Moduł:
Jak i dlaczego różnimy się od
innych?
Wykład:
PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE
PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC
MIĘDZY LUDŹMI
dr Anna Siwy-Hudowska
Moduł:
Jak i dlaczego różnimy się od
innych?
Wykład:
PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE
PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC
MIĘDZY LUDŹMI
dr Anna Siwy-Hudowska
Jak zmierzyć inteligencję?
Jeśli zakładamy, że coś
istnieje, to musi ono
być mierzalne (J.
Strelau)
3
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Historia pomiaru inteligencji
(1)
1. Skala Inteligencji Bineta-Simona (1905) –
– skonstruowana na zlecenie ministra
oświaty;
– zbudowana w oparciu o badanie
podłużne nad rozwojem umysłowym
dwóch córek Bineta;
– zakłada, że inteligencja wyraża się w
złożonych procesach takich jak
rozumowanie czy wnioskowanie;
– cel – selekcja uczniów niepełnosprawnych
umysłowo i nauczanie ich wg innego
programu;
– 30 zadań o takiej konstrukcji, by mogły je
wykonać dzieci o przeciętnym poziomie
umysłowym, typowym dla danego wieku
życia (WŻ).
4
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Historia pomiaru inteligencji
(2)
1. Skala Inteligencji Bineta-Simona (1908) –
wersja zrewidowana
– 59 zadań, ułożonych w grupy wg wieku,
badanie dzieci 3-13 lat;
– koncepcja wieku umysłowego (WU) –
jego miarą jest osiągnięty maksymalny
poziom wykonania zadań testowych
(liczba rozwiązań);
– WU=WŻ inteligencja przeciętna
5
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Historia pomiaru inteligencji
(3)
3. Krytyka Skal Inteligencji Bineta-Simona:
– Brak możliwości porównywania
poziomu inteligencji (WU) dzieci w
różnym wieku.
– Nierówne „przedziały” WU w przypadku
dzieci w różnym wieku (różnice kilku
punktów znaczą coś innego w
młodszym wieku, niż w wieku
starszym).
6
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Historia pomiaru inteligencji
(4)
1. 1912r - W. Stern wprowadził pojęcie
Ilorazu Inteligencji
II = (WU/WŻ)x100
1. Tak rozumiany II mógł być
wykorzystywany w porównaniach
osób w różnym wieku.
2. Wada: od 16 roku życia II spada
wraz z wiekiem; pomiar inteligencji
wg tradycyjnego wzoru II nie ma
sensu dla osób powyżej 16-go roku
życia.
7
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Historia pomiaru inteligencji
(5)
1. Wechsler – zaproponował usunięcie
WU z obliczeń II i zastąpienie wartością
standaryzowaną. Procedura:
– Uporządkowanie wyników surowych
oddzielnie dla każdego roku życia i
przedstawienie w postaci krzywej;
– Średniej arytmetycznej przydziela się
wartość 100 – jest to przeciętny II
obliczony dla danej populacji o określonym
wieku;
– Wartości poniżej i powyżej 100 określa się
na podstawie odchyleń wyników od
średniej – odchylenie standardowe
(SD=15) dewiacyjny iloraz
inteligencji.
8
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Kategorie inteligencji
wyodrębnione na podstawie II
(Skala Inteligencji Wechslera dla
Dorosłych)
Kategorie
inteligencji
Iloraz inteligencji
Procent badanej
populacji
Opóźnienie
umysłowe
69 i poniżej
2,2
Na granicy
normy
70-79
6,7
Poniżej
przeciętnej
80-89
16,1
Przeciętna
90-109
50
Powyżej
przeciętnej
110-119
16,1
Wysoka
120-129
6,7
Bardzo wysoka
130 i powyżej
2,2
9
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Kontrowersje wokół
Ilorazu Inteligencji (1)
Założenia:
• II mierzy ogólny czynnik g niezależnie od
zastosowanego testu, o ile test bada takie
procesy umysłowe jak wnioskowanie i
rozumowanie.
