1

WYMIARY

PRZESTRZENNE

GOSPODARKI

I.

PRZESTRZEŃ I JEJ

ZRÓŻŃICOWANIE

2

Przestrzeń i jej
zróżnicowanie

1.

Co to jest geografia ekonomiczna?

2.

Przestrzeń – definicja, znaczenie

3.

Zagospodarowanie przestrzeni

4.

Ład przestrzenny a konflikty przestrzenne

5.

Kierunki rozwoju współczesnej geografii

ekonomicznej

3

Co to jest geografia
ekonomiczna?

Przedmiotem geografii ekonomicznej są widziane w

perspektywie przestrzennej

uwarunkowania

gospodarki, rozmieszczenie czynników
produkcji i wzrostu gospodarczego,
lokalizacja działalności gospodarczej,
związane z jej prowadzeniem powiązania i
przepływy oraz tworzone przez nią struktury

różnego rodzaju i o różnej skali.

Za naczelny problem geografii ekonomicznej należy

przyjąć poznanie organizacji i funkcjonowania

systemu środowisko-społeczeństwo

.

4

Co to jest geografia
ekonomiczna?

5

Przestrzeń – definicja,
znaczenie

Geograficzna
Definicja: rzeczywista powierzchnia Ziemi:
Cechy:

•

Określone położenie geograficzne

•

Cechy fizyczne (np. Wysokość nad poziom
morza, ukształtowanie powierzchni)

•

Cechy przyrodnicze (klimat, warunki
wodne, glebowe, fauna, flora)

6

Przestrzeń – definicja,
znaczenie

Części:

•

przestrzeń nie wykorzystywana gospodarczo i nie

zamieszkała – anekumena

•

Przestrzeń stale zamieszkała – ekumena

•

Przestrzeń częściowo zamieszkała i

zagospodarowana – subekumena

Przestrzeń ekonomiczna

Definicja: ekumena i subekumena tworzy przestrzeń

ekonomiczną, a w jej ramach człowiek prowadzi

działalność produkcyjną, usługową, społeczną i

konsumpcyjna.

7

Przestrzeń – definicja,
znaczenie

Na świecie żyje 6,7 mld

osób.

Przyrost naturalny jest

wciąż wysoki – zmiany

ilościowe

Produkt krajowy rośnie,

rosną oczekiwania

społeczne w zakresie

warunków życia– zmiany

jakościowe

Przestrzeń jest dobrem

rzadkim

8

Przestrzeń – definicja,
znaczenie

Wszystkie procesy

gospodarcze zachodzą
w przestrzeni –

przestrzeń jest
użyteczna

Wzrost gospodarczy i

przyrost
demograficzny
sprawiają, że

przestrzeń jest coraz
bardziej zagrożona

9

Przestrzeń – definicja,
znaczenie

Najczęściej poruszane grupy problemów globalnych:



ogólnospołeczne

- wojna i pokój,

przezwyciężenie zacofania i zabezpieczenie

wzrostu gospodarczego,



człowiek i społeczeństwo

- postęp naukowo-

techniczny, twórczość i kultura, eksplozja

demograficzna, problemy zdrowotne,



człowiek i przyroda

- zasoby, aprowizacja,

środowisko ekologiczne,



światowy system globalny

- organizacje

międzynarodowe, korporacje transnarodowe.

10

Zagospodarowanie przestrzeni
– struktura, formy, organizacja

Struktury przestrzenne

to układy jednostek

gospodarczych (produkcyjnych i

nieprodukcyjnych) lub społecznych ze

wzajemnymi powiązaniami ekonomiczno-

przestrzennymi zachodzącymi między nimi.

Formy przestrzenne

: punktowe, linearne,

powierzchniowe.

Od tego jak wypełniona jest przestrzeń zależą m.in.:

miejsca produkcji, nauki, wielkość potencjalnych

dochodów, położenie danych elementów

względem siebie.

11

Zagospodarowanie przestrzeni
- organizacja

12

Zagospodarowanie
przestrzeni

Cechy przestrzeni są silnie powiązane z

poziomem rozwoju społeczno-

gospodarczego regionu

Cechy przestrzeni:



Pierwotna - wtórna,



Zamknięta - otwarta



Zwarta – rozczłonkowana



Kompleksowa – selektywna



Stabilna - niestabilna



Jednorodna - zróżnicowana

13

Ład przestrzenny

Ład przestrzenny

to kształtowanie struktur

przestrzennych gospodarki pozwalający na:

1.

