DANE STATYSTYCZNE DOTYCZĄCE
SAMOBÓJSTW
Samobójstwa usiłowane i dokonane w populacji ogólnej
w latach 1999 - 2005.
4621
4893
5467
5928
5712
5621
5182
1004
864
833
828
741
674
890
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
dokonane
usiłowane
DANE STATYSTYCZNE DOTYCZĄCE
SAMOBÓJSTW
Samobójstwa usiłowane i dokonane w wojsku
w latach 1999 - 2005 ogólnie.
21
31
20
40
34
52
36
15
18
12
4
19
13
7
0
10
20
30
40
50
60
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
dokonane
usiłowane
Samobójstwa usiłowane i dokonane żołnierzy służby
zasadniczej w latach 1999 – 2005.
11
32
11
26
24
33
27
15
25
7
3
17
13
7
0
5
10
15
20
25
30
35
40
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
dokonane
usiłowane
Samobójstwa usiłowane i dokonane żołnierzy zawodowych
w latach 1999 – 2005.
10
9
9
14
12
19
9
0
6
5
1
0
0
0
0
5
10
15
20
25
30
35
40
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
dokonane
usiłowane
Zamachy samobójcze,
których przyczyna związana była ze służbą wojskową.
0
4
5
3
2
3
0
52
45
27
40
20
31
21
0
10
20
30
40
50
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
związek ze służbą
liczba samobójstw
Najczęstsze sposoby i przyczyny popełniania
zamachów samobójczych:
Populacja ogólna
Wojsko
sposoby
– powieszenie,
– rzucenie się z wysokości,
– zażycie środków nasennych
– postrzelenie,
– powieszenie
przyczyny
– choroba psychiczna,
– nieporozumienia rodzinne,
– przewlekła choroba,
– warunki ekonomiczne,
– zawód miłosny,
– nagła utrata źródeł utrzymania,
– śmierć bliskiej osoby.
Kadra zawodowa:
– nieporozumienia rodzinne,
– trudności w służbie
– zaburzenia zdrowia psychicznego
Żołnierze zsw :
– zawód miłosny,
– nieporozumienia rodzinne
– lęk przed karą,
– trudna sytuacja materialna,
– trudności adaptacyjne.
miejsce
okoliczności
– mieszkanie,
– pomieszczenia gospodarcze,
– pod wpływem alkoholu
– w czasie pełnienia warty (służby),
– na samowolnym oddaleniu,
– na przepustce i urlopie,
– w czasie wolnym, na terenie jednostki
wojskowej
POJĘCIE SAMOBÓJSTWA
Samobójstwo
to proces stanowiący ciąg reakcji składających się
na tzw. zachowanie samobójcze, które istnieje od
momentu, gdy w świadomości człowieka odebranie
sobie życia pojawia się jako cel działania.
Na samobójstwo składają się:
– myśli,
– tendencje,
– decyzja samobójcza,
– końcowy akt samobójczy.
FAZY PROCESU SAMOBÓJSTWA
możemy wyróżnić:
1.
fazę wyobrażeniową, w której dominują:
–
myśli o śmierci,
–
wyobrażanie sobie własnej śmierci,
–
wyobrażanie sobie sytuacji bezpośrednio lub pośrednio
z samobójstwem związanych.
Osoba akceptuje wewnętrznie śmierć samobójczą jako
sposób na rozwiązanie swoich problemów,
2.
fazę pragnieniową, w której:
–
rozważania o samobójstwie stają się realne,
–
podejmowane są już próby samobójcze.
ZESPÓŁ PRZEDSAMOBÓJCZY
Zespół
przedsamobójczy
(presuicydalny)
to
szczególny stan emocjonalny polegający na:
– skierowaniu myśli oraz dążeń do spraw związanych
ze śmiercią i samobójstwem,
– przekonaniu o funkcjonowaniu w sytuacji bez
wyjścia i braku możliwości uzyskania pomocy.
Elementy składowe zespołu
przedsamobójczego:
– zawężenie funkcjonowania i dominacja
negatywnych doznań emocjonalnych,
– intensywne rozważania o samobójstwie, fantazje
samobójcze,
– hamowanie wybuchów agresji (na zewnątrz ) i
ukierunkowanie agresji na własną osobę
OBJAWY ZESPOŁU PRESUICYDALNEGO
– przekonanie, że jest się w sytuacji bez wyjścia,
– w zachowaniu dominuje lęk, bezradność, widzenie
świata przez „czarne okulary”,
– poczucie mniejszej wartości,
– dominuje sfera emocjonalna, racjonalne myślenie
spychane jest na dalszy plan,
– zawężenie stosunków międzyludzkich,
– hamowanie
wybuchów
agresji,
tendencja
do
kierowania agresji przeciwko samemu sobie,
– ucieczka od realnych trudności w świat fantazji
i rozważań o śmierci i samobójstwie
– wypowiadanie myśli o samobójstwie i swojej śmierci,
porządkowanie spraw
– UWAGA
!!!
nagły
powrót
do
dobrego
funkcjonowania
może
być
sygnałem
ostrzegawczym
o
podjęciu
decyzji
o
samobójstwie i związanej z tym ulgi.