• II ma dużą wartość predyktywną – dzięki
niemu możemy trafnie przewidywać
skuteczność osoby w tego rodzaju
zadaniach/sytuacjach, w których procesy
rozumowania czy wnioskowania odgrywają
istotną rolę (czyli np. w osiągnięciach
szkolnych).
• II wg zamierzeń Wechslera miał być
względną miarą inteligencji, pozwalającą
na umiejscowienie oceny funkcjonowania
umysłowego danej osoby na tle ocen
obliczonych dla rówieśników.
10
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Kontrowersje wokół
Ilorazu Inteligencji (2)
Wątpliwości:
• Vernon: II dotyczy wyłącznie
rozwiązywania specyficznych zadań
w specyficznej sytuacji (nie będącej
podobną do sytuacji codziennych) i
nie powinien być nazywany miarą
inteligencji ogólnej, ale inteligencji
psychometrycznej.
11
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Kontrowersje wokół
Ilorazu Inteligencji (3)
Wątpliwości:
• Czy istnieje inteligencja zerowa?
Czy o kimś żyjącym można powiedzieć,
że wcale nie ma inteligencji?
Thurstone: taki moment występuje na
kilka tygodni przed narodzeniem, wtedy
pomiar daje zerowe rozproszenie (nie ma
różnic między ludźmi).
W zależności od zastosowanego testu
moment ten może przypadać w różnych
okresach rozwoju człowieka.
Zerowe wykonanie nie musi wskazywać na
brak inteligencji ale na to, że nie dało się
„uchwycić” inteligencji za pomocą
określonego pomiaru.
12
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Kontrowersje wokół
Ilorazu Inteligencji (4)
Wątpliwości:
• Czy II jest miarą niezmiennej
inteligencji?
Czy II obliczony dla dziecka i osoby
dorosłej oznacza tę samą inteligencję?
Niekoniecznie – jej istota jest różna.
Czy określony II wskazujący na
inteligencję ogólną składa się zawsze z
tych samych umiejętności?
Niekoniecznie – dwie osoby o
identycznym II mogą charakteryzować
się odmiennymi strukturami
inteligencji.
13
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Kontrowersje wokół
Ilorazu Inteligencji (5)
Wątpliwości:
• Czy II rzeczywiście ma rozkład
normalny? Czy na nim powinien
opierać się podział na jednostki
wybitne vs przeciętne?
Czy istnieją osoby wybitnie
utalentowane , których II nie
przekracza określonego odsetka w
populacji?
Czy istnieją kraje, społeczeństwa, w
których jest więcej jednostek wybitnie
utalentowanych, niż wskazywałaby na
to krzywa Gaussa?
14
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Testy i zasady ich
konstrukcji (1)
• Liczba do tej pory skonstruowanych
testów jest nieznana.
• Aby można było nadać nazwę testu
narzędziu diagnostycznemu,
powinien on być rzetelny, trafny,
znormalizowny i obiektywny.
• Rzetelność oznacza stopień, w
jakim narzędzie mierzy to, co
powinno mierzyć.
• Trafność dotyczy tego co i jak
dobrze jest mierzone.
15
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Testy i zasady ich
konstrukcji (2)
• Normalizacja polega na
opracowaniu norm odrębnych dla
poszczególnych grup/populacji (np.
wiekowych).
• Obiektywność
(wystandaryzowanie)
charakteryzuje dany test, jeśli
możliwe jest wykonywanie badania
w takich samych warunkach
niezależnie od czasu, miejsca i
osoby oraz jeśli na obliczanie
wyników i ich interpretację nie mają
wpływu czynniki nie należące do
instrukcji.
