Wstęp do psychologii zdrowia i choroby

Wstęp do psychologii zdrowia i choroby

Prof. dr hab. Irena Heszen-Niejodek

Prof. dr hab. Irena Heszen-Niejodek

Instytut Społecznej Psychologii Klinicznej SWPS

Instytut Społecznej Psychologii Klinicznej SWPS

Wykład XI: Promocja zdrowia z perspektywy

Wykład XI: Promocja zdrowia z perspektywy

psychologicznej

psychologicznej

Plan

Plan



Ogólna charakterystyka promocji zdrowia jako

Ogólna charakterystyka promocji zdrowia jako

ruchu społecznego

ruchu społecznego



Współczesne koncepcje zdrowia

Współczesne koncepcje zdrowia



Promocja zdrowia; ujęcie oficjalne

Promocja zdrowia; ujęcie oficjalne



Promocja zdrowia a prewencja zaburzeń

Promocja zdrowia a prewencja zaburzeń



Promocja zdrowia jako przedsięwzięcie

Promocja zdrowia jako przedsięwzięcie

interdyscyplinarne

interdyscyplinarne



Specyficzny wkład psychologii w promocję

Specyficzny wkład psychologii w promocję

zdrowia

zdrowia

Współczesne koncepcje zdrowia; ujęcia

Współczesne koncepcje zdrowia; ujęcia

psychospołeczne

psychospołeczne

•

Ujęcie oficjalne: Zdrowie = pełny

Ujęcie oficjalne: Zdrowie = pełny

dobrostan

dobrostan

fizyczny,

fizyczny,

psychiczny i społeczny

psychiczny i społeczny

•

Zdrowie jako

Zdrowie jako

dyspozycja:

dyspozycja:

zasób, potencjał, zdolność

zasób, potencjał, zdolność

np. „…zdolność człowieka zarówno do osiągania pełni własnych

np. „…zdolność człowieka zarówno do osiągania pełni własnych

fizycznych, psychicznych i społecznych możliwości, jak i

fizycznych, psychicznych i społecznych możliwości, jak i

reagowania na wyzwania środowiska” (Słońska, Misiura, 1991).

reagowania na wyzwania środowiska” (Słońska, Misiura, 1991).

•

Zdrowie jako

Zdrowie jako

proces

proces

osiągania i utrzymywania równowagi

osiągania i utrzymywania równowagi

między jednostką a otoczeniem w obliczu wymagań i obciążeń

między jednostką a otoczeniem w obliczu wymagań i obciążeń

zewnętrznych; załamanie tego procesu oznacza chorobę.

zewnętrznych; załamanie tego procesu oznacza chorobę.

Kontinuum

Kontinuum

zdrowie choroba

zdrowie choroba

(Antonovsky, 1979)

(Antonovsky, 1979)

•

Zdrowie jako

Zdrowie jako

stan

stan

równowagi między osobą a otoczeniem

równowagi między osobą a otoczeniem

(Sartorius, 2000)

(Sartorius, 2000)

•

Zdrowie jako wartość

Zdrowie jako wartość

•

Co to jest promocja zdrowia?

Co to jest promocja zdrowia?

Promocja zdrowia jest to proces umożliwiający

Promocja zdrowia jest to proces umożliwiający

każdemu człowiekowi zwiększenie oddziaływania na

każdemu człowiekowi zwiększenie oddziaływania na

własne zdrowie w sensie jego poprawy i

własne zdrowie w sensie jego poprawy i

utrzymywania.

utrzymywania.

Karta Ottawska,

Karta Ottawska,

1986.

1986.



Promocja zdrowia obejmuje działania

Promocja zdrowia obejmuje działania

ukierunkowane na całą populację i przenikające

ukierunkowane na całą populację i przenikające

wszystkie sektory życia społecznego.

wszystkie sektory życia społecznego.



Promocja zdrowia jako proces czy akcja?

Promocja zdrowia jako proces czy akcja?



Promocja zdrowia jest przedsięwzięciem

Promocja zdrowia jest przedsięwzięciem

interdyscyplinarnym

interdyscyplinarnym



W psychologii zdrowia promocja zdrowia jest

W psychologii zdrowia promocja zdrowia jest

najważniejszą dziedziną działań praktycznych

najważniejszą dziedziną działań praktycznych

Promocja zdrowia a prewencja

Promocja zdrowia a prewencja

zaburzeń

zaburzeń



Równanie ryzyka zaburzeń jako podstawa prewencji

Równanie ryzyka zaburzeń jako podstawa prewencji

Czynniki ryzyka (B, P, S, E)

Czynniki ryzyka (B, P, S, E)

Prawdopodobieństwo patologii = ================

Prawdopodobieństwo patologii = ================

Zasoby (B, P, S, E)

Zasoby (B, P, S, E)

B – czynniki biologiczne

B – czynniki biologiczne

P – czynniki psychologiczne

P – czynniki psychologiczne

S – czynniki społeczne

S – czynniki społeczne

E – czynniki ekologiczne

E – czynniki ekologiczne

(Sęk, 1987, na podst. Albee,1980)

(Sęk, 1987, na podst. Albee,1980)

•

Strategia negatywna

Strategia negatywna

– zmniejszanie czynników ryzyka

– zmniejszanie czynników ryzyka

•

Strategia pozytywna

Strategia pozytywna

– wzmacnianie zasobów zdrowia

– wzmacnianie zasobów zdrowia



Różnice (względne) między promocją zdrowia a prewencją

Różnice (względne) między promocją zdrowia a prewencją

•

adresat: cała populacja vs. grupy ryzyka,

adresat: cała populacja vs. grupy ryzyka,

•

strategia: pozytywna, wszechstronnie prozdrowotna vs.

strategia: pozytywna, wszechstronnie prozdrowotna vs.

