Zdolność do

czynności

prawnych

Zdolność do

czynności

prawnych

Zdolność do

czynności

prawnych

•

Zdolność do samodzielnego składania i
przyjmowania oświadczeń woli wywołujących
skutki prawne

•

Zdolność do nabywania praw i zaciągania
zobowiązań w drodze własnych działań
prawnych (poprzez składananie prawnie
skutecznych oświadczeń woli)

•

Możliwość dokonywania osobiście czynności
prawnych

Zdolność do

czynności

prawnych

•

Zdolność do czynności prawnych zależała od:

•

WIEKU

•

PŁCI

•

STANU UMYSŁOWEGO

•

MARNOTRAWSTWA

Zdolność do czynności

prawnych a zdolność

prawna

A

B

C

A - osoby mające zdolność prawną

B - osoby mające zdolność do czynności
prawnych

C - osoby mające zarówno zdolność prawną jak i
zdolność do czynności prawnych

Zdolność do czynności

prawnych a zdolność

prawna

•

A - w tym osoby mające jedynie zdolność
prawną (obywatele rzymscy, wolni, sui iuris,
którzy z przyczyny wieku, płci lub stanu
umysłowego są pozbawieni lub ograniczeni w
zdolności do czynności prawnych)

•

B - w tym osoby mające jedynie zdolność
prawną (np. niewolnicy, osoby alieni iuris)

•

C - osoby mające zarówno zdolność prawną,
jak i zdolność do czynności prawnych (np.
dojrzały wolny obywatel rzymski siu iuris)

WIEK

•

INFANTES

- dzieci do 7 roku życia - brak

zdolności do czynności prawnych

•

IMPUBERES

- niedojrzali, 7-12 (dziewczęta) 7-

14 (chłopcy) - ograniczona zdolność do
czynności prawnych

•

PUBERES

- dojrzali - pełna zdolność do

czynności prawnych

•

w tym

MINORZY

mężczyźni 14-25 lat

(minores viginti quinque annis) - dla nich
kurator

IMPUBERES

•

G. 3.107: Poddany opiece dokonuje każdej

czynności

prawidłowo,

byleby

tylko

miał

przyzwolenie

opiekuna,

gdy

ono

jest

niezbędne, mianowicie jeśli sam

zaciąga

zobowiązanie, ponieważ innego zobowiązać

względem siebie może też bez przyzwolenia

opiekuna.

•

Paulus D. 50.17.5: Poddany opiece [pupil] może

dokonywać wszelkich czynności za zezwoleniem

opiekuna.

•

Gaius D. 26.8.9: Poddany opiece nie może być

zobowiązany

z

żadnego

kontraktu

bez

upoważnienia opiekuna: nabywać zaś dla siebie

[...]może także bez upoważniena opiekuna.

IMPUBERES

•

G. 3.109: Ale to, co powiedzieliśmy o
poddanym opiece, jest prawdziwe co do
tego, kto ma już pewne rozeznanie, bo
dziecko i ten, kto jest (wiekiem) bardzo bliski
dziecku, różni się niewiele od (osoby)
umysłowo chorej, ponieważ poddani opiece w
tym wieku nie mają żadnego rozeznania.

•

I. 2.12.1: Ponadto nie mogą sporządzać
testamentu niedojrzali, ponieważ umysł ich
nie ma żadnego rozeznania.

IMPUBERES

•

Czynności przysparzające były ważne

•

Czynności

rozporządzające

oraz

zobowiązujące

dokonane

bez

zgody

opiekuna - nieważne

•

Auctoritatis tutoris (zgoda lub późniejsze

zatwierdzenie czynności przez opiekuna) -

warunak

ważności

dokonanej

czynności

prawnej

•

Czynności

dwustronnie

zobowiazujące

(przysparzająco-rozporządzajace)

były

ważne tylko w zakresie przysporzenia -

negotium claudicans

Negotium

claudicans

•

Zobowiązanie pupila nie powstaje -
kontrahent nie ma skargi z zawartego
kontraktu

•

Jeśli kontrahent spełni swoje świadczenie,
nie ma możliwości dochodzenia jego
zwrotu

•

Pupil może potwierdzić dokonaną przez
siebie czynność po dojściu do dojrzałości i
wówczas staje się ona ważna (ratihabitio)

Negotium

claudicans

•

Ochrona kontrahenta wprowadzona dopiero
w reskrypcie cesarza Antoninusa Piusa:

•

Zobowiązania pupila uznaje się za
zobowiązania naturalne

•

Pupil odpowiada w granicach wzbogacenia

•

Ulpian D. 3.5.3.4: Od czasu reskryptu
boskiego Antoninusa Piusa również pupil,
który prowadził sprawy, może być
pozwany o to, o co się wzbogacił.

