FAZY ROZWOJU

WSPÓŁCZESNEJ NAUKI O

WYCHOWANIU

W POLSCE

- klasyfikacja B.

Śliwerskiego

I. ORTODOKSJA IDEOLOGICZNA

II. HETERODOKSJA

III. INTERAKCJA GLOBALNA

( postmodernizm )

I. FAZA

ORTODOKSJA IDEOLOGICZNA

-linearny rozwój pedagogiki od końca lat

40. poprzez lata 50., 60.,70 XX wieku

-po 1947 r. – kryzys i załamanie w

polskiej pedagogice w wyniku przyjęcia

przez Biuro Polityczne KC PPR ofensywy

ideologicznej, wzmocnionej

stosowaniem przemocy i represji celem

podporządkowania centrum systemu

oświatowego

-lata 50. -adaptacja i upowszechnianie

pedagogiki radzieckiej

- lata 60 – 70.te
– upaństwowienie i upartyjnienie

pedagogiki

*Cechy ORTODOKSJI:

-ideał człowieka zgodny z ideologią

polityczną

-„dwubarwne „ postrzeganie świata,

-zamknięcie się na przenikanie

informacji

z Zachodu

-wykluczająca krytyka wszystkich

nurtów z okresu II RP i

nurtów zachodnich

(tj. burżuazyjnych)

-dominacja metodologii

pozytywistycznej

z dążeniem do ustalania prawidłowości

naukowych za pomocą empirii

(uwolnienie się od filozofii)

-dominacja paradygmatu

„naukowej pedagogiki

socjalistycznej”

- marginalizacja wszystkich innych

orientacji pedagogicznych

*Miron Krawczyk

*Kazimierz Jaskot

*H.Muszyński

*B. Suchodolski

*Heliodor Muszyński

Por. Zarys Teorii wychowania, Warszawa 1977,

np. Roz. 5. Ideał i cele wychowania

„Ideał i cele wychowania nie są nigdy ustanawiane

w oderwaniu od całokształtu

warunków życia społecznego…Teleologia

wychowania szczególnie silnie związana jest z

założeniami ideologiczno –filozoficznymi, które

odnoszą się do uznawanego systemu wartości…

Filozofia marksistowska dysponuje własnym,

oryginalnym systemem aksjologicznym, który

stanowi podstawę do kształtowania praktyki życia

społecznego, a więc także podstawę

ideału socjalistycznego wychowania ( s. 163 – 164).

Heliodor Muszyński

*Bogdan Suchodolski,

Por. Pedagogika. Podręcznik dla kandydatów na nauczycieli, Warszawa 1980.

Roz. III. Charakter pedagogiki socjalistycznej

Autor dokonuje krytyki pedagogiki

natywistycznej, socjologicznej,

pedagogiki kultury, pedagogiki

„nowego wychowania” wskazując

wartość

w pedagogice marksistowskiej:

„Marks ukazywał zupełnie nowe zadania pracy

wychowawczej w warunkach ustroju

klasowego; ukazywał jej obowiązek sojuszu z

rewolucyjną praktyką ruchu robotniczego jako

jedyną drogą wyjścia a alternatywy

oportunizmu lub utopii, jako jedyną drogę

rzeczywistego ukształtowania nowych

ludzi….Oznacza to, że należy nasycić pracę

wychowawczą treścią politycznej walki

o wyzwolenie człowieka z więzów klasowego

ucisku, ujrzeć ją w wielkich, historycznych

perspektywach radykalnego i równoczesnego

przebudowania warunków i ludzi”

(s.68).

Bogdan Suchodolski

 

Podejścia do pedagogiki jako

nauki w fazie ORTODOKSJI: 

1.Pedagogika jako autonomiczna

nauka o wychowaniu; jako

jednorodna nauka o wychowaniu

( S. Wołoszyn, B. Suchodolski).

