Wiedza o społeczeństwie

Temat: Wybrane choroby cywilizacyjne i
epidemie

Plan lekcji

1. Choroby cywilizacyjne
2. Promieniowanie a zdrowie
3. Choroby zakaźne
4. Epidemie

Choroby cywilizacyjne (zwane także
chorobami XXI wieku) - globalnie
szerzące się, powszechnie znane
choroby, spowodowane rozwojem
cywilizacji. Częstotliwość ich
występowania zależy od stopnia rozwoju
cywilizacyjnego społeczeństwa. Nie ma
dokładnego podziału i nie można
jednoznacznie powiedzieć czy dana
choroba jest chorobą cywilizacyjną.

Do ich głównych przyczyn zalicza się mechanizację, urbanizację,
chemizację rolnictwa, zanieczyszczenie środowiska, siedzący tryb życia,
stres oraz szybkie tempo życia codziennego.
Wszystkie te czynniki są przyczyną m.in. chorób układu krążenia, alergii,
nerwic, chorób psychicznych, nowotworów oraz uzależnień.

Ogromny postęp nauki oraz techniki przyniósł rozwój cywilizacyjny. W
związku z tym warunki życia ludzi znacznie się poprawiły, lecz z drugiej
strony pojawiło się wiele wcześniej nawet nie znanych zagrożeń. Należą
do nich choroby cywilizacyjne, szeroko rozpowszechnione w krajach
wysoko zurbanizowanych oraz w tych, w których nie ma wprowadzonej
odpowiedniej profilaktyki ustrzegającej przed nimi. Mieszkańcy dużych
aglomeracji miejskich najczęściej są narażeni na tego typu choroby.

Choroby cywilizacyjne

Choroby cywilizacyjne - stres

Stres jest jednym ze stanów naturalnych organizmów. Pojawia się w
określonych sytuacjach, np. śmierci bliskiej osoby czy zagrożenia. Działa
mobilizująco i pobudzająco (przyśpieszeniu ulegają procesy myślowe,
tempo działań).

Problem pojawia się wtedy, gdy stres towarzyszy człowiekowi zbyt często
i zbyt długo, czemu sprzyja życie w wysokorozwiniętych społecznościach.

Do głównych przyczyn stresu w
społeczeństwach rozwiniętych zalicza
się środowisko pracy (m.in. Wysoki
poziom wymagań wobec jednostki),
życie pod presją czasu, tłok czy hałas.

Specjaliści zdrowia publicznego
zwracają uwagę, że czynniki
stresogenne potęgują zachorowalność
na choroby układu krążenia i
przyczyniają się do wzrostu
śmiertelności, mimo coraz lepszej
opieki zdrowotnej.

Cukrzyca (łac. diabetes mellitus) – grupa chorób metabolicznych
charakteryzująca się hiperglikemią (podwyższonym poziomem cukru
we krwi) wynikającą z defektu produkcji lub działania insuliny
wydzielanej przez komórki beta trzustki

.

Przewlekła hiperglikemia

wiąże się z uszkodzeniem, zaburzeniem czynności i niewydolnością
różnych narządów, szczególnie oczu, nerek, nerwów, serca i naczyń
krwionośnych.

Niebieski pierścień został
niedawno przyjęty za symbol
cukrzycy.

Choroby cywilizacyjne - cukrzyca

Zasadą współczesnej terapii cukrzycy jest
leczenie wszystkich zaburzeń
towarzyszących chorobie, a nie tylko
kontrola gospodarki węglowodanowej.
Dążenie do normalizacji masy ciała,
zwiększenie aktywności fizycznej, właściwa
dieta, leczenie częstych w cukrzycy
zaburzeń lipidowych, nadciśnienia
tętniczego i innych chorób układu krążenia
oraz utrzymywanie glikemii w przedziale
wartości możliwie najbardziej zbliżonym do
nie cukrzycowych zmniejsza ryzyko rozwoju
powikłań choroby.

Pracoholizm – stan uzależnienia od wykonywanej pracy, powodujący
zaburzenie równowagi między istotnymi elementami życia
codziennego.
Pracoholikami są zwykle osoby pilne, perfekcyjne, ale i niepewne
siebie, nieśmiałe, niedowartościowane, bojące się otoczenia.

