Środki stylistyczne

warto znać.

Co to są środki

stylistyczne?

•

to elementy języka, które mają na celu

pobudzenie wyobraźni odbiorcy
i wywołanie określonych emocji;

• pozwalają w sposób sugestywny i oryginalny
wyrażać myśli i uczucia nadawcy;

• rzadko występują w języku codziennym;

• spotyka się je najczęściej w literaturze,
głównie
w poezji.

ŚRODKI

stylistyczne

=

poetyckie

=

artystyczne

Powyższe wyrazy stosuje się wymiennie, dlatego pojęcia:

• Środki stylistyczne,

• Środki poetyckie,

• Środki artystyczne

Z N A C Z Ą T O S A M O

Środki artystyczne

dzielimy na

leksykalne

składniowe

słowotwórcze

fonetyczne

•

porównanie

•

przenośnia

• epitet

•

apostrofa

•

powtórzeni
e

•

refren

•
zdrobnienie

• zgrubienie

•

neologizm

•
onomatopeja

• rytm

•

rym

EPITET

Wyraz będący określeniem rzeczownika, wyrażony
najczęściej przymiotnikiem, ale również imiesłowem i
rzeczownikiem, np.:

CZERWON
A

CZERWONA RÓŻA

UŚMIECHNIĘ
TE

UŚMIECHNIĘTE
DZIECKO

ŚPIEWAJĄCY

ŚPIEWAJĄCY PTAK

BLASK

BLASK KSIĘŻYCA

Funkcje epitetu:

•

uwydatnia cechy przedmiotów i osób;

• uplastycznia obraz poetycki;
• współtworzy styl wypowiedzi;
• wzbogaca wypowiedź.

PORÓWNANIE to:

•

Zestawienie ze sobą dwóch przedmiotów,

zjawisk lub osób ze względu na pewną,
wspólną
ich cechę.

• Uwydatnienie jakiejś właściwości
opisywanego
zjawiska poprzez wskazanie na jego
podobieństwo
do innego zjawiska.

Zestawiając ze sobą porównywane

zjawiska używamy łączników:

jak

jako

jakby

jak gdyby

niby

ni to

na kształt

jak

pracowity

jak

mrówki

jako

oczy

jako

gwiazdy

niby

wesoły

niby

ptaszek

na kształt

owoc

na kształt

księżyca

PRZENOŚNIA =

METAFORA

Zestawienie wyrazów, które

osobno znaczą co innego, a w

połączeniu nabierają nowego

znaczenia.

Przykład metafory

odmęt

zieloność –
zieleń

(głęboka,

wzburzona woda,

otchłań, toń)

(trawy, krzewy, drzewa,

tereny pokryte tymi
roślinami)

odmęt zieloności

(

rozległe miejsce porośnięte gęstą, intensywnie zieloną

roślinnością)

ODMIANY METAFOR:

OŻYWIENIE

– polega na przypisywaniu przedmiotom

martwym, zjawiskom natury lub pojęciom abstrakcyjnym
właściwości żywych istot, np.:

nadzieja umarła, komórka mi zdycha, przebiegła mi przez

głowę pewna myśl, gryzło go sumienie.

UOSOBIENIE (personifikacja) -

polega na

przypisaniu cech ludzkich czemuś co człowiekiem nie jest
(przedmiotom, zjawiskom, roślinom, zwierzętom, czy
pojęciom abstrakcyjnym), np.:

dumny kościół, wstaje dzień, zwariowany rok, słońce
uśmiechało się, niebo płacze, dby stanęły na baczność.

OKSYMORON -

zestawienie wyrazów o

przeciwstawnym znaczeniu, (zwykle rzeczownik z
przymiotnikiem lub czasownik z przysłówkiem ) np.:

zimny ogień, gorzka słodycz, ciepłe lody, spieszyć się
powoli.

Składniowe Środki

poetyckie

Celowy dobór wyrazów w zdaniu, typów

i rozmiarów zdań oraz sposobów ich

powiązań

w celu osiągnięcia zamierzonej ekspresji

wypowiedzi.

APOSTROFA

Bezpośredni zwrot do osoby, uosobionych
pojęć lub rzeczy. Często występuje w
przemówieniach.

Przykład:

"Litwo, Ojczyzno moja"

(Adam Mickiewicz)

POWTÓRZENIE

Polega na powtarzaniu tego samego
elementu językowego w celu nadania mu
większego znaczenia czy rytmizacji w
utworze.

Przykład:

„Zieleń, zieleń, coraz więcej zieleni i
przestrzeni”.

REFREN

powtarzająca się strofa, wers lub jego
część.

Przykład:

Wzięli ją z ziemi
na ramiona
I w białe róże
utulona,
Zakuta w trumnę,
ale dumna,
Szła pieśń.

Nieśli ją w ciszy i w
żałobie,
Lecz nie złożyli pieśni w
grobie,
Bo w białych zwojach, w
róż koronie
Aby z królami być na
tronie
Szła pieśń.

