Etyka w praktyce - metoda 
analizy i podejmowania 
decyzji etycznych

Romuald Krajewski

Etyka

2

Dlaczego jest to istotne?

Etyka

3

• Czy odpowiedź na pytania 

etyczne jest zawsze 
oczywista?

• Co powinno zdecydować o 

wyborze postępowania?

• Czy działanie pod wpływem 

impulsu lub „wyczucia” jest 
wystarczające?

Etyka

4

Możliwe sposoby 
postępowania

• Niedostrzeganie problemów 

etycznych

• Unikanie problemów etycznych i 

trudnych decyzji 

• Powtarzanie poznanych już 

zachowań własnych lub wzorców 

• Zasięganie opinii innych osób
• Analiza sytuacji i podjęcie 

własnej decyzji

Etyka

5

Co jest potrzebne do 
podjęcia decyzji etycznej?

Etyka

6

Potrzebna jest odpowiedź na 

przynajmniej cztery pytania?

• Co chcemy ustalić/stwierdzić? 

>

• Jakie są nasze założenia? >
• Jakie są nasze nakazy? >
• Jak zamierzamy 

argumentować? >

Etyka

7

Rodzaje twierdzeń

• Definicja jest określeniem stanu rzeczy. 
• Stwierdzenie faktu jest wynikiem 

obserwacji. 

• Ocena jest twierdzeniem normatywnym 

(czyli zalecającym/nakazującym coś) 
wskazującym, że coś jest dobre lub złe. 

• W rozważaniach etycznych najczęściej 

chodzi o stwierdzenie co jest dobre, co 
złe i co należy robić, a czego nie robić - 
czyli o stwierdzenia oceniające.

Etyka

8

Założenia

Efektem analizy i decyzji etycznej 

powinno być działanie, które: 

• daje najlepszy skutek – 

przynosi najwięcej dobra

• jest najbardziej zgodne z 

przyjętymi zasadami 
postępowania 

• umożliwia udzielenie opieki w 

jak największym zakresie

Etyka

9

Nakazy

Podjęte w wyniku analizy 

etycznej działanie musi 
przede wszystkim:

• dawać jak najwięcej dobra, 

być dobroczynne 

• zapewnić jak największą 

autonomię

• być jak najbardziej 

sprawiedliwe

Etyka

10

Sposób argumentacji z 
uwzględnieniem:

• podstawowych zasad etycznych – 

dobra, autonomii, sprawiedliwości

• różnorodnych dóbr/interesów 

pacjenta 

• dobra wszystkich osób, których 

działanie będzie dotyczyło

• Sposób uporządkowany
• Sposób opisowy 

Etyka

11

• Jakie jest miejsce decyzji 

etycznych?

Etyka

12

• Prawa i reguły zostały stworzone aby 

ograniczyć bardzo złe zachowania. 
Złe zachowania są dalej ograniczane 
przez osobistą etykę/moralność, która 
mówi każdemu co jest dobre, a co złe. 
Niektóre działania mogą być zgodne z 
prawem, ale nieetyczne. 

• Można stwierdzić, że działania 

niezgodne z prawem należą do 
"czarnej" sfery, działania "dobre" do 
białej, a pomiędzy nimi jest szara 
sfera, którą zajmuje się etyka. 

Etyka

13

Celem rozważań etycznych jest 

odpowiedź na pytania:

• Jakie działanie jest słuszne w 

danej sytuacji?

• Jakie jest właściwe 

zachowanie?

• Jakie są moje wartości?

Etyka

14

Możliwe są różne podejścia do 

zagadnień etycznych wynikające 

z przyjętych priorytetów:

• Jeżeli coś czyni mnie 

szczęśliwym, jest słuszne. 

• Jeżeli coś daje zamierzony efekt, 

jest słuszne. 

• Jeżeli coś pomaga innym, jest 

słuszne. 

• Jeżeli coś jest sprawiedliwe, jest 

słuszne. 

Etyka

15

• Jakie założenia należy przyjąć 

przed przystąpieniem do 
analizy?

Etyka

16

• Każdy ma potrzebę bycia traktowanym z 

szacunkiem. 

• Każda osoba ma prawo do własnych 

wniosków etycznych. 

• Jest złym obyczajem mówienie innym że są 

nieetyczni. 

