Wyzwania realizacyjne

Wyzwania realizacyjne

wychowania;

wychowania;

wychowanie urabiające
wychowanie wyzwalające
wychowanie przyzwalające
samorealizacja i
samowychowanie

Pedagodzy prowadzą burzliwą

dyskusję nad ogólna formułą
wychowania. Rzecz idzie o wskazanie
generalnego kierunku oddziaływań.

Spośród najbardziej znanych haseł w

literaturze naukowej są m.in.

- Janusz Korczak

O pedagogikę na

miarę dziecka

oraz

- Bogdan Suchodolski

O pedagogikę

na miarę naszych czasów

Pedagogika na miarę dziecka

koncentruje swoje zainteresowania
badawcze jak i praktykę na rozwoju
dziecka, na jego potrzebach,
możliwościach, czy na jego położeniu
socjalnym. Natomiast nawoływanie o
pedagogikę na miarę naszych
czasów to postulat poszukiwania
optymalnego dla danego okresu
rozwoju historycznego, społecznego i
politycznego modelu edukacji.

W literaturze naukowej pojawiły się idee tak zwanej

„pedagogiki wyzwolenia”. Jej korzenie tkwią w
ruchach emancypacyjnych , politycznych i
społecznych głównie ludności krajów latynoskich.

Pedagogika wyzwolenia upomniała się o dziecko

traktowane przez tradycyjną pedagogikę jako
przedmiot, jako istota podlegająca różnorodnym
wpływom, jako osobowość urabiana według
przyjętego w danej kulturze, czy grupie
społecznej wzorca dojrzałego człowieka.

Pedagogika wyzwolenia w swych założeniach

upodmiotawia dziecko, żąda zrównania go w
prawach z ludźmi dorosłymi, w prawach
obywatelskich.

Istnieje zatem pewna tradycja ujmowania

różnych idei i postulatów
pedagogicznych, w tym także haseł mniej
lub bardziej radykalnych odnoszących się
do pewnych aspektów edukacji. Wywodzą
się one z tego samego źródła, a
mianowicie niezadowolenia wrażliwych
ludzi dorosłych ze stanu refleksji jak i
praktyki pedagogicznej w różnych
częściach świata.

Są takie okresy w Polsce, w których

dominuje

pedagogika urabiania

(sięgająca korzeniami XVII

wieku), poddawana przez dziesięciolecia ostrej krytyce
jako mało rozwijająca, uznana przez wielu badaczy za
szkodliwą dla zdrowia psychicznego społeczeństwa.
Jednak taka pedagogika w praktyce łatwo poddaje się
kontroli, może być centralnie sterowana i naginana do
oczekiwań władzy politycznej.

Cechy pedagogiki urabiania osobowości:

- zewnętrzne sterowanie,
- ingerencja pedagogiczna na rozwój osobowości

wypływająca z wewnętrznego przeświadczenia
pedagoga o jego nieomylności w sprawach
wychowawczych,

- traktowanie innych partnerów procesów edukacyjnych

jako gorszych, mniej wiedzących, czy nadwrażliwych w
postępowaniu z dziećmi.

Wychowanie urabiające jest przydatne tylko

dla organizatorów procesu edukacyjnego,
gdyż stanowi element autokratycznych
rządów w państwie, w instytucji
pedagogicznej czy w rodzinie. Jakieś
centrum wydaje polecenia i kontroluje
stopień ich wykonania dysponując przy
tym znacznym repertuarem środków
nacisku psychicznego i fizycznego. Kary
przeważają nad nagrodami. Wykonawcy
(nauczyciele i uczniowie) przyjmują
orientację behawioralną to znaczy taką,
że w swoich działaniach starają się unikać
kar, a pozyskiwać uznanie i nagrody.

Wychowanie wyzwalające

skierowane jest na

zapewnienie dzieciom znacznego marginesu
swobody w ich działalności szkolnej.
Nauczyciele i rodzice stwarzają warunki dla
spełnienia się ich pomysłów. Nie kierują niejako
z zewnątrz rozwojem wychowanka, ale starają
się ochronić dziecko przed niebezpieczeństwem.
Usuwają wszelkie bariery, ograniczenia jego
pasji poznawczej. Oferują dzieciom różnorodne
formy aktywności, wyzwalają jego inicjatywność
i nagradzają za pomysłowość podejmowanych
działań. W stymulowaniu aktywności przeważają
nagrody. Nauczyciele i rodzice zachęcają dzieci
do nowych działań, do twórczych poszukiwań,
do poznawania otaczającego je świata.

Pedagogika przyzwolenia

nie jest ani na

„miarę dziecka”, ani na „miarę naszych
czasów”, jako oficjalna ideologia, ani też
pedagogiką wyzwolenia dzieci spod
dominacji świata ludzi dorosłych.
Pedagogika przyzwolenia dopuszcza
interwencję dorosłych w zachowanie
dziecka, kiedy jest ono niezgodne z
przyjętym w danej kulturze wzorcem roli
społecznej, kiedy interwencja może
uratować zdrowie, lub nawet „dobre
imię” dziecka. Pedagogika przyzwolenia
dopuszcza tak zwane „miękkie
ingerencje” w rozwój.

Pedagogika przyzwolenia apeluje do

sumień i wrażliwości ludzi dorosłych
niezależnie od tego, czy są oni
zawodowymi wychowawcami, czy też
tylko amatorami w tej dziedzinie,
apeluje o to, aby nie do końca
zabraniać różnych form zachowań
dzieci, aby nie stawiać siebie w roli
sternika czyjegoś autonomicznego
rozwoju osobowego, by nie narzucać
własnego światopoglądu innym i
traktować go jako najwłaściwszego,
jedynego prawdziwego.

