Aktualna sytuacja w
szkolnej edukacji
zdrowotnej w Polsce

W 1999r w wyniku reformy

programowej wprowadzono, obok
przedmiotów, ścieżki edukacyjne o
charakterze wychowawczo-
dydaktycznym w tym edukację
prozdrowotną. Ścieżka ta powinna
być realizowana od IV klasy szkoły
podstawowej, we wszystkich typach
szkół. Treści związane z edukacją
zdrowotną znajdują się w wielu
przedmiotach, a także innych
ścieżkach, w tym zwłaszcza
„Wychowania Do Życia W Rodzinie”.

Cele i treści edukacji

prozdrowotnej

Zapisy dotyczące celów edukacyjnych,

zadań szkoły, treści nauczania oraz
osiągnięć w podstawie programowej
byłe w latach 1999-2002 kilkakrotnie
modyfikowane i uzupełniane w
kolejnych rozporządzeniach. Wpłynęło
to na niejednorodność zapisu, brak
spójności, ciągłości i jednolitego
układu zaprojektowanego w podstawie
programowej z 1997r.

Cele edukacji
prozdrowotnej:

• Szkoła podstawowa (kl.IV-VI):

„kształtowanie umiejętności dbania
o swoje zdrowie”;

• Gimnazjum: „kształtowanie

zdrowego stylu życia i inspirowanie
harmonijnego rozwoju”;

• LO, Liceum profilowane i Technikum:

- „pogłębienie wiedzy o realizacji

zachowań prozdrowotnych w ochronie,
utrzymaniu i poprawie zdrowia jednostki i
zdrowia publicznego;

-rozwijanie umiejętności życiowych

sprzyjających rozwojowi fizycznemu,
psychicznemu, społecznemu i
duchowemu;

-kształtowanie aktywnej i odpowiedzialnej

postawy wobec zdrowia własnego i innych
ludzi;

-rozbudzanie potrzeby działania na rzecz

tworzenia zdrowego środowiska”;

• Zasadnicza szkoła zawodowa:

- „pogłębienie podstawowej wiedzy

o zdrowiu (szczególnie psychicznym
i społecznym), jego
uwarunkowaniach i zagrożeniach
oraz kształtowanie
odpowiedzialności za zdrowie
własne i innych ludzi;

-profilaktyka problemów młodzieży”.

Strategia i metody
działań szkoły

1. Włączenie zdrowia do programu

szkoły;

2. Powołanie szkolnego koordynatora

edukacji prozdrowotnej;

3. Opracowanie szkolnego programu

edukacji prozdrowotnej;

4. Współdziałanie z pielęgniarką

szkolną;

5. Pozyskiwanie pracowników

administracji, stołówki szkolnej i
obsługi;

6.Tworzenie w szkole środowiska

wspierającego edukację
prozdrowotną;

7. Współdziałanie z rodzicami;
8. Współdziałanie ze społecznością

lokalną;

9. Inwestowanie w rozwój osobisty,

społeczny i zawodowy nauczycieli.

Metody pracy

nauczyciela i uczniów:

• Postrzeganie ucznia jako

człowieka(„całości”) - jego zainteresowań,
emocjonalności, potrzeb, uzdolnień;

• Tworzenie pozytywnego, bezpiecznego

klimatu społecznego, w tym: nawiązanie
emocjonalnego kontaktu z uczniami,
tworzenie wspólnie reguł pracy,
stosowanie wzmocnień pozytywnych,
budujących poczucie własnej wartości,
respektowanie prawa do autentyczności;

• Stosowanie różnorodnych metod

aktywizujących i interaktywnych.

Osiągnięcia, bariery i
potrzeby

• Osiągnięcia:
-Wprowadzenie edukacji

prozdrowotnej jako ścieżki
edukacyjnej do podstawy
programowej mimo zastrzeżeń
dotyczących zapisu tej podstawy.

• Bariery utrudniające pracę

szkoły i skuteczność jej działań:

-brak w Polsce systemu kształcenia

przeddyplomowego i doskonalenia
nauczycieli w zakresie edukacji
zdrowotnej;

-niedostateczne wsparcie metodyczne

dla nauczycieli;

-zbyt małe zainteresowanie szkół

wyższych i ośrodków naukowych
wspieraniem rozwoju szkolnej
edukacji zdrowotnej.