GŁÓWNE CZYNNIKI RYZYKA
ZAMACHU SAMOBÓJCZEGO.
– czynniki społeczno-demograficzne
wiek, płeć, sytuacja rodzinna, sytuacja zawodowa,
sytuacja społeczna,
– usiłowanie samobójstwa w ostatnim okresie
– stan somatyczny
przewlekłe bóle, przewlekłe choroby, ciężkie operacje,
zaawansowane stadium choroby o złym rokowaniu,
– stan psychiczny
depresja, uzależnienia, choroby psychiczne, stany
napięcia i rozdrażnienia, zwłaszcza u osób z
zaburzeniami osobowości.
CZYNNIKI RYZYKA SAMOBÓJSTW
W SŁUŻBIE WOJSKOWEJ.
Zmienne społeczne
– zmiana rytmu i warunków życia,
– zerwanie lub ograniczenie więzi rodzinnych i koleżeńskich,
– ryzyko rozpadu związku z sympatią, separacja od rodziny (żonaci żołnierze),
– zmiana pozycji społecznej,
– zmiana zwyczajów i obyczajów – nowe sposoby zachowania,
– przeciążenia służbą i pracą;
– ryzyko kontaktu z patologicznymi zachowaniami;
Zmienne psychologiczne
– przymus szkolenia i działania z bronią,
– ograniczenie wolności osobistej,
– ograniczone możliwości odpoczynku, regeneracji sił itp.,
– konieczność podporządkowania się rygorom, działanie na rozkaz,
– zagrożenie utraty zdrowia lub życia w działaniach wojskowych,
– ograniczone wsparcie osób bliskich,
– odpowiedzialność za wykonanie zadania,
– brak motywacji do służby,
– hierarchizacja, czasami przedmiotowe traktowanie żołnierza;
Inne zjawiska
– stopień skomplikowania zadań i obowiązków wynikających ze specyfiki rodzaju
wojsk,
– skłonność do oceny aktów samobójczych, samookaleczeń jako metod na
uchylanie się od obowiązku służby wojskowej lub uniknięcia odpowiedzialności
za przewinienia.
ROZPOZNAWANIE SKŁONNOŚCI DO
AUTOAGRESJI
1. Obserwacja
Obserwacją należy objąć szczególnie tych żołnierzy, którzy:
– podejmowali w przeszłości próby zachowań autoagresywnych,
– bliska im osoba ciężko choruje, zmarła, zwłaszcza śmiercią
samobójczą,
– mają kłopoty w domu (finansowe, socjalne, kłótnie rodziców, rozwód
rodziców),
– rozstali się z dziewczyną,
– doświadczali przemocy fizycznej lub psychicznej,
– stronią od kolegów,
– przez długi czas nie mieli informacji od najbliższych,
– stopniowo pogarszają się ich wyniki szkolenia i dyscypliny.
Sygnały ostrzegawcze, dotyczą przede wszystkim zmian
dotychczasowego zachowania. Należy ich szukać m.in. w:
– ilości spożywanego jedzenia,
– ilości czasu snu, odpoczynku,
– dbałości o wygląd zewnętrzny,
– intensywności kontaktów koleżeńskich,
– aktywności i usposobieniu.
ROZPOZNAWANIE SKŁONNOŚCI DO
AUTOAGRESJI C.D.
2. Wywiad i rozmowa
–
prowadzenie rozmów przy każdej nadarzającej się
okazji,
–
rozmowy wcześniej przygotowane, których celem
jest zebranie interesujących nas informacji.
3. Zbieranie i wymiana informacji o żołnierzu
poprzez:
–
kontakty z rodziną żołnierza,
–
zapoznawanie z wpisami zawartymi w dokumentacji
– np.: wtórniki kart ewidencyjnych, opinie służbowe,
–
korzystanie z pomocy psychologa, oficera społeczno
– wychowawczego, lekarza, kapelana w jednostce.
PRZECIWDZIAŁANIE ZACHOWANIOM
AUTODESTRUKCYJNYM ŻOŁNIERZY.
