Leki wpływające na
przemianę materii
Lek.med. Krzysztof
Marosz
Lek.med. Magdalena
Michalska
Leki wpływające na
przemianę materii
Lek.med. Krzysztof
Marosz
Lek.med. Magdalena
Michalska
Witaminy
Grupa organicznych związków chemicznych o
różnorodnej budowie, niezbędnych dla
prawidłowego funkcjonowania organizmu
żywego.
Mogą być pochodzenia naturalnego lub
otrzymywane syntetycznie.
Dla człowieka witaminy są egzogenne, w
związku z czym muszą być dostarczane z
pokarmem
Wiele witamin występuje w postaci
prowitamin
Witaminy
Awitaminoza -brak określonej witaminy w
organizmie
Hipowitaminoza- niedobór określonej
witaminy
Hiperwitaminoza- nadmiar określonej
witaminy w organizmie
Witaminy
Ze względu na rozpuszczalność dzielimy je
na dwie grupy:
•
Rozpuszczalne
w tłuszczach
•
Witamina A
•
Witamina D
•
Witamina E
•
Witamina K
•
Rozpuszczalne
w wodzie
•
Grupa wit. B
•
Witamina C
•
Witamina P, PP
•
Witamina H
•
Kwas foliowy
Witamina A
Retinol, spokrewniona z karotenami, które są
jej prowitaminami
Witamina z grupy witamin rozpuszczalnych w
tłuszczach
Znajduje się w jajach, maśle, wątrobie, mleku,
a karoteny w marchwi, pomidorach.
Przemiana karotenów w witaminę A odbywa
się w ścianie jelita cienkiego.
Witamina A
Magazynowana jest w wątrobie w komórkach
Ito
Objawy niedoboru pojawiają się dopiero po
kilku miesiącach, gdyż jest jej spory zapas w
wątrobie
Dzienne zapotrzebowanie to 5000-7000jm/d
Jej rola w przeciwdziałaniu jak i w tworzeniu
nowotworach jej cały czas poddawana
badaniom i wciąż dyskusyjna
Witamina A rola w
organizmie
Odgrywa znaczącą rolę w procesie widzenia,
poprzez przekształacanie się w cis-retinal,
który łącznie z opsyną tworzy rodopsynę,
która uwrażliwia pręciki na światło
Kwas retinowy jest niezbędny do wzrostu i
różnicowania się komórek nabłonka, gojeniu
się ran
Bierze udział we wzroście kości
Bierze udział w biosyntezie hormonów
steroidowych
Zmniejsza działanie hormonów tarczycy na
organizm
Objawy niedoboru:
Zaburzenia widzenia o zmierzchu (kurza
ślepota)
Zwyrodnienie tkanki nerwowej
Upośledzenie płodności
Utrudnione gojenie się ran
Kseroftalmia (wysychanie i zmatowienie
rogówki i spojówki)
Kseromalacja (rozmiękanie rogówki)
Przedawkowanie
Zapalenie skóry
Łysienie plackowate
Pękanie warg
Bóle głowy, bóle kostne
Utrata łaknienia
Powiększenie wątroby i śledziony
Preparaty
Capivit A forte
Maść z witaminą A
Dermovit
Vitaminum A
Składnik wielu preparatów złożonych
Β-karoten
Prekursor witaminy A (prowitamina A)
