Zdolność do
czynności
prawnych
Zdolność do
czynności
prawnych
Zdolność do
czynności
prawnych
Zdolność do
czynności
prawnych
Zdolność do
czynności
prawnych
•
Zdolność do samodzielnego składania i
przyjmowania oświadczeń woli wywołujących
skutki prawne
•
Zdolność do nabywania praw i zaciągania
zobowiązań w drodze własnych działań
prawnych (poprzez składananie prawnie
skutecznych oświadczeń woli)
•
Możliwość dokonywania osobiście czynności
prawnych
Zdolność do
czynności
prawnych
•
Zdolność do czynności prawnych zależała od:
•
WIEKU
•
PŁCI
•
STANU UMYSŁOWEGO
•
MARNOTRAWSTWA
Zdolność do czynności
prawnych a zdolność
prawna
A
B
C
A - osoby mające zdolność prawną
B - osoby mające zdolność do czynności
prawnych
C - osoby mające zarówno zdolność prawną jak i
zdolność do czynności prawnych
Zdolność do czynności
prawnych a zdolność
prawna
•
A - w tym osoby mające jedynie zdolność
prawną (obywatele rzymscy, wolni, sui iuris,
którzy z przyczyny wieku, płci lub stanu
umysłowego są pozbawieni lub ograniczeni w
zdolności do czynności prawnych)
•
B - w tym osoby mające jedynie zdolność
prawną (np. niewolnicy, osoby alieni iuris)
•
C - osoby mające zarówno zdolność prawną,
jak i zdolność do czynności prawnych (np.
dojrzały wolny obywatel rzymski siu iuris)
WIEK
•
INFANTES
- dzieci do 7 roku życia - brak
zdolności do czynności prawnych
•
IMPUBERES
- niedojrzali, 7-12 (dziewczęta) 7-
14 (chłopcy) - ograniczona zdolność do
czynności prawnych
•
PUBERES
- dojrzali - pełna zdolność do
czynności prawnych
•
w tym
MINORZY
mężczyźni 14-25 lat
(minores viginti quinque annis) - dla nich
kurator
IMPUBERES
•
G. 3.107: Poddany opiece dokonuje każdej
czynności
prawidłowo,
byleby
tylko
miał
przyzwolenie
opiekuna,
gdy
ono
jest
niezbędne, mianowicie jeśli sam
zaciąga
zobowiązanie, ponieważ innego zobowiązać
względem siebie może też bez przyzwolenia
opiekuna.
•
Paulus D. 50.17.5: Poddany opiece [pupil] może
dokonywać wszelkich czynności za zezwoleniem
opiekuna.
•
Gaius D. 26.8.9: Poddany opiece nie może być
zobowiązany
z
żadnego
kontraktu
bez
upoważnienia opiekuna: nabywać zaś dla siebie
[...]może także bez upoważniena opiekuna.
IMPUBERES
•
G. 3.109: Ale to, co powiedzieliśmy o
poddanym opiece, jest prawdziwe co do
tego, kto ma już pewne rozeznanie, bo
dziecko i ten, kto jest (wiekiem) bardzo bliski
dziecku, różni się niewiele od (osoby)
umysłowo chorej, ponieważ poddani opiece w
tym wieku nie mają żadnego rozeznania.
•
I. 2.12.1: Ponadto nie mogą sporządzać
testamentu niedojrzali, ponieważ umysł ich
nie ma żadnego rozeznania.
IMPUBERES
•
Czynności przysparzające były ważne
•
Czynności
rozporządzające
oraz
zobowiązujące
dokonane
bez
zgody
opiekuna - nieważne
•
Auctoritatis tutoris (zgoda lub późniejsze
zatwierdzenie czynności przez opiekuna) -
warunak
ważności
dokonanej
czynności
prawnej
•
Czynności
dwustronnie
zobowiazujące
(przysparzająco-rozporządzajace)
były
ważne tylko w zakresie przysporzenia -
negotium claudicans
Negotium
claudicans
•
Zobowiązanie pupila nie powstaje -
kontrahent nie ma skargi z zawartego
kontraktu
•
Jeśli kontrahent spełni swoje świadczenie,
nie ma możliwości dochodzenia jego
zwrotu
•
Pupil może potwierdzić dokonaną przez
siebie czynność po dojściu do dojrzałości i
wówczas staje się ona ważna (ratihabitio)
Negotium
claudicans
•
Ochrona kontrahenta wprowadzona dopiero
w reskrypcie cesarza Antoninusa Piusa:
•
Zobowiązania pupila uznaje się za
zobowiązania naturalne
•
Pupil odpowiada w granicach wzbogacenia
•
Ulpian D. 3.5.3.4: Od czasu reskryptu
boskiego Antoninusa Piusa również pupil,
który prowadził sprawy, może być
pozwany o to, o co się wzbogacił.
