Materiały pochodzą z Platformy

Edukacyjnej Portalu

www.szkolnictwo.pl

Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego
Użytkowników

wyłącznie

w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian,
przesyłanie,

publiczne

odtwarzanie

i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby
własne

oraz

do

wykorzystania

w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

Podstawy

przedsiębiorczości

(przedsiębiorczość bez tajemnic)

Temat: System gospodarki
rynkowej

Rynek

Rynek jest to miejsce, na którym spotykają się kupujący i sprzedający w
celu zawarcia transakcji kupna – sprzedaży.

Konsument to osoba wykorzystująca (konsumująca) produkt.

Nabywca (klient) to osoba aktualnie dokonująca zakupu produktu w
celu zaspokojenia potrzeb własnych i/lub innych członków swojego
gospodarstwa domowego.
Definiując rynek nie można ograniczyć
się tylko do jego pasywnej, technicznej
roli, polegającej głównie na stworzeniu
przestrzeni dla wymiany towarów.
Rynek to przede wszystkim mechanizm
utworzony przez wzajemne relacje
między kupującymi i sprzedającymi. W
wyniku tych współzależności kształtują
się:

• popyt, podaż i cena.

Wejście do Centrum Giełdowego w
Warszawie

Podstawowe klasyfikacje rynków

Rynek

Kryterium zasięgu

terytorialnego

Kryterium

przedmiotu

wymiany

Kryterium

dominacji

podmiotu rynku

Rynki:

• lokalny

• regionalny

• krajowy

• zagraniczny

•
międzynarodowy

• globalny

Rynki:

• finansowy

• pracy

• dóbr i usług

Rynki:

• sprzedawcy

• nabywcy

Cechy i funkcje rynków

Podstawowymi cechami rynku są:

• odpłatność – towary na rynku są sprzedawane,

• dobrowolność (wolność) – swoboda w podejmowaniu decyzji,

• ekwiwalentność – wymiana różnych wartości różniących się jedynie
wartościami użytkowymi,

• konkurencyjność – konsekwencją wolności rynku jest konkurencja.

Do najważniejszych funkcji rynku zaliczamy:

• równowagi– równoważenie popytu i podaży jest najważniejszą funkcją
rynku, mechanizm rynkowy powoduje ciągłe dostosowywanie się popytu
do podaży,

• selekcji – dotyczy eliminacji słabszych podmiotów gospodarczych z
rynku,

• alokacji – dotyczy czynników wytwórczych i polega na ich
przemieszczaniu się z gałęzi
o niższej do gałęzi o wyższej rentowności.

Gospodarka rynkowa

Gospodarka rynkowa - system ekonomiczny, w którym decyzje
dotyczące gospodarki podejmowane są przez różne podmioty
gospodarcze (ludzi, przedsiębiorstwa i rząd).

Podmiotami gospodarki rynkowej są :

• gospodarstwa domowe,

• przedsiębiorstwa,

• instytucje finansowe,

• administracja państwowa,

• władza lokalna.

System ekonomiczny

Rynkowy

Kierowany

opiera się na własności

prywatnej

i działaniu mechanizmu

rynkowego

opiera się na własności

publicznej, wszystkie decyzje

ekonomiczne podejmowane są

przez władzę

Cechy gospodarki rynkowej

Gospodarka rynkowa
opiera się na
przedsiębiorczości,
własności prywatnej,
konkurencji i systemie cen.

System cen, informując o
sytuacji na rynku,
umożliwia prowadzenie
rachunku ekonomicznego.

Każdy obywatel może bez
ograniczeń i na takich
samych prawach
podejmować działalność
gospodarczą.

Prawo popytu

Popyt jest to ilość towaru, jaką nabywcy są skłonni kupić w określonym
czasie za ustaloną cenę.

Prawo popytu – wraz ze wzrostem ceny danego dobra, zmaleje
zapotrzebowanie na dobro, a wraz ze spadkiem ceny
zapotrzebowanie wzrośnie.

Wykres ilustruje zależność
wielkości popytu na dany towar
od jego ceny.

Prawo podaży

Podaż oznacza ilość towaru, którą dostawcy są skłonni dostarczyć na
rynek w określonym czasie i po określonej cenie.

Prawo podaży głosi, że przy niezmienności innych warunków
rynkowych podaż danego towaru się zwiększa, jeśli wzrasta jego
cena, natomiast obniżaniu się ceny towarzyszy spadek wielkości
podaży.

Wykres ilustruje zależność
wielkości podaży na dany towar
od jego ceny.

Mechanizm rynkowy

Mechanizm rynkowy jest proces obejmujący żywiołowe działania
podmiotów na rynku,
w wyniku którego dochodzi do ustalenia równowagi rynkowej, a więc
samoczynnego dostosowania wielkości popytu (D) i podaży (S),
poprzez odpowiednie ustalenie ceny równowagi (P).

Gdy popyt D się zmniejsza, producenci ograniczają podaż S i obniżają
ceny. Efektem jest ustalenie się nowej równowagi rynkowej

Równowaga rynkowa
oznacza, że ilość dóbr i
usług dostarczanych na
rynek, czyli podaż, równa się
popytowi na te dobra i
usługi, reprezentowanemu
przez sumę dochodów
ludności.

