Marta Kamińska -

Marta Kamińska -

Feldman

Feldman

KATEDRA OSOBOWOŚCI

KATEDRA OSOBOWOŚCI

WYDZIAŁU PSYCHOLOGII

WYDZIAŁU PSYCHOLOGII

UW

UW

WIELOPOZIOMOWOŚĆ

WIELOPOZIOMOWOŚĆ

PRZETWARZANIA

PRZETWARZANIA

INFORMACJI

INFORMACJI

I RÓŻNY POZIOM

I RÓŻNY POZIOM

UŚWIADOMIENIA TYCH

UŚWIADOMIENIA TYCH

PROCESÓW

PROCESÓW

WYKŁAD
2

Przetwarzanie

Przetwarzanie

deskryptywne

deskryptywne

i ewaluatywne (Lewicka,

i ewaluatywne (Lewicka,

1985)

1985)

Spostrzegając drugiego człowieka (a także siebie samego)

Spostrzegając drugiego człowieka (a także siebie samego)

podmiot

podmiot

zawsze odbiera dwa rodzaje informacji:

zawsze odbiera dwa rodzaje informacji:



informacje o własnościach spostrzeganego obiektu

informacje o własnościach spostrzeganego obiektu

(

(

deskryptywne

deskryptywne

)

)



informacje o wartości (

informacje o wartości (

afektywne

afektywne

)

)

Niektóre podstawowe znaczenia pojęcia wartość:

Niektóre podstawowe znaczenia pojęcia wartość:



przykre lub przyjemne

przykre lub przyjemne

doznanie emocjonalne

doznanie emocjonalne

(przyjemny, przykry)

(przyjemny, przykry)



ocena

ocena

obiektu (pozytywny, negatywny)

obiektu (pozytywny, negatywny)



abstrakcyjny

abstrakcyjny

standard stanu idealnego

standard stanu idealnego

obiektu lub klasy

obiektu lub klasy

obiektów (sprawiedliwość, patriotyzm)

obiektów (sprawiedliwość, patriotyzm)



ważność

ważność

obiektu dla podmiotu (moja rodzina, mój wróg)

obiektu dla podmiotu (moja rodzina, mój wróg)



użyteczność

użyteczność

obiektu do realizacji celu (dobry ołówek, zła

obiektu do realizacji celu (dobry ołówek, zła

linijka)

linijka)

Dwie reguły integrowania napływających

Dwie reguły integrowania napływających

informacji (pochodne od odmiennej

informacji (pochodne od odmiennej

organizacji poznawczej)

organizacji poznawczej)

Zasada maksymalizowania

Zasada maksymalizowania

zgodności ewaluatywnej

zgodności ewaluatywnej



Przewaga tej orientacji

Przewaga tej orientacji

występuje, gdy bądź nie jest

występuje, gdy bądź nie jest

korzystne, bądź możliwe

korzystne, bądź możliwe

posługiwanie się orientacją

posługiwanie się orientacją

deskryptywną:

deskryptywną:



gdy wymagana jest ocena

gdy wymagana jest ocena

sytuacji a nie jej diagnoza

sytuacji a nie jej diagnoza



gdy bardzo silne

gdy bardzo silne

zaangażowanie, stąd orientacja

zaangażowanie, stąd orientacja

deskryptywna jest ze względu

deskryptywna jest ze względu

na zbyt wysoki poziom

na zbyt wysoki poziom

aktywacji niemożliwa

aktywacji niemożliwa



w sytuacjach niedoboru

w sytuacjach niedoboru

informacji deskryptywnych, u

informacji deskryptywnych, u

osób o mało sprawnym

osób o mało sprawnym

aparacie intelektualnym, u

aparacie intelektualnym, u

dzieci itp.

dzieci itp.

Zasada maksymalizowania

Zasada maksymalizowania

zgodności deskryptywnej

zgodności deskryptywnej



Przewaga tej orientacji,

Przewaga tej orientacji,

gdy:

gdy:



sytuacja wymaga diagnozy

sytuacja wymaga diagnozy

obiektów i uaktywniona

obiektów i uaktywniona

zostaje norma

zostaje norma

niesprzeczności

niesprzeczności

afektywnej

afektywnej



przy niewysokim poziomie

przy niewysokim poziomie

emocjonalnego

emocjonalnego

zaangażowania

zaangażowania



przy dostatecznym

przy dostatecznym

dostępie do informacji

dostępie do informacji

deskryptywnych.

deskryptywnych.