B. Suchodolski:

„Pedagogika jest jednorodną nauką

zajmującą się całością zjawisk

wychowawczych, tzn. warunkami, w

których one przebiegają, celami, którym

mają służyć, procesem

i treścią działalności wychowawczej,

metodami, które mają jej zapewnić

skuteczność, oraz instytucjami, które

tę działalność prowadzą”

( j.w. s. 37)

2. Pedagogika jako pedologia

*Rozwój na przełomie XIX/XX w.

Pedologia=nauka o dziecku

-Badania nad sytuacja społeczną

dziecka, badania

eksperymentalne nad jego

rozwojem

Przedstawiciele:

*Oskar Chrisman

(1893 – am. badacz wprowadził termin „pedologia”)

*Alfered Binet

*Edouard Claparede

*Józefa Joteyko

-

główna propagatorka ruchu pedologicznego

Jozefa Joteyko (1866 – 1928 )

-W II poł. XX w. pedologia stała

się

nazwą historyczną

- nie można zawężać pola badań

do dziecka

3.Model integracji wewnętrznej

pedagogiki

Ten stan rozwoju nauki, w którym miała

ona integrować w sobie wiedzę o

wychowaniu i kształceniu

człowieka , jaka powstała zarówno w

wyniku badań własnych jak i nauk

pomocniczych

(por. Pedagogika, B. Suchodolski).

Pedagogika – wyzwolona z filozofii,

korzystała z dorobku innych nauk

pogranicza

(nauki pomocnicze): biologia, psychologia,

socjologia, nauki polityczne,

ekonomia, demografia, filozofia.

Korzystanie z dorobku w/w nauk było

jednokierunkowe , o charakterze

pozytywistycznym(samozadowolenie,

uproszczenie wyników badań).

!!! Etap ortodoksji dotyczył innych

krajów w Europie, m.in. w

Niemczech

po II wojnie światowej…

*Specyfika rozwoju pedagogiki w

Niemczech po II wojnie

światowej

*Faza restauracjonizmu( 1945 –

1955) – dominacja pedagogiki reformy

z okresu przedwojennego(pedagogika

kultury):

Theodor Herman Nohl, Wilhelm

Flitner…

*Faza konserwatyzmu( 1955 – 1965 )

-pedagogika empiryczna(teoria

wychowania behawioralnego,

autorytarnego)

- antropologia pedagogiczna:

Wolfgang Brezinka, Otto Friedrich

Bollnow…

Wolfgang Brezinka

II.FAZA

HETERODOKSJA

-lata 80. XX w. – okres powstania

niezależnego ruchu „Solidarność”

i zmiany ustrojowej po 1989 r.

-efekt wzrostu napięć politycznych i

stopnia represyjności systemu

-krytyka ped. socjalistycznej,

zakwestionowanie jej ideologii

-otwarcie się humanistów na prądy

zachodnie

-ścieranie się różnych poglądów na

wychowanie, konkurencyjność

poglądów

-„dekadencki” i „partyzancki”

styl uprawiania pedagogiki

-studia i ideologie feministyczne

-opozycja wobec rożnych systemów i

teorii

(często marginalnych i rozproszonych)

– traktowanie ich jako element gry w

pozory, „gry o przetrwanie”

-zmiana podejść do pedagogiki

autorów z okresu

ortodoksji

*np. H. Muszyński – rozczarowany

brakiem rezultatów

w budowaniu pedagogiki socjalistycznej,

empirycznej, scjentystycznej,

stwierdził, że pedagogikę czeka

przejście

”(…) w jeszcze jedno stadium: ścisłego powiązania

z naukami wyjaśniającymi

rzeczywistość, będącą przedmiotem celowej

interwencji. Z tych względów stadium to

określamy jako stadium integryzmu.

Rozwiązywanie praktycznych problemów

wychowania wymaga jednoczesnego

wyjaśniania i

projektowania(…).Badacz zjawisk wychowania

powinien mieć świadomość metodologiczną,

kiedy zjawiska wyjaśnia, a kiedy projektuje

sposoby ich modyfikowania. Ale wiedza, którą

buduje, powinna powstawać w sposób

integralny. Nie jest to ta sama pedagogika, lecz

integralny system nauk o

wychowaniu”(

za: H.Muszyński)

 

*W Polsce : m.in.