[ilość]

[cena]

Czynniki kształtujące wielkość popytu

Rynkowe

Pozarynkowe

Geograficzne Demograficzne

• wielkość

dochodów,

• ceny

substytutów,

• ceny dóbr

komplementarn

ych

• preferencje

konsumentów,

• moda

• warunki

klimatyczne,

• pora roku,

• sytuacja

gospodarcza

• liczba

ludności,

• struktura

wiekowa

konsumentów,

• poziom

wykształcenia,

• stan cywilny,

• wyznanie

Sytuacja polityczna

 cena danego dobra, czyli ilość pieniędzy jaką producent otrzymuje ze
sprzedaży każdej jednostki tego dobra,

 ceny czynników produkcji, czyli płace, opłaty za energię, czynsz,
ceny urządzeń i surowców, procenty od zaciągniętych kredytów – czyli
poziom kosztów produkcji,

 technologia, czyli postęp techniczny,

 ceny dóbr substytucyjnych (zamienników) i komplementarnych
(uzupełniających),

 liczba producentów na danym rynku,

 eksport oraz import,

 czynniki przypadkowe, np. pogoda,

 interwencyjna polityka państwa, dotacje, subwencje,
warunki prawne,

 elastyczność podaży.

Czynniki kształtujące wielkość podaży

Monety i banknoty wpłacone

przez turystów zwiedzających

British Museum

Pieniądz

Niezależnie od swojej formy zewnętrznej i systemu gospodarczego
pieniądz jest prawnie określonym, powszechnie akceptowanym
środkiem płatniczym.

Według współczesnej doktryny na pieniądz składają się trzy elementy:

• jednostka pieniężna,

• suma pieniężna,

• znak pieniężny.

Polski banknot 200-złotowy
(awers)
W obiegu do 1995 r. (przed
denominacją)

Suma pieniężna jest wyrażana w
jednostkach pieniężnych,
zmaterializowanych w postaci
znaków pieniężnych.

Pieniądz – historia

Pieniądz pojawił się kilka tysięcy lat przed naszą erą. Początkowo rolę
powszechnego ekwiwalentu pełniły towary.

Barter to wymiana
bezgotówkowa, czyli
towar (bądź usługa) za
towar. Strony uzgadniają
wartość towarów, lub
usług i dążą do tego, żeby
bilans był zerowy.

Towar

Kruszce (złoto, srebro)

Monety

Jednostka monetarna (ustalona waga,

próba)

Pieniądz kredytowy (weksle, czeki,

banknoty)

Waluta dewizowo - złotowa

Pieniądz papierowy

Pieniądz bankowy (depozytowy)

Pieniądz elektroniczny

Funkcje pieniądza

Niezależnie od swojej formy pieniądz pełni w gospodarce określone
funkcje, jest:

• miernikiem wartości,

• środkiem wymiany,

• środkiem płatniczym

• środkiem tezauryzacji,

• pieniądzem światowym.

Pieniądz krajowy może spełniać funkcję pieniądza światowego, gdy
państwo gwarantuje jego pełną wymienialność, duży potencjał
gospodarczy, stabilność cen.

miernik wartości

środek płatniczy

środek wymiany

środek gromadzenia
oszczędności

Gospodarstwo domowe

Gospodarstwo domowe jest to jeden z podmiotów gospodarczych,
jedna osoba lub ich zespół, razem zamieszkujących i wspólnie się
utrzymujących (w ogromnej większości połączonych więzami
biologicznymi i stanowiących rodziny). Osoby samotne, utrzymujące
się samodzielnie, to jednoosobowe gospodarstwa domowe.

Celem gospodarstwa domowego jest zaspokojenie potrzeb wszystkich
osób wchodzących w jego skład.

gospodarstwo domowe

gospodarstwo domowe

budżet państwa

budżet państwa

przedsiębiorstwa

przedsiębiorstwa

Między gospodarstwem domowym, przedsiębiorstwem i budżetem państwa

przedstawiono przepływające strumienie pieniężne

Źródła dochodów gospodarstwa domowego

Potrzeby osób wchodzących w skład gospodarstwa domowego są
realizowane z dochodów uzyskiwanych przez wszystkich lub tylko
niektórych jego członków. Zaspokojenie tych potrzeb jest głównym celem
istnienia gospodarstwa domowego.

Źródła wydatków gospodarstwa domowego

Wydatki a dochody

PRAWO ENGLA
W miarę wzrostu dochodów społeczeństwa maleje udział wydatków na
żywność w wydatkach ogólnych gospodarstw domowych.
Dlaczego?

-„bo apetyt rośnie w miarę jedzenia” wzrost dochodów wyzwala coraz to
nowe potrzeby, których zaspokojenie wymaga coraz to więcej pieniędzy.

PARADOKS GIFFENA
Wzrost cen w Irlandii spowodował wzrost popytu na tenże chleb.
Zachowanie konsumentów wbrew pozorom było racjonalne, gdyż
dysponując niskimi dochodami, przez podwyżkę cen chleba zostali
zmuszeni do ograniczenia konsumpcji wszelkich dodatków do chleba.

PARADOKS VEBLENA (zwany także
efektem snoba)

Z chęci pokazania się innym, że stać nas na
droższe rzeczy, nawet jeśli nie różnią się od tych
samych sprzedawanych wcześniej po niższej
cenie oraz w warunkach umiarkowanych
dochodów.

Literatura

1. Biernacka M., Korba J., Smutek Z.: Podstawy przedsiębiorczości.

Podręcznik do liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i
technikum. Wyd. II. Operon, Gdynia 2009

2. http://www.ekonomia.net.pl/
3. Komosa A.: Szkolny słownik ekonomiczny, Warszawa 2002