Dwie reguły integrowania napływających

Dwie reguły integrowania napływających

informacji (pochodne od odmiennej

informacji (pochodne od odmiennej

organizacji poznawczej) c.d.

organizacji poznawczej) c.d.

Zasadniczy antagonizm tych dwóch form

Zasadniczy antagonizm tych dwóch form

orientacji nie oznacza jednak, że zawsze

orientacji nie oznacza jednak, że zawsze

uaktywnienie jednej z nich musi prowadzić

uaktywnienie jednej z nich musi prowadzić

do

do

spadku regulacyjnej mocy drugiej. W wielu

spadku regulacyjnej mocy drugiej. W wielu

sytuacjach obie te formy orientacji

sytuacjach obie te formy orientacji

wzajemnie się

wzajemnie się

wspomagają.

wspomagają.

Podsumowanie

Podsumowanie



To co radykalizuje, czyni skrajnymi nasze

To co radykalizuje, czyni skrajnymi nasze

poglądy

poglądy

i każe myśleć w kategoriach stereotypów, to

i każe myśleć w kategoriach stereotypów, to

udział czynnika oceniającego w poznaniu.

udział czynnika oceniającego w poznaniu.



Wbrew wielu poglądom orientacja afektywna

Wbrew wielu poglądom orientacja afektywna

pełni w życiu jednostek, a także całych grup

pełni w życiu jednostek, a także całych grup

społecznych, funkcję adaptacyjną.

społecznych, funkcję adaptacyjną.



O zdolności prawidłowego funkcjonowania

O zdolności prawidłowego funkcjonowania

jednostki

jednostki

(a pewnie i grup społecznych) decyduje nie

(a pewnie i grup społecznych) decyduje nie

preferencja jednej czy drugiej orientacji, lecz

preferencja jednej czy drugiej orientacji, lecz

umiejętność przełączania się, gdy zachodzi taka

umiejętność przełączania się, gdy zachodzi taka

potrzeba, z jednej na drugą

potrzeba, z jednej na drugą

Odrębność podłoża

Odrębność podłoża

anatomicznego (model

anatomicznego (model

LeDoux)

LeDoux)

Droga dolna i górna

Droga dolna i górna

wiodące do ciała migdałowatego

wiodące do ciała migdałowatego

(Le

(Le

Doux 1966)

Doux 1966)

CIAŁO

MIGDAŁOWATE

1

2

3

BODZIEC
EMOCJONAL
NY

REAKCJA
EMOCJONAL
NA

KORA

SENSORYCZNA

droga górna

droga dolna

WZGÓRZE
SENSORYCZN
E



Informacja o bodźcu zewnętrznym dociera do ciała

Informacja o bodźcu zewnętrznym dociera do ciała

migdałowatego bezpośrednio ze wzgórza (droga dolna),

migdałowatego bezpośrednio ze wzgórza (droga dolna),

jak i pośrednio przez korę. Droga bezpośrednia ze wzgórza

jak i pośrednio przez korę. Droga bezpośrednia ze wzgórza

do ciała migdałowatego jest krótsza, a zatem przekaz

do ciała migdałowatego jest krótsza, a zatem przekaz

informacji jest szybszy, niż wtedy, gdy przebiega przez

informacji jest szybszy, niż wtedy, gdy przebiega przez

korę.

korę.



Ponieważ dolna droga omija korę, niemożliwe jest

Ponieważ dolna droga omija korę, niemożliwe jest

wykorzystanie działania kory. W rezultacie dolna droga

wykorzystanie działania kory. W rezultacie dolna droga

dostarcza ciału migdałowatemu nieprzetworzony obraz

dostarcza ciału migdałowatemu nieprzetworzony obraz

bodźca. Jest to zatem droga szybka, która umożliwia

bodźca. Jest to zatem droga szybka, która umożliwia

rozpoczęcie odpowiadania na potencjalne zagrożenie

rozpoczęcie odpowiadania na potencjalne zagrożenie

zanim możemy się w pełni przekonać, co istotnie

zanim możemy się w pełni przekonać, co istotnie

reprezentuje bodziec. Może to być niezwykle przydatne w

reprezentuje bodziec. Może to być niezwykle przydatne w

niebezpiecznych sytuacjach.

niebezpiecznych sytuacjach.