• Potrzeby:
-konieczność usuwania

wymienionych barier;

-opracowanie zasad ewaluacji

efektów edukacji zdrowotnej oraz
sposobów oceniania pracy i
osiągnięć uczniów

Uczniowie powinni
wiedzieć i umieć zrobić:

1. będą rozumieć podstawowe zasady

promocji zdrowia i zapobiegania chorobom.

2. wykażą umiejętnośc uzyskiwania

wartościowych informacji o zdrowiu oraz
produktach i usługach sprzyjających
zdrowiu.

3. Wykażą umiejętności praktykowania

zachowań sprzyjających zdrowiu i
redukowania zachowań ryzykownych dla
zdrowia.

4. Wykażą umiejętności analizowania

wpływu na zdrowie kultury, mediów,
technologii i innych czynników.

5. Wykażą umiejętność wykorzystywania

interpersonalnego komunikowania dla
wspierania zdrowia.

6. Wykażą umiejętności stawiania sobie

celów i podejmowania decyzji
służących zdrowiu.

7. Wykażą umiejętność pełnienia roli

rzeczników w sprawach zdrowia
własnego, rodziny i społeczności.

Nowe rozwiązania w
szkolnej edukacji
zdrowotnej w niektórych
krajach Europy

Koncepcje i praktyka szkolnej edukacji

zdrowotnej w różnych krajach są
zróżnicowane i zależne od
uwarunkowań kulturowych, systemów
szkolnych, a także doceniania roli i
potrzeby tej edukacji przez twórców
polityki edukacyjnej i zdrowotnej. Do
początku lat 90.XX w. Dominującą
koncepcją w krajach europejskich było
zintegrowanie treści edukacji
zdrowotnej z różnymi przedmiotami. W
ostatniej dekadzie, w wielu krajach,
intensywnie poszukuje się nowych
rozwiązań.

Demokratyczna i środowiskowa
edukacja zdrowotna w Danii

Koncepcja ta jest rozwijana przez duńskich

pedagogów pod kierunkiem Bjarne B.
Jensena od początku lat 90.XX w., w
kontekście szkoły promującej zdrowie.
Początkowo określano ją jako
„środowiskową edukację zdrowotną”
zakładając, że edukacja zdrowotna i
ekologiczna powinny być ze sobą ściśle
powiązane. Punktem wyjścia była zmiana
paradygmatu z tradycyjnego,
moralistycznego na nowy, demokratyczny.

Głównymi cechami demokratycznej

edukacji zdrowotnej jest holistyczne
ujęcie zdrowia i środowiska, orientacja
na działanie oraz aktywne uczestnictwo
uczniów.

ZDROWIE

•alkohol

•dieta

•aktywność
fizyczna

•aktywność w
czasie wolnym

•zachowania
seksualne

•zanieczyszczenia

•ekonomia

•kultura

•mieszkania

•środowisko

•miejsce pracy

•dostępność

•zbiorowe

•indywidualne

DZIAŁANIA

2

3

4

5

6

STYL ŻYCIA

WARUNKI ŻYCIA

fizyczne psychologiczne

1

Koncepcja działania zakłada, że jest ono

ukierunkowane na rozwiązanie
problemu, a decyzję, jaki ma być to
problem, podejmuje dana osoba.
Działanie ma doprowadzić do zmiany,
która może dotyczyć własnego stylu
życia, szkoły, społeczności lokalnej
itd. Podejście to jest spójne z
koncepcją upodmiotowienia w
promocji zdrowia. Głównym celem
edukacji zdrowotnej jest rozwijanie
kompetencji do działania, na które
składają się następujące elementy:

• Wgląd w siebie i wiedza

obejmująca 4 obszary:

1. Skutki antyzdrowotnego stylu

życia, niekorzystnego środowiska
fizycznego i społecznego;

2. Przyczyny chorób;
3. Sposoby kontrolowania własnego

życia i uczestnictwa w zmianie
warunków życia w społeczności;

4. Sposoby kreowania wizji siebie i

najbliższego otoczenia;

• Zaangażowanie, chęć działania;
• wizja siebie i „świata”

(perspektywa społeczna)

• doświadczanie w konkretnym

działaniu w procesie uczenia się.