• Etyka działająca tylko dla dobra jednostki z 

całkowitym pominięciem innych osób jest nie 

do przyjęcia. 

• Ludzie mają potrzeby fizyczne i społeczne, 

które muszą być zaspokajane. 

• Ludzie są lub przynajmniej mogą być 

racjonalni. 

• Różni ludzie mają różne wartości, stąd w 

etyce będzie zawsze niezgoda. 

Etyka

17

Nakazy

• Można wyróżnić trzy podstawowe 

nakazy (imperatywy) etyczne:

Pomoc: czynienie 
dobra, ochrona przez 

złem, leczenie, 
dobrobyt, pomoc w 
cierpieniu

Uczciwość: prawda, 
prawość, zaufanie, 
przestrzeganie 
prawa

Sprawiedliwość: 
bezstronność, 
równość, 

odpowiedzialność

Wolność: swoboda, 
szacunek, godność 
jednostki, autonomia, 

honor, prywatność, 
poufność

Etyka

18

Przeciwstawienie

• Imperatywom etycznym można 

przeciwstawić:

Pomoc: 

szkodzenie

Uczciwość: 

kłamstwo, 

oszustwo, 

kradzież

Sprawiedliwość: 

stronniczość 

Wolność: 

prześladowani

e

Etyka

19

Co to jest „model 
argumentacji etycznej”?

Etyka

20

• Podejmowanie decyzji etycznych jest 

oparte najpierw na rozróżnieniu 

pomiędzy stwierdzeniami opartymi na 

faktach i na wartościach. 

• Twierdzenia o faktach mogą być 

prawdziwe lub nie. Twierdzenia o 

wartościach mogą dotyczyć dobra lub 

zła, niektóre mogą zawierać dwa dobra 

i wymagać wyboru dobra ważniejszego. 

• Punkt widzenia może obejmować jeden 

lub wszystkie sposoby argumentacji i 

ostatecznie podjęcie decyzji etycznej 

polega na obronie i ocenie tego 

sposobu, który przyjmuje się jako 

rozstrzygający problem. 

Etyka

21

Schemat postępowania

• Fakty - prawdziwe czy fałszywe? 

– TAK - dalsza analiza 
– NIE - analiza jest niemożliwa, trzeba 

zweryfikować fakty

• Wartości - 

– Dobro czy Zło? Analiza pod kątem 

celu/wyniku, zasad, opieki (czynienia 
dobra)

– Ani Dobro czy Zło ani Dobro czy Dobro 

- analiza nie jest możliwa. 

– Dobro czy Dobro? Analiza pod kątem 

celu/wyniku, zasad, opieki

Etyka

22

Zasady ogólne: 

Aby uznać analizowane 

działanie za dobre, powinno 
ono: 

• Dawać w ostatecznym 

rozrachunku dobro. 

• Nie powodować 

niepotrzebnych szkód. 

• Umożliwiać weryfikację 

efektów. 

Etyka

23

Kolejne pytania:

• Czy to rzeczywiście jest problem 

etyczny i czy fakty są prawdziwe? 

• Czy jest to wybór pomiędzy dobrem 

a złem? 

• Czy jest to wybór pomiędzy dwoma 

dobrami? 

• Na jakiej zasadzie należy wybrać 

pomiędzy dwoma dobrami? >

• Czy w ostatecznym rozrachunku 

fakty, osoby których będzie dotyczyło 
działanie i decyzja są spójne?

Etyka

24

Jak argumentować?

• Na podstawie celu do osiągnięcia: wynik 

działania lub cel są określone jako dobre 
i należy wybrać środki, które służą ich 
osiągnięciu. Cel uświęca środki. 

• Na podstawie zasad postępowania 

(deontologicznej): ważne jest 
przestrzeganie zasad i wypełnianie 
obowiązków, które określają działanie. 

• Na podstawie czynienia dobra - pomocy, 

opieki i miłości: sam proces opieki 
kieruje działaniem i jest jego 
ostatecznym celem. 

Etyka

25

Wynik?

• Wynikiem analizy może być:

– działanie jest zalecane lub 

obowiązkowe

– działanie jest zabronione i 

ścigane

– działanie jest dozwolone, czyli 

ani obowiązkowe ani zabronione

Etyka

26

Przykład

•

Celem antyradarów może być 

unikanie prawa i ich używanie jest 

w Polsce zabronione. Czy powinno 

się zabronić ich sprzedaży?