Składnik pokarmów roślinnych: marchew,
zielone warzywa, owoce cytrusowe
Przedawkowanie karotenu nie prowadzi do
hiperwitaminozy A
Może wystąpić żółte zabarwienie skóry pod
wpływem słońca
Niektórzy badacze twierdzą że u osób
palących dodatkowo zwiększa ryzyko raka
płuc
Retinoidy
Kwasowe pochodne witaminy A
Pobudzają wzrost komórek nabłonka oraz
syntezę glikoprotein
Znalazły zastosowanie w leczeniu chorób
dermatologicznych:
Trądzik
Wyprysk
Łuszczyca
Tretinoina ( kwas trans-retinowy)
Izotretinoina (kwas cis-retinowy)
Retinoidy
Działania niepożądane:
Podrażnienia skóry
Uczulenie na promienie słoneczne
Gdy stosowane wewnętrznie
Zaburzenia czynności wątroby
Zaburzenia układu krwiotwórczego
Wypadanie włosów
Zahamowanie wzrostu
Silne działanie teratogenne, nie wolno
stosować w ciąży
Preparaty: Aretin, Isotrex, Roaccutane
Witamina D
Cholekalcyferol (wit. D3)
Źródłem jej jest tran, mięso, wątroba, mleko,
żółtka jaj i przetwory rybne
Człowiek jest ją w stanie częściowo
zsyntetyzować , początkowo powstaje ona w
ścianie jelita, następnie w skórze pod
wpływem promieni słonecznych. Następnie
przekształcana jest w wątrobie aby
ostatecznie powstała w nerkach jako
1,25(OH)2D3
Ostateczny produkt 1,25(OH)2D3 jest
hormonem biorącym udział w metabolizmie
wapniowo-fosforanowym
Witamina D
Zwiększa wchłanianie wapnia i fosforanów w
jelicie.
Zwiększa wchłanianie zwrotne wapnia i
fosforanów w nerkach
Zapewnia prawidłową mineralizacje kości
Dzienne zapotrzebowanie 200jm u osób po
25rż, u ludzi młodszych i kobiet w ciąży jest
większe
Witamina D niedobory
Gdy niedobory pojawiają się w okresie
wzrastania pojawia się krzywica
Gdy niedobory są u osób dorosłych-
osteomalacja- zniekształcenia w układzie
kostnym
W krzywicy jest zaburzenie mineralizacji kości
prowadzące do deformacji kości
Opóźniony rozwój dzieci
Zaburzenia snu,niepokój, obfite poty
Zaburzenia ząbkowania
Krzywica
Witamina D
Przedawkowanie witaminy D prowadzi do:
Zwiękoszne stężenie wapnia w krwi, zwiększone
wchłanianie wapnia z ukł.pok.
Zwiękoszone uwalnianie wapnia z kości
Kamica nerkowa, uszkodzenie nerek
W naczyniach odkładają się złogi soli
wapniowych
Przy dużym nadmiarze Ca we krwi
Zmeczenie,senność
Zaburzenia pracy serca
psychozy
Witamina D
Według najnowszyż wytycznych
pediatrycznych zaleca się stosowanie
preparatów witaminy D do 18rż z uwagi na
małą ekspozycję dzieci na słońce. Niektórzy
autorzy uważają nawet, że powinno się
preparaty witaminy D stosować przez całe
życie.