16
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Rodzaje testów (1)
• Podział ze względu na strukturę oraz
cel:
– indywidualne/grupowe,
– słowne (werbalne)/wykonaniowe,
– do badania
przeciętnych/niepełnosprawnych,
– rozwojowe/kliniczne,
– pomiar możliwości/aktualnych
sprawności
17
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Rodzaje testów (2)
• Testy indywidualne (np. Stanfordzka
Skala Inteligencji Bineta, Skala Inteligencji
Wechslera):
badana jest tylko jedna osoba w jednym
czasie
osoba ta podlega obserwacji
możliwość oddziaływania na motywację
czasochłonność
konieczność posiadania kwalifikacji
• Testy grupowe (np. Test Alfa i Beta,
Ogólny Test Klasyfikacyjny, Test Matryc
Ravena):
możliwość jednoczesnego badania większej
liczby osób
najczęściej stosowane w celach
orientacyjnych, a w razie odstępstwa od
normy – badanie indywidualne
18
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Testy i zasady ich
konstrukcji (3)
• Testy werbalne:
zawierają przede wszystkim materiał
słowny
wymagają płynnego posługiwania się
mową i znajomości języka
często jest to pomiar zdolności zależących
od edukacji (szeroko rozumianej)
• Testy wykonaniowe:
polegają na wykonywaniu zadań nie
zawierających słów; o charakterze
psychoruchowym, na takim materiale jak
klocki, obrazki, układanki, symbole
nastawione są przede wszystkim na
pomiar wrodzonych zdolności umysłowych
19
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Uwarunkowania genetyczne
inteligencji
- Dowody na odziedziczalność
odnoszą się wyłącznie do inteligencji
psychometrycznej!
- Różne dane w zależności od
autorów/badań , np.
• Eysenck – 68%,
• Bouchard i McGue – 52%,
• Plomin, DeFries, McClearn i Rutter –
50% geny, 50% środowisko (25%
środowisko wspólne, 15% środowisko
specyficzne i 10% błąd pomiaru).
20
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Uwarunkowania genetyczne
specyficznych zdolności
poznawczych
- Najwyższe wskaźniki odziedziczalności
dla zdolności werbalnych, przestrzennych
i szybkości przetwarzania informacji
(0,46-0,71), najniższe – dla pamięci (0,38,
0,43). Wynik ten wzrasta wraz z wiekiem.
- Część wariancji zdolności specjalnych
wyjaśniana jest przez specyficzny dla
nich czynnik genetyczny (inny niż dla
zdolności ogólnych g).
- Wariancja zdolności ogólnych: 76% -
geny, 20% - środowisko specyficzne, 4% -
środowisko wspólne.
21
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Zmienność rozwojowa
- W wieku młodszym największą rolę w
kształtowaniu inteligencji odgrywa
środowisko, w tym środowisko
wspólne.
http://www.dailymotion.pl/video/x6su
mc_rozwoj-umysu-dziecka_school
- W wieku dojrzałym znaczenia nabiera
środowisko specyficzne.
- Wraz z wiekiem wzrasta znaczenie
czynników genetycznych (40% w
dzieciństwie, 60% w wieku dorosłym,
powyżej – w wieku starczym)
22
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Kontrowersje wokół testów
inteligencji (1)
1. Czy pomiar jest trafny?
2. Jakie są konsekwencje społeczne
pomiaru inteligencji?
23
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Kontrowersje wokół testów
inteligencji (2)
Ad 1. Czy pomiar jest trafny?
- Skala Inteligencji Wechslera i
Stanfordzka Skala Inteligencji Bineta
pozwalają na trafne przewidywanie
osiągnięć szkolnych – zdolności
liczbowe, werbalne i ogólna zdolność
rozumowania mają znaczenie dla
uczenia się szkolnego; ale
przewidywanie sukcesów zawodowych
już nie jest tak trafne.
- Ilorazy inteligencji zgodne są z
poziomem funkcjonowania
umysłowego, np. doktorzy mają
wyższy II niż studenci (wg
Eysencka).
24
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Kontrowersje wokół testów
inteligencji (3)
Ad 1. Czy pomiar jest trafny?
- Testy inteligencji mierzą wyłącznie
aktualne możliwości umysłowe
człowieka, a nie potencjał (czy jest sens
badać II przy rekrutacjach?).
