Kontrakty realne

Kontrakty realne

• Pożyczka
• Depozyt
• Użyczenie
• Zastaw ręczny

2 elementy konstytutywne

• Porozumienie (conventio) o

zawarciu danego kontraktu

• Wydanie rzeczy (datio)

• Główny obowiązek dłużnika:
• Zwrot przekazanej rzeczy lub

takiej samej ilości tego samego

gatunku

Mutuum:

• Datio ma prowadzić do przeniesienia

własności, zatem:

– Pożyczkodawca musi być właścicielem

pieniędzy

(

wyjątki

!)

lub pożyczanych

rzeczy

– Muszą być spełnione pozostałe przesłanki

ważności traditio

– Pożyczkobiorca nabywa własność, a zatem

ponosi odpowiedzialność za omnis casus
(= zwłoka nie zaostrza jego
odpowiedzialności)

• D.12.1.15: Ulpian, księga 31 komentarza do

Edyktu

• Odnośnie pożyczonych pieniędzy mają

zastosowanie szczególne przepisy.

• Jeśli bowiem polecę swojemu dłużnikowi dać ci

pieniądze, stajesz się zobowiązany w stosunku do

mnie, chociażbyć nie przyjął moich pieniędzy.

• I to co prawdziwe jest dla dwóch osób, za

prawdziwe przyjąć należy w odniesieniu do tej

samej osoby: jeśli byłbyś mi winien pieniądze

z powodu mandatu, a zostałoby uzgodnione, że

zatrzymasz je tytułem pożyczki, wydaje się, że w

ten sposób pieniądze przejdą ode mnie do ciebie.

Conventio-datio: źródło

• D.12.1.11.1: Ulpian, księga 26

komentarza do Edyktu

• Jeśli dam ci dziesięć, tak abyś był mi

winny dziewięć, Prokulus twierdzi – i

słusznie – że tym prawem nie jestem

ci winien więcej niż dziewięć. Lecz

jeśli dam w taki sposób, abyś był mi

winny jedenaście, Prokulus sądzi, że

więcej niż dziesięć żądać nie mogę.

Relacja conventio – datio

• Żądać można tylko tyle, ile przeszło z

jednego majątku do drugiego.

– Zatem: datio stanowi górną granicę

odpowiedzialności dłużnika

– Conventio nie może zwiększyć tej

odpowiedzialności, może natomiast ją
zmniejszyć

• Zwiększenie odpowiedzialności dłużnika –

tylko w drodze osobnego kontraktu

– (stipulatio traktowana jako stipulatio usurarum)

Uwaga:

• ODSETKI

N I E S Ą

N I E S Ą

NATURALIA NEGOTII pożyczki!!!!

• Nie można ich zastrzec przez

pactum

• Tylko stypulacyjnie (dochodzenie

na podstawie odrębnego
kontraktu)

pożyczka morska

• Pożyczka morska:

– Np. bankier pożyczał armatorowi lub

magister navis pieniądze na zakup

towarów.

– Może zastrzec wysokie odsetki, bo

ponosi ryzyko nieudanego rejsu

• Obowiązek zwrotu powstaje gdy statek

dobije do portu przeznaczenia

• Pożyczkobiorca w przypadku katastrofy,

żeby nie płacić, musi udowodnić że płynął

ustaloną trasą w wyznaczonych terminach

Lex Rhodia de iactu

• W przypadku utraty (wyrzucenia

za burtę ) części towaru w celu

odciążenia okrętu:

– Rozliczenia między osobą, której

towary wyrzucono a kapitanem
statku, i kapitanem a resztą
przewożących.

ochrona

• Condictio certae creditae

pecuniae

• Condictio certae rei

Contractus mohatrae

• D.12.1.11 pr.: Ulpian, księga 26 komentarza do Edyktu

• Poprosiłeś mnie, abym pożyczył ci pieniądze. Ponieważ

ich nie miałem dałem ci misę lub bryłę złota, abyś ją

sprzedał i użył pieniądze.

• Jeśli sprzedasz, sądzę, że doszło do pożyczenia

pieniędzy. A jeśli utracisz misę czy bryłę bez niedbalstwa

z twej strony, zanim mógłbyś ją sprzedać? Powstaje

pytanie czy strata jest po mojej czy twojej stronie.

• Wydaje mi się zaiste prawdziwe rozróżnienie

przeprowadzone przez Nerwę, które można ogólnie

sprowadzić do tego: czy miałem zamiar sprzedać misę

czy też nie.

• Jeśli bowiem miałem ją zamiar sprzedać strata następuje

po mojej stronie, tak jakbym dał ją komukolwiek innemu,

aby została sprzedana.

• Lecz jeśli nie było mym zamiarem, by ją sprzedać, lecz

to było przyczyną sprzedaży, abyś użył pieniądze, strata

będzie po twojej stronie, i zaiste pożyczyłem ci pieniądze

bez procentów.