1. Przezwyciężanie sytuacji kryzysowych
–
możliwe jest w większości przypadków uchwycenie
momentu pojawienia się trudności i problemów,
np. poprzez śledzenie przebiegu adaptacji,
–
należy stworzyć możliwość kontrolowanego upustu
agresji i odreagowania emocji dzięki np.: zajęciom
sportowym,
–
żołnierza zagrożonego autoagresją nie wolno
pozostawić samego,
–
nie można dopuszczać do naruszania godności
osobistej żołnierza, poniżania go lub
instrumentalnego traktowania.
2. Wspomaganie procesu adaptacji
– racjonalne obciążanie nowymi obowiązkami i
zadaniami,
– dostosowywanie wymagań do możliwości
podwładnych,
– dbałość o możliwości odpoczynku i regeneracji sił,
– zapewnienie kontaktu z bliskimi.
3.
Doskonalenie stosunków interpersonalnych
– stanowcze i sprawiedliwe reagowanie na sygnały i
przypadki naruszania zasad wspólnego życia w
pododdziale,
– skuteczne i szybkie przeciwdziałanie próbom
łamania tych zasad,
– nagradzanie za dobre efekty pracy czy
ponadprzeciętne wywiązywanie się z obowiązków,
– sprawiedliwy system przepustek i urlopów.
4. Organizacja pracy i wypoczynku
– właściwa i jednocześnie atrakcyjna organizacja
przebiegu zajęć szkoleniowych, przeciwdziałanie
monotonii, unikanie bezczynności,
– właściwy wypoczynek, odpowiednia ilość snu,
– tworzenie możliwości efektywnego zaspokajanie
podstawowych potrzeb biologicznych.
5. Pełnienie służb
– sprawiedliwy, dostosowany do indywidualnych
obciążeń system wyznaczania do pełnienia służb,
– zapewnienie czasu na odpoczynek i zapoznanie się z
obowiązkami przed służbą,
– konieczna kontrola i nadzorowanie pełnienia służb,
– dbałość o odpowiednie zabezpieczenie warunków
socjalno – bytowych w miejscach pełnienia służb,
– rozpoznawanie stanu psychicznego i fizycznego
żołnierzy wyznaczonych do pełnienia służby
wartowniczej.
ZASADY POSTĘPOWANIA WOBEC OSOBY
ZAGROŻONEJ SAMOBÓJSTWEM
1. Nawiązanie kontaktu, słuchanie i
zrozumienie:
–
słuchaj,
–
okazuj zrozumienie i zainteresowanie.
–
nie oceniaj.
–
bądź spokojny i cierpliwy, życzliwy, bliski i
wczuwający się w sytuację osoby.
2. Ocena rzeczywistości.
–
dokonaj oceny sytuacji, na ile poważne są
zamiary samobójcze,
–
dowiedz się, jak wysokie jest ryzyko podjęcia
próby samobójczej, zadbaj o bezpieczeństwo tej
osoby – nie wolno pozostawiać jej samej
.
ZASADY POSTĘPOWANIA WOBEC OSOBY
ZAGROŻONEJ SAMOBÓJSTWEM C.D.
3. Ocena natężenia emocji.
– oceń jak silne są w tej chwili emocje danej osoby,
zwłaszcza lęk, rozpacz, agresja, rozmawiaj o tych
emocjach, aby umożliwić ich ekspresję,
– nie pocieszaj w stylu: „weź się w garść”, „nie myśl o
tym”, „inni mają gorzej”, „wszystko będzie dobrze”,
zazwyczaj takie słowa wywołują przeciwną reakcję.
4. Traktowanie rozmówcy poważnie.
– nie lekceważ ani nie umniejszaj znaczenia tego co
mówi. Każda skarga i każde odczucie wyrażone
przez zagrożoną osobę jest dla niej ważne.
ZASADY POSTĘPOWANIA WOBEC OSOBY
ZAGROŻONEJ SAMOBÓJSTWEM C.D.
5. Zadawanie właściwych pytań.
Nie należy bać się zadawania pytań wprost osobie
mającej myśli samobójcze. Badania wykazały, że
bezpośrednie pytania o samobójstwo, zadane w
odpowiednim czasie, rzadko powodują szkodę.
6. Odnalezienie osobistego systemu wsparcia.
– oceń, czy rozmówca ma w sobie siły, które mogą być
dla niego oparciem w pokonywaniu kryzysu, co mu
dotąd pomagało,
– pomóż mu odkryć alternatywne rozwiązania kryzysu,
– warto abyś dowiedział się, kto jest ważną osobą w jego
życiu (mającą największy wpływ na jego życie),
oświadczając jednocześnie, że znajomość tych osób
jest jednym z elementów pomocy (poprzez pytania
typu: Kogo chciałbyś mieć teraz przy sobie?, Czy
chcesz, abym cię z kimś skontaktował?)
