1

Trudności

wychowawcze

i

błędy

wychowawcze

2

Plan wykładu:

1. Pojęcie trudności wychowawczych i
błędów wychowawczych

2. Uwarunkowania (przyczyny) trudności
wychowawczych i błędów
wychowawczych

3. Charakterystyka trudności
wychowawczych
i błędów wychowawczych

3

Trudności wychowawcze
(trudności
w zachowaniu)

–

są to zachowania w

sytuacjach społecznych odbiegające od
przeciętnego obrazu typowego dla danego
wieku (Spionek H.)

Trudności wychowawcze występują
wtedy, gdy zachowania ulegają
dezorganizacji lub przestają być celowe –
znacznie utrudniają zaspokajanie
głównych potrzeb (biologicznych i
psychicznych) oraz utrudniają
przystosowanie do środowiska
(społeczeństwa)

4

Geneza (uwarunkowania,
przyczyny)
trudności wychowawczych:

1. uwarunkowane biologicznie

(organicznie) – czynniki patogenne działają na
ukł. nerwowy i prowadzą do jego
dysfunkcji→zaburzenia
zachowania→utrudnienia w procesie
wychowania

2. uwarunkowane psychosocjalnie –
niekorzystny wpływ środowiska społecznego i
wychowawczego (bez patologicznego wpływu
na układ nerwowy) ale → zaburz. zachowania
→ uszkodz. ukł. nerwowego

3. uwarunkowane wieloczynnikowo
(polietiologicznie) czynniki biologiczne +
społeczne

5

Trudności wychowawcze

6

Ad. 1 Czynniki biologiczne:

- powodują zaburzenia i dysharmonie w
rozwoju OUN - to nieprawidłowości
struktury i/lub funkcji OUN spowodowane
patogenami uszkadzającymi tkankę
nerwową

- czynniki (patogeny):

* genetyczne (np. wiek↓, promieniowanie
rtg, izotopowe, jądrowe, alkohol, leki)

* wrodzone – działają w okresie płodowym
(np. wirusy, bakterie, toksyny,
promieniowanie, niedotlenienie, choroby
zakaźne, metaboliczne, konflikt
serologiczny)

7

Ad. 1 Czynniki
biologiczne:

cd.

* działające w czasie porodu (np. urazy
czaszki, niedotlenienie, poród przedwczesny,
powikłany, zabiegowy)

* działające po porodzie (np. urazy czaszki,
infekcje mózgu, opon mózgowo-
rdzeniowych, zaburzenia hormonalne,
metaboliczne, choroby somatyczne
ogólnoustrojowe)

8

Ad. 1 Czynniki biologiczne:

cd.

Zaburzenia i dysharmonie rozwojowe -
rodzaje:

1. Globalne zaburzenia rozwoju

- globalne czyli rozległe i głębokie
opóźnienie rozwoju (upośledzenie
umysłowe)

- stopnie upośledzenia umysłowego (skala
Wechslera):

*

lekkie (55-69 pkt.)

* umiarkowane (35-54 pkt.)
* znaczne (20-34 pkt.)
* głębokie (0-19 pkt.)

9

Ad. 1 Czynniki biologiczne:

cd.

Zaburzenia i dysharmonie rozwojowe -
rodzaje:

2. Parcjalne zaburzenia rozwoju
(deficyty rozwojowe, fragmentaryczne
zaburzenia rozwoju)

– to zaburzenia lub

opóźnienia rozwoju jakiejś określonej
funkcji OUN przy prawidłowym rozwoju
umysłowym

- utrudniają funkcjonowanie dziecka
głównie
w instytucjach dydaktyczno-
wychowawczych

10

Ad. 1 Czynniki biologiczne:

cd.

2. Parcjalne zaburzenia rozwoju cd.

- mogą to być specyficzne trudności w nauce:

* pisania (dysgrafia, dysortografia)
* czytania (dysleksja)
* liczenia (dyskalkulia)

* trudności typu motorycznego (duża motoryka –
ruchy całego ciała, motoryka w zakresie rąk)

* zaburzenia neurodynamiki – nadpobudliwość
psychoruchowa z zaburzeniami uwagi - ADHD
(ang. attention deficit hyperactivity disorder)

11

Ad. 1 Czynniki biologiczne:

cd.

