WYKŁAD – 8.

„ PRAWO RZECZOWE ”.

Prawo rzeczowe - to jeden z głównych działów prawa cywilnego.
Termin prawo rzeczowe używany jest w dwojakim znaczeniu :
- w znaczeniu przedmiotowym,
- w znaczeniu podmiotowym.

Prawo rzeczowe w znaczeniu przedmiotowym oznacza zespół przepisów
prawa cywilnego, które normują powstanie, treść, zmianę i ustanie prawa
własności oraz innych form korzystania z rzeczy, czyli praw rzeczowych
w znaczeni podmiotowym.
Prawo rzeczowe w znaczeniu podmiotowym to prawo bezwzględne,
skuteczne przeciwko naruszeniom chronionych dóbr ze strony jakiejkolwiek
osoby. Prawa te są chronione w razie każdego bezprawnego ich

naruszenia.

Np. ochrona prawa własności realizowana jest w stosunku do każdego, kto
pozbawia właściciela posiadania rzeczy, albo w inny sposób narusza jego
uprawnienia właścicielskie.

PRAWO RZECZOWE CD…

Definicja doktrynalna – rzeczami w rozumieniu prawa cywilnego są
materialne części przyrody w stanie pierwotnym lub przetworzonym,
na tyle wyodrębnione ( w sposób materialny lub sztuczny ), że w stosunkach
społeczno - gospodarczych ( w obrocie ) mogą być traktowane jako
dobra samoistne.

W literaturze prawniczej przyjmuje się, że w pojęciu rzeczy wyróżnić należy
dwie cechy konstytutywne :
- materialny charakter – pozwala na odróżnienie rzeczy od obiektów
o charakterze niematerialnym,
- wyodrębnienie z przyrody – pozwala na odróżnienie rzeczy od
obiektów o charakterze materialnym nie będących rzeczami ze względu
na brak wyodrębnienia z przyrody, przez co nie nadających się
do obrotu cywilnoprawnego.

PRAWO RZECZOWE CD…

Rzeczami w znaczeniu cywilnoprawnym nie są dobra niematerialne
o charakterze majątkowym, jak np. utwory literackie lub artystyczne,
dzieła naukowe, wynalazki czy projekty racjonalizatorskie, a także

przedmioty

mające wprawdzie charakter materialny, ale niesamoistne, wchodzące
w skład innych rzeczy.
Elementy rzeczy, które nie mogą być odłączone bez uszkodzenia lub
istotnej zmiany całości nazywamy częściami składowymi.
Część składowa nie może być odrębnym przedmiotem własności i innych
praw rzeczowych.
Np. częściami składowymi gruntu ( nieruchomości ) są budynki, drzewa,

płoty

i inne obiekty trwale z nim związane.
Np. częścią składową samochodu jest silnik, akumulator.

PRAWO RZECZOWE CD…

Rzeczy ruchome potrzebne do korzystania z innej rzeczy, zwanej rzeczą
główną, zgodnie z jej przeznaczeniem, jeżeli pozostają z nią w faktycznym
związku odpowiadającym temu celowi określa się mianem przynależności.
Kodeks Cywilny pozwala na sformułowanie następujących wniosków :
- przynależność jest rzeczą samoistną,
- właściciel przynależności, podobnie jak części składowej, jest właścicielem
rzeczy głównej,
- przynależność pozostaje z rzeczą główną w faktycznym i stałym związku,
odpowiadającym celowi, jakiemu służyć ma rzecz główna,
- przynależność jest potrzebna do korzystania z rzeczy głównej zgodnie z jej
przeznaczeniem, pozostaje więc z nią w związku funkcjonalnym,
- przemijające pozbawienie przynależności faktycznego związku z rzeczą
główną nie pozbawia jej tego charakteru,
- przynależnością może być tylko rzecz ruchoma.

PRAWO RZECZOWE CD…

Podstawowym podziałem rzeczy jest podział według kryterium rodzaju,
na rzeczy nieruchome – nieruchomości i rzeczy ruchome – ruchomości.
Kodeks Cywilny definiuje tylko nieruchomości, oznacza to, że jeżeli dana
rzecz nie może być zaliczona do nieruchomości, musi być traktowana jako
rzecz ruchoma.
Wg art. 46 KC nieruchomościami są części powierzchni ziemskiej
stanowiące odrębny przedmiot własności ( grunty ), jak również budynki

trwale

z gruntem związane lub części takich budynków, jeżeli na mocy przepisów
szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności.
Gruntem – w świetle art. 46 KC jest część powierzchni ziemskiej stanowiąca
odrębny przedmiot własności.
Wg art. 143 KC własność gruntu rozciąga się ( wbrew sugestii wynikającej
z art. 46 KC ) także na przestrzeń nad i pod powierzchnią ziemi.
Art. 143 KC stanowi, że własność gruntu rozciąga się na tę przestrzeń tylko
w granicach określonych przez społeczno - gospodarcze przeznaczenie gruntu.