Często są to osoby ambitne, lubiące rywalizować i wygrywać, które
wysoko stawiają sobie poprzeczkę, za wszelką cenę dążą do
osiągnięcia sukcesu i prestiżu społecznego. Z drugiej zaś strony
podchodzące niejednokrotnie z obawą do własnego talentu,
spontaniczności, czy fantazji.

Choroby cywilizacyjne - pracoholizm

Człowiek uciekając od konfliktowych
sytuacji powodowanych przez siebie
lub innych, może popaść w
pracoholizm, którego etiologia jest
podobna do innych uzależnień.

Jadłowstręt psychiczny (z grec. an – brak, pozbawienie, orexis –
apetyt Anorexia nervosa) – zaburzenie odżywiania się, polegające na
celowej utracie wagi wywołanej i podtrzymywanej przez osobę chorą.
Obraz własnego ciała jest zaburzony. Dotyczy przeważnie dziewcząt i
kobiet w wieku 10–13 lat oraz 16-21. Po raz pierwszy opisał tę chorobę w
połowie XIX wieku E. Lasčgue i W. Gull.

Choroby cywilizacyjne - anoreksja

Wyróżnia się dwie postaci anoreksji – jadłowstręt
psychiczny i jadłowstręt psychiczny atypowy.
Najczęstszą formą anoreksji jest anoreksja
mentalna w wieku dorastania.
Anoreksję cechuje szybko postępujące
wyniszczenie organizmu, które pozostawia
często już nieodwracalne zmiany. Nieleczona
prowadzi do śmierci w około 10% przypadków.

Bulimia - etymologicznie nazwa bulimia pochodzi od bulimis, co
dosłownie oznacza „byczy głód” . Jako pierwszy użył tego określenia w II
wieku n.e. Galen, do opisania choroby zwanej inaczej "wilczym głodem".
Choć współcześnie trudno stwierdzić, o jakiej chorobie pisał w istocie
Galen, obecną nazwę jednostki chorobowej niewątpliwie zaczerpnięto z
jego opisu.

Otyłość (łac. obesitas) – patologiczne nagromadzenie tkanki tłuszczowej
w organizmie, przekraczające jego fizjologiczne potrzeby i możliwości
adaptacyjne, mogące prowadzić do niekorzystnych skutków dla zdrowia.

Za otyłość uważa się, że jeżeli tkanka tłuszczowa stanowi więcej niż 20%
całkowitej masy ciała u mężczyzn i 25% u kobiet.

Choroby cywilizacyjne - otyłość

Nie tylko ilość, ale również
rozmieszczenie nadmiernej ilości
tkanki tłuszczowej ma znaczenie.
Zgromadzenie tkanki tłuszczowej w
jamie brzusznej nazywa się otyłością
brzuszną (otyłość androidalna) ma
większe znaczenie patologiczne niż
równomierne rozłożenie lub
podskórne zgromadzenie tkanki
tłuszczowej.

Stwierdzono, że otyłość zwiększa
ryzyko zapadalności na niektóre
choroby, w tym choroby układu
krążenia czy cukrzycę typu 2.

Alkoholizm, inaczej uzależnienie od alkoholu, toksykomania
alkoholowa lub choroba alkoholowa (łac. alcoholismus habitualis,
alcoholismus chronicus) – choroba polegająca na utracie kontroli nad
ilością spożywanego alkoholu.

Spożywanie zazwyczaj dużych ilości alkoholu przez alkoholika jest
spowodowane przymusem o charakterze psychicznym i somatycznym
i nie podlega jego woli. Mechanizm powstawania uzależnienia nie jest
do końca wyjaśniony, ale ma bezpośredni związek z nadużywaniem
alkoholu.

Jednym z kluczowych objawów w diagnozowaniu choroby alkoholowej,
obok utraty kontroli nad ilością wypijanego alkoholu, są objawy
abstynencyjne, zwane inaczej zespołem abstynencyjnym, zespołem
ostrej abstynencji, syndromem abstynencyjnym, zespołem
odstawienia alkoholu.

