Morza i oceany

Morza i oceany

Zbiorniki wody słonej (morza i oceany) zajmują ponad 71%

powierzchni Kuli Ziemskiej. Zbiór tych wszystkich zbiorników określamy
pojęciem Wszechoceanu. Wyróżniamy cztery oceany otaczające swymi
wodami kontynenty:

Pacyficzny (Spokojny), Atlantycki, Indyjski,

Arktyczny.

Ocean Atlantycki

Ocean Indyjski

Pacyfik

Ocean Arktyczny

Oprócz oceanów wyróżniamy

zbiorniki morskie

, tj. zbiorniki które posiadają

bezpośrednią łączność

z nimi poprzez

cieśniny.

Morza są „zatokami” oceanów. Wyróżniamy następujące typy zbiorników

morskich (względu na stopień izolacji od oceanu):

1.

przybrzeżne

– nie posiadają wyraźnej granicy ze zbiornikiem oceanicznym

(Beringa, Ochockie, Północne)

2.

śródlądowe

wewnątrzkontynentalne

– występują wewnątrz jednego kontynentu

(Bałtyckie)

śródkontynentalne

– rozdzielają kontynenty (Martwe, Śródziemne,

Czerwone)

Morze Czerwone

3.

międzywyspowe

(Banda, Celebes)

Morze Celebes

4.

otwarte

– nie posiadają granic morfologicznych, zasięg zbiornika

wyznaczają prądy morskie (Sargassowe - część O. Atlantyckiego,
w zwrotnikowych szerokościach geogr. półkuli pn., między 23 a 35°N
oraz 68° a 30°W, wewnątrz antycyklonalnej (na półkuli pn. zgodnie
z ruchem wskazówek zegara) cyrkulacji prądów powierzchniowych —
Północnorównikowym, Antylskim, Zatokowym, Północnoatlantyckim
i Kanaryjskim; pow. 6–7 mln km

2

, zmienna wskutek braku stałej granicy

wsch. i częściowo pd.; średnia głęb. ok. 5000 m, maks. — 6995 m (Basen
Północnoamerykański); w części zach. — wyspy Bermudy. M.S. jest
akwenem względnego bezruchu mas wodnych i bujnego rozwoju
sargasów (gronorosty) i związanych z nimi organizmów, o łącznej masie
4–11 mln t)

5.

półotwarte

– ograniczone półwyspami, wyspami od oceanu (Japoński,

Południowochińskie)

Częścią oceanów i mórz są zatoki morskie oraz zalewy tj. zatoki w znacznej
mierze odcięte od zbiornika.

Podstawową cechą wód morskich jest zasolenie tzn. mineralizacja

głównie związkami chlorków i soli. Uzależnione jest ono głównie od
parowania. Średnie zasolenie Wszechoceanu wynosi 35

o

/

oo.

W strefach

suchych gorących miejscami wynosi nawet do 60

o

/

oo

w Zatoce Perskiej czy

Morzu Martwym. Zbiorniki do których dostarczane są znaczne ilości wód
słodki posiadają zasolenie poniżej 30

o

/

oo

. Morze Bałtyckie posiada średnią

mineralizację 19

o

/

oo

, w Polskiej strefie przybrzeżnej 7

o

/

oo

, a w cieśninach

duńskich ok. 20

o

/

oo

Średnia temperatura, zasolenie i gęstość wód oceanicznych w oceanach

Temperatura wód uzależniona jest przypowierzchniowo od kąta
promieniowania słonecznego. przyjmuje się że średnio spada wraz z
szerokością

geograficzną

o

0.5

o

C/100km.

Kolejną bardzo istotną cechą wód morskich jest ich ruch, tak w
płaszczyźnie

poziomej

jak

i

pionowej:

- fale wiatrowe

– są efektem uderzania podmuchów wiatru o

powierzchnię, cząsteczki wody poruszają się w ruchu pionowym po
okręgu. Okrąg ten wygasa wraz z głębokością. W miejscu hamowania
ruchu kołowego zaczyna się powstawanie kolejnego typu fali,

Pierwsza część ryciny jak i druga odnoszą się do fal wiatrowych.
Druga część (a,b, ...) związana jest z powstawaniem kolejnego typu fal,
falą przyboju

-

fale przyboju

(

grzywacze, bałwany morskie

)

– (uderzenie fali o dno)

martwa fala – jest echem, pozostałością po fali sztormowej

-

Tsunami

– fala tektoniczna wywołana trzęsieniami ziemi i wybuchami

podmorskich

wulkanów

-

zimne i ciepłe prądy morskie

– ich geneza związana jest z

oddziaływaniem wiatru i siłą Coriolisa. Zróżnicowanie termiczne odnosi
się

do

wód

otoczenia

Schemat krążenia i wymiany wód oceanicznych

- prądy głębinowe

– związane są z zapadaniem się chłodnych wód

(

downwelling

) i podnoszeniem wód ciepłych (

upwelling

)

- pływy morskie

–

przypływy i odpływy związane są z oddziaływaniem

przyciągania księżyca i mniejszym stopniu słońca

Warto jeszcze pamiętać, że budowa zbiorników oceanicznych jak i
rozmieszczenie świata organicznego są silnie zróżnicowane