Morza i oceany
Morza i oceany
Morza i oceany
Morza i oceany
Zbiorniki wody słonej (morza i oceany) zajmują ponad 71%
powierzchni Kuli Ziemskiej. Zbiór tych wszystkich zbiorników określamy
pojęciem Wszechoceanu. Wyróżniamy cztery oceany otaczające swymi
wodami kontynenty:
Pacyficzny (Spokojny), Atlantycki, Indyjski,
Arktyczny.
Ocean Atlantycki
Ocean Indyjski
Pacyfik
Ocean Arktyczny
Oprócz oceanów wyróżniamy
zbiorniki morskie
, tj. zbiorniki które posiadają
bezpośrednią łączność
z nimi poprzez
cieśniny.
Morza są „zatokami” oceanów. Wyróżniamy następujące typy zbiorników
morskich (względu na stopień izolacji od oceanu):
1.
przybrzeżne
– nie posiadają wyraźnej granicy ze zbiornikiem oceanicznym
(Beringa, Ochockie, Północne)
2.
śródlądowe
wewnątrzkontynentalne
– występują wewnątrz jednego kontynentu
(Bałtyckie)
śródkontynentalne
– rozdzielają kontynenty (Martwe, Śródziemne,
Czerwone)
Morze Czerwone
3.
międzywyspowe
(Banda, Celebes)
Morze Celebes
4.
otwarte
– nie posiadają granic morfologicznych, zasięg zbiornika
wyznaczają prądy morskie (Sargassowe - część O. Atlantyckiego,
w zwrotnikowych szerokościach geogr. półkuli pn., między 23 a 35°N
oraz 68° a 30°W, wewnątrz antycyklonalnej (na półkuli pn. zgodnie
z ruchem wskazówek zegara) cyrkulacji prądów powierzchniowych —
Północnorównikowym, Antylskim, Zatokowym, Północnoatlantyckim
i Kanaryjskim; pow. 6–7 mln km
2
, zmienna wskutek braku stałej granicy
wsch. i częściowo pd.; średnia głęb. ok. 5000 m, maks. — 6995 m (Basen
Północnoamerykański); w części zach. — wyspy Bermudy. M.S. jest
akwenem względnego bezruchu mas wodnych i bujnego rozwoju
sargasów (gronorosty) i związanych z nimi organizmów, o łącznej masie
4–11 mln t)
5.
półotwarte
– ograniczone półwyspami, wyspami od oceanu (Japoński,
Południowochińskie)
Częścią oceanów i mórz są zatoki morskie oraz zalewy tj. zatoki w znacznej
mierze odcięte od zbiornika.
Podstawową cechą wód morskich jest zasolenie tzn. mineralizacja
głównie związkami chlorków i soli. Uzależnione jest ono głównie od
parowania. Średnie zasolenie Wszechoceanu wynosi 35
o
/
oo.
W strefach
suchych gorących miejscami wynosi nawet do 60
o
/
oo
w Zatoce Perskiej czy
Morzu Martwym. Zbiorniki do których dostarczane są znaczne ilości wód
słodki posiadają zasolenie poniżej 30
o
/
oo
. Morze Bałtyckie posiada średnią
mineralizację 19
o
/
oo
, w Polskiej strefie przybrzeżnej 7
o
/
oo
, a w cieśninach
duńskich ok. 20
o
/
oo
Średnia temperatura, zasolenie i gęstość wód oceanicznych w oceanach
Temperatura wód uzależniona jest przypowierzchniowo od kąta
promieniowania słonecznego. przyjmuje się że średnio spada wraz z
szerokością
geograficzną
o
0.5
o
C/100km.
Kolejną bardzo istotną cechą wód morskich jest ich ruch, tak w
płaszczyźnie
poziomej
jak
i
pionowej:
- fale wiatrowe
– są efektem uderzania podmuchów wiatru o
powierzchnię, cząsteczki wody poruszają się w ruchu pionowym po
okręgu. Okrąg ten wygasa wraz z głębokością. W miejscu hamowania
ruchu kołowego zaczyna się powstawanie kolejnego typu fali,
Pierwsza część ryciny jak i druga odnoszą się do fal wiatrowych.
Druga część (a,b, ...) związana jest z powstawaniem kolejnego typu fal,
falą przyboju
-
fale przyboju
(
grzywacze, bałwany morskie
)
– (uderzenie fali o dno)
martwa fala – jest echem, pozostałością po fali sztormowej
-
Tsunami
– fala tektoniczna wywołana trzęsieniami ziemi i wybuchami
podmorskich
wulkanów
-
zimne i ciepłe prądy morskie
– ich geneza związana jest z
oddziaływaniem wiatru i siłą Coriolisa. Zróżnicowanie termiczne odnosi
się
do
wód
otoczenia
Schemat krążenia i wymiany wód oceanicznych
- prądy głębinowe
– związane są z zapadaniem się chłodnych wód
(
downwelling
) i podnoszeniem wód ciepłych (
upwelling
)
- pływy morskie
–
przypływy i odpływy związane są z oddziaływaniem
przyciągania księżyca i mniejszym stopniu słońca
Warto jeszcze pamiętać, że budowa zbiorników oceanicznych jak i
rozmieszczenie świata organicznego są silnie zróżnicowane