające się na
pograniczu natury i nieświadomości (skąd się
w istocie wywodzą) oraz kultury i
świadomości;
podział na psychikę
podział na psychikę
an sich
an sich
i
i
für sich;
für sich;
werbalizacja i 'obraz' warunkiem
werbalizacja i 'obraz' warunkiem
uświadomienia;
uświadomienia;
marzenia senne
marzenia senne
są spowodowane przez
spowodowane przez
"stłumione uczuciowe popędy"
"stłumione uczuciowe popędy"
;
;
oddzielenie surowego "materiału marzenia
sennego", od siły formującej;
porównanie świadomości do światła latarki;
porównanie świadomości do światła latarki;
stwierdzenie istnienia oporu psychicznego,
stwierdzenie istnienia oporu psychicznego,
przejawiającego się w postaci nieskutecznego
stłumienia;
Teza, iż: „proces myślenia i
„proces myślenia i
działania z natury swojej jest
działania z natury swojej jest
nieświadomym”;
nieświadomym”;
wskazanie sensowności
sensowności
czynności pomyłkowych;
czynności pomyłkowych;
konstatacja znacznej trwałości
trwałości
bezwiednych treści
bezwiednych treści
psychicznych;
psychicznych;
uznanie ilościowej przewagi
ilościowej przewagi
procesów nieświadomych
procesów nieświadomych
nad
świadomymi.
protopsychoanaliza?
protopsychoanaliza?
epilog
epilog
Jak twierdzą biografowie
Freuda, imię pod którym dał
się poznać światu - Sigismund
Sigismund
- efekt zwyczaju panującego
w jego rodzinie od kilku
pokoleń, aby męskich
potomków nazywać imionami
polskich królów: Sigismunda
Starego, Sigismunda III Wazy,
Sigismunda Augusta.
Miał to być wyraz
wdzięczności za to, iż
przodkowie Freuda znaleźli w
Polsce tolerancyjną i
przyjazną przystań.
…
…
a wyszło jak zwykle
a wyszło jak zwykle
Dostępne dane pokazują, iż idea
nieświadomości, której autorstwo jest
przypisywane Freudowi - miała swoich
odkrywców i teoretyków w tej samej Polsce
na długo przedtem, zanim świat usłyszał o
ukrytej pracy marzenia sennego, symbolice
seksualnej czy kompleksie Edypa.
Wiele z polskich koncepcji nieświadomości
Wiele z polskich koncepcji nieświadomości
stanowiło nie tylko oryginalny wkład w
stanowiło nie tylko oryginalny wkład w
problematykę niejawnej psychiki, ale także
problematykę niejawnej psychiki, ale także
antycypowało niektóre szczegółowe pomysły
antycypowało niektóre szczegółowe pomysły
Freuda oraz innych klasyków psychologii
Freuda oraz innych klasyków psychologii
głębi
głębi
.
.
co zatem można zobaczyć
co zatem można zobaczyć
w lustrze Twardowskiego?
w lustrze Twardowskiego?
Jest znamienne, że kilka
osób, które przeczytały
moją książkę uporczywie
twierdzi, iż większość
większość
opisanych w niej postaci
opisanych w niej postaci
jest wytworem mojej
jest wytworem mojej
wyobraźni
wyobraźni
- i że one nigdy
nie istniały w
rzeczywistości…