PRAWO RZECZOWE CD…

Istotny podział rzeczy, to podział na rzeczy oznaczone co do tożsamości
oraz rzeczy oznaczone co do gatunku.
Rzeczą oznaczoną co do tożsamości jest rzecz oznaczona indywidualnie,
pozwalających odróżnić rzeczy tego samego rodzaju, np. sprzedaż telewizora.
Wg art. 155 KC umowa sprzedaży, zamiany, darowizny lub inna umowa
zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy oznaczonej co do tożsamości
przenosi własność na nabywcę, mimo że rzecz nie została wydana, chyba że
przepis szczególny albo umowa stanowi inaczej.
Rzeczą oznaczoną co do gatunku jest rzecz oznaczona rodzajowo.
Jeżeli przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienie własności są
rzeczy oznaczonej tylko co do gatunku, do przeniesienia własności potrzebne
jest przeniesienie posiadania rzeczy, czyli jej wydanie.
Wiąże się to z tym, że przedmiotem obrotu jest wiele rzeczy tego

samego

rodzaju jednocześnie ( np. dostawa 100 samochodów, sprzedaż 20 ton żwiru,
darowizna 10 obrazów ).

PRAWO RZECZOWE CD…

Cechą wspólna rzeczy i dóbr materialnych nie będących rzeczami jest ich
materialny charakter. Natomiast różnica polega na tym, że rzeczy są
wyodrębnione z przyrody w sposób naturalny lub sztuczny, a dobra materialne
nie będące rzeczami nie są wyodrębnione z przyrody.
1. Ciecze i gazy mogą występować w dwojakim charakterze prawnym.
Jeżeli są zamknięte w naturalnych lub sztucznych zbiornikach (np. sadzawkach)
są rzeczami w rozumieniu art. 45 KC, mają bowiem wtedy obydwie cechy
rzeczy: materialny charakter oraz wyodrębnienie z przyrody.
Jeżeli nie są zamknięte w takich zbiornikach, nie są rzeczami, ponieważ
brak im tej drugiej cechy rzeczy, nie mogą zatem być uznane
za „ przedmioty ”.
Do cieczy i gazów, które znajdują się w zbiornikach, stosowane są przepisy,
które odnoszą się do rzeczy.
Do cieczy i gazów, które nie są zamknięte w zbiornikach, mają
zastosowanie przepisy szczególne, np. przepisy prawa wodnego.

PRAWO RZECZOWE CD…

2. Kopaliny określa prawo geologiczne i górnicze.
Zalicza się do nich np. gaz ziemny czy ropę naftową.
Złoża kopalin nie są rzeczami, ponieważ nie są wyodrębnione z ziemi,
nie mogą więc być uznane za dobra samoistne.
Natomiast są rzeczami minerały wyodrębnione ze złóż kopalin.
Złoża kopalin mogą być przedmiotami stosunków cywilnoprawnych mimo,
że nie są rzeczami.
3. Zwierzęta dzielą się na dzikie i oswojone.
Zwierzęta dzikie stanowią własność Skarbu Państwa.
Zwierzęta nie są rzeczami. Różnią się one od rzeczy tym, że mają zdolność
poruszania się i odczuwania cierpienia. Stają się one rzeczami po ubiciu.
Przedmiotem stosunków cywilnoprawnych mogą być również jako istoty
żywe, np. sprzedaż krów mlecznych, koni wyścigowych, gołębi itp..

