Bank centralny

Narodowy Banki Polski

Bank centralny

Safety net – sieć bezpieczeństwa finansowego – próba

instytucjonalnego powiązania organizacji, które mają wpływ na
bezpieczeństwo systemu bankowego.

Instytucjami wchodzącymi w skład safety net są:

– bank centralny,
– nadzór bankowy,
– gwarancja depozytów.

Znaczenie safety net wynika z:

– trudności dla systemu bankowego w wypadku bankructwa

banku,

– ponoszonych wysokich kosztów społecznych.

Doktryna TBTF – too big to fail

dr M. Lipowicz,

Bankowość,

semestr zimowy 2010/2011

Bank centralny

Bankiem centralnym jest Narodowy Banki Polski, określony według

Konstytucji RP w § 227 - NBP jest „centralnym bankiem państwa,
przysługuje mu wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i
realizowania polityki pieniężnej. Narodowy Bank Polski odpowiada za
wartość polskiego pieniądza”.

Ewolucja polskiej bankowości centralnej:
1. Etap I – lata 1828-1886; działalność Banku Polskiego – banku emisyjnego,

banku państwa, banku prowadzącego operacje depozytowo – kredytowe,

2. Etap II – lata 1918-1924; działalność Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej,

odgrywała rolę jak Bank Polski, funkcja kredytowa doprowadziła do
hiperinflacji i kryzysu finansów państwa,

3. Etap III przypada na lata 1924-1946; działalność Banku Polskiego SA,
4. W 1945 roku rozpoczął się etap IV utworzeniem NBP; w 1988 z jego struktur

wyodrębniono PKO,

5. Od 1989 roku trwa etap V; wyodrębniono ze struktur regionalnych 9

banków.

dr M. Lipowicz,

Bankowość

, semestr zimowy 2010/2011

Bank centralny

Narodowy Bank Polski wypełnia zadania określone w Konstytucji RP,

ustawie o Narodowym Banku Polskim i ustawie Prawo bankowe.
Wymienione akty prawne gwarantują niezależność NBP od innych
organów państwa.

NBP pełni trzy podstawowe funkcje:

– banku emisyjnego,
– banku banków,
– centralnego banku państwa.

Organami Narodowego Banku Polskiego są: prezes NBP, Rada

Polityki Pieniężnej oraz zarząd NBP.

dr M. Lipowicz,

Bankowość,

semestr zimowy 2010/2011

Bank centralny

Podstawowym zadaniem NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu

cen. Zgodnie z opracowaną przez Radę Polityki Pieniężnej Strategią
Polityki Pieniężnej po 2003 roku, celem NBP jest ustabilizowanie
inflacji na poziomie 2,5 proc. z dopuszczalnym przedziałem wahań
+/- 1 punkt procentowy.

Do głównych obszarów działalności NBP należą:

• prowadzenie polityki pieniężnej,
• działalność emisyjna,
• rozwój systemu płatniczego,
• zarządzanie rezerwami dewizowymi Polski,
• obsługa Skarbu Państwa,
• działalność edukacyjna i informacyjna.

dr M. Lipowicz,

Bankowość

, semestr zimowy 2010/2011

Bank centralny

• NBP odpowiada za stabilność narodowego pieniądza,

obowiązek konstytucyjny, opracowuje i realizuje strategię polityki
pieniężnej oraz – uchwalane corocznie – założenia polityki
pieniężnej.

• Poprzez zarządzanie rezerwami dewizowymi zapewnia

odpowiedni poziom bezpieczeństwa finansowego państwa. Dzięki
emisji znaków pieniężnych zabezpiecza płynność obrotu
gotówkowego.

• Ważnym celem NBP jest dbałość o stabilność systemu

finansowego. W ramach pełnionych funkcji nadzorczych
i regulacyjnych NBP dba o płynność, sprawność
i bezpieczeństwo systemu płatniczego. Przyczynia się również
do rozwoju bezpiecznej infrastruktury rynku finansowego.

dr M. Lipowicz,

Bankowość

, semestr zimowy 2010/2011

Bank centralny

• NBP podejmuje działania służące upowszechnianiu wiedzy

ekonomicznej, m.in. dzięki udostępnianiu informacji na stronie
internetowej www.nbp.pl oraz poprzez działalność Portalu Edukacji
Ekonomicznej.