- Pomiar dotyczy tylko efektów działań, a
nie procesów leżących u ich podstaw – ten
sam wynik może być rezultatem
przebiegu różnych procesów.
- Za pomocą badania nie można wyjaśnić
istoty inteligencji, przyczyn zachowania
inteligentnego.
- Rozwój metod diagnostycznych nie idzie w
parze z rozwojem teorii inteligencji
(nadal o niej niewiele wiadomo).
25
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Kontrowersje wokół testów
inteligencji (4)
Ad 1. Czy pomiar jest trafny?
-
Wiele pytań straciło na aktualności, wydają
się nie dotyczyć zdolności umysłowych.
-
Na wynik badania może mieć wpływ poziom
motywacji, doświadczenie w
rozwiązywaniu testów, stan psychofizyczny,
które trudno kontrolować.
-
Pytania skonstruowane dla jednych populacji
mogą być obce (np. kulturowo) dla innych.
-
Wymóg limitu czasowego – czas wykonania
często nie koresponduje z efektywnością
funkcjonowania intelektualnego.
-
Badanie inteligencji przebiega w sztucznych
warunkach.
26
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Kontrowersje wokół testów
inteligencji (5)
Ad 2. Jakie są konsekwencje społeczne
pomiaru inteligencji?
-
Przekonanie o dziedziczeniu różnic indywidualnych
w zakresie inteligencji (także tej psychometrycznej).
-
Badanie imigrantów w USA Skalą Inteligencji Bineta:
87% Rosjan, 83% Żydów, 80% Węgrów i 79%
Włochów to osoby opóźnione w rozwoju
umysłowym.
-
Badanie 12 tys. rekrutów urodzonych poza USA
testami Alfa i Beta: niższy poziom inteligencji
Murzynów amerykańskich w porównaniu z białymi;
najwyższe wyniki u osób władających ojczystym
angielskim oraz osób z krajów skandynawskich,
najniższe – u osób z krajów słowiańskich i
południowoeuropejskich opracowanie Ustawy
Imigracyjnej, ograniczającej drastycznie
imigrację osób z Europy wschodniej i południowej.
27
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Kontrowersje wokół testów
inteligencji (6)
Ad 2. Jakie są konsekwencje społeczne
pomiaru inteligencji?
- Trójwarstwowy system edukacji (C.Burt)
obowiązujący w Anglii (1940-1960):
badanie dzieci w wieku 10-11 lat
grupowymi testami inteligencji i
wiadomości, na tej podstawie przekazanie
20% uczniów z najlepszymi wynikami do
szkół przygotowujących do dalszej edukacji
akademickiej, pozostali trafiali do szkół bez
możliwości wstępu na uniwersytet.
- Wyniki większości badań prowadzonych w
tym czasie wskazywały na wyższą
inteligencję bogatych, pracowników
umysłowych, białych i większości
narodowych. Tłumaczono to wpływami
genetycznymi.
28
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Kontrowersje wokół testów
inteligencji (7)
Ad 2. Jakie są konsekwencje społeczne
pomiaru inteligencji?
-
1969: artykuł Jensena O ile można podwyższyć
II i osiągnięcia szkolne? stał się oficjalnym
raportem Senatu amerykańskiego, zawierał
takie stwierdzenia jak: inteligencja jest w 80%
uwarunkowana czynnikiem genetycznym,
między białymi i czarnymi jest istotna
statystycznie różnica 15 jednostek w II i nie
można jej wyjaśnić gorszą syt. ekonomiczno-
społeczną czy kulturą czarnych, nie można
znacząco podwyższyć II poprzez
wychowanie/nauczanie, z powodu słabego
(20%) wpływu czynnika środowiskowego stąd
osoby o niższym II, charakteryzujących się
niższą zdolnością rozumowania, należy
kierować do szkół zawodowych
29
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Kontrowersje wokół testów
inteligencji (8)
Ad 2. Jakie są konsekwencje społeczne
pomiaru inteligencji?
