Problemy ekonomiczne

eksploatacji środków

transportu

System ekonomiczny
Zasadniczym zadaniem podsystemu

ekonomicznego dowolnego systemu
działania jest analiza jego
funkcjonowania, w aspekcie zasady
racjonalnego gospodarowania. Istotą tej
zasady jest zapewnienie takiego
gospodarowania , aby: „przy danym
nakładzie środków otrzyma
maksymalny stopień realizacji celu
albo przy danym stopniu realizacji
celu użyć minimalnego nakładu
środków”.

System rachunku kosztów
Koszt (ang. cost) oznacza wyrażone

w pieniądzu zużycie środków
produkcji i siły roboczej niezbędne w
celu pozyskania dobra (produktu) lub
usługi.

• Inna definicja: „wyrażone w pieniądzu

uzasadnione zużycie pracy ludzkiej i
uprzedmiotowionej (praca miniona
odzwierciedlona w środkach produkcji
i przedmiotach materialnych lub
artykułach konsumpcyjnych) w celu
wytwarzania określonego produktu”.

• Pod pojęciem kosztów rozumie się

wyrażone w jednostkach pieniężnych

zużycie dóbr (np. materiału, odpisy

amortyzacyjne) oraz wyświadczone usługi

(np. płace, koszty socjalne) w celu

wytworzenia i zbytu wyrobów

produkowanych w przedsiębiorstwie;

względnie czynników produkcji, usług

obcych jak również wyświadczone

publicznych, o ile służą one do utrzymania

gotowości produkcyjnej.

koszty własne : „koszty własne stanowią

wyrażone w pieniądzu zużycie środków

trwałych, wartości niematerialnych i

prawnych, materiałów, paliwa, energii,

usług, czasu pracy pracowników oraz

niektóre wydatki nie odzwierciedlające

zużycia, dotyczące normalnej działalności

danej jednostki gospodarczej w określonej

jednostce czasu”

W problematyce podsystemu

rachunku kosztów

można w szczególności wyróżnić

• - klasyfikację kosztów;

• - ewidencję i rozliczenie kosztów;

• - kalkulację kosztów;

• - analizę kosztów.
Nadrzędnym zadaniem rachunku kosztów jest

dostarczanie informacji o

kosztach i stratach

,

według potrzeb i wymaga poszczególnych

podsystemów jednostek gospodarczych oraz

jednostek zewnętrznych (np. instytucje

kredytowe, urzędy skarbowe).

Informacje te powinny charakteryzować się

obiektywizmem, rzetelnością,

komunikatywnością, kompleksowością,

szczegółowością i terminowością.

Dzięki informacjom dostarczanym przez rachunek

kosztów staje się możliwe efektywne

zarządzanie przez koszty oraz zarządzanie

kosztami dowolnego systemu działania.

• Klasyfikacja kosztów
Wyróżniamy cztery główne

powszechnie wykorzystywane w
praktyce przekroje klasyfikacyjne
kosztów według :

- rodzajów;
- miejsc powstawania;
- nośników;
- zmienności.

Koszty w układzie rodzajowym

Ponoszone przez jednostki gospodarcze koszty zwykłej

działalności operacyjnej zgrupowane według

składowych procesu pracy nazwano układem

rodzajowym kosztów.

Obejmuje on wszystkie koszty jednostki gospodarczej.

Rodzajowy układ kosztów:

Koszty materiałów

obejmują:

- materiały podstawowe, materiały pomocnicze,

półfabrykaty, surowce, materiały pędne, opakowania,

części zamienne maszyn i urządzeń.

Kolejnymi pozycjami rodzajowego układu kosztów są:

koszty energii obcej:

elektrycznej, cieplnej, wody, sprężonego powietrza na

potrzeby technologiczne, energetyczne i gospodarcze

działalności operacyjnej oraz usług obcych:

naprawczych, transportowych, obróbki obcej i innych.