• Duży wpływ na działalność NBP miały w ostatnich latach i mają

nadal procesy integracji europejskiej oraz członkostwo
w Unii Europejskiej, a w szczególności przygotowanie Polski
do uczestnictwa w strefie euro.

• W celu właściwego przygotowania się do przyjęcia euro NBP będzie

dążył do spełnienia wymagań nałożonych na banki centralne
państw, które już wprowadziły wspólną walutę. NBP będzie się
starał uzyskać pozycję znaczącego ośrodka naukowego w zakresie
badań ekonomicznych w kraju oraz w ramach Europejskiego
Systemu Banków Centralnych.

dr M. Lipowicz,

Bankowość

, semestr zimowy 2010/2011

Bank centralny

Bank centralny NBP a system finansowy

• NBP jest współodpowiedzialny za stabilność i rozwój systemu

finansowego. Prezes NBP jest jednym z trzech – obok ministra
finansów i przewodniczącego Komisji Nadzoru Finansowego – członków Komitetu
Stabilności Finansowej.

• NBP aktywnie uczestniczy w budowie sieci bezpieczeństwa finansowego

w Polsce oraz w wypracowywaniu przez Komitet Stabilności Finansowej zasad
współdziałania poszczególnych organów państwa w przypadku zaistnienia
sytuacji kryzysowych.

• Z punktu widzenia NBP szczególnie ważne jest bezpieczeństwo finansowe

banków, gdyż NBP pełni wobec nich funkcję pożyczkodawcy ostatniej szansy.
Stabilność systemu bankowego jest również warunkiem sprawnego
funkcjonowania systemów rozliczeń pieniężnych.

• Dlatego NBP monitoruje i analizuje sytuację systemu finansowego

w Polsce. Wyniki analiz przedstawiane są w cyklicznie publikowanych raportach.

dr M. Lipowicz,

Bankowość

, semestr zimowy 2010/2011

Bank centralny

Bank centralny NBP a system płatniczy

• NBP zapewnia sprawne działanie systemu płatniczego,

umożliwiającego szybki bezpieczny przepływ pieniędzy zarówno

pomiędzy ludźmi jak i podmiotami gospodarczymi.

• Zadania NBP w zakresie systemu płatniczego polegają m.in. na:

• organizowaniu i prowadzeniu podstawowych rozliczeń pieniężnych,
• nadzorze nad innymi systemami rozliczeń,
• działaniach regulacyjnych.

• NBP prowadzi systemy płatności o nazwie SORBNET i SORBNET-EURO,

obsługujące rachunki bieżące banków odpowiednio w złotych i euro. Opracowuje

przepisy dotyczące rozliczeń pieniężnych, wydaje zezwolenia na uruchamianie

nowych systemów płatności, ocenia ich pracę, a w przypadku stwierdzenia

nieprawidłowości wydaje zalecenia ich usunięcia. Organizuje i nadzoruje także

systemy rozrachunku papierów wartościowych. Przedstawia cykliczne raporty

o funkcjonowaniu polskiego systemu płatniczego i rozwoju obrotu

bezgotówkowego. NBP przystąpił do nowoczesnego, paneuropejskiego systemu

rozliczeń TARGET2.

dr M. Lipowicz,

Bankowość

, semestr zimowy 2010/2011

Bank centralny

Niezależność banku centralnego

1. Instytucjonalna – określona przez usytuowanie banku centralnego w

systemie organów państwa, relacje z innymi organami państwa. Dąży do
zapewnienia realizacji założeń polityki pieniężnej.

2. Funkcjonalna – określa uprawnienia banku centralnego do samodzielnego

kształtowania polityki pieniężnej i jej realizacji oraz pozostałych funkcji
statutowych, wymaga dysponowania skutecznymi narzędziami
administracyjnymi i ekonomicznymi. Powiązana z podstawowym celem –
utrzymanie stabilności cen (oznacza niezależność w tym zakresie od sejmu,
rządu, prezydenta).

