Polityka gospodarcza

Wykład 13:

Sytuacja gospodarcza i

polityka ekonomiczna w

latach 1999-2008

Sytuacja gospodarcza i polityka

makroekonomiczna w latach 1999-

2008

• Narastanie nierównowagi w latach 1998-1999

(rosnący deficyt płatniczy, wysoka inflacja, deficyt

finansów publicznych, nadmierna aprecjacja kursu);

• Pojawienie się ryzyka kryzysu walutowego i

finansowego w 2000 roku;

• Zaostrzenie polityki pieniężnej w latach 2000-2001 i

radykalne „schłodzenie” gospodarki;

• Przywrócenie równowagi w 2002 r i powrót na

ścieżkę zrównoważonego wzrostu w latach 2003-

2004;

• Okres szybkiego wzrostu po wejściu do UE;

• Słabości polityki gospodarczej: nieoptymalny policy-

mix, brak reformy finansów publicznych, wolne

tempo reform strukturalnych.

Popyt krajowy i PKB, 1995-20079, zmiany roczne w %

Nadwyżka tempa wzrostu popytu krajowego nad tempem

wzrostu PKB

1995-2007 (w % PKB)

Saldo bilansu obrotów bieżących, 1995-2008 (%

PKB)

Sytuacja w bilansie

płatniczym

• Napływ kapitału (ZIB, prywatyzacja);
• Rosnące ujemne saldo handlowe;
• Rola kapitału portfelowego

(instrumenty dłużne, akcje);

• Reakcja kursu walutowego

(deprecjacja);

Zmiany eksportu i importu w latach 1993-2006, (%, ceny

stałe)

Napływ kapitału zagranicznego do Polski, 1997-2007,

(dane kwartalne, mln USD, netto)

Saldo obrotów bieżących i napływ FDI, 1997-2007 (mln USD)

Mechanizm kryzysu walutowego

• Napływ kapitału zagranicznego w postaci ZIB i

inwestycji portfelowych powoduje umacnianie kursu

waluty krajowej i/lub wzrost inflacji (aprecjacja realna);

• Spada konkurencyjność eksportu, rośnie import i rośnie

deficyt obrotów bieżących;

• Zwiększają się czynniki ryzyka inwestycyjnego (sektor

eksportowy się kurczy, napływ kapitału może się

zatrzymać, kurs walutowy się umacnia, co zwiększa

prawdopodobieństwo osłabienia);

• Gdy deficyt bieżący przekroczy „poziom alarmowy” (ok.

5-8% PKB), najbardziej ostrożni inwestorzy wycofują się

z rynku; to wpływa na spadek kursu i uprawdopodobnia

przewidywane dalsze osłabienie;

• Wycofują się kolejni inwestorzy, spadają ceny SPW,

rosną rentowności i długoterminowe stopy procentowe,

kurs waluty krajowej obniża się jeszcze bardziej;

Mechanizm kryzysu walutowego

(cd)

• Pojawia się panika, wycofują się pozostali inwestorzy (herd

behavior), następuje masowa wyprzedaż walorów krajowych,

kurs waluty krajowej gwałtownie spada;

• Bank centralny interweniuje w obronie kursu, sprzedając

waluty obce z rezerw i podnosząc stopy procentowe;

• Jeśli rynek oceni, że interwencja BC będzie nieskuteczna

(niska wiarygodność BC, niski poziom rezerw, zbyt duża

nierównowaga), następuje atak spekulacyjny na walutą

krajową;

• Mechanizm ataku: „spekulanci” zaciągają pożyczki w walucie

krajowej i wykupują waluty obce; BC usiłuje temu zapobiec

interweniując na rynku walutowym i podnosząc drastycznie

stopy procentowe do 400-600% (Szwecja 1994), a nawet do

4000% (Turcja 2001);

• Jednak żaden BC nie wygra z rynkiem – po wyprzedaniu 1/3 –

2/3 rezerw walutowych, BC poddaje się i kurs waluty krajowej

ulega załamaniu.

• Głęboka deprecjacja powoduje niewypłacalność

kredytobiorców i wywołuje kryzys w sektorze bankowym;

• Rozwija się kryzys finansowy, spada produkcja, gospodarka

wchodzi w recesję na okres 2-3 lat.