Preparaty Vigantol, Calcium D
Witamina E
Tokoferol
Zawarta w orzechach, kiełkach pszenicy,
kukurydzy, olejach roślinnych, warzywach
liściastych, niewiele w tranach rybich
Magazynowana w wątrobie, objawy niedobory
wystepują bardzo późno, ponieważ jej bardzo
powoli usuwana z organizmu
Witamina E działanie
Właściwości przeciwutleniające: zapobiega
utlenianiu LDL do nadtlenków (czynniki
patogenetyczne miażdżycy, cukrzycy,
nowotworów)
Działa synergistycznie z witaminą C i selenem
(często łącznie stosowanie w preparatach)
Wskazania do stosowania
Wspomaganie płodności, leczenie impotencji
Leczenie zakrzepowego zapalenia żył
Profilaktyka miażdżycy, choroby niedokrwiennej
serca
Witamina E nadmiar i niedobór
Nie opisano do tej pory objawów
hiperwitaminozy, jednak przy bardzo dużych
dawkach mogą wystąpić:
Zaburzenia widzenia
Bóle głowy
Osłabienie
Objawy niedoboru
Skrócenie życia erytrocytów
Zaniki i osłabienie mięśni
Neuropatie
Szybsze występowanie zmian
miażdżycowych,choroby wieńcowej i
nowotworów
Witamina K
Jest niezbędna do syntezy niektórych
czynników krzepnięcia: II, VII, IX, X
Dobowe zapotrzebowanie to 0,03 mg/kg/d
Występuje w roślinach zielonych i olejach
roślinnych, oraz syntezowana przez bakterie
jelitowe (główne źródło tej witaminy u
człowieka)
U osób zdrowych nie stwierdza się niedoborów
tej witaminy, bakterie wytwarzają
wystarczającą jej ilość
Witamina K
Niedobór może wystąpić w zespole złego
wchłaniania, zaburzeniach wydalania kwasów
żółciowych, przy długotrwałej
antybiotykoterapii
U noworodków w pierwszych tygodniach życia
suplementuje się tą witaminę gdyż brak
bakterii ją syntetyzujących
Niedobory tej witaminy predysponują do
krwawień
Preparat: Vitacon
Witamina F
Wspólna nazwa wielonienasyconych kwasów
tłuszczowych
Linolowego
Linolenowego
Arachidonowego
Znajdują się w olejach roślinnych, olejach
rybnych
Są niezbędne do produkcji prostacykliny,
tromboksanu, prostaglandyn jako substraty
Witamina F
Stosowane są w leczeniu chorób skórnych
(wyprysk, zapalenie skóry, łojotok, egzema)
Zmniejszają stężenie cholesterolu w surowicy
i z tego względu są stosowane również w
miażdżycy i profilaktyce chorób sercowo-
naczyniowych
Preparaty: Essentiale, Lipofundin
Witamina B 1
Tiamina występuje w organizmach w postaci
pirofosforanu tiaminy (kokarboksylaza)
Bierze udział w utlenianiu węglowodanów w
układzie nerwowym, mięśniu sercowym i
mięśniach szkieletowych
Zawarta jest w grochu, fasoli, zbożach,
orzechach, drożdżach, mięsie wieprzowym
Niedobór witaminy B 1 powoduję chorobę
beri-beri
Witamina B 1
zastosowanie
Zapalenia nerwów obwodowych w
encefalopatii Wernickego
W niedowładach mięśni szkieletowych
W niewydolności krążenia spowodowanej
zatruciami (ołowiem, alkoholem,
barbituranami)
Choroba beri-beri
Objawy tej choroby dotyczą dwóch układów:
Układ nerwowy:
Objawy zapalenia nerwów obwodowych
Nerwowość, drażliwość, zmęczenie, zaburzenia
pamięci
Układ krążenia
Duszność
Obrzęki
Podwyższone ciśnienie żylne
Tachykardia, zaburzenia rytmu
Witamina B 1
W przypadku dużego przedawkowania tej
witaminy (zwłaszcza po podaniu dożylnym)
mogą wystąpić:
Rozszerzenie naczyń
Zapaść
Zatrzymanie oddechu i pracy serca
Preparaty: Vitaminum B1, Cocarboxylasum
Witamina B2
Ryboflawina
Zawarta w wątrobie, mięsie białym, mleku,
drożdżach, jarzynach
Rzadko dochodzi do jej niedoborów, objawiają
się one:
Zapaleniem błony śluzowej jamy ustnej, zajady
Zapaleniem języka
Zapaleniem spojówek i rogówki
Niedokrwistość
Zmiany zwyrodnieniowe w OUN, prowadzące do
obniżenia sprawności umysłowej
Witamina B2
Stosowana jest w:
Zaćmie
Stanach zapalnych skóry i błon śluzowych