3. Personalna – określa ją tryb powoływania i odwoływania władz banku

centralnego (kadencyjność, nieusuwalność w czasie kadencji) i długość
kadencji.

4. Finansowa – określają ją zasady tworzenia i podziału funduszy banku

centralnego wykluczające wywieranie nacisku finansowego przez rząd lub
parlament na decyzje banku.

dr M. Lipowicz,

Bankowość

, semestr zimowy 2010/2011

Bank centralny

Do głównych obszarów działalności NBP należą:

1. prowadzenie polityki pieniężnej,
2. działalność emisyjna,
3. rozwój systemu płatniczego,
4. zarządzanie rezerwami dewizowymi Polski,
5. obsługa Skarbu Państwa,
6. działalność edukacyjna i informacyjna.

dr M. Lipowicz,

Bankowość

, semestr zimowy 2010/2011

Bank centralny

NBP realizuje założenia polityki pieniężnej stanowione przez Radę

Polityki Pieniężnej. Podstawowym zadaniem polityki pieniężnej jest
utrzymywanie stabilnego poziomu cen.

NBP wpływa na poziom inflacji przede wszystkim poprzez określanie

wysokości oficjalnych stóp procentowych, które wyznaczają
rentowności instrumentów polityki pieniężnej. W celu kształtowania
krótkoterminowych stóp procentowych na rynku pieniężnym NBP
wykorzystuje nowoczesne instrumenty polityki pieniężnej, w tym:

• operacje otwartego rynku.
• operacje depozytowo-kredytowe.
• rezerwę obowiązkową.

Operując wymienionymi instrumentami, NBP dąży do kształtowania

takiego poziomu stóp procentowych w gospodarce, który
maksymalizuje prawdopodobieństwo osiągnięcia celu inflacyjnego.

dr M. Lipowicz,

Bankowość

, semestr zimowy 2010/2011

Bank centralny

Operacje otwartego rynku:

1. Operacje otwartego rynku to transakcje dokonywane z inicjatywy banku

centralnego z bankami komercyjnymi. Obejmują one warunkową
i bezwarunkową sprzedaż lub kupno papierów wartościowych lub dewiz,
a także emisje własnych papierów dłużnych banku centralnego.

2. Operacje otwartego rynku równoważą popyt i podaż środków

utrzymywanych przez banki komercyjne w banku centralnym. Dzięki
temu bank centralny wpływa na poziom krótkoterminowych stóp
procentowych na rynku międzybankowym.

3. Obecnie operacje otwartego rynku przeprowadzane przez Narodowy Bank

Polski polegają na emisji własnych papierów dłużnych (7-dniowych bonów
pieniężnych), których minimalna rentowność jest równa stopie referencyjnej
wyznaczonej przez Radę Polityki Pieniężnej.

dr M. Lipowicz,

Bankowość

, semestr zimowy 2010/2011

Bank centralny

Operacje depozytowo – kredytowe:
1. W przypadku prowadzenia przez NBP podstawowych operacji otwartego rynku z 7-

dniowym terminem zapadalności może dochodzić do znacznych wahań najkrótszych,

zwłaszcza jednodniowych, stóp rynku międzybankowego. Łagodzeniu tych wahań

służą operacje kredytowo-depozytowe, prowadzone z bankami komercyjnymi z ich

inicjatywy: kredyt lombardowy oraz lokaty terminowe banków w NBP (depozyt

na koniec dnia). Operacje kredytowo-depozytowe NBP wpływają na wysokość stóp

procentowych na rynku pieniężnym, których górną granicę stanowi oprocentowanie

kredytu lombardowego, a dolną – oprocentowanie depozytu w NBP.

