Funkcjonalny opis języka
Wykład 3:
Nie głoskami różnicuje się
znaczenia - wstęp do fonologii
Funkcjonalny opis języka
Wykład 3:
Nie głoskami różnicuje się
znaczenia - wstęp do fonologii
Zagadnienia
Fonem a głoska – przypomnienie.
Warianty fonemu.
Typy dystrybucji.
Fonem jako zbiór głosek.
Cechy dystynktywne.
Fonem jako zbiór cech dystynktywnych.
Fonem a głoska – uzupełnienie.
Podstawowe zasady fonologii.
Fonem a głoska – przypomnienie
fonem
głoska
jednostka systemu
językowego
jednostka wydzielana w
potoku mowy
do jego wyodrębnienia i
analizy konieczny znak
językowy
możliwa do analizy w izolacji
Allofony czyli warianty fonemów
Allofonia to realizacja fonemów w różnych
kontekstach przez głoski.
Typy:
wariant
podstawowy
(główny);
wariant
pozycyjny
(kombinatoryczny);
wariant
fakultatywny
;
wariant
pozycyjno-fakultatywny
Głoska – postać fonemu
H
2
O
lód
ciecz
para
Dystrybucja
Dystrybucja
– zbiór kontekstów, w których element
językowy może wystąpić.
Podstawowe rodzaje dystrybucji:
identyczna
(np. [m] i [n])
komplementarna
(np. [t] i [t’] – warianty
pozycyjne fonemu)
krzyżująca się
(np. [ń] i [i])
inkluzywna
(np. [d] i [t])
kontrastywna
Kryterium dystrybucji decyduje o przynależności do
jednego fonemu. Warianty, które pozostają w
dystrybucji uzupełniającej
są wariantami fonemu.
Warianty pozostające w
dystrybucji kontrastywnej
są realizacjami odrębnych fonemów.
Fonem a głoska - uzupełnienie
fonem
głoska
jednostka systemu językowego
jednostka wydzielana w potoku
mowy
do jego wyodrębnienia i analizy
konieczny znak językowy
możliwa do analizy w izolacji
klasa głosek o tym samym
zespole cech dystynktywnych
(wyrazoróżnicujących)
zbiór cech dystynktywnych
najmniejszy element dający się
wydzielić w potoku mowy
tworzone przez cechy istotne z
komunikacyjnego punktu widzenia
składają się na nią wszystkie cechy
artykulacyjne i akustyczne
postrzegane zmysłowo w czasie
mówienia
Podstawowe prawa fonologiczne:
prawo wygłosu absolutnego;
prawo jednorodności grupy pod względem
dźwięczności;
prawo palatalizacji (woda – wodzie);
prawo asymilacji palatalnej (blizn - bliźnie);
prawa fonotaktyki
Słuch fonemowy (fonematyczny)
Słuch fonemowy jest to specyficzna ludzka
zdolność do słuchowego odbioru, różnicowania i
identyfikowania w danym języku cech
wyrazoróżnicujących bodźca akustycznego.
Irena Styczek: słuch fonematyczny to
umiejętność rozróżniania najmniejszych
elementów wchodzących w skład słowa.
Deficyty w zakresie słuchu fonemowego bywają
przyczyną zaburzeń mowy. Zaburzeniom słuchu
fonemowego nie towarzyszą zaburzenia słuchu
fizjologicznego.
Krtań człowieka a) z przodu, b) od tyłu
(Dukiewicz 1995:19)
Aparat artykulacyjny
Składa się z trzech jam:
jama gardłowa
jama ustna
jama nosowa
Jama ustna
W obrębie jamy ustnej są narządy
ruchome:
wargi
język
podniebienie miękkie z języczkiem
dolna szczęka
i nieruchome:
zęby
dziąsła
podniebienie twarde
Podział języka
Wiązadła głosowe
a – spokojne oddychanie
b – głęboki wdech
c – szept
d – chuchanie
e – artykułowanie dźwięcznych elementów
(
Dukiewicz 1995:20)
Położenie ustno-nosowe
Położenie nosowe
Położenie ustne
Spółgłoski właściwe
Głoska spalatalizowana [p’]
Głoska palatalna [ń]