Przykłady kryzysów

walutowych

• Wlk. Brytania 1992 („atak Sorosa” - dewaluacja

20%);

• Szwecja 1994 (dewaluacja 20%);
• Meksyk 1994 („tequila crisis” - dewaluacja 75%);
• Węgry 1995 (dewaluacja 25%);
• Czechy 1997 (dewaluacja 20%);
• Kryzysy azjatyckie 1997 (Korea Płd, Indonezja,

Filipiny, Tajlandia – dewaluacja 30-80%);

• Rosja 1998 (dewaluacja 400%);
• Brazylia 1999 (dewaluacja 25%);
• Argentyna 2001 (dewaluacja ok. 100%);
• Turcja 2001 (dewaluacja 40%);

Główne przyczyny kryzysów

walutowych

• Zły stan finansów publicznych (duży deficyt i

dług) i nadmierny popyt sektora rządowego;

• Nadmierna ekspansja kredytu krajowego,

brak nadzoru nad sektorem bankowym i

nadmierny popyt sektora prywatnego (np.

nieruchomości);

• Sztywny i „nadwartościowy” kurs walutowy i

nadmierny popyt na import;

• Efekt „zarażenia” (contagion effect);
• Kryzysy I generacji (lata 1980-te) i II

generacji (lata 1990-te).

Jak zapobiec kryzysowi

walutowemu?

Przypadek Polski w 2000 roku

Poprzez ograniczenie wydatków finalnych i

dostosowanie ich do możliwości finansowania

Podstawowa tożsamość makroekonomiczna:

S + CA = I + D

czyli

Oszczędności krajowe + deficyt bieżący =

= Inwestycje + deficyt budżetowy

Dane dla Polski 2000r:

19% + 8% = 24% + 3%

Opcje polityki dla Polski w

2000r

• Wzrost oszczędności krajowych S w krótkim

okresie jest niemożliwy;

• Ograniczenie inwestycji I poprzez wzrost stóp

procentowych (skutki: spadek produkcji i

zatrudnienia, recesja);

• Ograniczenie deficytu budżetowego D - decyzja

polityczna (skutki: ograniczenie popytu bez

spadku produkcji i zatrudnienia);

• Dodatkowo, bardzo niekorzystna sytuacja w

otoczeniu zewnętrznym: załamanie rynku ICT i

kryzys na giełdach światowych (NASDAQ) w IV/00

wyhamował wzrost gospodarczy w USA i w

Europie, jednocześnie zaczęły drożeć paliwa i

surowce, co przyspieszyło inflację w Polsce.

Deficyt sektora finansów publicznych w latach, 1999-2009, (%

PKB)

Stopa podstawowa (referencyjna) NBP, 1998-2009 (%)

Reakcja polityki

makroekonomicznej

• Polityka fiskalna nie reagowała (deficyt nie

zmniejszał się);

• W obliczu bezczynności polityki fiskalnej,

RPP podniosła stopy procentowe (IX/99,
XI/99, II/00, VIII/00) łącznie z 13% do 19%;

• W efekcie obniżyła się dynamika inwestycji,

spadła dynamika PKB i spożycia;

• Nieoptymalny policy-mix: luźna polityka

fiskalna i bardzo restrykcyjna polityka
pieniężna.

Tempo wzrostu inwestycji w Polsce, 1990-2009, (% r/r.)

Stopa referencyjna NBP, nominalna i realna, 1995-2005 (%)

Skutki polityki „schładzania”

• Odsunięto ryzyko kryzysu walutowego;
• Nieoptymalny policy-mix spowodował

duże koszty makroekonomiczne

stabilizacji: tempo wzrostu PKB spadło

do < 1%, popyt krajowy zaczął spadać,

bezrobocie zaczęło szybko rosnąć;

• Dostosowanie przedsiębiorstw: redukcja

zatrudnienia, obniżka kosztów i wzrost

eksportu.

Zmiany eksportu w cenach stałych, 1995-2006 (% p.a.)

Powrót na ścieżkę wzrostu w latach 2003-

2006 i perspektywy na lata 2007-2009

• Głębokie poluzowanie polityki pieniężnej: od III/01 do VI/03

nominalna stopa interwencyjna NBP spadła z 19% do

5,25%, a realna stopa do < 5%;

• Stopniowe zmniejszenie deficytu fiskalnego;

• Poprawa policy-mix;

• Efekt akcesji do UE: antycypacja akcesji powodowała

napływ funduszy strukturalnych, inwestycji zagranicznych i

wzrost zakupów w przewidywaniu wzrostu cen (VAT,

akcyza), nastąpiła poprawa nastrojów i spadek niepewności;

• Po akcesji w V/2004 wzrósł eksport w wyniku zniesienia

barier (głównie rolno-spożywczy);

• Jednak przyspieszenie wzrostu nie przełożyło się

początkowo na spadek bezrobocia, dopiero po 2005 roku

bezrobocie wyraźnie spada;

• Szybki wzrost w latach 2005-2007 nie został wykorzystany

dla reform (finanse publiczne, system opieki zdrowotnej),

nie stworzono też perspektywy wejścia do strefy euro; rodzi

to niepewność co do przyszłości i może spowodować

wyhamowanie wzrostu już w 2008 roku.