Ochrona przyrody w Polsce

Historia ochrony przyrody w Polsce

• dawne przykłady decyzji, które możemy kojarzyć z ochroną przyrody w

Polsce - podobno już w X wieku – chroniono bobry,

• za czasów Kazimierza Wielkiego, zaczęto chronić nadmiernie niszczone lasy
• Władysław Jagiełło zaczął wprowadzać ograniczenia swobody polowań oraz

ochronę starych i okazałych egzemplarzy dębów i cisów.

• w czasach Zygmunta Starego zapadały pierwsze decyzje co do ochrony

sokoła i łabędzia, i kolejne co do ochrony bobrów.

• Pomimo podejmowanych inicjatyw nie uratowano jednak niektórych ważnych

gatunków jak tury (wymarły bezpowrotnie w całej Europie), tarpany czy
żubry)

• W drugiej połowie XIX w. Sejm Krajowy we Lwowie (działający w ramach

autonomii Galicji), który uchwalił ustawę "względem zakazu łapania,
wytępiania i sprzedawania zwierząt alpejskich właściwych Tatrom:
świstaka i dzikich kóz"– była to jednocześnie pierwsza na świecie ustawa o
ochronie gatunków podjęta nie ze względów użytkowych, a z uwagi na ich
wartość przyrodniczą.

•

 

Historia ochrony przyrody w Polsce c.d.

• Pierwszy na ziemiach Polski rezerwat przyrody (chroniący

starodrzew bukowy) został ustanowiony w 1886 r. na Podolu
pod nazwą "Pamiątka Pieniacka", a kilka następnych
powstało w pierwszych latach XX w. – przede wszystkim w
Małopolsce.

• Pierwszy park narodowy - Białowieski PN - 1921
• 1932 r. utworzony został Pieniński Park Narodowy jako jednostka

Lasów Państwowych “Park Narodowy w Pieninach. Jest to
zarazem najstarszy w Europie transgraniczny obszar chronionej
przyrody. Również w 1932 r. miało bowiem miejsce utworzenie
Słowackiego Rezerwatu Przyrodniczego w Pieninach.

• W okresie międzywojennym postulowano utworzenie kolejnych

parków: część z nich powołano dopiero po II wojnie światowej -
tak jak np. Tatrzański (1947 r.), Świętokrzyski (1954 r.) i
Ojcowski Park Narodowy (1956 r.).

Ochrona przyrody w Polsce

Głównym aktem prawnym regulującym obecnie w Polsce

zagadnienia związane z ochroną przyrody jest :

Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r.

Formy ochrony przyrody określone w ustawie:

• parki narodowe,

• rezerwaty przyrody,

• parki krajobrazowe,

• obszary chronionego krajobrazu,

• obszary Natura 2000,

• pomniki przyrody,

• stanowiska dokumentacyjne,

• użytki ekologiczne,

• zespoły przyrodniczo-krajobrazowe,

• ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów.

Z wymienionych form ochrony przyrody 9 funkcjonowało już wcześniej,

zaś nową formą ochrony przyrody od 1 maja 2004 r. są obszary
Natura 2000.

Według stanu na 31.12.2006 (GUS 2004) znajdują się w

Polsce następujące formy ochrony:

 parki narodowe 23 - 317,2 tys. ha
• rezerwaty -

1407 - 166,9 tys.ha

• parki krajobrazowe - 120 - 2 603 tys ha
obszary chronionego krajobrazu - 441 - 6906 tys ha
obszary NATURA 2000 -

364 - Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk

i 124 - Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków

( w 2008)

• pomniki przyrody -34 549
• stanowiska dokumentacyjne - 142
• użytki ekologiczne - 6654
• zespoły przyrodniczo-krajobrazowe - 200
• ochrona gatunkowa 428 gat. roślin, 750 gat. zwierząt, 52 gat.