2. NBP udziela bankom kredytu lombardowego pod zastaw skarbowych papierów

wartościowych, umożliwia on bankom pokrywanie krótkookresowych niedoborów

płynności. Udzielany jest na następujących zasadach:

–

zastawem są skarbowe papiery wartościowe, a wysokość kredytu nie może

przekroczyć 80 proc. ich wartości nominalnej,

–

termin spłaty kredytu przypada w następnym dniu operacyjnym po dniu jego

udzielenia,

–

warunkiem udzielenia kredytu jest uprzednia spłata wcześniej zaciągniętego

kredytu.

3. NBP oferuje też bankom możliwość składania krótkookresowego (jednodniowego)

depozytu w banku centralnym. Lokaty przyjmowane są do końca dnia operacyjnego,

a zwrot kwoty depozytu wraz z należnymi odsetkami następuje w kolejnym dniu

operacyjnym. Lokaty są oprocentowane według stopy zmiennej ustalanej przez Radę

Polityki Pieniężnej (stopy depozytowej).

4. Lokaty terminowe w NBP pozwalają bankom komercyjnym na zagospodarowanie

nadwyżek płynnych środków. W efekcie przeciwdziałają spadkowi krótkookresowych

stóp na rynku międzybankowym poniżej stopy depozytowej.

dr M. Lipowicz,

Bankowość

, semestr zimowy 2010/2011

Bank centralny

Rezerwa obowiązkowa:

1. Bank centralny nakłada na banki obowiązek utrzymywania rezerwy obowiązkowej.

Rezerwa ma na celu łagodzenie wpływu bieżących zmian płynności sektora
bankowego na stopy procentowe na rynku międzybankowym. Służy również
ograniczaniu nadpłynności banków.

2. Rezerwą obowiązkową jest wyrażona w złotych część środków pieniężnych

zgromadzonych na rachunkach bankowych i uzyskanych ze sprzedaży papierów
wartościowych oraz innych środków przyjętych przez banki, podlegających
zwrotowi, z wyjątkiem środków przyjętych od innego banku krajowego, a także
pozyskanych z zagranicy na co najmniej 2 lata. Rezerwa obowiązkowa
utrzymywana jest na rachunkach w NBP.

3. Wysokość stopy rezerwy obowiązkowej ustala Rada Polityki Pieniężnej.

Od 30 czerwca 2009 r. stopa rezerwy obowiązkowej wynosi 3,0 proc.
dla wszystkich rodzajów depozytów, z wyjątkiem środków uzyskanych z tytułu
sprzedaży papierów wartościowych z udzielonym przyrzeczeniem odkupu,
dla których stopa rezerwy obowiązkowej wynosi 0 proc. Od 30 września 2003 r.
wszystkie banki pomniejszają naliczoną rezerwę obowiązkową o równowartość
500 tys. euro. Środki rezerwy obowiązkowej od 1 maja 2004 r. są oprocentowane.

dr M. Lipowicz,

Bankowość

, semestr zimowy 2010/2011

Bank centralny

Działalność emisyjna
NBP ma wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych Rzeczypospolitej Polskiej.

Oznacza to, że jest jedyną instytucją uprawnioną do wprowadzania do obiegu
pieniężnego złotych i groszy jako prawnych środków płatniczych na obszarze
Polski.

Znakami pieniężnymi emitowanymi przez NBP są banknoty i monety. Monety

emitowane są w dwóch grupach. Pierwszą tworzą monety powszechnego obiegu,
a drugą monety kolekcjonerskie o niskich nakładach.

Wprowadzenie i wycofanie znaku pieniężnego odbywa się na podstawie zarządzenia

prezesa NBP ogłaszanego w Monitorze Polskim.

NBP o ustala też zasady wymiany zużytych i uszkodzonych znaków pieniężnych

oraz zatrzymywania fałszywych znaków pieniężnych. Znaki zużyte lub uszkodzone
tracą moc prawnego środka płatniczego i podlegają wymianie. Fałszywe znaki
pieniężne są natomiast zatrzymywane bez prawa zwrotu ich równowartości.