PRAWO RZECZOWE CD…

Pożytki to swoisty rodzaj rzeczy, są one bowiem normalnym przychodem
z rzeczy, ( dochody z rzeczy lub z prawa ).
Przepisy KC wyróżniają trzy rodzaje pożytków :
- pożytki naturalne rzeczy – są to jej płody i inne odłączone od niej części
składowe, jeżeli według zasad prawidłowej gospodarki stanowią normalny
dochód z rzeczy. Do pożytków takich zalicza się np. zboże zebrane z pola.
- pożytki cywilne rzeczy – jest to dochód, jaki rzecz przynosi na podstawie
stosunku prawnego. Podstawę pożytku cywilnego może stanowić np. umowa
dzierżawy. Wg art. 693 KC przez umowę dzierżawy wydzierżawiający
zobowiązuje się oddać dzierżawcy rzecz do używania i pobierania pożytków
przez czas oznaczony lub nie oznaczony, a dzierżawca zobowiązuje się
płacić wydzierżawiającemu umówiony czynsz ( dwa podmioty są uprawnione
do pobierania pożytków:
* dzierżawca – pożytków naturalnych, np. w postaci płodów rolnych,
* wydzierżawiający – do pobierania pożytków cywilnych w postaci czynszu.

PRAWO RZECZOWE CD…

- pożytkiem prawa jest dochód, który prawo to przynosi zgodnie ze

swym

społeczno - gospodarczym przeznaczeniem ( art. 54 KC ).
Katalog praw, które mogą przynosić takie pożytki, nie jest ustawowo
określony. Oznacza to, że wszystkie prawa podmiotowe mogą przynosić
pożytki prawa, jeżeli nie są podstawą do uzyskiwania pożytków z

rzeczy.

Podstawę do uzyskania pożytków prawa może stanowić wierzytelność
pieniężna. Pożytkiem prawa będą w takim przypadku odsetki pobierane
przez wierzyciela np. odsetki od wkładu w banku, dywidenda wypłacana
wspólnikowi spółki z o.o.
Pożytki przypadają temu, kto ma prawo ich czerpania.
Może je pobierać właściciel albo, za zgodą właściciela, inne osoby
np. dzierżawca, użytkownik.

PRAWO RZECZOWE CD…

Niektóre rzeczy ruchome, z uwagi na ich wartość majątkową lub
z uwagi na ich znacznie dla porządku i bezpieczeństwa publicznego, są
ewidencjonowane. Przykładem mogą być ewidencje rejestry dotyczące
pojazdów mechanicznych i szynowych, obiektów pływających, broni.
Ewidencje tego typu mają przede wszystkim znaczenie administracyjne,
ale nie można im odmówić również doniosłości cywilnoprawnej.
Nieruchomości są rzeczami o tak dużej doniosłości gospodarczej, że
podlegają one specjalnemu ewidencjonowaniu. Ewidencja gruntów i

budynków

zawiera informacje o parametrach fizycznych nieruchomości ( np.

powierzchnia,

rodzaj gruntu, numer geodezyjny działki ) oraz zawiera mapy gruntów.
Dane z tej ewidencji są uwzględnione w drugim, prawnie istotnym, rodzaju
ewidencji gruntów - księgach wieczystych.
Ewidencja gruntów i budynków prowadzona jest przez organy administracji
publicznej w myśl przepisów ustawy z dnia 17.05.1989 r. Prawo geodezyjne
i kartograficzne ( Dz. U. Nr 30, poz. 163 z późniejszymi zmianami ).

PRAWO RZECZOWE CD…

Księgi wieczyste są urzędowym rejestrem służącym ujawnieniu stanu
prawnego nieruchomości oraz stanu niektórych innych praw rzeczowych.
Księgi wieczyste są prowadzone przez właściwe sądy rejonowe.
Księgi te prowadzi się odrębnie dla każdej nieruchomości, bez względu na to,
kto jest jej właścicielem. Jak sama nazwa wskazuje, księgi te nie są
niszczone, ale są przeznaczone do stałego przechowywania.
Księgi są jawne, co oznacza, że z ich treścią może się zapoznać każdy.
Tym samym nikt nie może się tłumaczyć, że uczynił coś niezgodnego ze
swoimi interesami, jeżeli kwestia doniosła dla decyzji majątkowej tej osoby
była ujawniona w księdze wieczystej.
Księga wieczysta składa się z czterech części dotyczących : nieruchomości,
ujawnienia właściciela oraz użytkowania wieczystego, ograniczonych praw
rzeczowych bez hipotek, ich obciążenia oraz ustanowionych hipotek.

PODSUMOWANIE – ĆWICZENIA – ANALIZA.

1. Określ zakres prawa rzeczowego.
2. Podaj określenie nieruchomości.
3. Omów pożytki jak rodzaj rzeczy.
4. Wskaż znaczenie ksiąg wieczystych.