Polityka gospodarcza

Wykład 13: 

Sytuacja gospodarcza i 

polityka ekonomiczna w 

latach 1999-2008

Sytuacja gospodarcza i polityka 

makroekonomiczna w latach 1999-

2008

• Narastanie nierównowagi w latach 1998-1999 

(rosnący deficyt płatniczy, wysoka inflacja, deficyt 

finansów publicznych, nadmierna aprecjacja kursu);

• Pojawienie się ryzyka kryzysu walutowego i 

finansowego w 2000 roku;

• Zaostrzenie polityki pieniężnej w latach 2000-2001 i 

radykalne „schłodzenie” gospodarki;

• Przywrócenie równowagi w 2002 r i powrót na 

ścieżkę zrównoważonego wzrostu w latach 2003-

2004;

• Okres szybkiego wzrostu po wejściu do UE;

• Słabości polityki gospodarczej: nieoptymalny policy-

mix, brak reformy finansów publicznych, wolne 

tempo reform strukturalnych.

Popyt krajowy i PKB, 1995-20079, zmiany roczne w %

Nadwyżka tempa wzrostu popytu krajowego nad tempem 

wzrostu PKB

1995-2007 (w % PKB)

Saldo bilansu obrotów bieżących, 1995-2008 (% 

PKB)

Sytuacja w bilansie 

płatniczym

• Napływ kapitału (ZIB, prywatyzacja);
• Rosnące ujemne saldo handlowe;
• Rola kapitału portfelowego 

(instrumenty dłużne, akcje);

• Reakcja kursu walutowego 

(deprecjacja);

Zmiany eksportu i importu w latach 1993-2006, (%, ceny 

stałe)

Napływ kapitału zagranicznego do Polski, 1997-2007, 

(dane kwartalne, mln USD, netto)

Saldo obrotów bieżących i napływ FDI, 1997-2007 (mln USD)

Mechanizm kryzysu walutowego

• Napływ kapitału zagranicznego w postaci ZIB i 

inwestycji portfelowych powoduje umacnianie kursu 

waluty krajowej i/lub wzrost inflacji (aprecjacja realna);

• Spada konkurencyjność eksportu, rośnie import i rośnie 

deficyt obrotów bieżących;

• Zwiększają się czynniki ryzyka inwestycyjnego (sektor 

eksportowy się kurczy, napływ kapitału może się 

zatrzymać, kurs walutowy się umacnia, co zwiększa 

prawdopodobieństwo osłabienia);

• Gdy deficyt bieżący przekroczy „poziom alarmowy” (ok. 

5-8% PKB), najbardziej ostrożni inwestorzy wycofują się 

z rynku; to wpływa na spadek kursu i uprawdopodobnia 

przewidywane dalsze osłabienie;

• Wycofują się kolejni inwestorzy, spadają ceny SPW, 

rosną rentowności i długoterminowe stopy procentowe, 

kurs waluty krajowej obniża się jeszcze bardziej;

Mechanizm kryzysu walutowego 

(cd)

• Pojawia się panika, wycofują się pozostali inwestorzy (herd 

behavior), następuje masowa wyprzedaż walorów krajowych, 

kurs waluty krajowej gwałtownie spada;

• Bank centralny interweniuje w obronie kursu, sprzedając 

waluty obce z rezerw i podnosząc stopy procentowe;

• Jeśli rynek oceni, że interwencja BC będzie nieskuteczna 

(niska wiarygodność BC, niski poziom rezerw, zbyt duża 

nierównowaga), następuje atak spekulacyjny na walutą 

krajową;

• Mechanizm ataku: „spekulanci” zaciągają pożyczki w walucie 

krajowej i wykupują waluty obce; BC usiłuje temu zapobiec 

interweniując na rynku walutowym i podnosząc drastycznie 

stopy procentowe do 400-600% (Szwecja 1994), a nawet do 

4000% (Turcja 2001);

• Jednak żaden BC nie wygra z rynkiem – po wyprzedaniu 1/3 – 

2/3 rezerw walutowych, BC poddaje się i kurs waluty krajowej 

ulega załamaniu.

• Głęboka deprecjacja powoduje niewypłacalność 

kredytobiorców i wywołuje kryzys w sektorze bankowym;

• Rozwija się kryzys finansowy, spada produkcja, gospodarka 

wchodzi w recesję na okres 2-3 lat.