• Znaczącym składnikiem rodzajowym kosztów

własnych jest

amortyzacja, która określa

wartość zużycia środka trwałego (np. środki

transportu) lub wartości niematerialnej i

prawnej (np. wartość firmy) w danym

przedziale czasu, wyrażona w jednostkach

pieniężnych.

• Dokonywane odpisy amortyzacyjne metodą

liniową (równomierną), degresywną

(przyśpieszoną), naturalną lub specjalną

spowodowane systematyczną degradacją

środków trwałych na skutek zużycia nazywamy

umorzeniem.

Zatem umorzenie oznacza

zmniejszenie wartości początkowej środka

trwałego o kwoty równe amortyzacji, ustaloną

dla określonego przedziału czasu.

• Odsetki wyrażają całosć kosztów związanych z

pozyskiwaniem i używaniem kapitału obcego. Są one

płacone kredytodawcom i pożyczkodawcom zgodnie z

warunkami umów.

• Koszty wynagrodzeń – odpowiadaj one wszelkim

wypłatom wynagrodzeń pieniężnych i w naturze,

należnych za pracę na rzecz systemu działania

niezależnie od formy stosunku pracy.

• Z kosztami wynagrodzeń są związane najczęściej w

sposób proporcjonalny koszty występujące w

obligatoryjnych narzutach od wynagrodzenia. Do

kosztów tych między innymi należą:

składki z tytułu

ubezpieczenia społecznego (ZUS), składki na fundusz

pracy.

• Do kosztów społecznych zalicza się podatki (np.

gruntowy, od nieruchomości, od środków trwałych)

majce charakter kosztów, opłaty (np. skarbowe,

notarialne i sądowe, na rzecz organów administracji

terenowej), składki i odpis na zakładowy fundusz

świadczeń socjalnych, inne koszty (np. delegacji,

reprezentacji, reklamy).

• Koszty rodzajowe są ewidencjonowane na

kontach.

Konto jest to dwustronna tabela (rachunek),

stosowana zarówno w rachunkowości, jak i

w innych naukach ekonomicznych do

rejestracji planowania i bilansowania

przeciwstawnie skierowanych strumieni,

tj.

przychodów (zwiększeń) lub rozchodów

(zmniejszeń) odpowiednio sklasyfikowanych

obiektów majątkowych, ale także kosztów i

efektów (przychodów) finansowych danego

podmiotu w pewnym okresie czasu.

• Konto (ang. account) jest to urządzenie

ewidencyjne służce do księgowego

odzwierciedlenia stanu i zmian określonego

składnika aktywów, pasywów bądź wyniku

(kosztów, przychodów, strat i zysków).

• Przykład konta zespołu pt.

„Koszty według rodzajów i ich
rozliczenie” przedstawiono w
tablicy 1.

• Tablica 1. Przykład konta

cd. tabeli

Koszty w układzie miejsc powstawania

• Istotne znaczenie w zarządzaniu systemem

działania ma strukturalizacja kosztów

rodzajowych w układzie miejsc

powstawania. Należy przy tym wyróżnić

koszty:

sterowalne i niesterowalne.

• Koszty sterowalne

to takie, które są zależne od

decyzji i działań podejmowanych w danym

podsystemie stanu działania, a zatem mogą by

przedmiotem odpowiedzialności, natomiast

koszty niesterowalne

znajduj się poza wpływem

danego podsystemu, dlatego nie może on być z

nich rozliczany. Z uwagi na znaczną

pracochłonność pomiaru i ewidencji, układ

kosztów według miejsc powstawania ogranicza

się w praktyce do wybranych podsystemów

systemu działania i jego rodzajów

działalności.

Przykład konta kosztów według typów działalności.

Koszty w układzie kalkulacyjnym
• Wyjściem niektórych systemów działania na

przykład przemysłowych, rolniczych i
usługowych są wyroby lub/i usługi, które są
nośnikami kosztów.