grzybów i 57 -porostów

Obszary chronione w Polsce

Do końca roku 2003 utworzono w Polsce 23

parki narodowe

• Białowieski

1947

105,02 km2

• Świętokrzyski

1950

76,26 km2

• Babiogórski

1954

33,92 km2

• Pieniński

1954

23,46 km2

• Tatrzański

1954

211,64 km2

• Ojcowski

1956

21,46 km2

• Wielkopolski

1957

75,84 km2

• Kampinoski

1959

385,44 km2

• Karkonoski

1959

55,76 km2

• Woliński

1960

109,37 km2

• Słowinski

1967

186,18 km2

• Bieszczadzki

1973

292,02 km2

• Roztoczański

1974

84,83 km2

• Gorczański

1980

70,30 km2

• Wigierski

1988

150,86 km2

• Drawieński

1990

113,42 km2

• Poleski

1990

97,62 km2

• Biebrzański

1993

592,23 km2

• Gór Stołowych

1993

63,39 km2

• Magurski

1994

194,39 km2

• Narwiański

1996

73,50 km2

• “Bory Tucholskie”

1996

47,98 km2

• “Ujście Warty”

2001

80,38 km2

Park narodowy

• Obszar wyróżniający się szczególnymi

wartościami przyrodniczymi, naukowymi,
społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi,
o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha, na
którym ochronie podlega cała przyroda
oraz walory krajobrazowe”

• W ramach parku narodowego wyróżnia się

zwykle 3 strefy: strefę ochrony ścisłej, strefę
ochrony częściowej i otulinę parku narodowego

Rezerwat

• obejmuje obszar zachowany w stanie

naturalnym lub mało zmienionym -
ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a
także siedliska roślin, siedliska zwierząt i
siedliska grzybów oraz twory i składniki
przyrody nieożywionej, wyróżniające się
szczególnymi wartościami przyrodniczymi,
naukowymi, kulturowymi lub walorami
krajobrazowymi.

• Cały rezerwat albo jego części mogą podlegać

ochronie ścisłej, ochronie czynnej lub ochronie
krajobrazowej.

Rodzaje rezerwatów przyrody

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA z dnia 30 marca 2005 r.

w sprawie rodzajów, typów i podtypów rezerwatów przyrody (Dz. U. Nr

60, poz. 533)

Lp. Rodzaj rezerwatu

przyrody

Symbol Przedmiot ochrony

1

Leśny

L

Pozostałości i fragmenty dawnych puszcz o charakterze

pierwotnym, typy zbiorowisk leśnych, stanowiska drzew

na granicach zasięgu.

2

Wodny

W

Wody jezior, rzek, potoków i morza wraz ze

zbiorowiskami roślin i gatunkami zwierząt.

3

Stepowy

St

Murawy ciepłolubne, głównie na podłożu wapiennym i

gipsowym

4

Słonoroślowy

(halofilny)

Sł

Słonorośla nadmorskie i śródlądowe.

5

Faunistyczny

Fn

Populacje i siedliska ssaków, ptaków, gadów, płazów,

ryb i bezkręgowców.

6

Florystyczny

Fl

Populacje i siedliska gatunków lub grup gatunków roślin

zarodnikowych i kwiatowych oraz grzybów

kapeluszowych i porostów.

7

Torfowiskowy

T

Zbiorowiska i gatunki torfowisk niskich, przejściowych i

wysokich.

8

Przyrody

nieożywionej

N

Odkrywki geologiczne, zjawiska krasowe, gleby, formy

skalne, jaskinie, szata naciekowa, stanowiska

skamieniałości, przykłady erozji i innych procesów

kształtujących powierzchnię ziemi, utwory geologiczne,

wydmy.

9

Krajobrazowy

K

Krajobrazy o cechach naturalnych,

charakterystyczne dla poszczególnych regionów

geograficznych, często z występującymi zabytkami.

Park krajobrazowy

• Park krajobrazowy obejmuje obszar

chroniony ze względu na wartości
przyrodnicze, historyczne i
kulturowe oraz walory krajobrazowe,
w celu zachowania, popularyzacji
tych wartości w warunkach
zrównoważonego rozwoju."

Obszar chronionego

krajobrazu

• Obszar chronionego krajobrazu jest

obszarem chronionym ze względu na:

• 1. wyróżniające się krajobrazowo tereny

o zróżnicowanych ekosystemach,
wartościowe w szczególności ze względu
na możliwość zaspokajania potrzeb
związanych z masową turystyką i
wypoczynkiem, lub

• 2. istniejące albo odtwarzane korytarze

ekologiczne”.