SŁOWOTWÓRCZE ŚRODKI

POETYCKIE

Celowy dobór takich form słowotwórczych

wypowiedzi, które nadają jej zamierzony

efekt znaczeniowy i emocjonalny.

ZDROBNIENIE -

to wyrazy o dodatnim zabarwieniu

uczuciowym.

Poprzez zdrobnienia autorzy najczęściej wyrażają

sympatię
do opisywanych osób czy zjawisk lub traktują je
w sposób

żartobliwy,

np.:

kwiateczki pachnące

gwiazdeczki
błyszczące

ZGRUBIENIA

–

to wyrazy o ujemnym zabarwieniu

emocjonalnym.

Autorzy, stosując zgrubienia, wyrażają często niechęć czy

pogardliwy
stosunek do opisywanych rzeczy czy osób, np.:

wielkie buciska

leniwy kocur

FONETYCZNE ŚRODKI

STYLISTYCZNE

Celowy dobór wyrazów w zdaniu lub głosek w

wyrazach, aby tworzyły dla ucha dźwięczną

całość.

Najczęściej za pomocą brzmień głoskowych

pisarze starają się oddać głosy i dźwięki,

towarzyszące opisywanym zjawiskom przyrody.

WYRAZY

DŹWIĘKONAŚLADOWCZE -

( onomatopeja)

zabieg imitujący różne zjawiska akustyczne za

pomocą dźwięków mowy.

Występuje także w języku potocznym w postaci

wykrzykników dźwiękonaśladowczych

imitujących głosy zwierząt:

miau, hau-hau, kuku

ryku

,; różne odgłosy:

bum! bęc!

oraz innych

części mowy, i czasowników typu:

terkotać,

mlaskać, łopotać, zgrzytać

czy rzeczowników

typu:

łomot, huk, grzechotka, gwizdek, chlupot.

RYTM -

to występująca w utworach literackich

powtarzalnośc sylab w poszczególnych wersach i

sposób rozłożenia akcentów wyrazowych.

RYM -

to całkowita lub częściowa zgodność

brzmieniowa zakończeń ostatnich wyrazów w wersie.

Rodzaje rymów:

•

Żenskie

- w których rymuje się ostatnia sylaba wyrazu i

głoska z sylaby przedostatniej (czyli rymujące się wyrazy
muszą być co najmniej dwusylabowe), np.:
Goście weszli w porządku i stanęli ko-łem
Podkomorzy najwyższe brał miejsce za sto-łem.

•

Męskie

- rymują się wyrazy jednosylabowe, np. :

I tych klonów pod śniegiem rząd (...)
Miła moja! Wesołych Świąt!

•

Dokładne

- mają identycznie rymujące się cząstki, np.:

Młodości! ty nad pozio-my
Wylatuj, a okiem słoń-ca
Ludzkości całe ogro-my
Przeniknij z końca do koń-ca.

•

Niedokładne

- opierają się na przybliżonej zgodności

brzmieniowej rymujących się cząstek. Rymy te coraz częściej

spotykamy we współczesnej poezji, np.:

Tu nie pomoże nic...
a cóż ja znaczę!
ten sam sen, ten sam błysk,
srebrne akacje.

•

Gramatyczne

- opierają się na identyczności form

gramatycznych, dowodzą kunsztowności poetyckiej,

np.:

Martwe znasz prawdy, nie znane dla ludu,
widzisz świat w proszku, w każdej gwiazd iskierce,
Nie znasz prawd żywych, nie zobaczysz cudu!
Miej serce i patrzaj w serce!

•

Niegramatyczne

- poeta nie przestrzega w doborze

rymów żadnych zasad. Takie rodzaje rymów są

charakterystyczne dla poezji nowatorskiej, której

twórcy odchodzą od tradycyjnych systsemów

wierszowych.

Ćwiczenie sprawdzające

W tabelce poniżej zamieszczono przykłady środków

artystycznych.

Rozpoznaj i nazwij je. W celu sprawdzenia poprawności

kliknij na wybrany przycisk, a przekonasz się czy znasz

środki poetyckie.

UWAGA!

W kilku przykładach można wybrać więcej niż jeden

przycisk.

Przykłady

Epitet

Ożywienie

Uosobienie

Porównani

e

Powtórzeni

e

kwitną zniczami ciemne
chodniki

tęcza usycha pośród bylin

gwiazdy błękitne, kwiateczki
czerwone

wiatr śpi w pachnącym maku

lampa warczy na kwiaty

uliczki odprowadzają nas do
domu

od żywej, ciepłej ziemi

słońce czerwone niby pożar
na dachu

miłość, o której srebrny
świerk nuci

ziemia nurza się w morzu

bór czernił się na kształt
dachu

w kołnierzyku białym jak
śnieg

spadł na głowy, spadł na
kwiaty

SPRAWDŹ SWOJE WIADOMOŚCI

BRAWO,BRAWO !!

NIESTETY, MUSISZ JESZCZE POĆWICZYĆ !!

Gdy wątpliwości masz…

czy środki poetyckie znasz –

- spróbuj jeszcze raz!