Funkcjonalny opis języka 3

Kontrast a oszustwa, 

czyli opozycje 

fonologiczne

 

 

Foennmnelaa moc lgudzikeo 
ułmsyu ;)

Nie młgoem urzyiweć, że mgoę zumierzoć to co 

wśłaine cztyam.

Foennmnelaa moc lgudzikeo ułmsyu! Włudeg bdaań 

ppodzrzeynorwach na Usrniweciytee

Cmabrigde, nie ma zinnaczea w jekaij keolśjcnoi 

lteriy unomcziesze są w swiłoe, jyeinde iottnse jset, 

aby piszwera i onisatta lteria błyy na wyśłaiwcm 

miscjeu. Rtszea mżoe być caicikłowie pnarzeszmiea, 

a i tak jset się w sintae pyrzatczeć tsket bez 

pmelrobu. Dzjiee się tak paoinweż ldzkui usmył nie 

cztya kdaeżj lriety po keoli lecz słwoa jkao cśłaoć.

Nmietiswoae, co? No cóż, a ja zwasze małelyśem, 

że ogrifrtoaa jset wnżaa.

 

 

Foennmnelaa moc lgudzikeo 
ułmsyu ;)

Nie młgoem urzyiweć, że mgoę zumierzoć to co 

wśłaine cztyam.

Foennmnelaa moc lgudzikeo ułmsyu! Włudeg bdaań 

ppodzrzeynorwach na Usrniweciytee

Cmabrigde, nie ma zinnaczea w jekaij keolśjcnoi 

lteriy unomcziesze są w swiłoe, jyeinde iottnse jset, 

aby piszwera i onisatta lteria błyy na wyśłaiwcm 

miscjeu. Rtszea mżoe być caicikłowie pnarzeszmiea, 

a i tak jset się w sintae pyrzatczeć tsket bez 

pmelrobu. Dzjiee się tak paoinweż ldzkui usmył nie 

cztya kdaeżj lriety po keoli lecz słwoa jkao cśłaoć.

Nmietiswoae, co? No cóż, a ja zwasze małelyśem, 

że ogrifrtoaa jset wnżaa.

 

 

Opozycje fonologiczne (1)



Opozycje jednowymiarowe

 – podstawa 

porównania (cechy wspólne obydwu członów 
opozycji) stanowi własność tylko tych dwu członów 
opozycji i nie występuje w żadnym innym członie 
systemu (in.: człony różnią się jedną cechą 
wymiaru artykulacyjnego).



Opozycje wielowymiarowe

 – podstawa 

porównania nie ogranicza się do dwóch członów 
opozycyjnych, lecz rozciąga na inne człony 
systemu (in.: człony opozycji różnią się więcej niż 
jedną cechą).

 

 

Opozycje fonologiczne (2)



Opozycje proporcjonalne

 – stosunek 

zachodzący między członami opozycji jest taki 
sam, jak stosunek zachodzący pomiędzy członami 
innej opozycji.



Opozycje izolowane

 – stosunek zachodzący 

między członami opozycji nie zachodzi pomiędzy 
żadnymi innymi członami.

 

 

Opozycje fonologiczne (3)



Opozycje prywatywne

 – jeden człon jest 

scharakteryzowany przez obecność, drugi przez brak 
pewnej cechy dystynktywnej.                             
(Δ+x) : Δ 



Opozycje gradualne

 – człony są scharakteryzowane 

poprzez różne stopnie tej samej cechy. 

Δ : (Δ+x) : (Δ+x+x) 



Opozycje ekwipolentne

 – oba człony opozycji są 

logicznie uprawnione.

                          

 

 

Neutralizacja opozycji (1)



Neutralizacja wykluczająca

 – realizowana tylko 

jedna z głosek tworzących opozycję, np. liczba, 
jak baba.



Neutralizacja alternatywna

 – realizowana 

„wybrana” głoska z tworzących opozycję, np.. bez 
żebra, zrzucić.

 

 

Neutralizacja opozycji (3)



neutralizacja 

jakościowa

:

np. spieszyć, marazmie



neutralizacja 

ilościowa

:

np. garnczek

pozycje neutralizacji

 

 

Reguły wydzielania fonemu 1

Jeśli dwa dźwięki tego samego języka występują 
dokładnie w tym samym otoczeniu i mogą być 
wzajemnie podstawiane, nie powodując tym 
różnicy w znaczeniu intelektualnym wyrazu, to 
takie dwa dźwięki są tylko fonetycznymi 
wariantami fakultatywnymi jednego i tego 
samego fonemu.
Por. długość samogłoski, głoski [r] i [R]

 

 

Reguły wydzielania fonemu 2

Jeśli dwa dźwięki pojawiają się dokładnie w tej 
samej pozycji dźwiękowej i nie mogą być wzajemnie 
podstawiane bez równoczesnej zmiany znaczenia 
wyrazów lub uczynienia wyrazu niezrozumiałym, to 
takie dwa dźwięki stanowią realizacje fonetyczne 
dwóch różnych fonemów.
Por. kot: pot, kot: *tot

 

 

Reguły wydzielania fonemu 3

Gdy dwa akustycznie względnie artykulacyjnie 
pokrewne dźwięki danego języka nigdy nie 
występują w tym samym otoczeniu 
fonetycznym, uważane są one za warianty 
kombinatoryczne tego samego fonemu. Por. [t], 
[t’]

 

 

Fonem vs. grupa fonemów



Za realizację pojedynczego fonemu można uważać 

tylko takie połączenie dźwiękowe, którego składniki 

nie dadzą się rozłożyć w danym języku na dwie 

sylaby. Por. [otstać]



Połączenie dźwiękowe może wtedy tylko być 

uważane za realizację pojedynczego fonemu, gdy 

jest realizowane jednolitym ruchem artykulacyjnym 

albo drogą stopniowej redukcji danej formacji. Por. 

[c]



Zespół dźwiękowy może być uważany za realizację 

pojedynczego fonemu tylko wtedy, gdy czas jego 

trwania nie przekracza czasu realizacji innych 

fonemów w danym języku. Por. [c]