Objawy abstynencyjne w standardowym przypadku trwają ok. 14 dni.
Nie należy ich mylić z kacem. Przewlekły alkoholizm prowadzi do
chorób psychicznych, ciężkich schorzeń wątroby, nerek, żołądka,
serca itd. Zwiększa przestępczość, sprzyja szerzeniu się chorób
wenerycznych i ujemnie wpływa na potomstwo.

Choroby cywilizacyjne - alkoholizm

Promieniowanie a zdrowie

Duże obawy o zdrowie populacji ludzkiej wiążą się z
wykorzystaniem energetyki jądrowej, szczególnie po
wypadku w elektrowni w Czarnobylu (1986). Awarie w
elektrowniach jądrowych nie występują często, jednak
potencjalne zagrożenie dla zdrowia i życia jest
ogromne.

Znacznie częściej człowiek styka się z
promieniowaniem elektromagnetycznym wytwarzanym
m.in. przez telewizory, komputery. Jego szkodliwość
jest uzależniona od stopnia natężenia. Trzeba zdawać
sobie jednak sprawę, że promieniowanie
elektromagnetyczne (w tym jonizujące) towarzyszy
nam praktycznie wszędzie. Ważne jest zatem
umiejętne korzystanie z urządzeń je emitujących (np.
telefonów komórkowych).

Stacja bazowa telefonii komórkowej

Ewolucja telefonów
komórkowych
(od lat 80 do roku 2005)

Stale zwiększająca się ilość używanych
telefonów komórkowych na całym
świecie spowodowała wzrost
zainteresowania tematem związanym z
wpływem promieniowania telefonów
komórkowych na zdrowie.
Powodem tego jest fakt, iż telefon
komórkowy wykorzystuje
promieniowanie elektromagnetyczne w
zakresie fal mikrofalowych.

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), bazując na
konsensusie środowisk naukowych i medycznych,
stwierdziła, że efekty zdrowotne (takie jak bóle
głowy) najprawdopodobniej nie są wywołane przez
telefony komórkowe lub stacje bazowe.

Promieniowanie a zdrowie

Choroby zakaźne

Po wyeliminowaniu ospy z listy groźnych dla populacji ludzkiej chorób
nadal niebezpieczna pozostaje cholera. Wciąż potrafi ona
zdziesiątkować kilkaset, a nawet kilkadziesiąt tysięcy ludzi w jednym
ognisku choroby (Peru, Rwanda).

Czynnik chorobotwórczy

Groźna jest także dżuma (choć tu roczne
żniwo jest znacznie mniejsze – sięga 2 tys.)
oraz choroba wywołana wirusem Ebola.
Okresowo pojawiają się zagrożenia
pandemią grypy, która może zagrażać
życiu wielu tysięcy osób.

Pandemia (gr. pan = wszyscy + gr. demos =
lud) - epidemia danej choroby zakaźnej,
występująca w tym samym czasie w różnych
krajach i na różnych kontynentach.

wirus Ebola

Zespół nabytego niedoboru odporności, AIDS (ang. Acquired
Immunodeficiency Syndrome lub Acquired Immune Deficiency
Syndrome) – końcowe stadium zakażenia HIV charakteryzujące się
bardzo niskim poziomem limfocytów, a więc wyniszczeniem układu
immunologicznego (odpornościowego), co skutkuje zapadalnością na tzw.
choroby wskaźnikowe (niektóre formy nowotworów, grzybic, nietypowe
zapalenia płuc) mogące zakończyć się śmiercią pacjenta.

Stylizowany obraz wirusa HIV

Wirus HIV przenosi się poprzez:

• kontakt zakażonej krwi z krwią lub błoną
śluzową osoby niezakażonej, np. używanie
tej samej igły, niewysterylizowanych
narzędzi dentystycznych itp.,

• kontakt seksualny (sperma, śluz
szyjkowy), dotyczy także kontaktów
oralnych,

• przeniesienie z matki na dziecko (krew
kobiety i dziecka nie miesza się, jednak
może do tego dojść np. podczas jakichś
komplikacji porodowych).

