Dynamika grupowa
Kryteria doboru do grupy terapeutycznej
Pc z uszkodzeniami mózgu, hipochondryczni,
uzależnieni od alkoholu i narkotyków, z objawami
psychotycznymi, socjopatyczni – wykluczenie z
grupy ambulatoryjnej, heterogenicznej
Pc przeżywający aktualnie ostry kryzys
Pc z ostrymi tendencjami samobójczymi
Pc, którzy często będą opuszczać terapię
Dynamika grupowa
Przedwczesne porzucanie grupy
Słabsze nastawienie psychologiczne
Mniejsza zdolność myślenia o emocjach bez działania
Słabsza motywacja
Większa reaktywność w porównaniu z refleksyjnością
Mniej pozytywnych emocji
Silniejsze zaprzeczanie
Silniejsza somatyzacja
Nadużywanie substancji psychoaktywnych
Wyższy poziom złości i wrogości
Przynależność do niższej klasy społeczno-ekonomicznej i gorsze
funkcjonowanie społeczne
Niższa inteligencja
Nierozumienie sposobu działania terapii grupowej
Doświadczenie lub oczekiwanie braku wrażliwości n różnice
kulturowe
Są mniej sympatyczni (przynajmniej według terapeutów)
Dynamika grupowa
Zdolność
i
gotowość
do
analizowania swoich zachowań
interpersonalnych, do odsłonięcia
się raz do udzielania i odbierania
informacji zwrotnych
Dynamika grupowa
Przygotowanie pacjentów do udziału
w psychoterapii
dostarczenie informacji
demonstrowanie nagrań
grupa przygotowawcza
Dynamika grupowa
Kontrakt
Czas i miejsce
Cele grupy
Frekwencja
Utrzymywanie tajemnicy
Kontakty członków grupy poza
sesjami
Dynamika grupowa
Czynniki leczące w psychoterapii grupowej
wzbudzanie nadziei
poczucie podobieństwa
dostarczanie wiedzy
altruizm
korektywne odtwarzanie rodziny pierwotnej
uczenie społecznych umiejętności
naśladowanie
interpersonalne uczenie
spójność grupy
odreagowanie
czynnik egzystencjalny (Yalom)
Dynamika grupowa
Fazy rozwoju grupy
psychoterapeutycznej
Faza orientacji
faza konfrontacji i eksploracji różnic
Faza pogłębionej eksploracji problemów
na poziomie indywidualnym i grupowym
faza kończenia psychoterapii
Dynamika grupowa
GRUPA SOCJOTERAPEUTYCZNA
Miejsce :
doświadczeń korekcyjnych
(pozytywne doświadczenia wpływają na obraz siebie,
świata, innych ludzi, korygują sądy urazowe),
odreagowania napięć emocjonalnych
(lęk, gniew, bezsilność, poczucie krzywdy, złość, wstręt),
uczenia się nowych umiejętności psychologicznych
(asertywność, podejmowanie decyzji, poszukiwanie
wsparcia)
zaspokojenia potrzeb rozwojowych
(potrzeba aktywności ruchowej, zabawy, podejmowania
wspólnej aktywności, potrzeba aprobaty społecznej,
niezależności itp.)
Dynamika grupowa
Grupy spotkaniowe (encounter group)
Spotkanie jest rozumiane jako otwarty
intensywny i silnie zabarwiony emocjonalnie
związek, oparty na aktualnych uczuciach.
Dynamika grupowa
Psychoterapia treningowa
Metody, których główną zasadą terapeutyczną
jest powtarzanie, uczenie się, trening. Metody
wykorzystujące
planowane
ćwiczenia
systematyczne, stopniowo coraz trudniejsze.
Dzięki nim pacjent oducza się objawów choroby
lub ćwiczy się w zachowaniach pożądanych i
prawidłowych.
Procedury:
Trening pozytywny
Trening asertywności
Trening umiejętności prospołecznych ( wyrażanie uczuć,
autoprezentacja, proszenie o pomoc, odmawianie)
Trening awersyjny
Trening relaksacji (desensybilizacja)
Naśladowanie
Dynamika grupowa
Psychodrama
Twórca metody psychodramy - Jacob L. Moreno. P. jest to
improwizowany
teatr,
uproszczony
do
celów
terapeutycznych.