Pomnik przyrody

• Pomnikami przyrody są pojedyncze twory

przyrody ożywionej i nieożywionej lub ich
skupienia o szczególnej wartości
przyrodniczej, naukowej, kulturowej,
historycznej lub krajobrazowej oraz
odznaczające się indywidualnymi cechami,
wyróżniającymi je wśród innych tworów,
okazałych rozmiarów drzewa, krzewy
gatunków rodzimych lub obcych, źródła,
wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy
narzutowe oraz jaskinie.

Stanowisko

dokumentacyjne

• "

Stanowiskami dokumentacyjnymi są

niewyodrębniające się na powierzchni lub
możliwe do wyodrębnienia, ważne pod
względem naukowym i dydaktycznym,
miejsca występowania formacji
geologicznych, nagromadzeń skamieniałości
lub tworów mineralnych, jaskinie lub
schroniska podskalne wraz z namuliskami
oraz fragmenty eksploatowanych lub
nieczynnych wyrobisk powierzchniowych i
podziemnych."

Użytek ekologiczny

• "

Użytkami ekologicznymi są zasługujące na

ochronę pozostałości ekosystemów, mających
znaczenie dla zachowania różnorodności
biologicznej - naturalne zbiorniki wodne,
śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i
krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty
nieużytkowanej roślinności, starorzecza,
wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska
przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub
chronionych gatunków roślin, zwierząt, i
grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania
lub miejsca sezonowego przebywania."

Zespól przyrodniczo-

krajobrazowy

• ”Zespołami przyrodniczo-

krajobrazowymi są fragmenty
krajobrazu naturalnego i
kulturowego, zasługujące na ochronę
ze względu na walory widokowe i
estetyczne”.

Konwencja ramsarska w Polsce

Konwencja o

obszarach wodno-błotnych mających znaczenie

międzynarodowe zwłaszcza jako środowisko życiowe

ptactwa

Polska 13 obiektów na liście ramsarskiej:
• Jezioro Luknajno 22-Nov-77
• rezerwat Słonsk 3-Jan-84
• Jezioro Swidwie 3-Jan-84
• Jezioro Karas 3-Jan-84
• Jezioro Siedmiu Wysp 3-Jan-84
• Biebrzański Park Narodowy 27-Oct-95
• Slowinski Park Nardowy 27-Oct-95
• Stawy Milickie 27-Oct-95
• jezioro Druzno 29/10/02
• Narwiański Park Narodowy 29/10/02
• Poleski Park Narodowy29/10/02
• Subalpejskie torfowiska w Karkonoszach 29/10/02
• Wigierski Park Narodowy 29/10/02

Rezerwaty Biosfery MAB w Polsce

*

1978 - Stare Miasto w Krakowie (K)

* 1978 - Zabytkowa kopalnia soli w Wieliczce (K)
* 1979 - Obóz koncentracyjny Auschwitz-Birkenau (K)
* 1979 - Białowieski Park Narodowy - (wspólnie z Białorusią) (P)
* 1980 - Stare Miasto w Warszawie (K)
* 1992 - Stare Miasto w Zamościu - przykład renesansowej zabudowy miejskiej

(K)

* 1997 - Średniowieczny zespół miejski Torunia (K)
* 1997 - Zamek Krzyżacki w Malborku (K)
* 1999 - Kalwaria Zebrzydowska: manierystyczny zespół architektoniczny i

krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy z XVII w. (K)

* 2001 - Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy (K)
* 2003 - Drewniane kościoły południowej Małopolski i Podkarpacia - Binarowa,

Blizne, Dębno Podhalańskie, Haczów, Lipnica Murowana, Sękowa (K)

* 2004 - Park Mużakowski nad rzeką Nysą (wspólnie z Niemcami) (K)
* 2006 - Hala Stulecia (Hala Ludowa) we Wrocławiu (K)

Konwencja paryska - obiekty z listy UNESCO w Polsce

(2006)