Psychologiczne podstawy
edukacji 5 - Inteligencja
Dr Adam Jagiełło-Rusiłowski
Historia pytań o różnice
wykonania zadań umysłowych
• Galton: geniusz w energii działania i
wrażliwości zmysłowej
• Binet: zdrowy rozsądek:
ukierunkowanie, przystosowanie i
kontrola
• Stern i Sternberg : IQ, umiejętność
przystosowania się do nowych
okoliczności i zadań
Definicja ogólna (Nęcka)
• Zdolność przystosowania się do
okoliczności dzięki dostrzeganiu
abstrakcyjnych relacji, korzystaniu z
uprzednich doświadczeń i skutecznej
kontroli nad własnymi procesami
poznawczymi
• 3 konwencje teoretyczne i metodologiczne:
struktury, biologii i poznania
• piramida z punktem g (Strelau str. 757)
Paradoksy inteligencji
Paradoks 1
• Psychologia zajmuje się zarówno wiedzą jak
i myśleniem (teorie strukturalne i
procesualne), ale jak struktura przekłada
się na proces?
• Badania nad myśleniem prowadzone w
oderwaniu od zdolności
• Teorie różnic indywidualnych w odniesieniu
do zdolności poznawczych tworzone bez
uwzględnienia różnic w sprawności
myślenia
Paradoks 2
• Lęk jako cecha czy stan: czasem ktoś
mało lękliwy zostaje sparaliżowany
przez strach lub vice versa
Paradoks 3
• Boring: inteligencja to to, co mierzą
testy?
• Czy mamy ja definiować jako górny
pułap czy też typowy
poziom(najczęściej obserwowanego
czy reprezentatywnego)?
Rozbieżności: AB(Hebb) i C
(Eysenck)
Potrzeba alternatywnego ujęcia
inteligencji
• Nowe ujęcie musi uwzględnić paradoksy
i podstawowe fakty empiryczne:
• 1. różnice międzyosobnicze w poziomie
wykonania zadań intelektualnych
• 2. trwałość owych różnic
• 3. pozytywne skorelowanie większości
miar sprawności intelektualnej
• Nęcka: inteligencja jest
procesem
mobilizacji zasobów poznawczych
Zasoby poznawcze wg
Kahnemana
• Metafora waluty
• Możemy nią płacić
za realizację
dowolnych celów,
ale jej niedobór
obniża naszą
wydolność
poznawczą
Zasoby wg. Hobfolla (teoria
stresu)
• Metafora aktywów
• Wszelkie formalne i
treściowe cechy
umysłu, możliwe
do wykorzystania w
sytuacji
problemowej
Zasoby indywidualne
człowieka
• Szybkość i mobilność (zmiana
kierunku) umysłowa
• Wydolność uwagi (ilość kanałów
sensorycznych i ich koordynowanie)
• Wydolność pamięci roboczej (zdolność
do tworzenia i utrzymywania w
pamięci wiązań pomiędzy elementami)
• Struktury poznawcze: treść i sposób
zorganizowania wszelkich form wiedzy
Ontogeneza zasobów
poznawczych
Zasoby neuronalne a
poznawcze
• Korelaty, ale nie wyznaczniki czy
mechanizmy
• Im lepsze „hardware”, tym większe
prawdopodobieństwo ukształtowania
się licznych, wartościowych zasobów
poznawczych
Dysponowanie zasobami to
jeszcze nie inteligencja
• Człowiek nie jest
inteligentny tylko
przez to, że ma
dużo idei, tak jak
nie jest dobrym
wodzem tylko
przez to, że ma
dużo żołnierzy
(Chamfort)
Strategie mobilizacji
zasobów
• Szybkość i mobilność mentalna może
przezwyciężyć brak wiedzy i oszukać mało
pojemną pamięć operacyjną a nawet mało
wydolna uwagę
• Transfer wiedzy i wykorzystanie analogii
( np. u artystów, starszych osób)
• Wiedza proceduralna (eksperci)
• Inteligencja to nie ilość zasobów do
dyspozycji czy zmobilizowanych, ale ich
dobór i skuteczność w rozwiązaniu danego
problemu
Inteligencje wielorakie
• Inteligencja praktyczna to
mobilizowanie schematów działania w
konkretnym obszarze, obfitującym w
realne zadania życiowe
(nieakademickie)
• Społeczna: aktywizowanie wiedzy o
ludziach, ich cechach i motywacjach
• Emocjonalna – wiedzy o własnych i
cudzych emocjach itp.
Implikacje dla edukacji
• Pełna mobilizacja dostępnych zasobów
możliwa jest tylko na krótko, ale wystarczy na
test lub coś niezwykłego
• Przeszkodą codzienna jest ograniczona ilość
energii (metabolizm glukozy w tkance
nerwowej) a uwaga i pamięć robocza dużo
spalają – stąd przydatność komputerów
• Przeszkadzają też dystraktory (uporczywe
myśli czy zadania poboczne).
• Liczy się proces dochodzenia do wiedzy, jej
stosowanie w nowych kontekstach, twórcze
rozwiązywanie problemów a nie
przypominanie