Bierze
w
nim
udział
pacjent
(protagonista) i zespół psychodramatyczny, składający się
z reżysera i aktorów pomocniczych.
Struktura sesji psychodramatycznej:
Rozgrzewka – ćwiczenia ruchowe pubudzające fantazję, spontaniczność, twórczość
Właściwa psychodrama. „Kto chce przedstawić jakiś swój problem?” (protagonista
rozdaje role)
Sharing
Techniki psychodramy:
granice samego siebie – pacjent gra samego siebie w interakcji z kimś innym
monolog – pacjent znajduje się na scenie i myśli głośno
sobowtór (alter ego)
wymiana ról – pacjent gra rolę osoby, z która ma konflikt
lustro – aktor pomocniczy przedstawia protagoniście jego portret .
Dynamika grupowa
Psychogimnastyka i
psychopantomima
Metoda, podczas której uczestnicy
spotkania grupowego wyrażają różne
sytuacje, odczucia i relacje za pomocą
ruchu bez słów.
Dynamika grupowa – I faza grupy
I faza – stadium początkowe
Procesy w I fazie:
badanie
sprawdzanie
nabywanie orientacji
Zadania grupy w tej fazie:
określenie celów
ustalenie norm
tworzenie spójności grupy
Dynamika grupowa – I faza grupy
Typowe problemy w tej fazie grupy:
niepewność, co do celów osobistych grupie
złość i konflikty, że brak jest ukierunkowania pracy grupy
powierzchowna aktywność
wstępny opór grupy:
Czy będę tutaj zaakceptowany?
Czy mogę naprawdę powiedzieć, co czuję?
Boję się, że inni będą mnie oceniać.
Czy będę odczuwać naciski, czy będą mnie wywoływać do
tablicy?
Czy nie opowiem o sobie za dużo?
Czuję lęk przed zranieniem i bólem.
Boję się, że uzależnię się od grupy.
Obawiam się, że się zmienię i nie spodoba się to moim bliskim.
Dynamika grupowa – I faza grupy
„trup w szafie” czyli to, o czym się nie mówi
tendencja do mówienia o innych osobach;
skupianie się n ludziach i sprawach spoza
grupy
„tu i teraz” a „tam i wtedy”
abstrakcyjne lub nadmiernie intelektualne
rozmowy, mgliste wypowiedzi na temat
własnych oczekiwań dotyczących terapii w
grupie
Dynamika grupowa
Ćwiczenie
Cechy grupy, która
się nie udała
(cechy zachowań
uczestników)
Przyczyny
trudnych zachowań
uczestników grupy
Reguły
zapobiegające
trudnym
zachowaniom
1. Brak punktualności
1.
Potrzeba uwagi…..
2.
……………….
3.
………………..
Zajęcia
rozpoczynamy
punktualnie
2……
3……
Dynamika grupowa – I faza grupy
Normy
Regularne uczestnictwo w grupie
Ujawnianie znaczących aspektów siebie samych
Aktywny udział i zaangażowanie
Udzielanie informacji zwrotnych
Skupianie się na swych uczuciach i wyrażanie ich
Koncentracja na „tu i teraz”
Szczerość w kształtujących się relacjach
Udzielanie wsparcia innym osobom
Dostarczanie wyzwań niezbędnych do rzetelnego
spojrzenia na siebie
Słuchanie bez przygotowywania natychmiastowych
odpowiedzi
Dynamika grupowa – I faza grupy
Zachowania terapeuty/trenera
zachęcanie do podzielenia się z innymi swoimi obawami, co
do uczestnictwa w grupie
używanie łagodnych konfrontacji, aby skupić się na tym, co
„tu i teraz”
modelowanie
uwaga i słuchanie
rozumienie sygnałów niewerbalnych
empatia
szczerość i otwartość
szacunek
konfrontacja pełna troski
pomaganie w konstruktywnym ustanowieniu norm
stosowanie pozytywnych wzmocnień (zdania oznajmujące)
Dynamika grupowa
Ćwiczenie
Konfrontacja pełna troski
1. Uczestnik spóźnia się 5 raz na spotkanie…..
Wypowiedź prowadzącego……………………….
