Funkcjonalny opis języka 3

Kontrast a oszustwa,

czyli opozycje

fonologiczne

Foennmnelaa moc lgudzikeo
ułmsyu ;)

Nie młgoem urzyiweć, że mgoę zumierzoć to co

wśłaine cztyam.

Foennmnelaa moc lgudzikeo ułmsyu! Włudeg bdaań

ppodzrzeynorwach na Usrniweciytee

Cmabrigde, nie ma zinnaczea w jekaij keolśjcnoi

lteriy unomcziesze są w swiłoe, jyeinde iottnse jset,

aby piszwera i onisatta lteria błyy na wyśłaiwcm

miscjeu. Rtszea mżoe być caicikłowie pnarzeszmiea,

a i tak jset się w sintae pyrzatczeć tsket bez

pmelrobu. Dzjiee się tak paoinweż ldzkui usmył nie

cztya kdaeżj lriety po keoli lecz słwoa jkao cśłaoć.

Nmietiswoae, co? No cóż, a ja zwasze małelyśem,

że ogrifrtoaa jset wnżaa.

Foennmnelaa moc lgudzikeo
ułmsyu ;)

Nie młgoem urzyiweć, że mgoę zumierzoć to co

wśłaine cztyam.

Foennmnelaa moc lgudzikeo ułmsyu! Włudeg bdaań

ppodzrzeynorwach na Usrniweciytee

Cmabrigde, nie ma zinnaczea w jekaij keolśjcnoi

lteriy unomcziesze są w swiłoe, jyeinde iottnse jset,

aby piszwera i onisatta lteria błyy na wyśłaiwcm

miscjeu. Rtszea mżoe być caicikłowie pnarzeszmiea,

a i tak jset się w sintae pyrzatczeć tsket bez

pmelrobu. Dzjiee się tak paoinweż ldzkui usmył nie

cztya kdaeżj lriety po keoli lecz słwoa jkao cśłaoć.

Nmietiswoae, co? No cóż, a ja zwasze małelyśem,

że ogrifrtoaa jset wnżaa.

Opozycje fonologiczne (1)



Opozycje jednowymiarowe

– podstawa

porównania (cechy wspólne obydwu członów
opozycji) stanowi własność tylko tych dwu członów
opozycji i nie występuje w żadnym innym członie
systemu (in.: człony różnią się jedną cechą
wymiaru artykulacyjnego).



Opozycje wielowymiarowe

– podstawa

porównania nie ogranicza się do dwóch członów
opozycyjnych, lecz rozciąga na inne człony
systemu (in.: człony opozycji różnią się więcej niż
jedną cechą).

Opozycje fonologiczne (2)



Opozycje proporcjonalne

– stosunek

zachodzący między członami opozycji jest taki
sam, jak stosunek zachodzący pomiędzy członami
innej opozycji.



Opozycje izolowane

– stosunek zachodzący

między członami opozycji nie zachodzi pomiędzy
żadnymi innymi członami.

Opozycje fonologiczne (3)



Opozycje prywatywne

– jeden człon jest

scharakteryzowany przez obecność, drugi przez brak
pewnej cechy dystynktywnej.
(Δ+x) : Δ



Opozycje gradualne

– człony są scharakteryzowane

poprzez różne stopnie tej samej cechy.

Δ : (Δ+x) : (Δ+x+x)



Opozycje ekwipolentne

– oba człony opozycji są

logicznie uprawnione.

Neutralizacja opozycji (1)



Neutralizacja wykluczająca

– realizowana tylko

jedna z głosek tworzących opozycję, np. liczba,
jak baba.



Neutralizacja alternatywna

– realizowana

„wybrana” głoska z tworzących opozycję, np.. bez
żebra, zrzucić.

Neutralizacja opozycji (3)



neutralizacja

jakościowa

:

np. spieszyć, marazmie



neutralizacja

ilościowa

:

np. garnczek

pozycje neutralizacji

Reguły wydzielania fonemu 1

Jeśli dwa dźwięki tego samego języka występują
dokładnie w tym samym otoczeniu i mogą być
wzajemnie podstawiane, nie powodując tym
różnicy w znaczeniu intelektualnym wyrazu, to
takie dwa dźwięki są tylko fonetycznymi
wariantami fakultatywnymi jednego i tego
samego fonemu.
Por. długość samogłoski, głoski [r] i [R]

Reguły wydzielania fonemu 2

Jeśli dwa dźwięki pojawiają się dokładnie w tej
samej pozycji dźwiękowej i nie mogą być wzajemnie
podstawiane bez równoczesnej zmiany znaczenia
wyrazów lub uczynienia wyrazu niezrozumiałym, to
takie dwa dźwięki stanowią realizacje fonetyczne
dwóch różnych fonemów.
Por. kot: pot, kot: *tot

Reguły wydzielania fonemu 3

Gdy dwa akustycznie względnie artykulacyjnie
pokrewne dźwięki danego języka nigdy nie
występują w tym samym otoczeniu
fonetycznym, uważane są one za warianty
kombinatoryczne tego samego fonemu. Por. [t],
[t’]

Fonem vs. grupa fonemów



Za realizację pojedynczego fonemu można uważać

tylko takie połączenie dźwiękowe, którego składniki

nie dadzą się rozłożyć w danym języku na dwie

sylaby. Por. [otstać]



Połączenie dźwiękowe może wtedy tylko być

uważane za realizację pojedynczego fonemu, gdy

jest realizowane jednolitym ruchem artykulacyjnym

albo drogą stopniowej redukcji danej formacji. Por.

[c]



Zespół dźwiękowy może być uważany za realizację

pojedynczego fonemu tylko wtedy, gdy czas jego

trwania nie przekracza czasu realizacji innych

fonemów w danym języku. Por. [c]