2. Parcjalne zaburzenia rozwoju cd.

- rozpoznanie: uwidaczniają się w II połowie
wieku przedszkolnego, potwierdzenie dgn.-
klasy I-III Szkoły podstawowej

- towarzyszą im wtórne zaburzenia emocjonalne
→ następnie zaburzenia zachowania

12

Ad. 2 Czynniki psychosocjalne:

1. niewłaściwy stosunek do dziecka (negatywne

1. niewłaściwy stosunek do dziecka (negatywne

postawy

postawy

i style wychowawcze)

i style wychowawcze)

2. nie uzgodnione metody postępowania z

2. nie uzgodnione metody postępowania z

dzieckiem,

dzieckiem,

3. niewydolność wychowawcza rodziny,

3. niewydolność wychowawcza rodziny,

4. dysfunkcjonalność rodziny,

4. dysfunkcjonalność rodziny,

5. patologia rodziny.

5. patologia rodziny.

13

Ad. 1 Niewłaściwy stosunek do
dziecka jako przyczyna trudności
wychowawczych:



brak akceptacji dziecka

brak akceptacji dziecka



postawa unikająca

postawa unikająca



postawa odtrącająca

postawa odtrącająca



postawa nadmiernie chroniąca

postawa nadmiernie chroniąca



postawa nadmiernie wymagająca

postawa nadmiernie wymagająca



nierówne traktowanie rodzeństwa

nierówne traktowanie rodzeństwa



autorytarny styl wychowawczy

autorytarny styl wychowawczy



okazjonalny i niekonsekwentny styl

okazjonalny i niekonsekwentny styl

wychowania

wychowania

14

Niewłaściwy stosunek do
dziecka to też nierówne
traktowanie rodzeństwa



faworyzowanie jednego z dzieci

faworyzowanie jednego z dzieci

(większa uwaga, spełnianie zachcianek,

(większa uwaga, spełnianie zachcianek,

większa wrażliwość emocjonalna-

większa wrażliwość emocjonalna-

uczuciowość, pobłażliwość, czasem

uczuciowość, pobłażliwość, czasem

nadopiekuńczość)

nadopiekuńczość)



niejednakowe wymagania oraz system

niejednakowe wymagania oraz system

nagradzania i karania

nagradzania i karania

15

Ad. 2 Nie uzgodnione metody
postępowania z dzieckiem:



odmienne oddziaływanie rodzicielskie
ojca
i matki,



rywalizacja o miłość dziecka między
małżonkami,



„nastawianie” dziecka negatywne
wobec niektórych członków rodziny,



niewłaściwe i nie uzgodnione zasady
nagradzania i karania dziecka.

16

Nie uzgodnione metody
postępowania
z dzieckiem prowadzą do:



utrudnienia dziecku rozumienia

i przyswajania norm regulujących

ludzkie współżycie,



dezorientacji dziecka:

podporządkowuje się temu, kogo

bardziej się boi,



wykorzystywania miłości rodzica.

17

Ad. 3 Niewydolność wychowawcza
rodziny



rodzina wielodzietna

rodzina wielodzietna



okresowy brak dorosłego członka rodziny

okresowy brak dorosłego członka rodziny

(np. wyjazd, hospitalizacja, emigracja,

(np. wyjazd, hospitalizacja, emigracja,

separacja)

separacja)



brak doświadczenia rodziców (np. młody

brak doświadczenia rodziców (np. młody

wiek, niedojrzałość emocjonalna)

wiek, niedojrzałość emocjonalna)



przewlekła choroba dorosłego członka

przewlekła choroba dorosłego członka

rodziny ograniczająca lub eliminująca jego

rodziny ograniczająca lub eliminująca jego

udział w życiu rodzinnym

udział w życiu rodzinnym

18

Ad. 4 Dysfunkcjonalność
rodziny:



osłabienie więzi emocjonalnych łączących

osłabienie więzi emocjonalnych łączących

małżonków,

małżonków,



rozwód, separacja,

rozwód, separacja,



brak czasu na zajmowanie się dziećmi,

brak czasu na zajmowanie się dziećmi,



słabe zainteresowanie rodziną,

słabe zainteresowanie rodziną,



pracoholizm,

pracoholizm,



Konsekwencje:

Konsekwencje:



dziecko przeżywa poczucie krzywdy,



sprawia trudności wychowawcze,



zaburzona jest jego sfera emocjonalna,



obwinia rodziców za brak normalnego

środowiska rodzinnego.