2. Jeden uczestnik ciągle przerywa innym ich
wypowiedzi…..
Wypowiedź prowadzącego……………………….
3. Uczestnik stosuje często komunikaty „Ty’ i udziela
rad innym
4. Uczestnik nie wyłącza tel. Komórkowego i na
kolejnych zajęciach czeka na ważny telefon
Dynamika grupowa
Faza: Orientacja
uczestnicy mają zróżnicowane oczekiwania dotyczące tego,
co będzie się działo w grupie
każdy wnosi swoją indywidualną historię
na początku ważne jest, aby uczestnicy chronili siebie i
przynależeli do grupy
większość członków grupy jest defensywnych i
nastawionych na czekanie
czujemy się niekompetentni, ale nie pokazujemy
zwątpienia po sobie
poruszamy się na „ślepo” i jednocześnie chcemy pokazać,
że jesteśmy pewni siebie
możemy być krytyczni i agresywni, ale jednocześnie
pokazujemy się z przyjaznej strony
chcemy dowiedzieć się, jakie reguły gry tu panują
Dynamika grupowa
nadajemy strukturę nieprzejrzystej sytuacji, przypinając
etykiety uczestnikom
zastanawiamy się, czego inni od nas oczekują
żądamy, by inni dawali nam instrukcje
zadajemy sobie pytanie, jaką cenę musimy zapłacić za
przynależność do tej grupy i czy inwestycja ta będzie się
opłacała
orientujemy się na prowadzącego lub innego uczestnika,
aby otrzymać od nich dowód wsparcia
Dynamika grupowa – II faza
II faza przejściowa – Konflikt i opór
Procesy w II fazie
sprawdzanie prowadzącego i innych osób
konflikt pomiędzy potrzebą bezpieczeństwa a potrzebą
zmiany
opór
lęk przed bliskością
lęk przed odrzuceniem, ośmieszeniem, odkryciem pustki,
odsłonięciem się
walka o kontrolę
Zadania grupy
nauczenie się konfrontacji
uświadomienie sobie, że pomoc to nie tylko wsparcie i
empatia
Dynamika grupowa – II faza
Typowe trudności
milczenie i bierność
monopolizowanie
gadulstwo
wypytywanie
dobre rady
pocieszanie
wrogość
zależność
wywyższanie się
uwodzenie
podgrupy
intelektualizowanie
Dynamika grupowa – II faza
Zachowania terapeuty/trenera
nauczenie rozpoznawania sytuacji konfliktowych
towarzyszenie uczestnikom w odkrywaniu ich
mechanizmów obronnych
uczenie szacunku do oporu I konstruktywnego
postępowania z jego przejawami
modelowanie zachowań związanych z reagowaniem na
krytykę
uczenie się rozumienia zachowań uczestników bez
przyczepiania im etykietek
zachęcanie do wyrażania na bieżąco reakcji na „tu i
teraz”
Dynamika grupowa – III faza
III faza – Konstruktywna praca
Procesy w III fazie
wysoki poziom zaufania i spójności
otwarta komunikacja
uczestnicy sami podejmują część zadań w grupie bez
udziału terapeuty
gotowość do ujawniania ważnych treści
zauważanie i rozpoznawanie sytuacji konfliktowych
informacje zzwrotne udzielane swobodnie i nie są
przyjmowane obronnie
konfrontowanie bez przyklejania etykietek, sądów i ocen
gotowość uczestników do pracy między sesjami
atmosfera wsparcia
klimat nadziei, że zmiana jest możliwa
Dynamika grupowa – III faza
Zadania grupy
przepracowywanie osobistych znaczących
problemów
zgłaszanie tematów do pracy
gotowość do praktykowania nowych umiejętności i
zachowań
dawanie innym wsparcia, inicjowanie konfrontacji
dokonywanie oceny poziomu własnej satysfakcji z