Niedokrwistości
Do tej pory nie zanotowano objawów
przedawkowania witaminy B2
Preparat Vita-B2, Vitaminum B2
Witamina B5
Kwas pantotenowy
Składnik koenzymu A, uczestniczącego w
wielu procesach metabolicznych
Występuje w wątrobie, nerkach, żółtku jaj,
jarzynach
Stosowany w leczeniu:
Stanów zapalnych błon śluzowych
Zapaleniu nerwów obwodowych
Atonii jelit i pęcherza moczowego
Witamina B6
Pirydoksyna
Występuje w zielonych roślinach,
ziemniakach, wątrobie, soi, grochu
Objawy niedoboru
Akrodynia (ból i zapalenie skóry u szczytu nosa,
rąk i stóp)
Niedokrwistość
Osłabienie, zaburzenia snu, depresja
Polineuropatia
Witamina B6
zastosowanie
W dermatologii – zapalenie łojotokowe skóry,
wypadanie włosów, stany zapalne błon
śluzowych
W niedokrwistości spowodowanej niedoborem
wit. B6
W leukopenii i agranulocytozie
Jako dodatek do suplementów zawierających
preparaty witaminowe i aminokwasy lub
magnez, pomaga w ich transporcie do
komórek
Preparaty: Filomag B6,Maglek B6, Magnefar
Witamina B12
Kobalamina
Stanowi ważne ogniwo w syntezie puryn ,
pirymidyn i kwasów nukleinowych.
Jej funkcja jest ściśle powiązana z kwasem
foliowym
Zawarta w: wątrobie, przetworach mlecznych,
jajach, rybach.
Do jej wchłonięcia niezbędny jest czynnik
wewnętrzny Castle`a (IF) produkowany w
żołądku
Zapas wątrobowy witaminy B12 starcza na 3
lata
Witamina B12
Niedobór może wynikać z niedostatecznej
podaży w diecie (dieta jarska) lub wrodzonych
braków czynnika wewnętrznego (tzw. Choroba
Adisona_Biermera)
Konsekwencją niedoboru witaminy B12 jest
zmniejszone wytwarzanie puryn i pirymidyn,
upośledzona synteza DNA.
Powoduje to upośledzenie produkcji
czerwonych krwinek- niedokrwistość
megaloblastyczna
Niedokrwistość
megaloblastyczna
bladość z odcieniem słomkowym
duszność
osłabienie
zapalenie błony śluzowej żołądka
piekący, czerwony język
objawy neurologiczne
mała ruchliwość
Niedokrwistość
megaloblastyczna
Leczenie
Domięśniowo lub podskórnie duże dawki
witaminy B12 (początkowo) a później
substytucyjne. W przypadku braku czynnika
Castle`a do końca życia.
Doustnie stosować tylko w przypadku
uzupełnienia niedoborów wynikających z
nieprawidłowej diety
Prepraraty: B12
Kwas foliowy
Występuje w zielonych częściach roślin,
drożdżach, wątrobie
Bierze udział w syntezie puryn, pirymidyn
oraz DNA
Przyczyny niedoboru
Niedostateczna podaż z pokarmami (gotowanie
powoduje rozkład),
zaburzone wchłanianie (celiakia,zespół zlłego
wchłaniania),
zwiększone zapotrzebowanie (ciąża, laktacja),
zwiększony metabolizm,
leczenie antagonistami kwasu foliowego
(metotreksat)
Kwas foliowy
Długo utrzymujące się niedobory kwasu
foliowego prowadzą do powstania
niedokrwistości megaloblastycznej (obraz
kliniczny podobny do niedokrwistości z
niedoboru wit.B12)
Niezwykle ważne jest aby młode, aktywne
seksualnie kobiety, zwłaszcza te planujące
ciąże przyjmowały doustnie regularnie
preparaty kwasu foliowego
Rozpoczęcie przyjmowania kwasu foliowego
już w ciąży gdy minął już 8 tydzień ciąży jest
zbyt późne
Kwas foliowy
Kwas foliowy jest niezbędny do formowania
się cewy nerwowej u płodu (zalążek układu
nerwowego)
Niedobory tego minerału prowadzą do
ciężkich wad wrodzonych u dzieci takich jak
np. rozszczep kręgosłupa
Zalecana jest suplementacja dziennie 0,4mg
kwasu foliowego
Prepraraty: Folacid, Folifort, Folimin, Folovit
Witamina C
Kwas askorbinowy
Zawarta w: porzeczki, truskawki, cytrusy,
piertruszka, szpinak, pomidory
Bierze m.in. udział w przemianach tyrozyny,
syntezie steroidów nadnerczowych. Ma
również wpływ na zachowanie prawidłowego
potencjału oksydacyjnego w komórce.
