GRZYBY

CHOROBOTWÓRCZE

GRZYBY (FUNGI)

GRUPA ORGANIZMÓW EUKARIOTYCZNYCH

(JĄDROWYCH) W RANDZE KRÓLEWSTWA

(Wg Cavaliera- Smitha 1993) obok roślin

i zwierząt. Do tej pory zaliczane do

królestwa roślin i traktowane jako jedna

z grup roślin plechowatych (plecha) lub

zarodnikowych.

Grzyby obejmują ok. 150 tys. Gatunków,

głównie lądowych, takich jak: pleśnie,

drożdże, wiele pasożytów roślinnych i

zwierzęcych ( mączniaki, rdze) oraz

grzyby kapeluszowe. W Polsce jest

znanych ok.. 10 tys. Gatunków.

GRZYBY SĄ

ORGANIZMAMI CUDZOŻYWNYMI, gdyż posiadają barwników

asymilacyjnych ( np. chlorofilu) odżywiają się pobierając

gotowe materiały organiczne z otoczenia. W zależności

od pobieranych substancji dzielą się na:

• Saprofityczne (roztocza) – odżywiające się związkami

pochodzącymi z rozkładu martwej substancji organicznej,

powodują gnicie i butwienie, uczestniczą w metabolizmie

gleb, wywołują fermentację alkoholową, z niektórych

gatunków otrzymujemy antybiotyki ( pędzlak)

• Pasożytnicze – pobierające gotowe substancje

organiczne z żywych organizmów, wpływając

niekorzystnie na ich rozwój

• Symbiotyczne – współżyjące z innymi organizmami na

zasadzie wzajemnej korzyści; żyją w symbiozie z

korzeniami roślin wyższych (mikoryza) lub glonami

tworząc porosty; w związku symbiotycznym grzyby

ułatwiają pobieranie wody i soli mineralnych oraz pełnią

funkcję ochronną.

Grzyby mogą rozmnażać się płciowo i

bezpłciowo:

A.

Bezpłciowe rozmnażanie jest sposobem dominującym i może się

odbywać przez oddzielenie części grzybni lub przez zarodniki.

Zarodniki wykształcają się z wegetatywnej komórki macierzystej i

mogą tworzyć:

1.



BLASTSPORY – wytwarzane przez pączkowanie (drożdże, Candida,

Cryptococcus). Niektóre drożdże i grzyby drożdżopodobne nie

oddzielają zarodników, lecz przekształcają je przez wydłużenie w

twory nitkowate, zwane pseudostrzępkami.



CHLAMYDOSPORY – w warunkach niesprzyjających powstają

zarodniki otaczające się grubą błoną przetrwalnikową ( można je

znaleźć u wszystkich prawie grzybów )



ARTROSPORY – tworzące się przez fragmentację grzybni

2.

Narządy rozmnażania formują się na specjalnej grzybni rozrodczej

tworząc:



ENDOSPORY – wewnątrz grzybni powietrznej w specjalnej komórce

(Mucor)



EGZOSPORY – przeważnie u grzybów niedoskonałych. Na strzępce

powietrznej tworzą się różnego rodzaju trzonki konidialne, a na

nich, na szczycie odsznurowują się zarodniki różnych typów i

kształtów, charakterystyczne dla danego gatunku.

B. Rozmnażanie płciowe odbywa się przez

połączenie się dwu jąder haploidalnych, w

wyniku czego powstaje zygota, która po

podziale redukcyjnym może dać zarodniki

płciowe, ASKOSPORY. Zwykle odbywa się to

w specjalnie utworzonym worku (ascus).

Połączenie się gamet jednoimiennych tworzy

ZYGOSPORY, różnoimiennych OOSPORY.

Liczne gatunki grzybów

niedoskonałych np. Trichophyton

rozmnażających się bezpłciowo mogą

przechodzić w stadium rozmnażania się

płciowego, co utrudnia ich klasyfikację

PODZIAŁ SYSTEMATYCZNY GRZYBÓW OPIERA SIĘ NA

SPOSOBIE ICH REPRODUKCJI (GŁÓWNIE ROZMNAŻANIU

PŁCIOWYM) I CECHACH MORFOLOGICZNYCH

DROŻDŻE – organizmy jednokomórkowe o

różnych kształtach (formy wydłużone do

nitkowatych pseudogrzybni)

GRZYBY NITKOWATE – złożone są z grzybni

stanowiących agregat nitkowatych włókien

zwanych strzępkami

FUNKCJNALNIE ROZRÓŻNIA SIĘ DWA RODZJE

GRZYBNI:

WEGETATYWNĄ – która wnika w podłoże w celu

uzyskania pożywienia

POWIETRZNĄ – reprodukcyjna, która wytwarza

spory i jest odpowiedzialna za

podtrzymywanie gatunku.