Dolna droga jest odpowiedzialna za emocjonalne

Dolna droga jest odpowiedzialna za emocjonalne

reakcje, których nie rozumiemy. Mogą one wystąpić u

reakcje, których nie rozumiemy. Mogą one wystąpić u

każdego, ale u ludzi z zaburzeniami emocjonalnymi mogą

każdego, ale u ludzi z zaburzeniami emocjonalnymi mogą

stanowić dominujący sposób funkcjonowania

stanowić dominujący sposób funkcjonowania

Poziomy przetwarzania

Poziomy przetwarzania

informacji

informacji

a możliwość

a możliwość

uświadamiania sobie

uświadamiania sobie

reguł rządzących

reguł rządzących

przetwarzaniem

przetwarzaniem

Podstawowe pojęcia

Podstawowe pojęcia



Swiadomość vs nieświadomość – zważywszy

Swiadomość vs nieświadomość – zważywszy

stopniowalność świadomości i związane z nią kłopoty w

stopniowalność świadomości i związane z nią kłopoty w

oddzieleniu tego co świadome i nieświadome, przyjmijmy,

oddzieleniu tego co świadome i nieświadome, przyjmijmy,

że chodzi o to, czy podmiot zdaje sobie z czegoś sprawę,

że chodzi o to, czy podmiot zdaje sobie z czegoś sprawę,

czy nie, czy coś jest czy nie jest mu dane introspekcyjnie.

czy nie, czy coś jest czy nie jest mu dane introspekcyjnie.



Armstrong – rozróżnił między:

Armstrong – rozróżnił między:



świadomością minimalną – jaka towarzyszy nam nawet,

świadomością minimalną – jaka towarzyszy nam nawet,

we śnie, kiedy odbieramy wrażena (np. hałas)

we śnie, kiedy odbieramy wrażena (np. hałas)



świadomością percepcyjną – przejawiającą się tym, że

świadomością percepcyjną – przejawiającą się tym, że

podmiot coś dostrzega

podmiot coś dostrzega



Różne poziomy kontaktu człowieka ze światem:

Różne poziomy kontaktu człowieka ze światem:



recepcja - odbiór bodźców bez spostrzeżenia (o

recepcja - odbiór bodźców bez spostrzeżenia (o

wielkościach poniżej progów wrażliwości)

wielkościach poniżej progów wrażliwości)



pecrepcja – spostrzeżenie bodźca. Do percepcji dochodzi

pecrepcja – spostrzeżenie bodźca. Do percepcji dochodzi

wtedy, gdy impuls zostanie przetworzony dzięki procesom

wtedy, gdy impuls zostanie przetworzony dzięki procesom

korowym, a dokładniej do pierwszych etapów percepcji

korowym, a dokładniej do pierwszych etapów percepcji

(powstanie wrażeń i odczuć) a następnie, rozpoznania

(powstanie wrażeń i odczuć) a następnie, rozpoznania

cech obiektów, kategoryzowania, dostrzegania relacji,

cech obiektów, kategoryzowania, dostrzegania relacji,

wnioskowania, prognozowania.

wnioskowania, prognozowania.

Podstawowe pojęcia (cd)

Podstawowe pojęcia (cd)



Progi pobudzenia, wrażliwości, podniety czy

Progi pobudzenia, wrażliwości, podniety czy

detekcji – pojęcia wprowadzone po to, by

detekcji – pojęcia wprowadzone po to, by

określić relację między obiektywnie istniejącym

określić relację między obiektywnie istniejącym

bodźcem i jego subiektywnym odbiorem

bodźcem i jego subiektywnym odbiorem



Progi świadomości – wartości bodźców nie

Progi świadomości – wartości bodźców nie

docierających do świadomości (choć mogą mieć

docierających do świadomości (choć mogą mieć

one także charakter nadprogowy)

one także charakter nadprogowy)



Underwood i Bright (1996) rozróżniają:

Underwood i Bright (1996) rozróżniają:



obiektywne progi dyskryminacji – realne

obiektywne progi dyskryminacji – realne

wpływy określonych bodźców na

wpływy określonych bodźców na

funkcjonowanie

funkcjonowanie



subiektywne progi dyskryminacji – zdawanie

subiektywne progi dyskryminacji – zdawanie

sobie sprawy z obecności bodźców.

sobie sprawy z obecności bodźców.