•

To jest problem etyczny.   T/N

•

To jest problem typu wyboru 

pomiędzy dobrami.   T/N

•

To jest problem typu opieki.    T/N

•

Sprzedaży antyradarów należy 

zabronić.    T/N

Etyka

27

Formularz

• Zagadnienie/pytanie: 
• Możliwości wyboru: W1, W2, 

W3, W4

• Według celu/efektu: W..., W..., 

W...

• Według zasad: W..., W..., W...
• Według opieki: W..., W..., W...
• Najlepszy wybór: W..., W..., 

W....

Etyka

28

Przykład zastosowania

• W przedsiębiorstwie 

DUŻOTANIO w zeszłym roku 
były 62 wypadki, 21 związanych 
z alkoholem i narkotykami. 
Planuje się badanie trzeźwości i 
na narkotyki wszystkich 
pracowników. 

• Pytanie: Czy takie badanie jest 

właściwe?

Etyka

29

Możliwości wyboru:

• W1 - NIE
• W2 - TAK 
• W3 - TAK, jeśli pracownik się 

zgodzi

• W4 - TAK, jeżeli zasady 

zostaną dobrze określone

Etyka

30

Fakty

•

W1 - Jest to naruszenie prywatności. 

Uzyskiwane w ten sposób informacje nie 

są zwykle dostępne publicznie ani 

wymagane. 

•

W2 - Zmniejszy się liczba wypadków 

związanych z alkoholem i narkotykami. 

W zeszłym roku było ich 21.

•

W3 - Zgoda może stać się warunkiem 

zatrudnienia. Pracownicy mogą ją 

podpisywać bez zastanowienia. 

•

W4 - Można wprowadzić szczegółowe 

zasady użycia i zabezpieczenia 

informacji, zapobiegające jej 

nadużywaniu.

Etyka

31

Wybór 1 (W1)

• Cel/wynik - Pracownicy nie 

pozbawiają się prywatności aby 
poprawić bezpieczeństwo.

• Zasady - Zarządzający nie mają 

prawa do informacji o wynikach 
badań. Prywatność jest ważniejsza. 

• Opieka - Zarządzający robią to, co 

jest najlepsze dla 
przedsiębiorstwa, nie dla 
pracowników. 

Etyka

32

Wybór 2 (W2)

• Cel/wynik - Pracownicy muszą 

zrezygnować z prywatności 
aby zyskać bezpieczeństwo.

• Zasady - Zarządzający 

odpowiadają za 
bezpieczeństwo pracowników. 

• Opieka - Zarządzający robią 

to, co jest najlepsze dla  
pracowników.

Etyka

33

Wybór 3 (W3)

• Cel/wynik - Pracownicy mogą 

zrezygnować z prywatności aby 
zyskać bezpieczeństwo.

• Zasady - Zarządzający w 

pewnym stopniu odpowiadają 
za bezpieczeństwo 
pracowników. 

• Opieka - Zarządzający mogą 

robić to, co jest najlepsze dla  
pracowników.

Etyka

34

Wybór 4 (W4)

• Cel/wynik - Jeżeli informacja jest 

zabezpieczona, pracownicy mogą 
zrezygnować z prywatności aby zyskać 
bezpieczeństwo. Na dłuższą metę 
docenią bezpieczniejsze miejsce pracy.

• Zasady - Zarządzający muszą stosować 

się do zasady zapewnienia 
bezpieczeństwa pracownikom. 

• Opieka - Jeżeli zarządzający postępują 

zgodnie z zasadami, robią to, co jest 
najlepsze dla  pracowników.

Etyka

35

Najlepszy wybór:

• W4 - ponieważ spełnia wymagania 

wszystkich trzech sposobów 
argumentacji. Bezpieczeństwo 
(cel/wynik) jest ważniejsze od 
prywatności, przedsiębiorstwo 
odpowiada za bezpieczeństwo (zasada) i 
dba (opieka) o swoich pracowników 
zapewniając bezpieczeństwo w 
odpowiedzialny sposób. 

• W1, W2 i W3 - Nie ma danych 

potwierdzających wyższość prywatności, 
prawdopodobne jest złe używanie 
informacji i beztroskiego zarządzania.