-
Efekt serii artykułów: ataki (nawet fizyczne) na
autorów, potępienie metody testowej,
propozycje zniesienia pojęcia inteligencji,
zakazy stosowania testów w wielu stanach
USA, oficjalne palenie testów… i wiele innych..
-
1994: książka Herrnsteina i Murraya w której
podają po raz kolejny szereg nieuzasadnionych
wniosków dotyczących posiadania określonego
II, a w tym, że: kompensacyjne programy
wychowania i nauczania nie wyrównały szans
dzieci ze środowisk zaniedbanych (głównie
Murzynów), dlatego wydatki na takie cele
trzeba obciąć.
30
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Kontrowersje wokół testów
inteligencji (9)
Ad 2. Jakie są konsekwencje
społeczne pomiaru inteligencji?
- Zarzut stronniczości kulturowej testów
(1981) – skonstruowany w określonych
warunkach test inteligencji stosowany
jest w odniesieniu do osób należących
do innej kulturowo populacji. Nie
istnieje test inteligencji całkowicie
pozbawiony specyfiki kulturowej.
- Aktualnie stosowane testy są
standaryzowane na podstawie
reprezentatywnych prób.
31
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Kontrowersje wokół testów
inteligencji (10)
Ad 2. Jakie są konsekwencje społeczne
pomiaru inteligencji?
Inne badania:
-
L.C.Quay: 100 4-latków murzyńskich zbadano
oryginalną skalą stanfordzką i wersją opracowaną w
dialekcie ojczystym wyniki identyczne.
-
R.Lynn: różnica od 3 do 10 pkt między dziećmi
japońskimi i amerykańskimi na korzyść japońskich,
mimo że miały niższy status ekonomiczno-społeczny,
poziom wykształcenia i gorsze odżywianie
(T.Wechslera).
-
J.R.Mercer: 600 dzieci murzyńskich 5-12 lat w
porównaniu z białymi największe różnice
(trzykrotnie wyższe -73%, niż rasowe i społeczno-
ekonomiczne) wynikały ze specyfiki rodzinnej:
oddziaływań wychowawczych, liczby rodzeństwa,
braku ojca, itp.
32
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Kontrowersje wokół testów
inteligencji (11)
Ad 2. Jakie są konsekwencje
społeczne pomiaru inteligencji?
A gdyby rzeczywiście usunięto testy z
praktyki psychologicznej….?
- Dzieci uzdolnione, ale zaniedbane,
miałyby mniejsze możliwości
rozwijania swoich talentów (Vernon);
- wynik II nierzadko otwierał dzieciom
ubogim, pochodzącym z mniejszości
narodowych, wstęp na uniwersytet.
33
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Kontrowersje wokół testów
inteligencji (12)
Podsumowując…
W zależności od intencji
ludzi/organizacji stosujących
testy, mogą one być
narzędziem przydatnym lub
szkodliwym
.
34
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Inteligencja i życie
35
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Różnice między
„nieudacznikami” a „ludźmi
sukcesu” o podobnie wysokim IQ
1) Wytrwałość w dążeniu do celu
2) Potrzeba osiągnięć
3) Zaufanie do własnych możliwości
4) Wolność od poczucia niższości
36
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Poziom inteligencji studenta
- Odgrywa coraz mniejszą rolę w
determinowaniu jego osiągnięć wraz z
upływem lat studiowania (motywacja,
zainteresowania, cechy osobowości –
szczególnie sumienność).
- Mniej ważne jest to, jak ktoś „na chwilę”
(tak jak w testach) potrafi się zmobilizować,
ale czy to robi przez 5 lat.
- Wyniki badań Kossowskiej i wsp. sugerują,
że można mieć dobre oceny na
egzaminach, ucząc się płytko i
powierzchownie. Oceny miały też słaby
związek z II (może mała wariancja
wyników?). Najwyższy związek z ocenami
wykazała dyscyplina pracy.