Samooszukiwanie

Samooszukiwanie

(model Greenwalda, 1986)

(model Greenwalda, 1986)

Termin

Termin

samooszukiwanie

samooszukiwanie

odnosi się

odnosi się

do sytuacji, w których człowiek wydaje

do sytuacji, w których człowiek wydaje

się zarówno wiedzieć,

się zarówno wiedzieć,

jak i nie wiedzieć o tej samej rzeczy

jak i nie wiedzieć o tej samej rzeczy

Samooszukiwanie

Samooszukiwanie

(model Greenwalda, 1986)

(model Greenwalda, 1986)



Pewne napotkane bodźce są poddawane

Pewne napotkane bodźce są poddawane

analizie zarówno

analizie zarówno

nieświadomej

nieświadomej

, jak i

, jak i

świadomej

świadomej

, przy czym analiza nieświadoma

, przy czym analiza nieświadoma

jest wcześniejsza.

jest wcześniejsza.



Analiza

Analiza

nieświadoma

nieświadoma

prowadzi do

prowadzi do

identyfikacji zagrażających aspektów

identyfikacji zagrażających aspektów

bodźca (np. moje serce jest bliskie zawału).

bodźca (np. moje serce jest bliskie zawału).



Analiza

Analiza

świadoma

świadoma

nie prowadzi jednak do

nie prowadzi jednak do

tych samych wniosków

tych samych wniosków



Wcześniejsze analizy zjawiska samoszukiwania nie

Wcześniejsze analizy zjawiska samoszukiwania nie

prowadzą do zniknięcia paradoksu (analiza Fingarette,

prowadzą do zniknięcia paradoksu (analiza Fingarette,

1969, analiza Gura i Sackeima, 1979)

1969, analiza Gura i Sackeima, 1979)

Czteropoziomowy model poziomów reprezentacji ilustrujący różnorodne możliwości
unikania wiedzy

Samooszukiwanie

Samooszukiwanie

(model Greenwalda, 1986)

(model Greenwalda, 1986)

Poziomy reprezentacji – nieparadoksalne wyjaśnienie zjawiska

Poziomy reprezentacji – nieparadoksalne wyjaśnienie zjawiska

samooszukiwania

samooszukiwania

Trzeba odrzucić założenie, że systemy nieświadomy i świadomy są zdolne

Trzeba odrzucić założenie, że systemy nieświadomy i świadomy są zdolne

do tych samych

do tych samych

operacji umysłowych.

operacji umysłowych.

Czteropoziomowa struktura różnorodnych ludzkich zdolności

Czteropoziomowa struktura różnorodnych ludzkich zdolności

poznawczych:

poznawczych:



I poziom

I poziom

– analiza cech sensorycznych

– analiza cech sensorycznych



II poziom

II poziom

– identyfikacja obiektów, rozumienie słów

– identyfikacja obiektów, rozumienie słów



III poziom

III poziom

– reprezentacje twierdzeniowe powiązane z wiedzą pojęciową

– reprezentacje twierdzeniowe powiązane z wiedzą pojęciową



IV poziom

IV poziom

– wnioskowanie

– wnioskowanie



Przykład: nieuświadamianie sobie przez pacjenta powagi choroby.

Przykład: nieuświadamianie sobie przez pacjenta powagi choroby.