Jednostka wyrobu lub

usługi, wyrażona za pomoc odpowiedniej
miary naturalnej (np. szt, kg, m, h, mth itp.)
stanowi przedmiot kalkulacji.

Składniki

kalkulacyjne kosztów są uporządkowane
według malejącego stopnia istotności
identyfikowanych ich związków pomiędzy
kosztami, a wyrobami lub usługami. Stąd
wynika podział kosztów w układzie
kalkulacyjnym na dwie grupy: koszty
bezpośrednie i pośrednie

Inne kategorie kosztów

• Koszty stałe to takie koszty, które nie

reagują na zmiany wielkości produkcji.

• Dotyczy to krótkich obszarów czasu.

Przykładowo do kosztów stałych zaliczamy

utrzymanie budowli obejmujące koszty:

amortyzacji, remontów kapitałowych,

konserwacji, ubezpieczenia, oprocentowania,

opłaty dzierżawne za użytkowanie gruntów,

amortyzacja urządzeń, utrzymanie

kierownictwa, administracji i inne.

• Koszty stałe mogą zmieniać się przy

wdrażaniu nowych urządzeń lub wynajęciu

nowych pomieszczeń.

• Koszty zmienne (ang. variable costs) zmieniaj

się degresywnie, progresywnie lub
proporcjonalnie wraz ze zmian wielkości
produkcji.

• Koszt bezpośredni oznacza taki składnik

kosztów własnych przedsiębiorstwa, który
wykazuje bezpośredni związek z danym
nośnikiem (np. szt., kg, godz.) lub miejscem
powstawania kosztów oraz został
jednoznacznie i dokładnie ustalony na
podstawie źródłowej dokumentacji kosztów.

• Koszty które wykazuj związek pośredni i są

naliczane metodami przybliżonymi i
wykorzystującymi tzw. klucze podziałowe,
nazywane są kosztami pośrednimi.

Rozliczenie kosztów
Operacja rozliczania kosztów jest

zasadniczym zadaniem rachunku kosztów.

Przykładowy typowy proces rozliczania

kosztów przedsiębiorstwa przemysłowego
składa się z czterech faz :

- pomiar, ewidencja i zaliczanie kosztów do

rodzajów;

- rozliczanie kosztów na okresy obrachunkowe

(w tym rozliczenia międzyokresowe);

- rozliczanie kosztów na miejsca powstawania;
- rozliczanie kosztów na nośniki.

Kalkulacja kosztów
• Kalkulacja kosztów jest to obliczanie kosztów

przypadających na przedmiot kalkulacji czyli jednostek

kalkulacyjnych, którymi może być: produkt, grupa

produktów, czy, zespół, podzespół fragment lub całość

usługi zewnętrznej albo całość usługi zewnętrznej albo

wewnętrznej, jednostka rezultatu działalności

handlowej, finansowej, bytowej, socjalnej lub

inwestycyjnej itp.

• Jedną z zasad kalkulacji jest pełna identyfikacja

związków jednostek kalkulacyjnych z kosztami w celu

odniesienia do poszczególnych jednostek wszystkich

kosztów na nie przypadających, niezależnie od miejsc i

okresów obrachunkowych, w których te koszty powstały

.

• Głównym zadaniem kalkulacji jest dostarczenie

informacji ekonomicznych dla poszczególnych

podsystemów decyzyjnych systemu działania

(zarządzanie przez koszty, controlling, inne formy

zarządzania).

Rachunek kosztów oparty na kalkulacji

częściowej

• Kalkulacja częściowa polega na wliczaniu do kosztów

wytworzenia produktów tylko tych kosztów, które są

kontrolowane w przekroju kosztów . W rachunku

kosztów opartym na kosztach bezpośrednich

przyjmuje się założenie, że w przekroju produktów będą

kontrolowane tylko koszty bezpośrednie, a pozostałe

koszty (pośrednie) – według miejsc ich powstawania.