BUDOWA MORFOLOGICZNA GRZYBÓW JEST

ZMIENNA I UZALEŻNIONA OD WARUNKÓW

ŚRODOWISKA BYTOWANIA

Grzyby zbudowane są z komórek eukariotycznych.
1.

JĄDRO wyraźnie oddzielone od CYTOPLAZMY

dwoma porowatymi błonami

2.

W jądrze znajduje się JĄDERKO i określona dla

każdego gatunku LICZBA CHROMOSOMÓW

3.

Kolejną cechą odróżniającą grzyby od bakterii

jest zawartość w ŚCIANIE KOMÓRKOWEJ

grzybów wielocukru CHITYNY (polimeru N-

acetylo-D-glukozaminy). Ściana komórkowa

zbudowana jest również z wielocukru

MANNANU i GLIKANU oraz z BIAŁEK i LIPIDÓW.

( % zawatrość tych składników zależna jest od

gatunku, rodzaju komórki i okresu wzrostu)

4. Pod ścianą komórkową występuje cienka

pofałdowana BŁONA CYTOPLAZMATYCZNA. Siateczka

endoplazmatycznna złożona jest z dwóch cienkich

błon- tworzy kanały, których liczba, kształt i

wielkość zależy od warunków i okresu wzrostu. Przez

rozszczepienie błony siateczki endoplazmatycznej u

większości grzybów powstają WAKUOLE (wodniczki)

5. RYBOSOMY ( od 1-100) zlokalizowane są w

kanałach siateczki lub cytoplazmie.

6. U większości grzybów występuje aparat Golgiego
7. MITOCHONDRIA mają budowę dwuwarstwową ich

liczba wielkość i kształt grzebieni mitochndrialnych

zależy od okresu wzrostu i środowiska

8. Jako MATERIAŁ ZAPASOWY komórki grzybów

gromadzą WOLUTYNĘ, GLIKOGEN, LIPIDY w znacznie

większych ilościach niż bakterie.

FIZJOLOGIA GRZYBÓW

1.

Główne źródło węgla dla grzybów stanowią węglowodany.

2.

Azot i siarkę czerpią z podłoża białkowego o odpowiednim

składzie aminokwasów. Dla niektórych grzybów źródłem

azotu mogą być azotany, sól amonowa; źródłem siarki –

siarczany.

3.

Grzyby potrzebują do wzrostu takie składniki mineralne

jak: K, Mg, Na, Ca; mikroelementy: Fe, zn, Cu, Mn, Mo;

pewne gatunki wymagają witamin głównie z grupy B.

4.

Grzyby rosną zwykle tlenowo, nadmiar tlenu powoduje

zmiany zwyrodnieniowe, obecność dwutlenku węgla

hamuje wzrost.

5.

Optymalne temperatury wzrostu dla grzybów

chorobotwórczych 20 – 46 °C . Pasożytujące na skórze i

przydatkach skórnych 27°C , natomiast wywołujące

grzybice narządowe 37°C. Niektóre grzyby rosną w

temperaturze 0°C inne np. pleśnie w 62°C.

6.

Grzyby lepiej rosną w środowisku o odczynie kwaśnym,

tolerancja pH 2,2 – 8,0

CHOROBOTWÓRCZOŚĆ GRZYBÓW

1.

Są przyczynami schorzeń roślin i zwierząt.

2.

U ludzi szkodliwe ich oddziaływanie jest

związane z wywoływaniem zakażeń

(GRZYBIC) powierzchniowych dotyczących

skóry, paznokci, włosów, błon śluzowych,

narządowych i uogólnionych.

3.

Grzyby mogą wpływać na procesy

chorobowe w związku z ich działaniem

alergizującym, a także być może z

produkcją mykotoksyn ( ALFATOKYNA)

,które uważane są za czynniki

współdziałające w powstawaniu procesu

nowotworowego.