-Bogusław/Wiesława Śliwerscy

(„edukacja w wolności”)

-Aleksander Nalaskowski (”szkoła

z wyboru”)

-Ryszard Łukaszewicz(„edukacja

dialektyczna”)

Nawiązywanie do uznanych

autorytetów w

pedagogice, wznawianie

wartościowych podręczników

np. S. Kunowskiego, Podstawy

współczesnej pedagogiki( I Wyd.

1980, II Wyd. 2001 r.

Aleksander Nalaskowski

Bogusław Śliwerski

Wiesława Śliwerska

(liczne ,nowatorskie zeszyty ćwiczeń dla uczniów

klasa 1-3)

Z przedmowy do II wyd:

„Polska pedagogika początku lat 90 –tych znajduje się

w stanie kryzysu. Widoczne są intensywne i…

gorączkowe poszukiwania dróg wyjścia z istniejącej

sytuacji. Zadanie to prowadzi do „pytań pierwszych”:

jaki jest przedmiot, cel i rola nauk pedagogicznych

w naszym kraju po upadku komunizmu? W

dyskusji na ten temat udział biorą naukowcy –

teoretycy, pedagodzy – praktycy, a także

przedstawiciele środowisk społecznych, kulturalnych

czy wyznaniowych. Widoczne są tu dwie tendencje.

Pierwsza ma charakter rozliczeniowy, dotyczy tzw.

pedagogiki socjalistycznej i jej czołowych

przedstawicieli. Drugi kierunek – to poszukiwanie

teoretycznych i społecznych fundamentów dla

„nowej pedagogiki”….

(

Przedmowa W. Theissa, (w): S. Kunowski…s.7).

Podobna tendencja w innych krajach

- we Francji pod koniec lat 60. XX w.

– „nauki o wychowaniu” na

uniwersytetach zamiast pedagogiki :

Mialaret, Debesse….

-w Niemczech : faza kontestacji,

II poł. lat 60. XX w. –rozwój pedagogiki

emancypacyjnej(teorii krytycznych), ped.

analityczno - empirycznej

*faza rezygnacji, poł. lat 70. XX w.

– rozwój pedagogiki

humanistycznej(rogerowska,

Gestalt), wypieranie teorii

emancypacyjnych przez

neokonserwatywne, rozwój

antypedagogiki

i czarnej pedagogiki

III. FAZA

INTERAKCA GLOBALNA

(postmodernizm )

-lata 90. XX w. w Polsce

-heterogeniczność pedagogiki

-dominacja różnych gier mimetycznych

(maski-uczulenia-ucieczki-nawrócenia)

– tendencje do ukrycia, wyparcia,

pomniejszenia lub zapomnienia

przeszłości

-przełom formacyjny1989 r. postawił

problem otwarcia się na nowe,

częściowo nieznane prądy i teorie

pedagogiczne,

znane poza Polską

-otwartość i zainteresowanie

pedagogiką zachodnią- recepcja

modeli wychowania

Zainteresowanie pedagogiką

zachodnią, alternatywną m.in:

-przedszkola/szkoły

Waldorfskie(Rudolfa Steinera)

-przedszkola/szkoły Montessori

Rudolf Steiner(1861 – 1925)

Jedna ze szkół waldorfskich

książka nt szkół waldorfskich

Maria Montessori( 1870 – 1952)

„Pomóż mi samemu to zrobić”

-otwartość na radykalne teorie, metodologie

i modele edukacyjne, np.