Badania wskazują brak wpływu zażywania
witaminy C na ryzyko pojawienia się
przeziębienia oraz mały wpływ na czas jego
trwania (skrócenie czasu o 14% dla dzieci i 8%
dla dorosłych
Witamina C
Organizmy większości zwierząt i roślin
wytwarzają ten związek. Wyjątkiem są
organizmy ssaków naczelnych (w tym
człowieka), świnki morskiej, którym musi być
ona dostarczona z zewnątrz
Rekomendowane spożycie witaminy C dla
dorosłego człowieka wynosi od 45 do 90 mg
na dobę
W dzisiejszych czasach rzadko zdarzają się
objawy ciężkiego niedoboru witaminy C
(szkorbut), natomiast dość często zdarzają
umiarkowane niedobory zwłaszcza w okresie
jesienno-zimowym
Witamina C objawy
niedoboru
Szkorbut,
samoistne krwawienia,
uszkodzenia naczyń krwionośnych, krwawe
wybroczyny, złe gojenie i odnawianie się ran,
rozpulchnienie dziąseł,
zmiany w zębach (np. zgorzel),
bolesność stawów i mięśni,
osłabienie, utrata apetytu, obniżenie wydolności
fizycznej,
wtórne infekcje,
przedłużenie okresu zaziębienia organizmu i
trudności w leczeniu zakażeń
Witamina C
Zastosowanie
W profilaktyce i leczeniu szkorbutu
W chorobach zakaźnych
W niedokrwistościach
W próchnicy zębów
W stanach łatwego uszkadzania naczyń
krwionośnych
Preparaty: Vibovit C, Monovitan C, Cebion,
Upsavit,
Witamina P
Rutyna, rutozyd
Hamuje rozkład witaminy C, zmniejsza
aktywność hialuronidazy, ceruloplazminy,
wzmacnia ścianę naczyń krwionośnych,
wzmaga diurezę
Występuje w świeżych jarzynach i warzywach
Stosowana jako środek wspomagający
działanie witaminy C oraz wzmacniający
naczynia ( w skazie krwotocznej pochodzenia
naczyniowego, retinopatii cukrzycowej)
Preparaty: Rutovit C, Ascorutical,
Rutinoscorbin
Witamina PP
Amid kwasu nikotynowego
Kwas nikotynowy (niacyna) jest prowitaminą
PP
Zawarta w: drożdżach, narządach zwierząt,
orzechach, nasionach strączkowych
Bierze udział w procesach oksydacyjno-
redukcyjnych
Bierze udział w budowie NAD i NADP
Silnie rozszerza naczynia krwionośne
obniżając ciśnienie krwi
Powoduje uczucie pieczenia twarzy i zawroty
głowy
Witamina PP
Wskazania
Pelagra (rumień lombardzki) : 3D (dementia,
dermatitis, diarrrhoea)
Miażdżyca,
Stany skurczowe naczyń,
Schorzenia skóry i błon śluzowych,
Schorzenia układu pokarmowego
Preparaty: Vitaminum PP
Leki wpływające na
przemianę puryn
Dna moczanowa – przewlekła
horoba związana z
zaburzeniem metabolizmu kwasu moczowego
powstającego z puryn.