GRZYBY CHOROBOTWÓRCZE DLA

CZŁOWIEKA :

 GRZYBY DROŻDŻOPODOBNE

 GRZYBY PLEŚNIOWE

 GRZYBY DETMATOFITOWE

 GRZYBY DYMORFICZNE

PODZIAŁ GRZYBIC

Grzyby wywołujące zakażenia człowieka występujące w

naszym klimacie należą do drobnoustrojów

oportunistycznych, bytujących w środowisku człowieka.

Do rozwoju infekcji dochodzi w wyniku zadziałania wielu

czynników, gdyż mechanizmy doprowadzające do grzybicy

są zjawiskiem kompleksowym, obejmującym zarówno

gospodarza jak i wnikający szczep grzyba.

U ludzi zdrowych prawidłowa odporność, w tym bariery

anatomiczne i fizjologiczne oraz miejscowa mikroflora nie

dopuszczają do rozwoju grzybic. Grzyby mogą bytować w

przewodzie pokarmowym i na błonach śluzowych. Są

obecne w otoczeniu człowieka, dostają się do płuc w

procesie oddychania, czy do przewodu pokarmowego z

pożywieniem.

Ze względu na sposób powstawania zakażenia wyróżnia się:

• GRZYBICE EGZOGENNE

• GRZYBICE ENDOGENNE

GRZYBICE ENDOGENNE

Określa się zakażenia wywołane

przez grzyby, które bytują w
organizmie człowieka:

• CANDIDA – KOLONIZUJE JAMĘ

USTNĄ, JELITA I POCHWĘ;

• PITYROSPORUM – KOLONIZUJE

POWIERZCHNIĘ SKÓRY ZDROWEJ
W MIEJSCACH ŁOJOTOKOWYCH

GRZYBICE EGZOGENNE

Są to zakażenia przez grzyby które dostają się do

organizmu człowieka ze środowiska np.

powietrza, gleby, od chorych ludzi czy zwierząt.

• Zakażenie drogą wziewną lub przez

uszkodzoną skórę powoduje grzyb

drożdżopodobny CRYPTOCOCCUS NEOFORMANS

( występuje w florze niektórych ptaków np.

gołębi)

• Zakażenia przez grzyby pleśniowe bytujące w

powietrzu np. ASPERGILLUS, MUCOR,

FUSARIUM i inne – drogą wziewną

• Zakażenia DERMATOFITAMI – wrotami

zakażenia jst skóra ( grzybice powierzchniowe),

źródłem zakażenia chory człowiek, zwierzę lub

gleba

Z PUNKTU WIDZENIA LOKALIZACJI

WYRÓŻNIA SIĘ:

• GRZYBICE POWIERZCHNIOWE –

powierzchnia skóry i błon

śluzowych

• GRZYBICE GŁĘBOKIE CZYLI

NARZĄDOWE – obejmujące

wszystkie narządy u osób z

obniżoną odpornością

• FUNGEMIA – zakażenie uogólnione,

któremu towarzyszy krążenie

grzybów we krwi

CZYNNIKI PREDYSPONUJĄCE DO

GRZYBIC

1. Zaburzenia odporności humoralnej lub

komórkowej np.. Ostre białaczki chemioterapia,

AIDS, ziarnica złośliwa, usunięcie śledziony

2. Radioteriapia, leki immunosupresyjne,

cytostatyki, antybiotyki, kortykosteridy,

radioterapia

3. Obecność ciała obcego w takankach lub

krwioobiegu np. sztuczne zastawki serca,

intubacja, endoskopia itp.

4. Przerwanie ciągłości tkanek np. rany, wkłucia
5. Czynniki żywieniowe np. dieta bogata w

węglowodany uboga w witaminy

6. Inne np. choroby wyniszczające zaburzenia

endokrynologiczne głównie cukrzyca ,

zakażenia, okres noworodkowy

GRZYBY DROŻDŻOPODOBNE

Grzybnia zbudowana jest kulistych

,wrzecionowatych lub cylindrycznych komórek

wegetatywnych wytworzonych przez

pączkowanie. Charakterystyczną cechą jest

ich duża aktywność biochemiczna, mają

zdolność do fermentacji i asymilacji wielu

węglowodanów oraz węgla i azotu z różnych

związków organicznych.