pracy w grupie zachowań
Dynamika grupowa – III faza
Typowe trudności
„umowa” na pracę w bezpiecznym
klimacie
uzyskując wgląd uczestnicy nie
podejmują działań poza nią
wycofanie w związku z lękiem
przed otwartością innych
Dynamika grupowa – III faza
Zachowania terapeuty/trenera
kontynuacja modelowania pożądanych zachowań
dbanie o równowagę pomiędzy wsparciem a
konfrontacją
wspieranie uczestników w gotowości do
podejmowania ryzyka
interpretowanie we właściwym czasie
zachęcanie uczestników do proszenia o pomoc grupę
znajdowanie wspólnych dla grupy tematów
stała świadomość, jakie czynniki w danej grupie
działają
Dynamika grupowa – IV faza
IV faza– Zakończenie pracy
Procesy w IV fazie
smutek, lęk w związku z rozstaniem
„krok wstecz”
członkowie grupy decydują, jakiego typu
działania podejmą po zakończeniu grupy
nadzieje, obawy w związku z zakończeniem grupy
przygotowanie do spotkania ze znaczącymi
osobami spoza grupy
ocena i podsumowanie pracy w grupie
rozmowy na temat spotkań po grupie
Dynamika grupowa – IV faza
Zadania grupy
utrwalenie i konsolidacja nabytych treści
przygotowanie się do przeniesienia w świat
życia codziennego
radzenie sobie z rozmaitymi uczuciami
wiążącymi się z rozstaniem
przekazanie sobie informacji zwrotnych
domykanie nieprzepracowanych spraw i
problemów
ocena wpływu grupy
podjęcie decyzji, co do zmian, jakich chcą
dokonać
Dynamika grupowa – IV faza
Typowe trudności
unikanie podsumowania
dystansowanie się wobec własnych
uczuć (lęk separacyjny)
uznanie udziału w grupie jako celu
samego w sobie
Dynamika grupowa – IV faza
Zachowania terapeuty/trenera
towarzyszenie uczestnikom w radzeniu sobie
z uczuciami rozstania
zadbanie o to, aby uczestnicy mogli wyrazić i
przepracować nie zakończone sprawy
wzmacnianie konstruktywnych zmian
praca nad konkretnymi zobowiązaniami
wobec grupy (kontrakty)
zapewnienie grupie możliwości podzielenia
się konstruktywnymi informacjami zwrotnymi
podkreślenie zachowania dyskrecji również
po zakończeniu grupy
pomiar zmian
Dynamika grupowa
Umiejętności w prowadzeniu grup:
Zachęcanie do uczestnictwa w grupie
uważne obserwowanie zachowania i funkcjonowania
wszystkich osób w grupie
klasyfikowanie i podsumowywanie wypowiedzi
uczestników
otwieranie i zamykanie sesji grupowych
udzielanie grupie właściwych informacji we właściwym
czasie
modelowanie zachowań oczekiwanych od uczestników
grupy
udzielanie i przyjmowanie informacji zwrotnych
Dynamika grupowa
Umiejętności w prowadzeniu grup:
zadawanie pytań otwartych
bycie empatycznym wobec członków grupy
w razie potrzeby stosownie konfrontacji odnoszącej się do
zachowań uczestników
pomaganie uczestnikom grupy w uświadamianiu sobie, jakie
znaczenie ma dla nich to, czego doświadczyli w grupie
pomaganie uczestnikom w integrowaniu procesu uczenia się
w grupie, w stosowaniu w życiu tego, czego się w niej uczą
stosowanie w pracy grupowej profesjonalnych norm
etycznych
utrzymywanie kierunku pracy sprzyjającego osiąganiu celów
grupowych
Dynamika grupowa
Umiejętność szczegółowe związane z
prowadzeniem grup:
Aktywne słuchanie
