Etyka w praktyce - metoda
analizy i podejmowania
decyzji etycznych

Romuald Krajewski

Etyka

2

Dlaczego jest to istotne?

Etyka

3

• Czy odpowiedź na pytania

etyczne jest zawsze
oczywista?

• Co powinno zdecydować o

wyborze postępowania?

• Czy działanie pod wpływem

impulsu lub „wyczucia” jest
wystarczające?

Etyka

4

Możliwe sposoby
postępowania

• Niedostrzeganie problemów

etycznych

• Unikanie problemów etycznych i

trudnych decyzji

• Powtarzanie poznanych już

zachowań własnych lub wzorców

• Zasięganie opinii innych osób
• Analiza sytuacji i podjęcie

własnej decyzji

Etyka

5

Co jest potrzebne do
podjęcia decyzji etycznej?

Etyka

6

Potrzebna jest odpowiedź na

przynajmniej cztery pytania?

• Co chcemy ustalić/stwierdzić?

>

• Jakie są nasze założenia? >
• Jakie są nasze nakazy? >
• Jak zamierzamy

argumentować? >

Etyka

7

Rodzaje twierdzeń

• Definicja jest określeniem stanu rzeczy.
• Stwierdzenie faktu jest wynikiem

obserwacji.

• Ocena jest twierdzeniem normatywnym

(czyli zalecającym/nakazującym coś)
wskazującym, że coś jest dobre lub złe.

• W rozważaniach etycznych najczęściej

chodzi o stwierdzenie co jest dobre, co
złe i co należy robić, a czego nie robić -
czyli o stwierdzenia oceniające.

Etyka

8

Założenia

Efektem analizy i decyzji etycznej

powinno być działanie, które:

• daje najlepszy skutek –

przynosi najwięcej dobra

• jest najbardziej zgodne z

przyjętymi zasadami
postępowania

• umożliwia udzielenie opieki w

jak największym zakresie

Etyka

9

Nakazy

Podjęte w wyniku analizy

etycznej działanie musi
przede wszystkim:

• dawać jak najwięcej dobra,

być dobroczynne

• zapewnić jak największą

autonomię

• być jak najbardziej

sprawiedliwe

Etyka

10

Sposób argumentacji z
uwzględnieniem:

• podstawowych zasad etycznych –

dobra, autonomii, sprawiedliwości

• różnorodnych dóbr/interesów

pacjenta

• dobra wszystkich osób, których

działanie będzie dotyczyło

• Sposób uporządkowany
• Sposób opisowy

Etyka

11

• Jakie jest miejsce decyzji

etycznych?

Etyka

12

• Prawa i reguły zostały stworzone aby

ograniczyć bardzo złe zachowania.
Złe zachowania są dalej ograniczane
przez osobistą etykę/moralność, która
mówi każdemu co jest dobre, a co złe.
Niektóre działania mogą być zgodne z
prawem, ale nieetyczne.

• Można stwierdzić, że działania

niezgodne z prawem należą do
"czarnej" sfery, działania "dobre" do
białej, a pomiędzy nimi jest szara
sfera, którą zajmuje się etyka.

Etyka

13

Celem rozważań etycznych jest

odpowiedź na pytania:

• Jakie działanie jest słuszne w

danej sytuacji?

• Jakie jest właściwe

zachowanie?

• Jakie są moje wartości?

Etyka

14

Możliwe są różne podejścia do

zagadnień etycznych wynikające

z przyjętych priorytetów:

• Jeżeli coś czyni mnie

szczęśliwym, jest słuszne.

• Jeżeli coś daje zamierzony efekt,

jest słuszne.

• Jeżeli coś pomaga innym, jest

słuszne.

• Jeżeli coś jest sprawiedliwe, jest

słuszne.

Etyka

15

• Jakie założenia należy przyjąć

przed przystąpieniem do
analizy?

Etyka

16

• Każdy ma potrzebę bycia traktowanym z

szacunkiem.

• Każda osoba ma prawo do własnych

wniosków etycznych.

• Jest złym obyczajem mówienie innym że są

nieetyczni.