Zrealizowanie zamierzonych celów
gospodarowania przy danych środkach,

2.

Wyeliminowaniu konfliktów przestrzennych,
społecznych i ekologicznych,

3.

Zapewnienie wzrostu gospodarczego danej
struktury i przestrzennego systemu społeczno-
ekonomicznego, w którym ta struktura tkwi.

14

Ład przestrzenny a konflikty
przestrzenne

Przejawem kolizji może być: konkurencja o

miejsce lokalizacji, nadmierne i bezładne
zagospodarowanie przestrzeni,
nieefektywne jej wykorzystanie,
blokowanie różnych zadań ekonomicznych,
dewastowanie przestrzeni i zasobów
środowiska geograficznego.

Kolizje nasilają się wraz z poziomem rozwoju

gospodarczego.

15

Ład przestrzenny a konflikty
przestrzenne

Ład przestrzenny to ideał, w którym

funkcjonowanie np. jednostek
osadniczych jest wyrazem koordynacji
wielu sprzecznych i komplementarnych
wymogów oraz tendencji zakładających
symbiozę ładu społecznego,
gospodarczego i ekologicznego.

16

Formy prezentacji zagadnień
geografii ekonomicznej



Mapa gospodarcza

– formy

gospodarki i jej

uwarunkowania,

regionalizacja

Mapa prezentuje zagadnienia

dotyczące gospodarki

Afryki; przedstawiono

użytkowanie ziemi,

rozmieszczenie głównych

obszarów uprawy roślin i

chowu zwierząt,

zaznaczono duże ośrodki

przemysłu wydobywczego i

przetwórczego oraz

największe okręgi

przemysłowe,

17

Kierunki rozwoju współczesnej
geografii ekonomicznej –
wybrane zagadnienia



Ujęcia ilościowe

– modele matematyczne



Geografia rozwoju gospodarczego

-

konkurencyjność krajów i regionów – w 2009 r. wg
The World Competitiveness Polska uplasowała się
na 44 miejscu



Kapitał ludzki i kapitał społeczny

– ich rola w

rozwoju gospodarczym



Geografia moralna

- kluczowe znaczenia ma

problem odpowiedzialności za innych – np.
geografia feministyczna, wykluczenia
społecznego

18

Potencjał rozwoju
gospodarczego

Potencjał społeczno-gospodarczy

określa

zdolność gospodarki do wytwarzania dóbr

materialnych i niematerialnych. Wymiernym

wyrazem potencjału gospodarczego jest globalna

wartość wytworzonych dóbr i usług w różnych

sferach życia społeczno-gospodarczego mierzona

np. PKB, PNB, DNB itp.

Największy potencjał gospodarczy na swoim

obszarze skupiają

Stany Zjednoczone Ameryki

(ok. 26% światowego PKB i ok. 5% ludności

świata) wytwarzając w 2008r. 14 204 mld USD,

19

Potencjał rozwoju
gospodarczego

Produkt Krajowy Brutto (PKB)

- po angielsku Gross

Domestic Product (GDP): jest to wartość nowo wytworzona

w każdym z działów gospodarki narodowej w ciągu roku na

terenie danego kraju pomniejszona o tzw. zużycie

pośrednie, obejmujące m.in. wartość zużytych materiałów,

energii, usług obcych (np. transportowych, bankowych) oraz

innych kosztów (np. dzierżawy, reklamy, podróży

służbowych).

Inaczej jest to suma wartości dodanej brutto wytworzona w

każdym z działów gospodarki narodowej w ciągu roku na

terenie danego kraju powiększona o podatki od produktów i

pomniejszona o dotacje do produktów.

20

Gross domestic product
2008

21

Gross domestic product
2008, PPP

22

Potencjał rozwoju
gospodarczego – tempo
wzrostu

23

Potencjał rozwoju
gospodarczego

24

Liczba ludności w 15
najludniejszych krajach świata
w 2008 r.