Choroby zakaźne - AIDS

Do organizmu wirus może dostać się podczas stosunku płciowego.
Możliwe jest także zakażenie przez transfuzję krwi, podczas dializ,
przeszczepów, zabiegów chirurgicznych i przyjmowanie preparatów
krwiopochodnych (zdarza się to obecnie bardzo rzadko, ze względu
na badania dawców). Bardzo duże ryzyko stanowi używanie
wspólnych żyletek, igieł i strzykawek (np. tatuaże).

Czerwona wstążka -

symbol solidarności z

zakażonymi HIV i chorymi

na AIDS

Światowy Dzień (Walki z) AIDS obchodzony
jest 1 grudnia z inicjatywy Światowej
Organizacji Zdrowia (WHO) od 1988 roku.
W tym dniu na całym świecie, jak również w
Polsce, odbywają się m.in. konferencje,
happeningi oraz akcje edukacyjne dotyczące
profilaktyki HIV/AIDS. Krajowe Centrum ds.
AIDS (Polska) w ramach Światowego Dnia Walki
z AIDS od 2001 roku prowadzi kampanie
multimedialne.

Choroby zakaźne - AIDS

Świńska grypa (lub grypa świń) – zakaźna choroba układu
oddechowego świń, którą powodują wirusy grypy typu A lub
(rzadziej) wirusy grypy typu C.
U świń wirusy grypy wywołują liczne zachorowania, jednak
śmiertelność na skutek zakażenia jest niska. Wirus grypy świń typu
A/H1N1 został wyizolowany po raz pierwszy u świń w 1930 roku.
Do marca 2009 znane były jedynie rzadkie przypadki zakażeń ludzi
tym wirusem – głównie wskutek bezpośredniego kontaktu ze
świniami. W okresie od grudnia 2005 r. do lutego 2009 r. w USA (w 10
stanach) stwierdzono razem jedynie 12 przypadków zakażeń.
Jednakże została stwierdzona możliwość ich przenoszenia z człowieka
na człowieka.
Od marca 2009 roku potwierdzono przypadki zakażeń nowym
szczepem wirusa typu A/H1N1 w Kalifornii

i Teksasie.

Od maja 2009 roku potwierdzono pierwszy przypadek zakażenia w
Polsce.

Choroby zakaźne – świńska grypa

Objawy kliniczne "świńskiej" grypy

Objawy przypominają tradycyjną grypę.

Są nimi:

• wysoka gorączka,

• dreszcze,

• bóle mięśniowe, oraz kostno-stawowe,

• ból głowy,

• ból gardła, oraz suchy kaszel,

• uczucie wyczerpania i ogólnego
rozbicia,

• brak apetytu,

• ból w okolicy ucha.

Mogą wystąpić również:

• katar,

• nudności,

• biegunka lub wymioty.

Choroby zakaźne – świńska grypa

Epidemia – występowanie zachorowań w istotnie większej liczbie w
określonym czasie
i na określonym terenie.

Epidemie

Masowe epidemie chorób zakaźnych :

 165-180 – epidemia ospy prawdziwej
w Imperium Rzymskim,

 1347-1352 epidemia dżumy w Europie
(tzw. "Czarna śmierć") zabiła 1/3
ludności Kontynentu,

 1665 – epidemia dżumy w Londynie,

 1800 – Wielka epidemia żółtej febry w
Hiszpanii i Afryce Północnej,

 1831 – epidemia cholery na Śląsku,

 1918 – epidemia grypy zabija 50
milionów ludzi (tzw. grypa "hiszpanka"),

 1963 – epidemia ospy prawdziwej
we Wrocławiu,

 2009 - epidemia grypy H1N1 w
Meksyku.

Demonstracja postępowania z pacjentami.

