Wychowanie dziecka w 

Grecji

Model wychowania  w Atenach.

Niemowlęta i małe dzieci.

Niemowlęta  ateńskie w przeciwieństwie do spartańskich były 
owijane w powijak w formie długiej taśmy płóciennej, owijanej 
wokół ciała dziecka w spiralny, ciasny zawój, krępujący ruchy. W 
użyciu były kołyski w kształcie wiklinowych korytek.

Zgodnie z radami Platona niemowlęta często kołysano, śpiewając 
przy tym kołysanki. Mistrz Platon  twierdził, że kołysanie i śpiew 
wpływają na dziecko kojąco tak jak muzyka i taniec wpływała 
kojąco na opętanych korybantów.

Piastunki na ogół nie były mamkami. Kobiety ateńskie same 
karmiły dzieci piersią. Często na wazach widać piastunkę 
przynoszącą dziecko matce przygotowanej do karmienia.

Opowiadano małym dzieciom bajki, a jeżeli były niegrzeczne  to 
także historie  związane z demonami i strzygami takimi jak Akko, 
Afito, Gello, Gorgo, Empuza, Lamia, czy szczególnie strasznymi 
Mormo lub Mormolyke.

Opowieść piastunki 

Orestesa

Lecz mój miły Orest, mojej duszy

Kochanie! Ledwie na świat wydała go matka,

Jużem go piastowała … Służyłam mu wiernie,

We dnie, w nocy czuwałam, nadsłuchując krzyku

Dzieciny, tyle trudu tyle cierpień zniosłam – 

Wszystko, wszystko na próżno! … Toć takie stworzenie

Jak zwierzątko – rozumu nie ma, trzeba za nie

Mieć rozum. Nic nie powie maleństwo w pieluszkach,

Czy mu głod, czy pragnienie dokucza, czy insza

Potrzeba … Własnym prawem takie małe ciałko

Rządzi się … Trzeba było zgadywać – i pewnie,

Myślę, mylić się nieraz – pieluszki dziecięce

Płukać – praczka, piastunka – jednych rąk robota…

Zabawki

Arystoteles „Polityka” VIII, 6  –
Zarazem i dzieci muszą mieć jakąś zabawkę, stąd za dobry pomysł 
trzeba uznać grzechotkę Archytasa z Tarentu, którą dają dzieciom, by 
bawiąc się nią, nie niszczyły rzeczy w domu, bo dziecko nie potrafi 
spokojnie usiedzieć.

Popularna gra w piłkę (afaira) była rozrywką zarówno małych dzieci, 
jak i młodzieży.

Lubianą zabawką był wózki do ciągnięcia. Arystofanes „Chmury” 857 – 
861 włożył w usta Strepsjadesa takie słowa:
…..Przeciem i jak kiedyś.
Pamiętam, gdyś o wózek prosił – miałeś ledwie 
Sześć latek – za pierwszego, jakiegom był dostał,
Sędziowskiego obola kupił ci go synku.

Kolejna grupa zabawek to gliniane figurki i lalki łącznie z luksusową 
odmianą neuroplasta z ruchomymi kończynami.

Szkoła ateńska

Prawa Solona nakazywały odprowadzanie i przyprowadzanie dzieci ze 
szkoły z uwagi na bezpieczeństwo. Często zajmował się tym niewolnik 
– pedagog

W szkole ateńskiej istniał zakaz wstępu osób postronnych do szkoły, 
co miało  chronić  uczniów przed pederastią.

W sprawy sposobu i programu nauczania prawo państwowe nie 
ingerowało, choć istniał zwyczajowo obowiązek posyłania dzieci do 
szkoły.

Za nauczanie płacili rodzice, jedynie w przypadku tzw. „ulubieńców 
narodu”, czyli synów obywateli poległych w walce za ojczyznę, opłatę 
szkolną wnosił skarb państwa.

W szkole ateńskiej nauczali nauczyciele specjaliści :

 grammatisites – gramatyk

 kitharistes – kitarzysta, nauczyciel muzyki

 pajdotribes – nauczyciel gimnastyki, często posiadający własną 
palestrę.

Przedmioty kształcenia

Platon „Protagoras” 325 nn. :
A kiedy chłopcy się nauczą czytać i zaczynają rozumieć pisane, jak 
przedtem słowa mówione, dają im na ławie szkolnej do ręki dzieła 
wielkich poetów do czytania i każą się wyuczyć na pamięć; /…/ A 
kitarzyście /…/ kiedy się chłopcy nauczą grać na kitarze, znowu biorą 
z nimi pieśni dobrych poetów liryków /…/ A potem jeszcze zapisują 
ich na gimnastykę…

 Nauka rozpoczynała się od alfabetu, tak aby dziecko znało na 
pamięć stoicheia czyli litery. Potem uczono łączyć litery w sylaby.  
Dopiero po dłuższym okresie uczono czytać słowa i teksty, co było 
trudne z uwagi na brak odstępów między wyrazami i interpunkcji. 
Zawsze czytano na głos.

Po opanowaniu alfabetu i czytania uczono pisania na tabliczkach 
woskowych. Początkowo nauczyciel lekko zarysowywał litery, a 
dziecko uczyło się pisać pogłębiając jego linie, a potem pisało 
samodzielnie.

Nauka czytania i pisania zajmowała ok. 3 -4 lat.

Przedmioty kształcenia cd.