Fiducia cum amico contracta

• Pierwowzór dla komodatu i

depozytu

• Nieodpłatne przeniesienie

własności na drugą osobę

• Z dodaniem pactum fiduciae o

zwrot

Depositum

• Po stronie depozytariusza
• Obowiązek zwrotu na żądanie

deponenta

• Obowiązek utrzymania rzeczy w stanie

niepogorszonym

• Kontrakt nieodpłatny
• Odpowiedzialność za dolus i culpa lata
• Wyjątek: Casus mixtus

deponens

depositarius

convetio

Datio (detentio)

Ochrona depozytu

• Deponens: actio depositi directa

(infamia!)

– O zwrot rzeczy
– O odszkodowanie za nieprawidłowe

wykonanie kontraktu (zniszczenie lub

utrata rzeczy zawiniona przez

depozytariusza, uszkodzenie rzeczy)

• Depozytariusz: actio depositi contraria

– O zwrot nakładów koniecznych

poczynionych na rzecz i odszkodowanie w

przypadku szkód wyrządzonych przez rzecz

• [do czasu zwrotu tych kosztów: ius retentionis]

• D.12.1.9.9: Ulpian, księga 26 komentarza

do Edyktu

• Złożyłem u ciebie w depozycie dziesięć, a

potem pozwoliłem ci je użyć. Nerwa i

Proculus twierdzą, że jeszcze zanim

pieniądze zostaną poruszone, można ich

żądać skargą jakby z pożyczki od ciebie. I

jest to zdanie prawdziwe, tak jak wydało

się Marcellusowi. Samą bowiem wolą

(animo) zaczął posiadać. Ryzyko

przechodzi zatem na tego, który poprosił

o pożyczkę i można przeciw niemu

wystąpić z condictio.

Szczególne rodzaje depozytu

• Depozyt nieprawidłowy

– Przedmiot: rzecz zamienna
– Przeniesienie własności

• depozytariusz ponosi ryzyko utraty rzeczy
• Może korzystać z rzeczy
• Muszą być spełnione przesłanki dla przeniesienia własności

– Możliwość nieformalnego zastrzeżenia odsetek

• Depozyt konieczny
• Depozyt sekwestrowy

– Depozytariusz ma ochronę interyktalną

commodatum

Commodatarius

• Prawo używania rzeczy zgodnie z jej

przeznaczeniem i zgodnie z umową

(przekroczenie = furtum usus)

• Nieodpłatne

• Obowiązek zwrotu w terminie

• Odpowiedzialność za custodia [

uwaga na casus

mixtus

]

Commodatarius - cd

• Actio commodati contraria

• Prawo żądania zwrotu nakładów

koniecznych poczynionych na rzecz

• ale: nie tych związanych z jej utrzymaniem

(brak możliwości żądania zwrotu kosztów np.

żywienia krowy

– Prawo retencji do czasu zwrotu ww kosztów

– Jeśli commodans zabierze przed zwrotem kosztów:

furtum

• Jeśli użyczona rzecz wyrządziła szkody:

• Użyczający odpowiada, o ile wiedział o

wadzie

commodans

• Bez prawa żądania zwrotu rzeczy przed

czasem

– Jeśli zabierze rzecz przed czasem: nie

popełnia furtum, chyba że komodatariuszowi
przysługiwało ius retentionis

• Odpowiedzialność za dolus i culpa

– Świadomość wady rzeczy użyczanej rodzi

odpowiedzialność za szkody wyrządzone
przez rzecz

• Prawo wytoczenia actio commodati

directa

• D.13.6.18 pr: Przy użyczeniu należy dołożyć takiej

staranności, jaką zachowuje najbardziej staranny ojciec

rodziny przy prowadzeniu swoich spraw. Jednakże nie

jest się odpowiedzialnym za zdarzenie przypadkowe,

któremu nie można się oprzeć, np. śmierć niewolników,

która następuje bez podstępu i winy, napad

rozbójników czy wrogów, napad piratów, katastrofa

statku, pożar, ucieczka niewolników, których zwykle się

nie pilnuje. Co zaś w odniesieniu do rozbójników,

piratów i rozbicia statku zostało powiedziane, jest

milcząco akceptowane, jeśli użyczenie zostało tak

zawarte, żeby użyczającemu wolno było rzecz zabrać

ze sobą w podróż. W przeciwnym razie, jeśli komuś

użyczę srebrne naczynia, ponieważ prosił mnie o to ze

względu na ucztę, którą chce wydać dla przyjaciół, a

następnie zabierze moje srebra w podróż, bez

najmniejszej wątpliwości jest odpowiedzialny także za

przypadkową utratę rzeczy na skutek napadu piratów,

rozbójników, czy w katastrofie morskiej.

• Ta odpowiedzialność ma miejsce, o ile rzecz została

użyczona w wyłącznym interesie komodatariusza

• Jeśli zaś użyczenie leży w interesie obu

stron umowy, np. kiedy zapraszamy na

ucztę naszego wspólnego przyjaciela i ty

bierzesz na siebie obowiązek

przygotowania uczty, a ja użyczam tobie

srebra, zostało napisane u niektórych

autorów, że jesteś odpowiedzialny tylko

za dolus. Należy jednak sprawdzić, czy

nie jesteś odpowiedzialny także za winę,

którą ocenia się w taki sam sposób, jak

zwykło się to robić przy zastawie i

posagu.