Analiza zdarzeń dochodzi do etapu III – reprezentacje twierdzeniowe typu:

Analiza zdarzeń dochodzi do etapu III – reprezentacje twierdzeniowe typu:

„

„

Często odczuwam bóle i skurcze w klatce piersiowej”. Ale brak analizy na

Często odczuwam bóle i skurcze w klatce piersiowej”. Ale brak analizy na

poziomie IV:

poziomie IV:

pacjent

pacjent

unika

unika

bolesnych wniosków („To może być rak płuc”), a więc

bolesnych wniosków („To może być rak płuc”), a więc

niepożądane

niepożądane

informacje pozostają nieznane, a nie wyparte.

informacje pozostają nieznane, a nie wyparte.

Mechanizmy orientacyjne a

Mechanizmy orientacyjne a

potrzeby autoweryfikacji

potrzeby autoweryfikacji

Mechanizmy orientacyjne a potrzeby

Mechanizmy orientacyjne a potrzeby

autoweryfikacji

autoweryfikacji



Motyw autoweryfikacji – zatwierdzanie, uzgadnianie i

Motyw autoweryfikacji – zatwierdzanie, uzgadnianie i

akceptowanie informacji o sobie. Preferowanie stanu

akceptowanie informacji o sobie. Preferowanie stanu

zgodności między napływającymi informacjami a samowiedzą.

zgodności między napływającymi informacjami a samowiedzą.



Także potrzeba weryfikacji wiedzy o świecie

Także potrzeba weryfikacji wiedzy o świecie



Istnieją liczne formy zachowania określane mianem

Istnieją liczne formy zachowania określane mianem

eksploracji lub poszukiwania nowości. W. Pisula (1998, por.

eksploracji lub poszukiwania nowości. W. Pisula (1998, por.

też 2001) ujęcie ich w hierarchiczny, integrujący system

też 2001) ujęcie ich w hierarchiczny, integrujący system

odzwierciedlający filogenezę, ontogenezę i charakterystykę

odzwierciedlający filogenezę, ontogenezę i charakterystykę

czasową (wraz ze wzrostem ilości dostępnego czasu zwiększa

czasową (wraz ze wzrostem ilości dostępnego czasu zwiększa

się rola procesów kontrolowanych, jak nie ma czasu to

się rola procesów kontrolowanych, jak nie ma czasu to

automatyzmy, bo to adaptacyjne.

automatyzmy, bo to adaptacyjne.

Nasza Teza:

Nasza Teza:

Człowiek jest istotą, u której mogą funkcjonować

Człowiek jest istotą, u której mogą funkcjonować

wszystkie

wszystkie

pokazane mechanizmy ukierunkowujące działania

pokazane mechanizmy ukierunkowujące działania

.

.

Związek poziomu zaawansowania ewolucyjnego i form

zachowań

eksploracyjnych

Zachowania eksploracyjne oraz zjawiska

Zachowania eksploracyjne oraz zjawiska

pokrewne w ujęciu opartym na teorii poziomów

pokrewne w ujęciu opartym na teorii poziomów

integracji

integracji

Mechanizmy

Mechanizmy

wartościowania

wartościowania

a

a

potrzeby autowaloryzacji

potrzeby autowaloryzacji

Mechanizmy wartościowania a potrzeby

Mechanizmy wartościowania a potrzeby

autowaloryzacji

autowaloryzacji



Motyw autowaloryzacji – motyw

Motyw autowaloryzacji – motyw

podwyższania własnej wartości,

podwyższania własnej wartości,

selektywne poszukiwania pochlebnych

selektywne poszukiwania pochlebnych

informacji o sobie i unikanie danych

informacji o sobie i unikanie danych

negatywnych

negatywnych



Potrzeby waloryzacji świata

Potrzeby waloryzacji świata



Wartościowanie siebie i świata może

Wartościowanie siebie i świata może

być oparte bądź na afekcie, bądź na

być oparte bądź na afekcie, bądź na

standardach oceniania

standardach oceniania

Mechanizmy wartościowania a potrzeby

Mechanizmy wartościowania a potrzeby

autowaloryzacji

autowaloryzacji



Standardy oceniania

Standardy oceniania



to wyartykułowane kryteria wartościowania mające postać kryteriów lub

to wyartykułowane kryteria wartościowania mające postać kryteriów lub

wymiarów

wymiarów



porządkujących zjawiska ze względu na ich znak i znaczenie (Gołąb i

porządkujących zjawiska ze względu na ich znak i znaczenie (Gołąb i

Reykowski)