Zazwyczaj pierwszym objawem jest ostry atak
dny. Jest to ostry ból jednego, rzadziej kilku
stawów, powiązany z ogólnoustrojowymi
objawami zapalnymi
podagra – zapalenie stawu śródstopno-
paliczkowego palucha (najczęstsza lokalizacja)
Atak zazwyczaj pojawia się nad ranem, często po
sytym posiłku połączonym ze spożyciem alkoholu.
Nieleczony ustępuje samoistnie po około 3
tygodniach.
Dna moczanowa
Duża ilość kwasu moczowego zawarta jest w
pokarmach mięsnych, często atak przypiesza
wypicie alkoholu. Z tego względu w
dawniejszych czasach choroba ta była częstą
domeną szlachty i klas wyższych.
Nieleczona dna prowadzi do dny przewlekłej.
Pojawiają się wówczas:
guzki dnawe (tophi) będące złogami kwasu
moczowego w tkankach miękkich. Ich naturalną
drogą ewakuacji jest przebijanie się na
zewnątrz.
charakterystyczne ubytki kostne
objawy ze strony układu moczowego, przede
wszystkim kamica moczowa, rzadziej
nefropatia.
Leczenie
Leczenie dny przebiega trójtorowo: znoszenie
i zapobieganie napadom, zwlaczanie
hiperurykemii, zapobieganie powikłaniom
W leczeniu stosuje się leki: przerywające
napad dny, leki hamujące wytwarzanie kwasu
moczowego, leki zwiększające jego wydalanie
z moczem
Leki przerywające napad
dny
Kolchicyna- hamuje migrację leukocytów do
krysztalków kwasu moczowego, powodując:
zapobiega rozszerzaniu się stanu zapalnego.
Zmniejsza tworzenie kwasu moczowego
NIE zwiększa jego wydalania
Powoduje obniżenie temperatury ciała
Stosowana w zapobieganiu jak i łagodzeniu
napadów dny
Kolchicyna
Działania niepożądane:
Uszkodzenie błony śluzowej jelit
Powstanie zespołu złego wchłaniania
Neruropatie, miopatie
Uszkodzenie nerek z krwiomoczem
– Stany zapalne skóry, łysienie
Przeciwwskazania
Ciąża
Schorzenia wątroby i nerek
Stany zapalne ukł. Pokarmowego i ch. wrzodowa
Leki hamujące wydzielanie kwasu
moczowego
Allopurinol
Inhibitor oksydazy ksantynowej
Hamuje przekształcanie ksantyny do kwasu
moczowego
Obniża poziom kwasu moczowego we krwi,
tkankach i moczu
Hamuje odkładanie się moczanów w tkankach
i drogach moczowych oraz hamuje syntezę
puryn de novo
Allopurynol
Zastosowanie
Dna moczanowa pierwotna lub wtórna
NIE stosować w przerywaniu napadów dny,
gdyż może pogarszać ich przebieg
Działania niepożądane
Zmiany skórne, reakcje uczuleniowe
Agranulocytoza
Uszkodzenie wątroby
NIE stosować w ciąży i u dzieci < 3 rż
Leki zwiększające wydalanie
kwasu moczowego z
moczem
Leki te stosuję się celem zapobiegnięcia
napadom dny.
Hamują wchłanianie zwrotne kwasu
moczowego lub zwiększają jego wydalanie do
moczu
Zwiększają ryzyko wystąpienia kamicy dróg
moczowych (należy zwiększyć podaż płynów
lub alkalizacja moczu)
Probenecid, Sulfinypyrazon
Leki zwiększające wydalanie
kwasu moczowego z moczem
Wskazania
Dna moczanowa
Hiperurykemia
– Nefropatia mocznowa
Działania niepożądane
Nudności, wymioty
Zmiany alergiczne
Mogą wywołać napad dny, dlatego stosować
początkowo kolchicynę