Przykłady kryzysów 

walutowych

• Wlk. Brytania 1992 („atak Sorosa” - dewaluacja 

20%);

• Szwecja 1994 (dewaluacja 20%);
• Meksyk 1994 („tequila crisis” - dewaluacja 75%);
• Węgry 1995 (dewaluacja 25%);
• Czechy 1997 (dewaluacja 20%);
• Kryzysy azjatyckie 1997 (Korea Płd, Indonezja, 

Filipiny, Tajlandia – dewaluacja 30-80%);

• Rosja 1998 (dewaluacja 400%);
• Brazylia 1999 (dewaluacja 25%);
• Argentyna 2001 (dewaluacja ok. 100%);
• Turcja 2001 (dewaluacja 40%);

Główne przyczyny kryzysów 

walutowych

• Zły stan finansów publicznych (duży deficyt i 

dług) i nadmierny popyt sektora rządowego;

• Nadmierna ekspansja kredytu krajowego, 

brak nadzoru nad sektorem bankowym i 

nadmierny popyt sektora prywatnego (np. 

nieruchomości);

• Sztywny i „nadwartościowy” kurs walutowy i 

nadmierny popyt na import;

• Efekt „zarażenia” (contagion effect);
• Kryzysy I generacji (lata 1980-te) i II 

generacji (lata 1990-te).

Jak zapobiec kryzysowi 

walutowemu?

Przypadek Polski w 2000 roku

Poprzez ograniczenie wydatków finalnych i 

dostosowanie ich do możliwości finansowania

Podstawowa tożsamość makroekonomiczna:

S + CA = I + D

czyli

Oszczędności krajowe + deficyt bieżący =

= Inwestycje + deficyt budżetowy

Dane dla Polski 2000r: 

19% + 8% = 24% + 3%

Opcje polityki dla Polski w 

2000r

• Wzrost oszczędności krajowych S w krótkim 

okresie jest niemożliwy;

• Ograniczenie inwestycji I poprzez wzrost stóp 

procentowych (skutki: spadek produkcji i 

zatrudnienia, recesja);

• Ograniczenie deficytu budżetowego D - decyzja 

polityczna (skutki: ograniczenie popytu bez 

spadku produkcji i zatrudnienia);

• Dodatkowo, bardzo niekorzystna sytuacja w 

otoczeniu zewnętrznym: załamanie rynku ICT i 

kryzys na giełdach światowych (NASDAQ) w IV/00 

wyhamował wzrost gospodarczy w USA i w 

Europie, jednocześnie zaczęły drożeć paliwa i 

surowce, co przyspieszyło inflację w Polsce.

Deficyt sektora finansów publicznych w latach, 1999-2009, (% 

PKB)

Stopa podstawowa (referencyjna) NBP, 1998-2009 (%)

Reakcja polityki 

makroekonomicznej

• Polityka fiskalna nie reagowała (deficyt nie 

zmniejszał się);

• W obliczu bezczynności polityki fiskalnej, 

RPP podniosła stopy procentowe (IX/99, 
XI/99, II/00, VIII/00) łącznie z 13% do 19%;

• W efekcie obniżyła się dynamika inwestycji, 

spadła dynamika PKB i spożycia;

• Nieoptymalny policy-mix: luźna polityka 

fiskalna i bardzo restrykcyjna polityka 
pieniężna.

Tempo wzrostu inwestycji w Polsce, 1990-2009, (% r/r.)

Stopa referencyjna NBP, nominalna i realna, 1995-2005 (%)

Skutki polityki „schładzania”

• Odsunięto ryzyko kryzysu walutowego;
• Nieoptymalny policy-mix spowodował 

duże koszty makroekonomiczne 

stabilizacji: tempo wzrostu PKB spadło 

do < 1%, popyt krajowy zaczął spadać, 

bezrobocie zaczęło szybko rosnąć;

• Dostosowanie przedsiębiorstw: redukcja 

zatrudnienia, obniżka kosztów i wzrost 

eksportu.

Zmiany eksportu w cenach stałych, 1995-2006 (% p.a.)

Powrót na ścieżkę wzrostu w latach 2003-

2006 i perspektywy na lata 2007-2009

• Głębokie poluzowanie polityki pieniężnej: od III/01 do VI/03 

nominalna stopa interwencyjna NBP spadła z 19% do 

5,25%, a realna stopa do < 5%;

• Stopniowe zmniejszenie deficytu fiskalnego;

• Poprawa policy-mix;

• Efekt akcesji do UE: antycypacja akcesji powodowała 

napływ funduszy strukturalnych, inwestycji zagranicznych i 

wzrost zakupów w przewidywaniu wzrostu cen (VAT, 

akcyza), nastąpiła poprawa nastrojów i spadek niepewności;

• Po akcesji w V/2004 wzrósł eksport w wyniku zniesienia 

barier (głównie rolno-spożywczy);

• Jednak przyspieszenie wzrostu nie przełożyło się 

początkowo na spadek bezrobocia, dopiero po 2005 roku 

bezrobocie wyraźnie spada;

• Szybki wzrost w latach 2005-2007 nie został wykorzystany 

dla reform (finanse publiczne, system opieki zdrowotnej), 

nie stworzono też perspektywy wejścia do strefy euro; rodzi 

to niepewność co do przyszłości i może spowodować 

wyhamowanie wzrostu już w 2008 roku.