Reykowski)



leżą u podstaw formułowania przez nas sądów o rzeczywistości

leżą u podstaw formułowania przez nas sądów o rzeczywistości



Standardy

Standardy

organizmalne

organizmalne

– powstają dzięki zdolności organizmu do reagowania

– powstają dzięki zdolności organizmu do reagowania

afektywnego na bodźce (głównie sensoryczne) – warunkowanie

afektywnego na bodźce (głównie sensoryczne) – warunkowanie



Standardy

Standardy

normatywne

normatywne

– powstają dzięki obcowaniu społecznemu (uczeniu się

– powstają dzięki obcowaniu społecznemu (uczeniu się

norm) To co akceptowane społecznie (+), to co nieakceptowane (-) – modelowanie

norm) To co akceptowane społecznie (+), to co nieakceptowane (-) – modelowanie

i stosowanie przymusu

i stosowanie przymusu



Standardy

Standardy

poznawcze

poznawcze



poznawczo – pragmatyczne

poznawczo – pragmatyczne

– ich powstanie związane jest z funkcjonowaniem

– ich powstanie związane jest z funkcjonowaniem

poznawczym. Walencja generowana jest w obrębie systemu poznawczego. (+) gdy

poznawczym. Walencja generowana jest w obrębie systemu poznawczego. (+) gdy

dopływające informacje zgodne z systemem, (-) gdy zakłócona równowaga.

dopływające informacje zgodne z systemem, (-) gdy zakłócona równowaga.



aksjologiczne

aksjologiczne

– metareguły związane z koordynacją pozostałych standardów. Ich

– metareguły związane z koordynacją pozostałych standardów. Ich

pojawienie jest związane z umiejętnościami rozwojowymi człowieka.

pojawienie jest związane z umiejętnościami rozwojowymi człowieka.

Zdaniem Jarymowicz standardy te mogą mieć genezę afektywną bądź intelektualną. W

Zdaniem Jarymowicz standardy te mogą mieć genezę afektywną bądź intelektualną. W

uzasadnieniu

uzasadnieniu

ocen odwołujemy się bowiem do kryteriów, które uprzednio wyartykułowaliśny

ocen odwołujemy się bowiem do kryteriów, które uprzednio wyartykułowaliśny

kierując się:

kierując się:

emocjonalnym doświadczeniem wiedzą i przemyśleniami

emocjonalnym doświadczeniem wiedzą i przemyśleniami

Mechanizmy wartościowania a potrzeby

Mechanizmy wartościowania a potrzeby

autowaloryzacji

autowaloryzacji

AFEKTYWNEJ

AFEKTYWNEJ

Oparte na osobistym

Oparte na osobistym

doświadczeniu

doświadczeniu

Na tym, co człowiek widział,

Na tym, co człowiek widział,

słyszał, dotykał, odczuł jako

słyszał, dotykał, odczuł jako

przyjemne, bądź przykre,

przyjemne, bądź przykre,

normalne, bądź nienormalne

normalne, bądź nienormalne

Język doznań i odczuc:

Język doznań i odczuc:

Dobre to, co smaczne,

Dobre to, co smaczne,

wygodne,

wygodne,

akceptowane przez opinię,

akceptowane przez opinię,

typowe,

typowe,

dające siłę, moc wpływy

dające siłę, moc wpływy

INTELEKTUALNEJ

INTELEKTUALNEJ

Wykraczają poza

Wykraczają poza

doświadczenie

doświadczenie

są oparte na wiedzy o

są oparte na wiedzy o

stanach

stanach

i możliwych sytuacjach

i możliwych sytuacjach

oraz rozumieniu dobra i zła

oraz rozumieniu dobra i zła

język z użyciem pojęć

język z użyciem pojęć

abstrakcyjnych

abstrakcyjnych

Dobre to, co postępowe,

Dobre to, co postępowe,

sensowne

sensowne

twórcze, konstruktywne,

twórcze, konstruktywne,

szlachetne, demokratyczne,

szlachetne, demokratyczne,

wynegocjowane

wynegocjowane

STANDARDY O GENEZIE