W przyszłości, po przyjęciu euro jako prawnego środka płatniczego emitentem

banknotów będzie Europejski Bank Centralny, natomiast NBP pozostanie
emitentem monet.

dr M. Lipowicz,

Bankowość

, semestr zimowy 2010/2011

Bank centralny

Rozwój systemu płatniczego

Zarządzanie rezerwami dewizowymi Polski

Rezerwy dewizowe gwarantują pełną wymienialność złotego, pozwalają na

dokonywanie płatności wynikających z międzynarodowych zobowiązań państwa i

wzmacniają wiarygodność finansową kraju. Rezerwy są utrzymywane w walutach

obcych oraz w złocie.

W inwestowaniu rezerw na międzynarodowych rynkach finansowych NBP kieruje się:

– bezpieczeństwem inwestowanych środków,
– płynnością rezerw,
– dochodowością rezerw przy respektowaniu dopuszczalnego stopnia ryzyka.

NBP inwestuje rezerwy dewizowe przede wszystkim w rządowe papiery wartościowe,

papiery agencyjne i instytucji międzynarodowych oraz dokonuje lokat w bankach,

mając na uwadze wysoką wiarygodność kredytową emitentów i kontrahentów.

Dobór inwestycji zapewnia dostępność środków dewizowych zgodnie z ich

przewidywanym wykorzystaniem oraz możliwością wystąpienia sytuacji

nadzwyczajnych.

 

dr M. Lipowicz,

Bankowość

, semestr zimowy 2010/2011

Bank centralny

Obsługa Skarbu Państwa

W ramach obsługi Skarbu Państwa, Narodowy Bank Polski prowadzi obsługę

bankową budżetu państwa w zakresie określonym w ustawie o finansach
publicznych. NBP prowadzi, m.in. centralny rachunek bieżący budżetu
państwa oraz rachunki bieżące i pomocnicze państwowych jednostek
budżetowych i państwowych funduszy celowych. Ponadto, NBP prowadzi, za
zgodą prezesa NBP, rachunki innych osób prawnych na podstawie art. 51
ust. 1 pkt 4 ustawy o Narodowym Banku Polskim, a także rachunki innych
podmiotów posiadających ustawowe upoważnienie do otwierania rachunków
w NBP.

Od momentu przystąpienia do Unii Europejskiej NBP prowadzi rachunki

bankowe przeznaczone do obsługi środków finansowych przekazywanych z
funduszy unijnych oraz środków Unii z tytułu składki członkowskiej Polski.

Narodowy Bank Polski prowadzi rachunki w złotych i w walutach obcych. W

sumie NBP obsługuje obecnie około 3 750 posiadaczy rachunków, dla
których prowadzi około 16 290 rachunków, w tym 774 rachunki związane z
redystrybucją środków pochodzących z Unii Europejskiej.

dr M. Lipowicz,

Bankowość

, semestr zimowy 2010/2011

Bank centralny

Działalność edukacyjna i informacyjna

Ważnym elementem misji NBP – jako instytucji wspierającej rozwój gospodarczy Polski

– jest podejmowanie działań służących upowszechnieniu edukacji ekonomicznej,
zrozumieniu zasad funkcjonowania gospodarki rynkowej i promocji
przedsiębiorczości.

Program Edukacji Ekonomicznej NBP został stworzony, by wspierać i promować

rozmaite inicjatywy z zakresu edukacji ekonomicznej, realizowane m.in. przez
szkoły, uniwersytety, biblioteki, organizacje pozarządowe, media i instytucje
szkoleniowe. Głównymi adresatami działań edukacyjnych NBP są ludzie młodzi –
uczniowie szkół ponadpodstawowych oraz studenci, a także ci, którzy z racji
wykonywanego zawodu sami przekazują wiedzę: nauczyciele, dziennikarze i
pracownicy organizacji pozarządowych.

Przy realizacji projektów edukacyjnych NBP współpracuje z wieloma instytucjami i

organizacjami, m.in. z Centralnym Ośrodkiem Doskonalenia Nauczycieli, Biblioteką
Narodową, Fundacją Młodzieżowej Przedsiębiorczości, Fundacją Edukacyjną
Przedsiębiorczości, Centrum Edukacji Obywatelskiej, agencją Reuters Polska i
Stowarzyszeniem Dziennikarzy Polskich.

dr M. Lipowicz,

Bankowość

, semestr zimowy 2010/2011

Bank centralny

dr M. Lipowicz,

Bankowość

, semestr zimowy 2010/2011

Bank centralny

Organy Narodowego Banku Polskiego:

• prezes NBP,
• Rada Polityki Pieniężnej,
• zarząd NBP.