37
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Poziom inteligencji
pracownika
- Tylko w 5-25% da się przewidzieć
sukces zawodowy na podstawie II
- Inne ważne korelaty: tzw. zdrowy
rozsądek (wiedza ukryta),
zainteresowanie daną dziedziną.
- W zawodach wysoko kwalifikowanych
(prawnicy, lekarze), związek między
sukcesem a II może nie wystąpić z
powodu niskiej wariancji wyników.
- Im trudniejsza intelektualnie praca,
tym mniejsze prawdopodobieństwo, że
wykonywać ją będzie osoba o niskim II
38
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Pół żartem, pół serio
Od czasu, gdy okazało się, że Doda
Elektroda ma większe IQ niż Mikołaj
Kopernik, a oboje gmerali w ciałach, tyle
że ten drugi w niebieskich – słowo Iloraz
Inteligencji nic dla mnie nie znaczy.
(Kuba Wojewódzki)
Kilka słów innych osób na temat II:
39
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
MENSA
• największe, najstarsze i najbardziej
prestiżowe stowarzyszenie ludzi o
wysokim ilorazie inteligencji
• rok i miejsce powstania: 1946 – Anglia
• kryterium przyjęcia: IQ zawierające się
w górnych 2% populacji- stosowanie
różnych testów i skal w oddziałach
krajowych MENSY = skala Wechslera
(130)= skala Stanford-Bineta (132)=
skala Catella (148) - Polska
40
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Członkowie MENSY
41
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
• wiek: ukończony 16-
ty rok życia
• wykształcenie: od
licealistów po
profesorów
• status ekonomiczny:
osoby na zasiłku i
multimilionerzy-
reprezentanci
wszelkich zawodów:
robotnicy, kierowcy,
lekarze, naukowcy i
artyści
Założenia i statut MENSY
Założenia organizacji:
• Apolityczność
• Wolność od wszelkich rasowych i religijnych
dyskryminacji
Statut MENSY definiuje trzy cele:
• Odkrywanie i pielęgnowanie inteligencji człowieka
dla dobra ludzkości
• Popieranie badań naukowych określających
charakter, rodzaj oraz zastosowanie ludzkiej
inteligencji
• Stwarzanie dla swoich członków korzystnego
środowiska intelektualnego
42
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Kryteria wybitnych
uzdolnień
- Bardzo wysoki iloraz inteligencji
(powyżej 130)
- Obszerna wiedza
- Szybkie uczenie się
- Wczesna dojrzałość intelektualna
- Ponadprzeciętne osiągnięcia w
jakiejś dziedzinie
http://www.youtube.com/watch?v=G
43
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Wybitnie zdolni w liczbach
- W Polsce jest ich ok. 380 tys., w
tym 50 tys. dzieci i młodzieży w
wieku szkolnym.
- To oznacza, że jest to powszechne
zjawisko.
- Jednak większość badaczy uważa,
że wybitne uzdolnienia to nie tylko
IQ, ale wiązka cech: poznawczych,
emocjonalnych, osobowościowych,
motywacyjnych, społecznych.
44
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Zdolne dzieci
To na nich koncentruje się
psychologia, nie na dorosłych –
wymagają specjalnej opieki:
- presja otoczenia
- nie rozpoznanie przez otoczenie
wybitnych zdolności
- przyspieszony rozwój poznawczy
przy przeciętnym rozwoju
emocjonalnym i społecznym
problemy wychowawcze
45
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Charakterystyka wybitnie
uzdolnionych (1)
1. Ogólne zdolności poznawcze
(zwłaszcza abstrakcyjne myślenie,
pojemność pamięci, bogate
słownictwo, rozległa wiedza –
rozpoznawalne poprzez pomiar).
2. Specjalne talenty –
matematyczne, lingwistyczne,
muzyczne, psychomotoryczne, itp.
(nie zawsze im towarzyszy wysoki
poziom ogólnej inteligencji).
