W XX wieku zaistniały dwa nowe
systemy polityczne, oba wywodzące się
ze skrajnych odłamów - odpowiednio
prawicy dla faszyzmu i lewicy dla
komunizmu. Można śmiało stwierdzić,
że jednym ze skutków I wojny
światowej była eksplozja totalitaryzmu
w Europie. Ogarnięte nim zostały od
1917 roku Rosja oraz od 1919 roku
Włochy.
Kraj staje się biedny, a dodatkowo ludzie
tracą oszczędności całego życia. Zawsze
podczas sytuacji ekstremalnych pojawiają
się skrajne nastroje w społeczeństwie,
które padają na podatny wówczas grunt.
Do tego dochodzą dodatkowe czynniki:
kryzys moralny i upadek autorytetów,
wysokie bezrobocie będące skutkiem
niskiego wskaźnika rozwoju
gospodarczego oraz wewnętrzna słabość
danej klasy politycznej wewnętrznie
skorumpowanej i zwyczajnie słabej.
Niektóre kraje stały się niezwykle podatne
na totalitarne nurty polityczne w wyniku
kryzysu państwowo-ekonomicznego po I
wojnie światowej.
Mussolini główną postacią
faszyzmu włoskiego
Benito Mussolini (1883-1945), z
wykształcenia nauczyciel, był
głównym ideologiem i wodzem (dute)
faszyzmu włoskiego. Początki jego
ewolucji ideowej przebiegały od
związków z Włoską Partią
Socjalistyczną, dla której redagował
pismo Avanti w duchu
ateizmuantyklerykalizmu i
antymilitaryzmu. W 1915 roku, służąc
w armii w stopniu kaprala, czym
później jako zwierzchnik armii się
szczycił, należał do współzałożycieli
nacjonalistycznej organizacji Fasci di
Azione Revoluzionaria.
W 1919 roku założył
zdecydowanie faszystowską
organizację Fasci di Cobatimento,
w 1921 roku przekształconą w
Partito Nazionale Fascista. W
następnym roku, po marszu
"czarnych koszul na Rzym" -
faszystowskich bojówek
umundurowanych w czarne
koszule, przejął władzę dyktatora
o mocarstwowych aspiracjach
imperialnych, zaznaczoną
podbojem Etiopii i Albanii oraz
akceptacją aneksji Austrii przez
Niemcy.
Sojusz Mussoliniego z
Hitlerem, zwłaszcza podczas I
wojny światowej, przypisał
Włochom rolę wasala Niemiec.
Po niepowodzeniach
militarnych, 27 kwietnia 1945
roku został ujęty przez
włoskich partyzantów i
następnego dnia rozstrzelany
wraz z jego konkubiną Clarą
Petacci. Mussolini uznawał za
swojego mistrza Nikolo
Makiawelego. chętnie też
powoływał się na Sorela i
Pareto.
Sam napisał wiele artykułów i
rozpraw politycznych, wśród
których większe znaczenie zyskały
publikacje Nowe zjednoczenie
Włoch (1927), obszerne hasło do
Encyklopedii Włoskiej
Trekkaniego, przełożone na język
polski przez Gniadka jako
Doktryna faszyzmu .
Jest rok 1919, Włochy.
Gospodarce włoskiej brakuje
stabilizacji, w zatrważającym
tempie rośnie inflacja. Następuje
gwałtowna radykalizacja
nastrojów obywateli, mnożą się
strajki i protesty. Wśród
robotników rosną wpływy
Włoskiej Partii Socjalistycznej
oraz innych grup lewicowych.
Zdemobilizowani żołnierze, kadra
oficerska jest bezrobotna.
Rozgoryczeni wojskowi angażują
się w działalność grup
nacjonalistycznych.
Strach przed rewolucją
komunistyczną, głód, bezrobocie
oraz katastrofalny stan
gospodarki prowadzą do
powstania nowego ruchu
politycznego - faszyzmu.
Głównym ideologiem tego ruchu
został Benito Mussolini,
wcześniej socjalista. Opublikował
on w 1919 roku w Mediolanie
manifest faszystów oraz założył
Włoskie Związki Bojowe.
Jednakże faszyści nie posiadali w
tymże roku wpływów
politycznych, co potwierdzają
wybory. Niestety rozwój
ówczesnych wydarzeń sprzyjał
planom przejęcia władzy przez
faszystów.
Kraj ogarnęły strajki okupacyjne, a do tego
doszła również samowolna parcelacja ziemi
przez chłopów. Tak więc włoska klasa
średnia nie była w stanie wyobrazić sobie
innego zagrożenia dla istniejącego
porządku społecznego niż lewicowe. W
maju 1920 roku powstały tak zwane
szturmowe bojówki faszystowskie,
zorganizowane na sposób wojskowy, które
miały finansowe wsparcie przemysłowców i
wielkich właścicieli ziemskich,
obawiających się utraty swych dochodów.
Bojówki te podejmowały "karne akcje"
przeciwko socjalistom, działaczom
związkowym czy redaktorom postępowych
gazet. Dowodzone były przez byłych
oficerów wojska.
W roku 1921 w Rzymie odbył się kongres, na
którym Mussolini ogłosił utworzenie
Narodowej Partii Faszystowskiej. W 1922roku
odbył się słynny "marsz na Rzym". Król Wiktor
Emanuel III nie chcąc podejmować ryzyka
stanu wyjątkowego przyjął warunki faszystów i
trzydziestego października 1922 roku zlecił
Mussoliniemu utworzenie rządu. Przez okres
dwóch lat istniał rząd koalicyjny, ale w 1924
roku nastąpiło coś, co zachwiało Włochami.
Mianowicie faszyści zwyciężyli w wyborach, co
spowodowało nasilenie działalności
socjalistycznej opozycji. Jednakże faszyści nie
dawali za wygraną.
W 1924 roku został skrytobójczo
zamordowany poseł socjalistyczny
Matteotti, o co oskarżono faszystów.
Od stycznia 1925 roku Mussolini
wprowadził dyktaturę partii
faszystowskiej.
Na narastanie we Włoszech tendencji
totalitarnych wskazuje fakt używania
ulubionego powiedzonka
Mussoliniego: "Wszystko w państwie,
nic poza państwem, nic przeciwko
państwu" oraz zamknięcie
postępowych gazet, rozwiązanie w
1926 roku wszystkich partii
politycznych i związków zawodowych.
Zmieniono prawo ustrojowe, zniesiono
niezawisłość sądów. Mussolini powiedział:
"Kontrolujemy siły polityczne, kontrolujemy
siły moralne, kontrolujemy siły
gospodarcze".
Faszyści upowszechnili korporacjonizm -
zamiast wolnych związków zawodowych
miały działać korporacje pracodawców i
robotników. Organem wykonawczym była
Wielka Rada Faszystowska, będąca
równocześnie władzą nadrzędną w
państwie.
Dla planów faszystów był potrzebny
nacjonalizm. Był on ideologicznym
uzasadnieniem planów ekspansji tego
państwa. Celem faszystów było bowiem
odrodzenie Imperium Rzymskiego.
Chociaż Mussolini wiele obiecywał, mało co
spełnił. Robotnikom odebrano ośmiogodzinny
dzień pracy, a chłopom ziemię wcześniej
przez nich zajętą. Stale był umacniany
autorytet wodza - jego kult. Dla realizacji
celów narodowych miał służyć solidaryzm
społeczny połączony z kultem państwa i
wodza. W efekcie powstało państwo o
charakterze totalitarnym.