19

Ad. 5 Patologia rodziny:



„

„

burzliwe małżeństwo”,

burzliwe małżeństwo”,



alkoholizm, narkomania, inne

alkoholizm, narkomania, inne

uzależnienia,

uzależnienia,



rozwiązły tryb życia matki,

rozwiązły tryb życia matki,



rodziny przestępcze, wykolejone,

rodziny przestępcze, wykolejone,



niski poziom moralny rodziców i

niski poziom moralny rodziców i

innych członków rodziny,

innych członków rodziny,



nerwica któregoś z rodziców,

nerwica któregoś z rodziców,



choroby psychiczne występujące u

choroby psychiczne występujące u

jednego lub obojga rodziców.

jednego lub obojga rodziców.

20

Następstwa/skutki
uwarunkowań
psychosocjalnych trudności
wychowawczych:



lęki i zaburzenia nerwicowe w formie:

lęki i zaburzenia nerwicowe w formie:

-

reakcji nerwicowych,

reakcji nerwicowych,

-

zachowań nerwicowych,

zachowań nerwicowych,

-

nerwicowego rozwoju osobowości

nerwicowego rozwoju osobowości



zachowania autodestrukcyjne:

zachowania autodestrukcyjne:

-

próby samobójcze,

próby samobójcze,

-

samookaleczanie się

samookaleczanie się

-

uzależnienia

uzależnienia

21

Następstwa uwarunkowań
psychosocjalnych trudności
wychowawczych:



zaburzenia łaknienia (anoreksja i

zaburzenia łaknienia (anoreksja i

bulimia)

bulimia)



proces demoralizacji:

proces demoralizacji:

-

agresja

agresja

-

prostytucja

prostytucja

-

przestępczość

przestępczość

22

Ad. 3. Czynniki
polietiologiczne

łączne działanie czynników
biologicznych
i społecznych

23

Błędy wychowawcze

24

Definicja błędu
wychowawczego:



zaburzenie i/lub zerwanie interakcji

zaburzenie i/lub zerwanie interakcji

wychowawczej, polegające na rozpadzie

wychowawczej, polegające na rozpadzie

współdziałania partnerów interakcji i

współdziałania partnerów interakcji i

dążeniu jednego z nich do dominacji nad

dążeniu jednego z nich do dominacji nad

drugim (Gurycka A.)

drugim (Gurycka A.)



błędem jest zarówno dążenie do

błędem jest zarówno dążenie do

dominacji przez wychowawcę jak i zgoda

dominacji przez wychowawcę jak i zgoda

na dominację ze strony wychowanka

na dominację ze strony wychowanka

25

Uwarunkowania błędów
wychowawczych



osobowość wychowawcy

osobowość wychowawcy

- szczególnie

- szczególnie

stosunek do ludzi

stosunek do ludzi



prywatne teorie wychowawcze

prywatne teorie wychowawcze



czynniki sytuacyjne

czynniki sytuacyjne

–

–

spostrzegana przez wychowawcę

spostrzegana przez wychowawcę

nadmierna trudność sytuacji

nadmierna trudność sytuacji

z powodu:

z powodu:

presji czasu, złożoności wykonywanych

presji czasu, złożoności wykonywanych

zadań, kontroli zewnętrznej, przeciążenia

zadań, kontroli zewnętrznej, przeciążenia

liczbą wychowanków, opór wychowanka

liczbą wychowanków, opór wychowanka

(np. bunt, odmowa współdziałania,

(np. bunt, odmowa współdziałania,

niezdolność zrozumienia zadania)

niezdolność zrozumienia zadania)

26

Uwarunkowania błędów
wychowawczych cd.



niewłaściwe style wychowawcze

niewłaściwe style wychowawcze



negatywne postawy wychowawcze

negatywne postawy wychowawcze



stosowanie metod wychowawczych bez zasad

stosowanie metod wychowawczych bez zasad



negatywny wpływ środowiska

negatywny wpływ środowiska

wychowawczego

wychowawczego



idealistyczne cele wychowawcze

idealistyczne cele wychowawcze

27

Błędy wychowawcze –
charakterystyka

Błędy zimne (I, II, III, IV – chłód

Błędy zimne (I, II, III, IV – chłód

emocjonalny):

emocjonalny):

I.

I.

Rygoryzm

Rygoryzm

:

:



bezwzględne egzekwowanie wykonywania

bezwzględne egzekwowanie wykonywania

poleceń, sztywność ocen, stawianie bardzo

poleceń, sztywność ocen, stawianie bardzo

dokładnie określonych i nie pozostawiających

dokładnie określonych i nie pozostawiających

swobody wymagań, ścisła kontrola dziecka

swobody wymagań, ścisła kontrola dziecka

II.

II.