• Rozwiązanie to może być stosowane dla produkcji

nieskomplikowanych wyrobów.

• Rachunek kosztów oparty na kosztach zmiennych

polega na kalkulowaniu produktów w wysokości

kosztów zmiennych.

• W rachunku kosztów opartych na kosztach

podstawowych w przekroju produktów ujmuje się te

koszty, które wywieraj decydujący wpływ na

kształtowanie ogólnej sumy kosztów produkcji, a wic

kosztów podstawowych.

Do kosztów podstawowych zalicza się:
1) koszty podstawowe bezpośrednie;
2) koszty podstawowe ruchu:
- amortyzacja maszyn i urządzeń;
- naprawa oraz konserwacja maszyn i urządzeń;
- energia napędowa.

• Zakres i sposoby odniesienia kosztów podstawowych

bezpośrednich na poszczególne przedmioty kalkulacji

zostały szczegółowo ustalone dla poszczególnych branż.

• Istotę koncepcji można sprowadzić do:
1) amortyzacja maszyn i urządzeń produkcyjnych powinna by

wyliczona na godzin pracy maszyn i na godzin ich postoju

(godzinowa stawka amortyzacyjna);

2) koszty naprawy maszyn i urządzeń produkcyjnych powinny

by rozliczane za pomocą stawek ustalonych na godzin pracy

maszyny;

3) energia napędowa powinna by odnoszona na produkowanie

wyrobu za pomoc stawek jej zużycia przypadającą na godzin

pracy maszyny;

4) koszty ogólne (np. ogólnowydziałowe, ogólnozakładowe,

sprzedaży, bezczynności) powinny by odnoszone na wynik

działalności tego okresu, w którym powstały.

Informacje na temat kosztów

służą decydentom do:

- oceny sytuacji ekonomicznej

systemu działania;

- podejmowania decyzji, w tym

gospodarczych;

- kontroli realizacji decyzji.
• Istotnym elementem sporządzonego

budżetu jest określenie rachunku
kosztów, które w bezpośredni
sposób wpływaj na wyniki
funkcjonowania systemu działania.

• Analiza kosztów
• Istota analizy kosztów polega na porównaniu

kosztów rzeczywistych danego okresu

sprawozdawczego, ujętych w przekroju kosztów:

rodzajowych, kalkulacyjnych, miejsc powstawania i

przedmiotów kalkulacji z odpowiednimi kosztami :

- planowanymi na ten sam okres;
- rzeczywistymi okresu ubiegłego;
- innych zakładów jednostki gospodarczej.
• Podstawowe dane liczbowe niezbędne do oceny

poziomu kosztów własnych jednostki gospodarczej

są zawarte w planie kosztów oraz sprawozdaniach

z jego wykonania, do których zalicza się

sprawozdania z: kosztów w układzie rodzajowym i

kalkulacyjnym, kosztów pośrednich (wydziałowych

i ogólnozakładowych), zakupów, sprzedaży i

handlowych.

Przykład przygotowania danych do analizy kosztów w układzie

rodzajowym

Przykład przygotowania danych do analizy kosztów pośrednich

Rachunek kosztów jako metoda

zarządzania systemami działania

• Zarządzanie to zestaw działa obejmujący:

planowanie i podejmowanie decyzji,

przewodzenie tj. kierowanie ludźmi i

kontrolowanie, skierowanych na zasoby

organizacji: ludzkie, finansowe, rzeczowe i

informacyjne i wykorzystywanych z zamiarem

osiągnięcia założonych celów systemu działania.

• Głównym narzędziem planowania i

podejmowania decyzji w systemie działania jest

budżetowanie.

Budżet określa się jako wyrażony w

jednostkach ilościowych i wartościowych plan,

przydzielony określonej jednostce decyzyjnej w

danym okresie obrachunkowym, z odpowiednim

zakresem obowizywalności.