46
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Charakterystyka wybitnie
uzdolnionych (2)
1) Aktywność twórcza – łatwość
tworzenia pomysłów, oryginalność
myślenia, ciekawość poznawcza oraz
otwartość na doświadczenia,
tolerancja ryzyka, skłonność do
zajmowania się aktywnością
intelektualną.
2) Sprawności przywódcze –
liderowanie w grupie, zdolności
negocjacyjne, wysoka samoocena,
dominacja, odpowiedzialność,
współpracowanie (inteligencja
społeczna? Emocjonalna?)
http://www.youtube.com/watch?v=3MM__XiYjL
47
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Arthur Tannenbaum
(1983,1986)
Autor psychospołecznej teorii wybitnych
uzdolnień sądzi, że osoba jest
wybitną jeśli:
- cechuje się wysokim poziomem
inteligencji ogólnej + specyficznym
talentem w jakiejś dziedzinie;
- ma pozaintelektualne cechy
osobnicze , takie jak zdrowie,
kondycja fizyczna, osobowość,
motywacja;
- wpłynęło na nią w określony sposób
środowisko;
- dotknął ją „łut szczęścia”, przypadek.
48
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Opieka nad wybitnie zdolnymi
Powinna polegać na:
- Identyfikacji – zarówno wysokiej
inteligencji ogólnej jak i zdolności
specjalnych, twórczych i społecznych.
Dzieci trafiają do psychologa dopiero gdy
zaczynają sprawiać kłopoty
wychowawcze. Brak badań
przesiewowych.
- Stymulacji – organizowanie warsztatów,
zajęć dodatkowych (zapobieganie nudzie,
konfliktom z nauczycielami) oraz zajęć
wyrównujących umiejętności w
dziedzinach których nie obejmują
zdolności.
- Poradnictwie - pomoc w trudnościach
osobistych – zarówno dzieciom, jak i
rodzicom czy nauczycielom.
49
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Niepełnosprawność umysłowa
- terminologia
Niepełnosprawni umysłowo byli
określani w literaturze (!!) debilami,
imbecylami i idiotami w zależności
od stopnia upośledzenia.
Inna obecna dziś terminologia:
- Oligofrenia (zbyt mały mózg);
- Niedorozwój umysłowy (wolniejsze
tempo rozwoju);
- Upośledzenie umysłowe/
niepełnosprawność intelektualna
50
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Niepełnosprawność
intelektualna – kryteria wg
APA (ważne łącznie)
1) W momencie diagnozy IQ < 70
2) Znaczące ograniczenie sprawności w co
najmniej dwóch dziedzinach:
porozumiewanie się z ludźmi, sprawność
społeczno-interpersonalna, samoobsługa,
samodzielne zamieszkiwanie, kierowanie
własnym postępowaniem, spędzanie czasu
wolnego, praktyczne wykorzystanie wiedzy
szkolnej, korzystanie z zasobów
społeczności lokalnej, praca zawodowa,
samodzielne korzystanie z opieki
zdrowotnej, zapewnienie sobie
bezpieczeństwa osobistego.
3) Wymienione deficyty stwierdzono przed 18
r.ż.
51
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Stopnie niepełnosprawności
1) Lekka (IQ od 52-67)
Uwaga, tu istotne jest dobre
rozpoznanie! Osoby te uczęszczają
do szkół specjalnych. Zasadniczo
nie różnią się od innych w zakresie
praktycznych umiejętności
życiowych. Trudności dotyczą
myślenia abstrakcyjnego,
logicznego rozumowania i operacji
na symbolach oraz przystosowania
do nowych sytuacji. Uczą się wolniej
i mają niższy pułap możliwości
intelektualnych.
52
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Stopnie niepełnosprawności
1) Umiarkowana (IQ od 36-51)
2) Znaczna (IQ od 20-35)
Możliwa wyuczalność (szczególnie dot.
umiarkowanej), konieczność
przebywania w zakładach
wychowawczych (szczególnie dot.
znacznej) lub szkołach życia, możliwe
opanowanie prostych czynności
motorycznych (jedzenie, ubieranie),
ubogi słownik, myślenie wyłącznie
konkretne (nie abstrakcyjne), zwykle
niezdolni do najprostszych prac.