ZASADY POSTĘPOWANIA WOBEC OSOBY
ZAGROŻONEJ SAMOBÓJSTWEM C.D.
6. Znalezienie i zmobilizowanie systemów oparcia.
– oceń, czy rozmówca ma w sobie siły, które mogą być dla niego
oparciem w pokonywaniu kryzysu,
– pomóż mu odkryć alternatywne rozwiązania kryzysu,
– warto abyś dowiedział się, kto jest najważniejszą osobą w jego
życiu (mającą największy wpływ na jego życie), oświadczając
jednocześnie, że znajomość tych osób jest jednym z elementów
pomocy (poprzez pytania typu: Kogo chciałbyś mieć teraz przy
sobie? Czy chcesz, abym cię z kimś skontaktował, kto to powinien
być?)
– jeżeli to potrzebne, pomóż rozmówcy określić, jakich źródeł
pomocy potrzebuje, aby zacząć poprawiać swoją sytuację,
– staraj się dążyć do uściślenia – Czy jest ktoś, kto mógłby
towarzyszyć tej osobie i pomagać jej w okresie kryzysu.
ZASADY POSTĘPOWANIA WOBEC OSOBY
ZAGROŻONEJ SAMOBÓJSTWEM C.D.
7. Podjęcie działania
– staraj się skłonić (ale nie wymuszaj) rozmówcę do
podjęcia decyzji, by zrobił coś konstruktywnego w celu
zmiany swojej sytuacji,
– jeśli jest to potrzebne, przejmij inicjatywę i bądź
stanowczym,
– miej na uwadze, że kryzys niekoniecznie można uznać
za miniony tylko dlatego, że osoba zagrożona twierdzi,
że tak się stało.
8. Organizacja wsparcia i pomocy profesjonalnej
– Staraj się zapewnić system wsparcia dla zagrożonej
osoby, w tym celu, w działanie włączyć powinno się jak
najwięcej pozytywnie nastawionych życzliwych osób,
– zaproponuj i skontaktuj osobę w kryzysie z lekarzem
lub psychologiem,
– jeśli podejrzewasz, że istnieje realne zagrożenie życia
(wypowiadany zamiar pozbawienia się życia) wezwij
pomoc lekarską.
WSKAZANIA W KONTAKCIE Z OSOBĄ
ZAGROŻONĄ SAMOBÓJSTWEM
– prowokować i zachęcać do „wygadania się”,
– tworzyć atmosferę pełnej akceptacji (osoby zagrożonej
samobójstwem),
– otwarcie podejmować temat, zadawać pytania,
– ocenić zagrożenie – myśli, plany, fantazje,
– kontrolować sytuację,
– wydobywać, podkreślać „mocne strony” i zasoby wewnętrzne
osoby,
– odwoływać się do wcześniej przeżytych trudnych sytuacji, z
którymi osoba sobie poradziła skutecznie,
– zorganizować system wsparcia,
– pokazywać tymczasowość sytuacji, otwierać perspektywy,
możliwości,
– kierować do specjalisty – konkretnej osoby (uprzedzonej o
sytuacji),
– wezwać pomoc lekarską.
PRZECIWWSKAZANIA W KONTAKCIE
Z OSOBĄ ZAGROŻONĄ
SAMOBÓJSTWEM
– zbyt szybkie oceniane – tzw. etykietowanie,
– powoływanie się na własny system wartości,
– lekceważenie problemów osoby zagrożonej samobójstwem,
– zbyt szybkie kończenie kontaktu – ze względu na brak czasu,
– ograniczanie czasu spotkania, rozmowy,
– zadawanie pytań w formie „przesłuchania”,
– wymuszanie zobowiązań, podejmowania decyzji, dokonywania
wyborów,
– używanie sloganów w stylu „wszystko będzie dobrze”, „to nie jest
aż taki problem”, „weź się w garść” itp., dawać „dobrych rad”,
– wzbudzanie poczucia winy,
– ujawnianie własnych negatywnych stanów emocjonalnych – np.:
zniecierpliwienia, zniechęcenia, złości itp.,
– zostawianie osoby bez opieki, pomocy,
– obiecywanie podjęcia nierealnych działań na rzecz osoby
zagrożonej samobójstwem.
GDZIE MOŻNA UZYSKAĆ POMOC?
– na terenie jednostki – np. gabinet konsultanta ds.
psychoprofilaktyki, gabinet lekarski, kancelaria
oficera społeczno-wychowawczego, kapelana itp.
– Poradnie Zdrowia Psychicznego.
– Punkty
Konsultacyjne
działające
w regionie
stacjonowania jednostki wojskowej.
– Ogólnopolskie i regionalne telefony zaufania.