Odzwierciedlanie
Klaryfikacja
Podsumowywanie
Wspomaganie procesu grupowego
Pomaganie w otwartym wyrażaniu lęków i oczekiwań
Aktywne działanie na rzecz dobrego klimatu w grupie
Zachęcanie do prowadzenia analizy swoich głębokich
problemów i próbowania nowych zachowań
Wciąganie do interakcji jak największej liczby
uczestników
Dynamika grupowa
Zmniejszanie zależności od prowadzącego
Zachęcanie do ujawniania konfliktów
Pomaganie uczestnikom w pokonywaniu barier w
porozumiewaniu się
Empatia
Interpretowanie (interpretacja w formie hipotezy a nie
faktu)
Zadawanie pytań
Znajdywanie wspólnych mianowników
Konfrontowanie
Konkretne nazwanie zachowania uczestnika bez
etykietowania
Podzielenie się własnymi uczuciami związanymi z takich
zachowaniem
Wspieranie
Dynamika grupowa
Niedopuszczanie do pewnych zachowań
Zarzucanie innych pytaniami
Plotkowanie
Gadulstwo
Naruszanie dyskrecji
Wtrącanie się w cudzą prywatność
Ocena pracy grupy
Kończenie zajęć
Uzmysłowienie uczestnikom potrzeby przeniesienia tego,
czego nauczyli się w grupie do swojego środowiska
Zobowiązanie do pracy pomiędzy sesjami
Przygotowanie uczestników do stawiania czoła
problemom po opuszczeniu grupy
Zapewnienie dalszych konsultacji po grupie
Informowanie o możliwościach podjęcia dodatkowej
terapii
Dynamika grupowa
Wiedza, którą powinien posiadać terapeuta grupowy:
rodzaj grupy – typ (psychoterapeutyczna, treningowa,
wsparcia, psychoedukacyjna)
prawidłowości dotyczące dynamiki grupowej
podstawowych aspektów terapeutycznych sytuacji grupowej
słabe i mocne strony samego siebie, własne wartości i inne
cechy osobowe, które wywierają wpływ na grupę
normy etyczne obowiązujące w pracy z grupą
cechy charakterystyczne każdej z faz procesu grupowego
przykłady ról grupowych oraz typów zachowań uczestników
sprzyjających i niesprzyjających osiąganiu celów grupy
wady i zalety pracy grupowej
czynniki terapeutyczne działające w pracy grupowej
strategie rekrutowania i dyskwalifikowania kandydatów do
grup
Dynamika grupowa
Zobowiązania terapeuty
grupowego:
trening w zakresie pracy z grupą
własna psychoterapia
grupy warsztatowe dla
prowadzących grupy
prowadzenie grupy pod superwizją
superwizja
Dynamika grupowa
Przykład pytań superwizyjnych:
Jak wpływa na Ciebie sytuacja, gdy grupa milczy? O czym
milczą uczestnicy? Jak sobie radzisz z tą ciszą?
Jak zareagowałeś, gdy jeden z uczestników podważył
Twoje kompetencje?
Czy uważasz, że zakończyłeś dziś pracę grupy w sposób
właściwy?
Czy jesteś zadowolony ze swojego poziomu aktywności w
grupie?
Co czułeś, gdy jedna z uczestniczek odmówiła udziału w
ćwiczeniu?
Dynamika grupowa
Koterapia – współprowadzenie grupy
Zalety koterapii:
Maleje ryzyko „wypalenia się”
Nieobecność jednego z terapeutów
Koncentracja na grupie podczas pracy z jednym z uczestników
Wspólne analizowanie trudności, przeciwprzeniesień itp.
Wady koterapii:
Rzadkie spotkania terapeutów i brak synchronizacji
Problem rywalizacji i konkurencji
Brak zaufania
Koalicje jednego z terapeutów z grupą
Zbyt bliska relacja pomiędzy współprowadzącymi może
zakłócać proces grupowy.