• Etyka działająca tylko dla dobra jednostki z

całkowitym pominięciem innych osób jest nie

do przyjęcia.

• Ludzie mają potrzeby fizyczne i społeczne,

które muszą być zaspokajane.

• Ludzie są lub przynajmniej mogą być

racjonalni.

• Różni ludzie mają różne wartości, stąd w

etyce będzie zawsze niezgoda.

Etyka

17

Nakazy

• Można wyróżnić trzy podstawowe

nakazy (imperatywy) etyczne:

Pomoc: czynienie
dobra, ochrona przez

złem, leczenie,
dobrobyt, pomoc w
cierpieniu

Uczciwość: prawda,
prawość, zaufanie,
przestrzeganie
prawa

Sprawiedliwość:
bezstronność,
równość,

odpowiedzialność

Wolność: swoboda,
szacunek, godność
jednostki, autonomia,

honor, prywatność,
poufność

Etyka

18

Przeciwstawienie

• Imperatywom etycznym można

przeciwstawić:

Pomoc:

szkodzenie

Uczciwość:

kłamstwo,

oszustwo,

kradzież

Sprawiedliwość:

stronniczość

Wolność:

prześladowani

e

Etyka

19

Co to jest „model
argumentacji etycznej”?

Etyka

20

• Podejmowanie decyzji etycznych jest

oparte najpierw na rozróżnieniu

pomiędzy stwierdzeniami opartymi na

faktach i na wartościach.

• Twierdzenia o faktach mogą być

prawdziwe lub nie. Twierdzenia o

wartościach mogą dotyczyć dobra lub

zła, niektóre mogą zawierać dwa dobra

i wymagać wyboru dobra ważniejszego.

• Punkt widzenia może obejmować jeden

lub wszystkie sposoby argumentacji i

ostatecznie podjęcie decyzji etycznej

polega na obronie i ocenie tego

sposobu, który przyjmuje się jako

rozstrzygający problem.

Etyka

21

Schemat postępowania

• Fakty - prawdziwe czy fałszywe?

– TAK - dalsza analiza
– NIE - analiza jest niemożliwa, trzeba

zweryfikować fakty

• Wartości -

– Dobro czy Zło? Analiza pod kątem

celu/wyniku, zasad, opieki (czynienia
dobra)

– Ani Dobro czy Zło ani Dobro czy Dobro

- analiza nie jest możliwa.

– Dobro czy Dobro? Analiza pod kątem

celu/wyniku, zasad, opieki

Etyka

22

Zasady ogólne:

Aby uznać analizowane

działanie za dobre, powinno
ono:

• Dawać w ostatecznym

rozrachunku dobro.

• Nie powodować

niepotrzebnych szkód.

• Umożliwiać weryfikację

efektów.

Etyka

23

Kolejne pytania:

• Czy to rzeczywiście jest problem

etyczny i czy fakty są prawdziwe?

• Czy jest to wybór pomiędzy dobrem

a złem?

• Czy jest to wybór pomiędzy dwoma

dobrami?

• Na jakiej zasadzie należy wybrać

pomiędzy dwoma dobrami? >

• Czy w ostatecznym rozrachunku

fakty, osoby których będzie dotyczyło
działanie i decyzja są spójne?

Etyka

24

Jak argumentować?

• Na podstawie celu do osiągnięcia: wynik

działania lub cel są określone jako dobre
i należy wybrać środki, które służą ich
osiągnięciu. Cel uświęca środki.

• Na podstawie zasad postępowania

(deontologicznej): ważne jest
przestrzeganie zasad i wypełnianie
obowiązków, które określają działanie.

• Na podstawie czynienia dobra - pomocy,

opieki i miłości: sam proces opieki
kieruje działaniem i jest jego
ostatecznym celem.

Etyka

25

Wynik?

• Wynikiem analizy może być:

– działanie jest zalecane lub

obowiązkowe

– działanie jest zabronione i

ścigane

– działanie jest dozwolone, czyli

ani obowiązkowe ani zabronione

Etyka

26

Przykład

•

Celem antyradarów może być

unikanie prawa i ich używanie jest

w Polsce zabronione. Czy powinno

się zabronić ich sprzedaży?