25

Mierniki rozwoju społecznego -
HDI

Wskaźnik Rozwoju Społecznego (HDI)

- miernik

syntetyczny zbudowany z trzech wskaźników

cząstkowych obrazujących:

1.

warunki życia ludności - mierzone wartością PKB

według PPP przypadającą na mieszkańca,

2.

długowieczność - wyrażoną przeciętnym

dalszym trwaniem życia,

3.

dostępność edukacji - będącą w 2/3 kombinacją

miernika alfabetyzacji oraz w 1/3 wskaźników

skolaryzacji na poziomie podstawowym, średnim

i wyższym.

26

Mierniki rozwoju społecznego -
HDI

Dobór wskaźników cząstkowych sugeruje, że HDI jest w

większym zakresie wyrazem postępu społecznego niż

rozwoju gospodarczego. Wartość tego wskaźnika wskazuje

na miejsce danego kraju w stosunku do najgorszego z

punktu widzenia trzech jednocześnie uwzględnianych

dziedzin życia społeczno-gospodarczego. HDI przyjmuje

wartości z przedziału (0,1). Biorąc pod uwagę rozwój

społeczny mierzony HDI, wyróżnia się trzy grupy krajów:



słabo rozwinięte - HDI poniżej 0,500



średnio rozwinięte - HDI od 0,500 do 0,799



wysoko rozwinięte - HDI od 0,800 do 1

27

Mierniki rozwoju społecznego -
HDI

28

Wskaźnik alfabetyzacji

29

Czynniki rzutujące na potencjał i

poziom rozwoju społeczno-
gospodarczego

W grupie czynników wpływających na zróżnicowanie

poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego

można wskazać uwarunkowania:

1.

przyrodnicze,

2.

historyczne,

3.

demograficzno-społeczne,

4.

polityczne,

5.

dokonujący się postęp technologiczny.

30

Czynniki rzutujące na potencjał i
poziom rozwoju społeczno-
gospodarczego

Czynniki przyrodnicze-

przykłady:



Warunki środowiska

naturalnego

wyznaczają granice

osadnictwa i w dużym

stopniu rzutują na

strukturę gospodarki –

rolę rolnictwa.



Tylko niektóre kraje

posiadają strategiczne

surowce naturalne.

31

Czynniki rzutujące na potencjał i
poziom rozwoju społeczno-
gospodarczego

Czynniki historyczne

W starożytności obszarami rozwiniętymi cywilizacyjnie i

gospodarczo były

kraje położone nad Morzem

Śródziemnym, wchodzące w skład Cesarstwa

Rzymskiego

oraz

Indie i Chiny

, zacofanymi zaś

Europa

Środkowa i Północna, Ameryka i Afryka.

W czasach nowożytnych w pierwszej połowie XIX w. za

największą należy uznać gospodarkę angielską (efekt

pierwszej rewolucji przemysłowej).

Dość późno, bo dopiero od drugiej połowy XX wieku, datuje

się początek industrializacji w

Japonii

i jej wzrostu

potencjału gospodarczego.

32

Czynniki rzutujące na potencjał i
poziom rozwoju społeczno-
gospodarczego

Czynniki polityczne

- przykłady



Proces transformacji w byłych państwach

socjalistycznych



Upadek kolonializmu



Izolacjonizm gospodarczy (np. Korea Płn.).



Zmiany w polityce wewnętrznej i zewnętrznej

państwa mogą w istotny sposób rzutować na

potencjał i poziom rozwoju społecznego-

gospodarczego kraju. Krajem, który w ostatnich

latach osiągnął bardzo duże korzyści

ekonomiczne z tego tytułu są Chiny.

33

Czynniki rzutujące na potencjał i
poziom rozwoju społeczno-
gospodarczego

Czynniki demograficzno-społeczne -

przykłady



liczba ludności,



wiek,



wykształcenie, uznawane wartości,



religia,



dominujący język.

34

Czynniki rzutujące na potencjał i
poziom rozwoju społeczno-
gospodarczego

postęp technologiczny

I rewolucja technologiczna - rozpoczęta w Anglii w

drugiej połowie XVIII w. pierwsza rewolucja

przemysłowa w przemyśle bawełnianym

(wynalezienie przędzarki, krosna i czółenka),

spowodowała wzrost zapotrzebowania na wyroby

hutnicze i energię, a Anglia w tym okresie była

krajem o największym potencjale gospodarczym.

współczesna rewolucja przemysłowa - odnosi się do

zmian strukturalnych w przemyśle,

zapoczątkowanych na przełomie lat 70. i 80. XX

wieku.