Negotium
claudicans
•
Zobowiązanie
pupila
pozostaje
niezaskarżalne, ale:
•
Kontrahent może powstrzymać się od
świadczenia
do
czasu
uzyskania
świadczenia wzajemnego
•
Kontrahent może żądać zwrotu swojego
świadczenia do wysokości wzbogacenia
MINORES
•
Mają pełną zdolność do czynności prawnych -
wszystkie ich czynności są WAŻNE, ale:
•
Lex Laetoria - II w. p.n.e - każdy mógł wnieść w
przypadku oszukania minora skargę o ukaranie
kontrahenta
•
ze względu na niedoświadczenie mogą prosić
pretora o exceptio lub restitutio in integrum
(„powrót do stanu sprzed dokonania czynności”
- uznanie za niebyły fakt wywołujący dla minora
niekorzystne skutki prawne)
•
W celu dokonywania czynności, mógł być
ustanowiony dla nich kurator - jeśli była zgoda
kuratora nie mogą w zasadzie ubiegać się o
restitutio in integrum
•
Zgoda ta nie jest wymogiem ważności
dokonanej czynności prawnej
Płeć - kobiety
•
Kobiety niezależnie od wieku i tego czy były osobami siu
iuris miały ograniczoną zdolność do czynności prawnych:
•
Potrzebowały zgody tutora tylko dla niektórych
najważniejszych czynności (wyzwolenie niewolnika,
sporządzenie
testamentu,
zaciągniecie
długu,
rozporządzanie rzeczemi res mancipi)
•
Pozostałe
czynności
(w
tym
jednostronnie
zobowiazujące i rozporządzajace) były ważne i skuteczne
•
Od Augusta kobieta, która posiadała trójkę dzieci (ius trium
liberorum) uzyskiwała pełną zdolność do czynności
prawnych
Stan umysłowy
•
G. 3.106: Chory umysłowo nie może
dokonywać żadnej czynności (prawnej),
ponieważ nie rozumie tego co czyni.
•
Osoby chore psychicznie - nie mają
zdolności do czynności prawnych.
•
Nie istniało sądowe stwierdzenie choroby
psychicznej - w okresach „przebłysków
świadomości”
(lucida
intervalla)
osoby
majace czasowe zaburzenia, miały zdolność
do czynności prawnych
Marnotrawstwo
•
Ulpian D. 27.10.1: Ustawa XII Tablic zabrania
marnotrawcy zarządu swymi dobrami. [Ten
zakaz] początkowo został wprowadzoany
przez
prawo
zwyczajowe.
Lecz
dziś
pretorowie lub namiestnicy, jeśli znajdą
takiego człowieka, który w swych wydatkach
nie zna końca, tak co do czasu, jak i ilości, i
trwoni swój majątek marnotrawiąc [go] i
szastając [nim], mają zwyczaj ustanawiać dla
niego kuratora, tak jak dla umysłowo
chorego.
Marnotrawstwo
•
Ulpian, Epitome 20.13: Niemy, głuchy,
umysłowo chory, także marnotrawca, któremym
ustawowo został zabroniony zarząd majątkiem,
nie
mogą
sporządzać
testamentu:
[...]
marnotrawca,
ponieważ
zabroniono
mu
uczestnictwa w obrocie, nie może zbywać
[swego majątku].
•
Ulpian D. 45.1.6: Ten, komu został zabroniony
zadząd [swoimi] dobrami, nabywa dla siebie
poprzez przyjęcie przyrzeczenia, nie może
zaś przekazywać czy być zobowiązanym
przez złożenie przyrzeczenia.
Marnotrawstwo
•
Czynności
przysparząjce
po
stronie
marnotrawcy (np. przyjęcie darowizny czy
stypulacji) czynność ważna i skuteczna
•
Czynności
rozporządzające
i
zobowiązujące:
•
Czynność dokonana za zgodą kuratora -
ważna
•
Czynnosć dokonana bez zgody kuratora
nieważna