•

To jest problem etyczny. T/N

•

To jest problem typu wyboru

pomiędzy dobrami. T/N

•

To jest problem typu opieki. T/N

•

Sprzedaży antyradarów należy

zabronić. T/N

Etyka

27

Formularz

• Zagadnienie/pytanie:
• Możliwości wyboru: W1, W2,

W3, W4

• Według celu/efektu: W..., W...,

W...

• Według zasad: W..., W..., W...
• Według opieki: W..., W..., W...
• Najlepszy wybór: W..., W...,

W....

Etyka

28

Przykład zastosowania

• W przedsiębiorstwie

DUŻOTANIO w zeszłym roku
były 62 wypadki, 21 związanych
z alkoholem i narkotykami.
Planuje się badanie trzeźwości i
na narkotyki wszystkich
pracowników.

• Pytanie: Czy takie badanie jest

właściwe?

Etyka

29

Możliwości wyboru:

• W1 - NIE
• W2 - TAK
• W3 - TAK, jeśli pracownik się

zgodzi

• W4 - TAK, jeżeli zasady

zostaną dobrze określone

Etyka

30

Fakty

•

W1 - Jest to naruszenie prywatności.

Uzyskiwane w ten sposób informacje nie

są zwykle dostępne publicznie ani

wymagane.

•

W2 - Zmniejszy się liczba wypadków

związanych z alkoholem i narkotykami.

W zeszłym roku było ich 21.

•

W3 - Zgoda może stać się warunkiem

zatrudnienia. Pracownicy mogą ją

podpisywać bez zastanowienia.

•

W4 - Można wprowadzić szczegółowe

zasady użycia i zabezpieczenia

informacji, zapobiegające jej

nadużywaniu.

Etyka

31

Wybór 1 (W1)

• Cel/wynik - Pracownicy nie

pozbawiają się prywatności aby
poprawić bezpieczeństwo.

• Zasady - Zarządzający nie mają

prawa do informacji o wynikach
badań. Prywatność jest ważniejsza.

• Opieka - Zarządzający robią to, co

jest najlepsze dla
przedsiębiorstwa, nie dla
pracowników.

Etyka

32

Wybór 2 (W2)

• Cel/wynik - Pracownicy muszą

zrezygnować z prywatności
aby zyskać bezpieczeństwo.

• Zasady - Zarządzający

odpowiadają za
bezpieczeństwo pracowników.

• Opieka - Zarządzający robią

to, co jest najlepsze dla
pracowników.

Etyka

33

Wybór 3 (W3)

• Cel/wynik - Pracownicy mogą

zrezygnować z prywatności aby
zyskać bezpieczeństwo.

• Zasady - Zarządzający w

pewnym stopniu odpowiadają
za bezpieczeństwo
pracowników.

• Opieka - Zarządzający mogą

robić to, co jest najlepsze dla
pracowników.

Etyka

34

Wybór 4 (W4)

• Cel/wynik - Jeżeli informacja jest

zabezpieczona, pracownicy mogą
zrezygnować z prywatności aby zyskać
bezpieczeństwo. Na dłuższą metę
docenią bezpieczniejsze miejsce pracy.

• Zasady - Zarządzający muszą stosować

się do zasady zapewnienia
bezpieczeństwa pracownikom.

• Opieka - Jeżeli zarządzający postępują

zgodnie z zasadami, robią to, co jest
najlepsze dla pracowników.

Etyka

35

Najlepszy wybór:

• W4 - ponieważ spełnia wymagania

wszystkich trzech sposobów
argumentacji. Bezpieczeństwo
(cel/wynik) jest ważniejsze od
prywatności, przedsiębiorstwo
odpowiada za bezpieczeństwo (zasada) i
dba (opieka) o swoich pracowników
zapewniając bezpieczeństwo w
odpowiedzialny sposób.

• W1, W2 i W3 - Nie ma danych

potwierdzających wyższość prywatności,
prawdopodobne jest złe używanie
informacji i beztroskiego zarządzania.