Agresja

Agresja

:

:



atak w stosunku do dziecka (słowny, fizyczny

atak w stosunku do dziecka (słowny, fizyczny

lub symboliczny, zagrażający lub poniżający

lub symboliczny, zagrażający lub poniżający

w stosunku do dziecka

w stosunku do dziecka

28

Błędy wychowawcze-
charakterystyka

III.

III.

Hamowanie aktywności

Hamowanie aktywności

:

:



przerywanie, zakazywanie aktywności

przerywanie, zakazywanie aktywności

dziecka, zmienianie rodzaju aktywności

dziecka, zmienianie rodzaju aktywności

dziecka bez racjonalnych przyczyn

dziecka bez racjonalnych przyczyn

IV.

IV.

Obojętność

Obojętność

:

:



dystans do spraw dziecka i do niego

dystans do spraw dziecka i do niego

osobiście, brak zainteresowania dla jego

osobiście, brak zainteresowania dla jego

aktywności

aktywności

29

Błędy wychowawcze -
charakterystyka

Błędy ciepłe (V, VI, VII, VIII – żar

Błędy ciepłe (V, VI, VII, VIII – żar

emocjonalny):

emocjonalny):

V.

V.

Eksponowanie siebie

Eksponowanie siebie

:

:



koncentrowanie uwagi dziecka na walorach,

koncentrowanie uwagi dziecka na walorach,

potrzebach i odczuciach wychowawcy; chęć

potrzebach i odczuciach wychowawcy; chęć

imponowania, wyróżniania się; obrażanie się

imponowania, wyróżniania się; obrażanie się

VI.

VI.

Uleganie (bezradność):

Uleganie (bezradność):



spełnianie zachcianek dziecka, rezygnowanie

spełnianie zachcianek dziecka, rezygnowanie

z wymagań stawianych dziecku, demonstrowanie

z wymagań stawianych dziecku, demonstrowanie

własnej bezradności wobec dziecka

własnej bezradności wobec dziecka

30

Błędy wychowawcze -
charakterystyka

VII.

VII.

Zastępowanie (wyręczanie):

Zastępowanie (wyręczanie):



zastępowanie dziecka w działaniu,

zastępowanie dziecka w działaniu,

przejmowanie jego zadań i aktywności

przejmowanie jego zadań i aktywności

bez oczekiwania na wyniki pracy dziecka

bez oczekiwania na wyniki pracy dziecka

VIII.

VIII.

Idealizacja dziecka

Idealizacja dziecka

:

:



Utożsamianie się z dzieckiem jako

Utożsamianie się z dzieckiem jako

najwyższym dobrem, ciągłe zajmowanie

najwyższym dobrem, ciągłe zajmowanie

się dzieckiem i jego sprawami, czynności

się dzieckiem i jego sprawami, czynności

zabezpieczające przed możliwym ale nie

zabezpieczające przed możliwym ale nie

bezpośrednim niebezpieczeństwem, a

bezpośrednim niebezpieczeństwem, a

równocześnie przed zachowaniem

równocześnie przed zachowaniem

niezgodnym z idealnym wzorem; brak

niezgodnym z idealnym wzorem; brak

krytycyzmu; maksymalizacja ocen

krytycyzmu; maksymalizacja ocen

pozytywnych

pozytywnych

31

Błędy wychowawcze -
charakterystyka

Dodatkowy błąd wychowawczy poza

Dodatkowy błąd wychowawczy poza

kołem błędów

kołem błędów

IX.

IX.

Niekonsekwencja

Niekonsekwencja

:

:



naprzemienność błędnych

naprzemienność błędnych

zachowań zaliczanych do różnych

zachowań zaliczanych do różnych

kategorii błędów np.

kategorii błędów np.

uległość/rygoryzm, eksponowanie

uległość/rygoryzm, eksponowanie

siebie/idealizacja

siebie/idealizacja

32

Literatura:



Ciechaniewicz W.: Pedagogika. Wyd.

Ciechaniewicz W.: Pedagogika. Wyd.

PZWL, Warszawa 2008

PZWL, Warszawa 2008



Gurycka A.: Błąd w wychowaniu.

Gurycka A.: Błąd w wychowaniu.

Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne,

Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne,

Warszawa 1990

Warszawa 1990



Jundziłł I.: Trudności wychowawcze

Jundziłł I.: Trudności wychowawcze

w rodzinie.

w rodzinie.

W

W

yd. Nasza Księgarnia,

yd. Nasza Księgarnia,

Warszawa 1989

Warszawa 1989