*teorie radykalnego humanizmu

(teorie krytyczne) ,
*teorie radykalnego

interpretatyzmu( teorie

fenomenologiczne i hermeneutyczne),

promujące metody jakościowe

-eklektyczny, ambiwalentny model

uprawiania pedagogiki

-pojawienie się map teorii

pedagogiczny

-stanowisko „równorzędnych” teorii

-walka teoretycznych dyskursów i ich

miejsce

w centrum

-walka teoretycznych dyskursów

i ich miejsce w centrum

*obiektywizm – subiektywizm

*uniwersalizm – relatywizm

*adaptacja – transformacja

*porządek - konflikt

*wolne działanie – strukturalne

zniewolenie

*neutralność aksjologiczna – wartość

jako podstawa zaangażowania (

za: Z. Melosik

)

 

W Polsce :

*Zbigniew Kwieciński

*Lech Witkowski

*Ewa Rodziewicz

*Zbyszko Melosik

*Joanna Rutkowiak

*Bogusław Śliwerski

 

Ze wstępu B. Śliwerski, Współczesne teorie i nurty w

wychowaniu, Kraków, Impuls 1998 r.

„Mam nadzieję, że niniejsza książka stanie się kolejną

zachętą do zgłębiania <świata pedagogicznych idei>,

ich korzeni i współczesnej ich ewolucji, bez roszczenia

sobie pretensji do jakiejkolwiek wyłączności. Nie jest

ona przecież ostatecznym, zamkniętym zbiorem teorii

czy nurtów współczesnego wychowania, ale zaledwie

otwarciem pola do ich zaistnienia, które będzie z

czasem wypełniane kolejnymi ich rodzajami

i odcieniami. Warto –jak sądzę- kontynuować

rozpoczęty przez wspomnianych wyżej profesorów(tj.

L. Witkowskiego, Z. Kwiecińskiego, przyp. M.Miksza) proces

badań metateoretycznych, by dokonywanie wyborów

nie wiązało się z hierarchicznym ich porządkowaniem

ze względu na siłę, wagę czy znaczenie, a mimo to nie

było trywialne”(s.5).

Ogólnie:

-przedmiotem pedagogiki staje się edukacja

(nie tylko wychowanie)

-poszukujące, wyjaśniające badania w

pedagogice

-ożywione dyskusje wokół tożsamości pedagogiki

-wspólnota badań porównawczych i

syntetycznych

-współpraca pedagogów w skali

międzynarodowej

-relatywizacja myśli pedagogicznej

dwukierunkowość dyskusji nad polską

pedagogiką:

1)zamykanie się tożsamości pedagogiki

w granicach obowiązującej

ortodoksji i heterodoksji pedagogiki monistycznej

(odrzucenie alternatywności)

2)”epistemologiczna niepewność”

– pedagogika otwarta, bez granic,

kompleksów, świadomej swej

interdyscyplinarności

i wewnętrznego zróżnicowania, wielokierunkowej

i wieloparadygmatycznej (

za: M. Szulakiewicz)

„Pedagogika jest nauką, której

przedmiotem badań jest
rzeczywistość edukacyjna, jej
procesy i konstrukty. Zajmuje się
ona tym wszystkim, co determinuje
środowisko edukacyjne wraz z
realizowanymi w nim procesami
oraz co obejmuje wyniki i efekty
tego procesu

”( Jan Prucha).

„Pedagogika jest dziedziną złożoną

z wielu subdyscyplin naukowych

zajmujących się różnymi

obszarami praktyki edukacyjnej.

Pedagogika jako nauka ma za

zadanie opisywać, wyjaśniać i

rozumieć formy

tej praktyki”

(Krzysztof Rubacha).

Pedagogika – nauką o wychowaniu

człowieka….

Literatura podstawowa wykorzystana do wykładu:

-Bogusław Śliwerski, Fazy rozwoju współczesnej nauki

o wychowaniu, (w):Pedagogika. Podstawy nauk o

wychowaniu,

Tom 1, GWP, Gdańsk 2006 r. 

-B. Śliwerski, Współczesne teorie i nurty w wychowaniu,

Kraków, Impuls 1998 r. 

-Heliodor Muszyński, Zarys Teorii wychowania, Warszawa

1977.

-Bogdan Suchodolski, Pedagogika .Podręcznik dla

kandydatów na nauczycieli, Warszawa 1980.

-Stefan Kunowski, Podstawy współczesnej pedagogiki,

Warszawa 2001.