GATUNKI CHOROBOTWÓRCZE:

• Candida albicans najbardziej chorobotwórczy

z pośród 14 gatunków

• Cryptococcus neoformans – kryptokokoza OUN

• Pityrosporum – lupież pstry

• Rzadziej Trichosporon i Rhodotorula

CANDIDA ALBICANS (u zdrowego człowieka jest

komensalem błon śluzowych ), jest najbardziej

chorobotwórczy z tego rodzaju, wywołuje u

człowieka zakażenia błon śluzowych (pleśniawki –

białe łatwo oddzielające się naloty ), u kobiet

zapalenie sromu i pochwy, pęcherza, kandydoza

skóry gładkiej w wilgotnych fałdach skóry. Drogą

krwi może dojść, szczególnie u osób osłabionych,

niedożywionych, leczonych antybiotykami lub

kortykosteroidami, chorych na cukrzycę do zakażenia

narządów wewnętrznych- płuc, ośrodkowego układu

nerwowego, wątroby, śledziony, węzłów chłonnych.

Schorzenia te przebiegają bardzo ciężko, szczególnie

u dzieci.

PROFILAKTYKA - jedynym wskazaniem profilaktycznym

jest utrzymywanie normalnej biocenozy organizmu.

GRZYBICE POWIERZCHNIOWE – grzybice

skóry (Dermatomikozy lub

dermatofitozy)

Nazwa obejmuje wszelkie choroby skóry, włosów i

paznokci wywołane grzybami atakujące zrogowaciałą

tkankę, ale nie wnikającymi do jej głębszych warstw.

Grzyby wywołujące grzybicę skóry – dermatofity –

obejmują trzy rodzaje:

TRICHOPHYTON, MICROSPORUM, EPIDERMOPHYTON.
Cechą charakterystyczne jest ich trymorfizm, tzn.

każdy z grzybów występuje w jednym z trzech

stadiów rozwojowych:

• Stadium saprofityczne bezpłciowe ( w glebie )

• Stadium saprofityczne płciowe ( w glebie )

• Stadium pasożytnicze, zawsze bezpłciowe ( w żywym

gospodarzu)

Morfologia dermatofitów jest dość uboga. Tworzą one

strzępki lub fragmenty grzybni na skórze, paznokciach lub

strzępki i atrospory na zewnątrz lub wewnątrz włosów.

Niektóre z dermatofitów są chorobotwórcze tylko dla

człowieka, inne również dla zwierząt ( psy, koty, konie,

krowy i in.). Najczęściej występującym zakażeniem jest

złuszczająca grzybica stóp. Choroba rozpoczyna się

sączącymi pęcherzykami, powoduje to silne swędzenie.

Często ogniska grzybicze ulegają zakażeniom

bakteryjnym.

Czasem występuje pogrubienie i łamliwość paznokci,

które przybierają kolor żółty i rosną nierównomiernie.

Woszczynowiec wywołuje grzybicę korzeni włosów,

prowadząc do wyłysienia. Niektóre grzyby strzygące

atakują brodę u mężczyzn.

Ponieważ zakażenia dermatofitami przebiegają

powierzchniowo, nie dochodzi do wytwarzania przeciwciał.

PRPFILAKTYKA: dbać o higienę, unikać kąpielisk.

GRZYBY PLEŚNIOWE

Występują powszechnie w przyrodzie

(powietrze, gleba, woda), mogą

znajdować się na zdrowej owłosionej

skórze ( głowa) człowieka i między

palcami. Dostają się również do

organizmu drogą wziewną.

ZAKAŻENIA: narządowe jak i

powierzchniowe skóry i paznokci.

Mogą powodować alergie i wytwarzane

mykotoksyny ( alfatoksyna ) mają

działanie mutagenne i karcinogenne.

W OBRĘBIE GRZYBÓW PLEŚNIOWYCH

WYRÓŻNIA SIĘ LICZNE RODZAJE I GATUNKI:

• Rodzaj ASPERGILLUS, SKOPULARIOPSIS

oraz MUCOR i RHIZOPUS są czynnikami
grzybic narządowych i
powierzchniowych.

• Rodzaj PENICILLINUM i CLADOSPORIUM

są najczęstszymi alergenami

• Gatunek ASPERGILLUS FLAVUS

największym producentem alfatoksyn,
oraz w Polsce aspergeliozę układu
oddechowego.