Po opanowaniu czytania i pisania uczniom dawano do czytania przede 
wszystkim Homera, a dopiero potem innych poetów. Homer był 
nauczycielem i przewodnikiem we wszystkich sprawach życiowych, 
religijnych i obywatelskich.

Kolejnym przedmiotem była arytmetyka  ograniczona jednak do 
znajomości zapisu liczb przy pomocy liter i prowadzeniu obliczeń za 
pomocą liczenia na palcach i abakusa. Uczono też tabliczki mnożenia 
przez używanie punktów na bazie kwadratu na modłę pitagorejczyków. 
Naukę i liczenie utrudniała znacznie nieznajomość zera. Poznawano też 
podstawy ułamków niezbędne w rozliczeniach pieniężnych.

Z uwagi na powszechną popularność nauka muzyki była bardzo ważna. 
Człowiek kulturalny to był musikos aner. Grano zazwyczaj na kitarze 
lub lirze – instrumencie siedmiostrunnym. Drugim obowiązkowym 
instrumentem był aulos – flet drewniany o dwóch piszczałkach 
wychodzących z jednego ustnika. Uczniowie nie używali forbei czyli 
rzemienia przytrzymującego flet przy twarzy, używanego tylko przez 
zawodowych auletesów.
Młodzi Ateńczycy występowali publicznie śpiewając, grając i tańcząc. 
Uprawiali też muzykę chóralną pod kierunkiem choregów.

Lekcje kultury fizycznej

Uczniowie pod kierunkiem paidotribesa odzianego w purpurowy 
płaszcz i mającego w ręku rozwidlony kij, ćwiczyli w palestrze, 
rozpoczynając prawdopodobnie w wieku lat 12.

W palestrze pajdotribes dzielił wychowanków na dwie grupy:

• paides  - mali chłopcy

• neaniskoi – młodzieńcy

Palestra miała kształt kwadratu otoczonego murem . Na skrzydłach 
muru budowano eksedrai – miejsca wypoczynku i higieny.

Palestrze patronował Hermes, którego popiersie stać powinno w 
każdej z nich.

W palestrze uprawiano wszelkie ćwiczenia z wyjątkiem biegów, 
które musiano ćwiczyć na stadionach.

Ćwiczeniom fizycznym towarzyszyła muzyka fletów.

Obowiązkowe wyposażenie ucznia : gąbka do mycia, alabastros z 
oliwą, stlengis lub  strigilos.

Lacedemońska agoge

Wychowanie młodzieży było w Lacedemonie sprawą państwa i 
regulowały je prawa zawarte w Wielkiej Rhetrze i zwyczaj. 

Procesem wychowania – agoge – kierował urzędnik  zwany 
paidonomos.

Państwowe wykształcenie odbierali chłopcy od 7 roku życia – 
heptaeteis. Dzielono ich na drużyny – eis agelas, w których wspólnie 
uczyli się i bawili.

Chłopcy od 7 do 13 roku życia – paides – podzieleni na drużyny –ilai- 
przechodzili szkolenie ogólne mające nadać im siłę i hart ciała i 
ducha. Raz na rok otrzymywali himation. Zabronione było używanie 
oliwy do pielęgnacji ciała, kąpiel wolno było brać tylko kilka razy w 
roku. Chodzili boso, by utwardzić i wzmocnić stopy i nabrać zręczności 
w poruszaniu się w trudnym terenie.

Paides karmiono skromnie, choć mogli kraść żywność, jednak 
przyłapani byli surowo karani, możliwe jednak, że kradzieże odbywały 
się tylko w ramach rytuałów świąt religijnych.

Paides uczono też czytania i pisania.

Lacedmońska  agoge cd.

W 14 roku życia chłopcy przechodzili do grupy  paidiskoi i przechodzili 
co roku do wyższej kategorii wiekowej i stopnia szkolenia:

Wiek lat:

Kategoria wiekowa

14

Rhobidas

15

Promikizomenos

16

Mikizomenos

17

Propais

18

Pais

19

Proeiren

20 

Eiren

Lacedemońska agoge cd.

Likurg nakazywał paidiskoi zachowanie wstrzemięźliwe i skromne. Na 
ulicy powinni chodzić z rękoma pod himationem i patrząc przed siebie, 
a nie gapiąc się na boki. Nie mogli mówić nie pytani, a jeżeli mówili 
powinni odpowiadać krótko i treściwie.

Nauką młodszych roczników kierowali eirenowie, którzy egzaminowali 
często młodszych zadając pytania lub polecenia. Niezręczność karał 
gryząc winnego w kciuk.

Uczono Homera i poetów spartańskich jak też muzyki i pieśni.

Na koniec agoge poddawano młodzieńców próbie przy ołtarzu 
Artemidy Orthia. Stojących z rękami uniesionymi w górę biczowano do 
utraty przytomności (diamastigosis). Nie wolno im było okazać bólu. 
Rodzice zachęcali ich do wytrwania. Ten, który wytrzymał najdłużej 
otrzymywał zaszczytny tytuł bomonikes i prawo do wystawienia 
posągu honorowego. U ołtarza Artemidy Orthia odbywały się też walki 
paidiskoi podzielonych na dwie drużyny, które kradły sery z ołtarza 
brutalnie walcząc między sobą o łup.
Po 20 roku życia wstępowali do syssitii i jako hebontes zaczynali służbę 
wojskową.