Zaraza – to słowo budzi lęk. Nieuchronna zguba dziesiątkująca armie i
mieszkańców miast i wsi. Choroby zakaźne nie są niczym nowym.
Jednak odkąd ludzie zaczęli budować gęsto zaludnione osady,
gromadzić żywność przyciągającą zapchlone gryzonie, na wielką skale
udamawiać zwierzęta, a potem także podróżować po całym globie
epidemie chorób zakaźnych nabrały nowego charakteru. Plagi
zmieniały bieg historii.
Ospa – zanim biali odkrywcy ruszyli na podbój Nowego Świata
kontynent amerykański zamieszkiwany był przez około 100 milionów
rdzennej ludności. W ciągu kilku następnych stuleci epidemie chorób
zawleczonych tam przez konkwistadorów zabiły ponad 95%
autochtonów. Okazało się, że rdzenne ludność Ameryki jest całkowicie
pozbawiona odporności na choroby, które w Europie nie sieją takiego
spustoszenia. Najważniejszą z nich była ospa. Objawia się ona
gorączką, bólem całego ciała i swędzącą wysypką. Rozdrapanie
pęcherzy prowadzi do powstania blizn. W 1796 roku stworzono
szczepionkę, jednak dopiero akcja masowego szczepienia
przeprowadzona przez Światową Organizacje Zdrowia w 1967 roku
doprowadziła do całkowitego wyeliminowania tej groźnej choroby.
Obecnie wirus ospy przechowywany jest w laboratoriach pod ścisłym
nadzorem.

Epidemie

Grypa hiszpanka – pandemia z roku 1918 zabiła od 50 do 100
milionów ludzi na całym świecie. Nie była to typowa grypa występująca
masowo na przełomie jesieni i zimy.

Spowodował ją wirus powodujący wcześniej grypę tylko u ptaków.
Naukowcy są zdania, że choroba przeniosła się ze zwierząt na ludzi na
amerykańskim Środkowym Zachodzie i w krótkim czasie
rozprzestrzeniła się na ogromne połacie globu. Ludzki system
immunologiczny był absolutnie nie przygotowany do walki z nowym
wirusem.
Migracje wygłodzonej ludności wyniszczonej pierwszą wojną światową
umożliwiły grypie
opanowanie coraz to nowych terenów.

Epidemie

Hiszpanka miała symptomy podobne do
klasycznej grypy, jednak miała  o wiele
cięższy przebieg. Kiedy płuca chorej osoby
wypełniały się płynem, umierała ona z
braku tlenu. Praktycznie rzecz biorąc, tonęła
we własnym łóżku.

Zdjęcie mikroskopowe wirusa grypy (szczep H3N2
odpowiedzialny za epidemię w roku 1968).

Dżuma – zwana czarną śmiercią, siała szczególny postrach w
Europie w XIV wieku. W 1348 roku zabiła połowę mieszkańców
kontynentu. Występuje ona w trzech odmianach:

 dymieniczej,

 posocznicowej,

 płucnej.

Epidemie

Powodowana jest przez bakterie
Yersinia pestis, a roznoszona przez
pchły pasożytujące na szczurach. Nie
udało jej się całkowicie wyeliminować,
jednak obecnie medycyna jest w
stanie ją wyleczyć, zwłaszcza jeśli
zostanie wykryta we wczesnym
stadium.
Pełno postaciowa nieleczona dżuma objawia się wysoką gorączką,
powiększeniem węzłów chłonnych, w których może dochodzić do
martwicy, bólem głowy, zapaleniem płuc.

Yersinia pestis

Żółta gorączka – wraz z afrykańskimi niewolnikami w Nowym Świecie
pojawiły się nowe choroby.
Kiedy cesarz Napoleon wysłał armię liczącą 33 tysiące żołnierzy do
francuskich posiadłości w Ameryce Północnej, 29 tysięcy z nich zostało
zabitych przez żółtą febrę. Napoleon był tak zaskoczony skalą
katastrofy, że uznał zamorskie terytoria za niewarte kolejnych strat. W
1803 roku Francja sprzedała swoje kolonie Stanom Zjednoczonym.

Epidemie

Żółta febra, podobnie jak malaria,
przenoszona jest przez komary. Typowe
symptomy to gorączka, dreszcze, ból
głowy, bóle mięśni, wymioty. Przebieg
może być łagodny lub bardzo ciężki. W
szczególnych przypadkach może
prowadzić do krwotoków i zatrzymania
pracy nerek i wątroby. Zaburzenia pracy
wątroby prowadzą do żółtawego
zabarwienia skóry, któremu choroba
zawdzięcza swoją nazwę.

Wirus żółtej febry na zdjęciu mikroskopowym