Dynamika grupowa
Normy etyczne dla osób prowadzących grupy
Terapeuci nie nadużywają swych ról zawodowych i
swej władzy prowadzącego grupę do nawiązywania
kontaktów osobistych i towarzyskich z uczestnikami
grup przez czas ich trwania
Zbliżenia seksualne pomiędzy prowadzącymi a
uczestnikami grup są nieetyczne
Przy świadczeniu usług psychologicznych czy
terapeutycznych profesjonaliści nie naruszają i nie
uszczuplają praw cywilnych i praw człowieka swoich
klientów
Dynamika grupowa
Cechy osobowe dobrego terapeuty grupowego:
Odwaga:
Gotowość do przyznania się do własnych błędów
Konfrontacji z innymi oraz do „bycia z nimi”
Działania zgodnie z własnymi przekonaniami i zasadami
Wzruszeń emocjonalnych, kontaktu z innymi i do
czerpania z własnych doświadczeń w celu utożsamienia
się z członkami grupy
Analizowania własnego życia
Bezpośredniości i szczerości wobec uczestników zajęć
Ujawniania własnych obaw i oczekiwań na temat procesu
grupowego
Dynamika Grupowa
gotowość do modelowania zachowań
Obecność emocjonalna w grupie
Dobra wola i troska
Wiara w proces grupowy
Otwartość
Brak postawy obronnej wobec ataków
Moc osobista. Szczerość w odkrywaniu siebie
Dobra kondycja
Gotowość do poszukiwania nowych doświadczeń –
empatia
Samoświadomość
Poczucie humoru
Pomysłowość
Dynamika Grupowa
Osoby przystępujące do grupy mają prawo
oczekiwać:
jasnego sformułowania celu grupy, stosowanych procedur,
zasad postępowania prowadzącego oraz ogólnych reguł gry
skrótowej informacji o wykształceniu i przygotowaniu
terapeuty
wyjaśnienia tego, jaką pomoc może dać grupa, a jakiej nie
zapewnia
informacji o gotowości terapeuty do konsultacji w okresach
pomiędzy sesjami
procedur poświęconych przyjęciu do grupy i ram czasowych
dotyczących pracy grupy
wyraźnego sprecyzowania zasad dotyczących form płatności i
ewentualnego przyjmowania opłat przez terapeutę
omówienia ról, praw oraz obowiązków uczestników grupy
Dynamika grupowa
racjonalnego zabezpieczenia, mającego na celu minimalizację
potencjalnego ryzyka i zagrożeń związanych z pracą grupy
szacunku dla własnej prywatności
swobody nieulegania presji grupy i niezmuszania – ani ze strony
innych jej członków, ani prowadzącego – do udziału w ćwiczeniach lub
do ujawniania spraw, o których nie mają ochoty mówić
ochrony przed napaściami werbalnymi czy fizycznymi
jawnej informacji o przeprowadzanych na grupie badaniach,
obserwowaniu lub rejestracji spotkań
wyczerpującego omówienia wyjątków od zasady dyskrecji, w tym
uzyskania od prowadzącego wyraźnego stwierdzenia, w jaki sposób
informacje, ujawniane podczas sesji, będą wykorzystane poza
strukturą grupy.
Dynamika grupowa
O czym powinien pamiętać terapeuta grupowy:
Znajdź czas na refleksję nad własną tożsamością
Musisz mieć jasne zdanie na temat tego, jaki będzie typ
grupy, którą będziesz prowadzić
wypracuj sobie sposoby kwalifikacji uczestników do grupy
Mów przyszłym członkom grupy czego od nich oczekujesz
Poinformuj uczestników, jakie techniki będziesz stosować
Unikaj zadań, które wykraczają poza twoje kompetencje i
doświadczenie
Dynamika grupowa
Chroń prawo uczestników do tego, czym chcą dzielić się z
grupą
Wypracuj sobie racjonalne uzasadnienie stosowania ćwiczeń
grupowych i umiej je zwerbalizować
staraj się odnosić praktykę do teorii i bądź otwarty na
łączenie wielu podejść
Miej świadomość, jakim zagrożeniem może być zaspokajanie
Twoich własnych potrzeb kosztem potrzeb uczestników
przedstawiaj uczestnikom psychologiczne ryzyko związane z
udziałem w grupie
Podkreślaj wobec uczestników znaczenie zasady dyskrecji
Dynamika grupowa
Gdy wymaga tego sytuacja, szczerze ujawniaj grupie
swe poglądy, aczkolwiek unikaj narzucania ich
Bądź wyczulony na oznaki załamań i emocjonalnych
trudności uczestników grupy
Zachęcaj uczestników do omawiania swych
doświadczeń w grupie i pomagaj im w ocenianiu
stopnia osiągania celów osobistych
Nie oczekuj, iż przeniesienie na życie codzienne
nabytych doświadczeń nastąpi w sposób automatyczny
Wypracuj sobie jakąś metodę oceny służącą określaniu
skuteczności stosowanych przez ciebie procedur