Pedagogika przyzwolenia nie pretenduje

do roli naczelnej i jedynej koncepcji
wyjaśniającej skomplikowaną
rzeczywistość wychowawczą, koncepcji,
która miałaby służyć pomocą praktyce
edukacyjnej w projektowaniu działań
wychowawczych. Jest raczej pewnym
typem wrażliwości, podobnie z resztą jak
antypedagogika, wrażliwości
emocjonalnej i moralnej ludzi, którym
bliskie są idee swobodnego rozwoju
dziecka, rozwoju uwikłanego jednak w
konkretne życie społeczne i kształtujące
je w znacznej mierze idee polityczne i
kulturalne.

Kategorie

samorealizacji i samowychowania

pojawiły się w teorii wychowania
stosunkowo niedawno. Związane są one z
humanistyczną wizją człowieka i jego
wychowania. Pedagogika humanistyczna
nawiązuje wprost do idei człowieka jako
istoty obdarzonej wolną wolą i wrażliwością,
do idei człowieka poszukującego prawdy o
sobie i znajdującego w sobie nieskończone
pokłady dobra, człowieka tworzącego
piękno i otaczającego się pięknem. Taką
wizje człowieka odnajdujemy już w
starożytnej Grecji.

Twórczość, samorealizacja i wychowanie tworzą

proces prowadzący wprost do powstania tak
zwanej „humanistycznej tkanki ludzkiej”,
niejako środowiska humanistycznego, w którym
w pełni ujawniać mogą się dobre cechy
człowieka.

Problematyka samorealizacji ma długą tradycje w

kulturze europejskiej. Obecna jest ona w myśli
starożytnych filozofów, ale swoje apogeum
osiągnęła w wieku XX.

Psychologowie traktują samorealizację jako

potrzebę, filozofowie natomiast jako wartość.

W pedagogice wskazuje się na znaczenie

samorealizacji w życiu ludzi. Samorealizacja
stanowi ważny cel w edukacji.

Jednym z czołowych
przedstawicieli nurtu
myślenia o
samorealizacji jest
Abraham Harold
Maslow (1908-1970).
Psycholog ten dokonał
syntezy różnych
kierunków
teoretycznych w
filozofii, socjologii i
psychologii, w których
głównym przedmiotem
badań było zjawisko
samorealizacji.

A. H. Maslow, poprzez upowszechnienie

swoich idei w środkach masowego
przekazu, zapoczątkował ruch społeczny,
który nazwał „ruchem ludzi
samorealizujących się”. Było to grono
osób osiągających w swoim życiu
poczucie szczęścia, spełniających się,
realizujących własne ideały w życiu
codziennym. Pojęcie samorealizacji stało
się modnym hasłem, lecz termin ten nie
został jednoznacznie zdefiniowany.

W naukach społecznych samorealizację

rozumie się na ogół jako pewną właściwość
człowieka, dzięki której osiąga on poczucie
szczęścia, spełnienia swoich marzeń,
zdolności, odczuwa radość egzystencji w
świecie.

W literaturze naukowej pojęcia samorealizacja,

samorozwój, samourzeczywistnianie czy
samokierowanie często utożsamiano.
Określano nimi ten aspekt funkcjonowania
człowieka, kiedy świadomie lub
nieświadomie dąży on do spełnienia siebie,
kiedy ujawnia swoje twórcze możliwości.

Idea samorealizacji wywodzi się z tych koncepcji

filozoficznych i pedagogicznych, w których
podkreślano znaczenie podmiotowości,
indywidualności, jednostkowej egzystencji w
rzeczywistości. Każdy człowiek jest
niepowtarzalny, ma własne imię , własną
biografię, każdy dąży do zaznaczenia, jakby
odbicia cząstki swojej osoby w świecie
materialnym, w świecie cywilizacji, każdy chce
pozostawić po sobie ślad.

Niektórzy psychologowie i pedagodzy

utożsamiali pojęcie samorealizacji z
samowychowaniem, z samotworzeniem
własnej osobowości.

Pojęcia samorealizacji i samorozwoju oznaczają

proces wyzwalania i wykorzystywania własnego
potencjału rozwojowego. Realizacja tego potencjału
jest niczym innym jak tylko samorozwijaniem,
twórczym rozwijaniem potencjalnych zdolności
podmiotu.

Samorozwojem

nazwać można wszelkie

impulsy wewnętrzne jednostki skierowane na
aktualizowanie jej potencjalnych sił psychicznych,
zaś

samorealizację

– tę część samorozwoju, która

ukierunkowana jest na tworzenie i przeżywanie
wartości. Jednostka dokonuje wówczas działań
zgodnych z aprobowanym przez nią systemem
wartości, z własnym sumieniem moralnym. Wartości
te biorą się z przeżywania życia. Człowiek bowiem
funkcjonując w grupie społecznej przejmuje od
innych członków różne wartości. Jedne aprobuje, z
innymi natomiast walczy.

Wydaje się, że w człowieku istnieje silna tendencja

do autonomicznego, niejako „autorskiego”
tworzenia samego siebie z siebie samego, z
własnych potencjalnych zdolności. Tę tendencję
w pedagogice nazywa się

samowychowaniem

.

Proces wychowania do samorealizacji dokonuje się

w toku całego życia.

Samowychowanie rozumiane jako proces

kierowania własnym rozwojem może sprzyjać
samorealizacji, a nawet prowadzić do takiego
właśnie stanu psychicznego i fizycznego
człowieka. Samowychowanie musi być związane
z systemem pozytywnych wartości
realizowanych przez ludzi w ich społecznym
funkcjonowaniu

.