negatywna

negatywna

•

edukacja zdrowotna: wszechstronna vs. czynniki ryzyka

edukacja zdrowotna: wszechstronna vs. czynniki ryzyka

•

Metafora figury i tła. To samo działanie (dieta) służyć może

Metafora figury i tła. To samo działanie (dieta) służyć może

promocji lub prewencji

promocji lub prewencji

Promocja zdrowia jako przedsięwzięcie

Promocja zdrowia jako przedsięwzięcie

interdyscyplinarne

interdyscyplinarne

Charakterystyka roli:

Charakterystyka roli:

•

socjologów

socjologów

•

lekarzy

lekarzy

•

pedagogów

pedagogów

•

przedstawicieli polityki społecznej

przedstawicieli polityki społecznej

Specyficzny wkład psychologii w

Specyficzny wkład psychologii w

promocję zdrowia

promocję zdrowia



Wykorzystanie psychologicznych prawidłowości

Wykorzystanie psychologicznych prawidłowości

kierujących zachowaniem człowieka w celu

kierujących zachowaniem człowieka w celu

pobudzania ludzi do działań na rzecz własnego

pobudzania ludzi do działań na rzecz własnego

zdrowia (motywacja, wiedza, podmiotowość jako

zdrowia (motywacja, wiedza, podmiotowość jako

zdolność do zachowania ukierunkowanego na cel)

zdolność do zachowania ukierunkowanego na cel)



Opracowanie programów ewaluacyjnych

Opracowanie programów ewaluacyjnych

Grupa

Grupa

Pretest

Pretest

Interwencja

Interwencja

Posttest

Posttest

Interwencji

Interwencji













Kontrolna

Kontrolna









•

Kształtowanie etosu promocji zdrowia:

Kształtowanie etosu promocji zdrowia:

•

odpowiedzialność za własne zdrowie

odpowiedzialność za własne zdrowie

•

autonomia w wyborze zachowań zdrowotnych

autonomia w wyborze zachowań zdrowotnych

Upowszechnianie nowoczesnej wiedzy

z zakresu psychologii i jej

wykorzystanie



Holistyczno-funkcjonalny model zdrowia

Holistyczno-funkcjonalny model zdrowia



Subiektywne koncepcje zdrowia

Subiektywne koncepcje zdrowia



Modele wpływu społecznego

Modele wpływu społecznego



Krzewienie zachowań zdrowotnych

Krzewienie zachowań zdrowotnych



Psychologia rozwoju człowieka

Psychologia rozwoju człowieka



Badania nad założeniami programów promocji

Badania nad założeniami programów promocji

zdrowia (model stadialny: wzbudzanie motywacji –

zdrowia (model stadialny: wzbudzanie motywacji –

oddziaływania makrospoleczne, podejmowanie

oddziaływania makrospoleczne, podejmowanie

decyzji – wzmacnianie oczekiwania pozytywnego

decyzji – wzmacnianie oczekiwania pozytywnego

wyniku, wprowadzanie zmian – oddziaływania

wyniku, wprowadzanie zmian – oddziaływania

mikrospołeczne, utrwalanie stylu życia –

mikrospołeczne, utrwalanie stylu życia –

oddziaływanie grup wsparcia)

oddziaływanie grup wsparcia)



Edukacja zdrowotna w kierunku zmiany

Edukacja zdrowotna w kierunku zmiany



Jakość życia

Jakość życia



Społeczna orientacja ujęć psychologicznych promocji

Społeczna orientacja ujęć psychologicznych promocji

zdrowia (człowiek w swoim środowisku społecznym)

zdrowia (człowiek w swoim środowisku społecznym)

Udział psychologów w promocji zdrowia

Udział psychologów w promocji zdrowia

Obszary działania promocyjnego według Karty Ottawskiej

Obszary działania promocyjnego według Karty Ottawskiej

WHO:

WHO:

•

Budowanie prozdrowotnej polityki

Budowanie prozdrowotnej polityki

- psychologiczna

- psychologiczna

wiedza o zdrowiu jako kategorii holistyczno-funkcjonalnej i

wiedza o zdrowiu jako kategorii holistyczno-funkcjonalnej i

szeroko rozumianych czynnikach sprzyjających zdrowiu.

szeroko rozumianych czynnikach sprzyjających zdrowiu.

•

Tworzenie środowisk sprzyjających zdrowiu

Tworzenie środowisk sprzyjających zdrowiu

-

-

systemy społeczne sprzyjające zdrowiu: rodzina, szkoła,

systemy społeczne sprzyjające zdrowiu: rodzina, szkoła,

zakład pracy, szpital.

zakład pracy, szpital.

•

Wzmacnianie działań społecznych na rzecz zdrowia

Wzmacnianie działań społecznych na rzecz zdrowia

-wiedza o kształtowaniu postaw partycypacji, wzmacnianie

-wiedza o kształtowaniu postaw partycypacji, wzmacnianie

liderów społecznych, grup samopomocy.

liderów społecznych, grup samopomocy.

•

Rozwijanie indywidualnych umiejętności służących

Rozwijanie indywidualnych umiejętności służących

zdrowiu

zdrowiu

- oczywisty teren działania psychologów.

- oczywisty teren działania psychologów.

Ukierunkowanie ludzi zdrowych na wartości zdrowotne i

Ukierunkowanie ludzi zdrowych na wartości zdrowotne i

kształtowanie zachowania.

kształtowanie zachowania.

•

Reorientacja służby zdrowia

Reorientacja służby zdrowia

- podnoszenie kompetencji

- podnoszenie kompetencji

psychologicznych u pracowników służby zdrowia.

psychologicznych u pracowników służby zdrowia.

Wesołych

Wesołych

Świąt !

Świąt !