Rzeczywiste uczestnictwo
uczniów

Operacjonalizując koncepcję

uczestnictwa uczniów wyróżniono 5
możliwości, wśród których 2
ostatnie nie oznaczają
rzeczywistego uczestnictwa:

-sugestie uczniów, wspólny dialog

(uczniowie i nauczyciel), wspólne
decyzje

-sugestie uczniów, dialog między

uczniami, decyzje uczniów

-sugestie nauczyciela, wspólny

dialog, wspólne decyzje

-sugestie nauczyciela, nie ma

dialogu, uczniowie akceptują lub
odrzucają

-gotowe decyzje (nauczyciela,

przepisy), nie ma dialogu,
uczniowie otrzymują informację

Model IVAC-etapy

• Badanie danego problemu.
• Tworzenie wizji
• Działanie i zmiana

Edukacja społeczna, osobista
i zdrowotna w szkołach w
Irlandii

Celem programu „edukacji społecznej,
osobistej i zdrowotnej” jest:
• umożliwianie uczniom rozwijania

umiejętności osobistych i społecznych w
tym odpowiedzialnego podejmowania
decyzji;

• wspieranie ich poczucia własnej wartości i

wiary w siebie;

• stwarzanie warunków do refleksji i dyskusji;
• wspieranie zdrowia i samopoczucia

fizycznego, psychicznego i emocjonalnego.

W szkołach podstawowych program

wdrożono w 1999r. Na jego
realizację przeznaczonych jest 30
minut w tygodniu, poza treściami
realizowanymi w poszczególnych
przedmiotach. Treści programu
obejmują 3 obszary: „Ja”, „Ja i
Inni”, „Ja i szersza Społeczność”.

W II etapie kształcenia w 3-letniej

szkole (odpowiednik gimnazjum)
realizację programu rozpoczęto w
2000r. Zajęcia w wymiarze 1 lekcji
w tygodniu są prowadzone w każdej
klasie w czasie dogodnym dla
uczniów i szkoły. Są one wspierane
przez nauczycieli innych
przedmiotów. W planowaniu zajęć
uwzględnia się potrzeby uczniów,
możliwości nauczycieli i inne
zasoby oraz cały program
dydaktyczno-wychowawczy szkoły.

Planuje się także sposób oceniania

osiągnięć uczniów oraz, jak
informowani będą rodzice o
postępach i osiągnięciach ich dzieci.

Program obejmuje 10 modułów:

przynależność i integracja,
kierowanie sobą, komunikowanie się,
zdrowie fizyczne, przyjaźń, relacje z
innymi i seksualność, wpływy i
decyzje, używanie substancji
psychoaktywnych.

W ostatnim etapie kształcenia(wiek uczniów

16-18 lat) program edukacji społecznej,
osobistej i zdrowotnej jest w końcowej fazie
opracowywania. Jest on związany z
programem realizowanym we
wcześniejszych etapach edukacji.
Przewiduje się że będzie realizowany w
czasie 2 lekcji w tygodniu, a jego treści
będą obejmować 5 obszarów
tematycznych:

zdrowie psychiczne, zagadnienia związane

z płcią, w kontekście kulturowym i
społecznym, używanie substancji
psycoaktywnych, relacje i seksualność,
aktywność fizyczna i żywienie.

„Zdrowie”-nowy przedmiot
szkolny w Finlandii

W Finlandii w 2001r dokonano zmian w

prawie oświatowym, wprowadzając
odrębny przedmiot szkolny o nazwie
„zdrowie”. Jego wprowadzenie
uzasadniały następujące argumenty:

-uczenie się o zdrowiu, w celu osiągnięcia

alfabetyzacji zdrowotnej, jest
podstawowym prawem każdego dziecka;

-alfabetyzacja zdrowotna i umiejętności

niezbędne do troski o zdrowie są
zasobem dla społeczeństwa;

-realizacja zadań rozwojowych w dzieciństwie

i młodości wymaga wsparcia przez
edukację zdrowotną;

-w populacji dzieci i młodzieży występuje

wiele problemów zdrowotnych, edukacja
zdrowotna powinna być ukierunkowana na
nowe zagrożenia dla zdrowia; działania
profilaktyczne w dzieciństwie chronią lub
opóźniają rozwój wielu chorób w wieku
dorosłym;

-troskę o zdrowie należy traktować jako

wyzwanie dla młodych ludzi;

-koszty edukacji zdrowotnej są

niewspółmiernie niższe niż leczenie chorób.

• wzrastanie i rozwój
• zdrowie w codziennych wyborach
• zasoby dla zdrowia i umiejętności

radzenia sobie

• zdrowie, społeczeństwo i kultura.

Treści przedmiotu „zdrowie” w

klasach VII-IX

(odpowiednik gimnazjum):