Prezes NBP jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta

Rzeczypospolitej Polskiej, na 6-letnią kadencję. Jest on
przewodniczącym Rady Polityki Pieniężnej i zarządu NBP.

W skład Rady Polityki Pieniężnej wchodzi prezes NBP jako

przewodniczący i dziewięciu członków, powoływanych po trzech
przez Prezydenta, Sejm i Senat.

dr M. Lipowicz,

Bankowość

, semestr zimowy 2010/2011

Bank centralny

Zadaniem Rady Polityki Pieniężnej jest coroczne ustalanie

założeń polityki pieniężnej oraz podstawowych zasad jej
realizacji. Rada ustala wysokość podstawowych stóp
procentowych, określa zasady operacji otwartego rynku oraz ustala
zasady i tryb naliczania i utrzymywania rezerwy obowiązkowej.
Zatwierdza plan finansowy banku centralnego oraz sprawozdanie
z działalności NBP.

dr M. Lipowicz,

Bankowość

, semestr zimowy 2010/2011

Bank centralny

Zarząd Narodowego Banku Polskiego kieruje jego działalnością.

Podstawowym zadaniem zarządu NBP jest realizacja uchwał Rady

Polityki Pieniężnej, uchwalanie i realizowanie planu działalności NBP

oraz wykonywanie zatwierdzonego przez Radę planu finansowego, a także

realizacja zadań z zakresu polityki kursowej i systemu płatniczego.

Do zakresu działania Zarządu NBP należą w szczególności:

• podejmowanie uchwał w sprawie udzielania bankom upoważnień do wykonywania

czynności obrotu dewizowego,

• realizowanie zadań z zakresu polityki kursowej,

• okresowa ocena obiegu pieniężnego i rozliczeń pieniężnych oraz obrotu dewizowego,

• nadzorowanie operacji otwartego rynku,

• ocena funkcjonowania systemu bankowego,

• uchwalanie planu działalności i planu finansowego NBP,

• uchwalanie prowizji i opłat bankowych stosowanych przez NBP oraz ustalanie ich

wysokości,

• określanie zasad gospodarowania funduszami , określanie zasad organizacji i podziału

zadań NBP,

• określanie zasad polityki kadrowej i płacowej, uchwalanie rocznego sprawozdania z

działalności,

• sporządzanie bilansu NBP oraz rachunku zysków i strat,

• opracowywanie bilansów obrotów płatniczych państwa z zagranicą,

• przygotowywanie i rozpatrywanie projektów uchwał i innych materiałów kierowanych

do Rady Polityki Pieniężnej.

dr M. Lipowicz,

Bankowość

, semestr zimowy 2010/2011

Bank centralny

NBP z dniem uzyskania przez Polskę członkowstwa w Unii Europejskiej stał się

częścią Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC).

Rozpoczął ścisłą współpracę z Europejskim Bankiem Centralnym oraz

pozostałymi bankami centralnymi krajów Unii Europejskiej.

Europejski System Banków Centralnych obejmuje Europejski Bank Centralny

EBC
– jako główną jednostkę organizacyjną oraz narodowe banki centralne
wszystkich państwa członkowskich UE.

Eurosystem funkcjonuje w ramach ESBC – obejmuje EBC oraz narodowe banki

centralne państw, które przystąpiły do Unii Gospodarczej i Walutowej czyli
do strefy euro.

ESBC charakteryzuje się swoimi zadaniami oraz posiada własne organy –

Radę Prezesów, Zarząd EBC, Radę Ogólną EBC.

dr M. Lipowicz,

Bankowość,

semestr zimowy 2010/2011

Bank centralny

• NBP

dr M. Lipowicz,

Bankowość

, semestr zimowy 2010/2011