53
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Stopnie niepełnosprawności
1) Głęboka (poniżej 20)
brak wyuczalności nawet w zakresie
prostych reakcji, rzadko potrafią
posługiwać się prostymi
przedmiotami (łyżką, kubkiem),
słabo opanowują ubieranie się,
mowa ograniczona do kilku słów,
słaba zdolność wykonywania
słownych poleceń, nie
rozpoznawanie otoczenia, w tym
osób bliskich.
54
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Etiologia
niepełnosprawności
1) Przyczyny biologiczne: genetyczne
(np. Zespół Downa, wykryto ok. 500
mechanizmów) i niegenetyczne
(ekspozycja płodu na działanie toksyn,
np. alkoholu; okołoporodowe urazy;
niedożywienie, zaniedbanie
zdrowotne).
2) Przyczyny społeczne: zaniedbywanie
dziecka przez rodziców (nie dość
częste i intensywne mówienie, brak
uczuć rodzicielskich, migracja do
innego kraju), niedostatek edukacji
szkolnej, kłopoty wychowawcze
(opinia upośledzonego)
ten rodzaj niedorozwoju można
nadrobić.
55
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Specyfika & procesy
poznawcze
dot.niepełnosprawności
1) Niepełnosprawność intelektualna jest
niejednorodna, np. może dotyczyć
inteligencji ogólnej i motoryki, ale nie
dotyczyć kontaktów społecznych.
2) Mało pojemny magazyn pamięci
sensorycznej (ikonicznej – związanej ze
wzrokiem).
3) Kodowanie bodźców, wydajność procesów
podtrzymywania informacji w pętli
artykulacyjnej.
4) Ogólny deficyt pamięciowy,
selekcjonowania informacji, wydolności
uwagi.
5) Nieskuteczne strategie poznawcze,
sztywność myślenia (unikanie nowych
wzorców zachowania).
56
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Opieka
1) Dostosowana do rodzaju i stopnia
niepełnosprawności – od
zaspokajania podstawowych potrzeb
(n.głęboka) poprzez nauczenie
samoobsługi po wyuczenie
umiejętności życiowych.
2) W przypadku dzieci z n. lekką
oferuje się edukację w szkołach
specjalnych, gdzie osiągają zwykle
pułap wiedzy na poziomie IV-V klasy
szkoły podstawowej.
57
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
Zasady stymulowania dzieci z
lekką niepełnosprawnością
Badania w ramach Projektu Abecadło
(Detterman i in., 2000):
1) Wczesna, przedszkolna stymulacja
rozwoju poznawczego.
2) Systematyczność podtrzymywania
stymulacji.
3) Nawet jeśli oddziaływanie jest
kontynuowane, jego skutki nie są
trwałe.
Baumeister i Bacharacha (1996):
specjalne programy opieki niewiele
dają, a największym predyktorem
poziomu inteligencji dziecka
zagrożonego niepełnosprawnością jest
poziom inteligencji jego matki (za:
Nęcka, 2003).
58
dr Anna Siwy-Hudowska - Psychologia Różnic Indywidualnych - wykład
59
Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE
PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska
LITERATURA
Nęcka, E. (2003). Inteligencja. Geneza –
struktura – funkcje. Gdańsk: Gdańskie
Wydawnictwo Psychologiczne:
rozdział 7, Geneza inteligencji (s. 137-
165);
rozdział 8, Bieguny inteligencji (s. 166-
191);
rozdział 9, Inteligencja w praktyce (s. 192-
220).
Dziękuję za uwagę!
60
Moduł: Jak i dlaczego różnimy się od innych? Wykład: PRZYCZYNY I KONSEKWENCJE
PSYCHOLOGICZNYCH RÓŻNIC MIĘDZY LUDŹMI - dr Anna Siwy-Hudowska