Negotium

claudicans

•

Zobowiązanie

pupila

pozostaje

niezaskarżalne, ale:

•

Kontrahent może powstrzymać się od
świadczenia

do

czasu

uzyskania

świadczenia wzajemnego

•

Kontrahent może żądać zwrotu swojego
świadczenia do wysokości wzbogacenia

MINORES

•

Mają pełną zdolność do czynności prawnych -

wszystkie ich czynności są WAŻNE, ale:

•

Lex Laetoria - II w. p.n.e - każdy mógł wnieść w

przypadku oszukania minora skargę o ukaranie

kontrahenta

•

ze względu na niedoświadczenie mogą prosić

pretora o exceptio lub restitutio in integrum

(„powrót do stanu sprzed dokonania czynności”

- uznanie za niebyły fakt wywołujący dla minora

niekorzystne skutki prawne)

•

W celu dokonywania czynności, mógł być

ustanowiony dla nich kurator - jeśli była zgoda

kuratora nie mogą w zasadzie ubiegać się o

restitutio in integrum

•

Zgoda ta nie jest wymogiem ważności

dokonanej czynności prawnej

Płeć - kobiety

•

Kobiety niezależnie od wieku i tego czy były osobami siu
iuris miały ograniczoną zdolność do czynności prawnych:

•

Potrzebowały zgody tutora tylko dla niektórych
najważniejszych czynności (wyzwolenie niewolnika,
sporządzenie

testamentu,

zaciągniecie

długu,

rozporządzanie rzeczemi res mancipi)

•

Pozostałe

czynności

(w

tym

jednostronnie

zobowiazujące i rozporządzajace) były ważne i skuteczne

•

Od Augusta kobieta, która posiadała trójkę dzieci (ius trium
liberorum) uzyskiwała pełną zdolność do czynności
prawnych

Stan umysłowy

•

G. 3.106: Chory umysłowo nie może
dokonywać żadnej czynności (prawnej),
ponieważ nie rozumie tego co czyni.

•

Osoby chore psychicznie - nie mają
zdolności do czynności prawnych.

•

Nie istniało sądowe stwierdzenie choroby
psychicznej - w okresach „przebłysków
świadomości”

(lucida

intervalla)

osoby

majace czasowe zaburzenia, miały zdolność
do czynności prawnych

Marnotrawstwo

•

Ulpian D. 27.10.1: Ustawa XII Tablic zabrania
marnotrawcy zarządu swymi dobrami. [Ten
zakaz] początkowo został wprowadzoany
przez

prawo

zwyczajowe.

Lecz

dziś

pretorowie lub namiestnicy, jeśli znajdą
takiego człowieka, który w swych wydatkach
nie zna końca, tak co do czasu, jak i ilości, i
trwoni swój majątek marnotrawiąc [go] i
szastając [nim], mają zwyczaj ustanawiać dla
niego kuratora, tak jak dla umysłowo
chorego.

Marnotrawstwo

•

Ulpian, Epitome 20.13: Niemy, głuchy,
umysłowo chory, także marnotrawca, któremym
ustawowo został zabroniony zarząd majątkiem,
nie

mogą

sporządzać

testamentu:

[...]

marnotrawca,

ponieważ

zabroniono

mu

uczestnictwa w obrocie, nie może zbywać
[swego majątku].

•

Ulpian D. 45.1.6: Ten, komu został zabroniony
zadząd [swoimi] dobrami, nabywa dla siebie
poprzez przyjęcie przyrzeczenia, nie może
zaś przekazywać czy być zobowiązanym
przez złożenie przyrzeczenia.

Marnotrawstwo

•

Czynności

przysparząjce

po

stronie

marnotrawcy (np. przyjęcie darowizny czy
stypulacji) czynność ważna i skuteczna

•

Czynności

rozporządzające

i

zobowiązujące:

•

Czynność dokonana za zgodą kuratora -
ważna

•

Czynnosć dokonana bez zgody kuratora
nieważna