Budżetowanie (plan finansowo – kosztowy) jest

procesem, który obejmuje trzy podstawowe :

- tworzenie budżetu określającego planowane środki

finansowe i przewidywane koszty w rozkładzie

czasowym dla przewidywanych do realizacji zada;

- realizacja zadań na podstawie planu budżetowego;
- kontroli budżetowej w aspekcie oceny bieżących

efektów, korekty planu budżetowego i premiowania

wykonawców.

Informacje na temat kosztów służą decydentom

do:

- oceny sytuacji ekonomicznej systemu działania;
- podejmowania decyzji, w tym gospodarczych;
- kontroli realizacji decyzji.
• Istotnym elementem sporządzonego budżetu jest

określenie rachunku kosztów, które w bezpośredni

sposób wpływaj na wyniki funkcjonowania systemu

działania.

Syntetyczny budżet kosztów

hipotetycznego wydziału

obsługiwania maszyn na pierwszy kwartał ... roku

Analiza kosztów eksploatacji obiektów

technicznych

• W przekrojach klasyfikacyjnych kosztów

według rodzajów, miejsc powstawania,

nośników i zmienności nie istnieje pojęcie

kosztów eksploatacji urządzeń

technicznych, dlatego te poniżej je

zdefiniowano.

• Koszty eksploatacji urządzeń

technicznych stanowi wyrażone w

pieniądzu zużycie fizyczne i ekonomiczne

obiektów, energii, masy i informacji,

usług oraz czasu pracy pracowników, w

celu realizacji zadań operacyjnych i

utrzymania tych urządzeń w stanie

zdatności funkcjonalnej i zadaniowej, w

zadanych warunkach i czasie.

• Jest to definicja kosztów eksploatacji

obiektów technicznych obejmująca

procesy ich użytkowania, obsługiwania i

zarządzania.

• Podkreślić należy również, że do

kosztów

eksploatacji obiektów technicznych

można zaliczyć tylko koszty obsługiwania

i zarządzania.

Koszty te zaliczane do

kosztów logistycznych uwzględniają

tylko koszty czynności związanych z

utrzymaniem obiektów w stanie

zdatności w podsystemie użytkowania i

obsługiwania. Koszty związane z

użytkowaniem obiektów (na przykład:

ilość zużytego paliwa) zalicza się do

kosztów podstawowych

W przekroju rodzajowym kosztów

eksploatacji urządzeń technicznych
można doszukiwać się w następujących
pozycjach:

- materiałów (np. oleje, smary, czyściwo, części

zamienne, paliwa płynne, stałe, gazowe);

- energii obcej: elektrycznej, cieplnej, wody,

sprężonego powietrza;

- usług obcych: diagnozowania, obsługiwania,

naprawy, konserwacji i transportu;

- amortyzacji środków trwałych w tym

urządzeń technicznych, wyrażające proces
stopniowej utraty ich wartości w czasie,
spowodowanej zużyciem fizycznym i
ekonomicznym;

- wynagrodzeń – pracowników systemu

eksploatacji urządzeń technicznych.

Z kosztami wynagrodzeń są

związane najczęściej w sposób
proporcjonalny, koszty występujące w
postaci obligatoryjnych narzutów na
wynagrodzenia;

- podatków majce charakter kosztów,

np. podatek gruntowy, do
nieruchomości i od środków
transportu.

• Analiza kosztów eksploatacji

obiektów technicznych na
podstawie zakładowego planu
kont

• Kosztów eksploatacji urządzeń

technicznych należy poszukiwać w
zespołach :

• 4 – koszty według rodzajów i ich

rozliczenie;

• 5 – koszty według typów działalności

i ich rozliczenie;

• 7 – przychody i koszty ich

osiągnięcia.

Koszty eksploatacji samochodów w przedsiębiorstwie

transportowym

Koszty Cts eksploatacji samochodów w przedsiębiorstwie

transportowym określa wyrażenie:

Cts = Ctp + Ctn [zł]
gdzie:

• Ctp – koszty eksploatacji samochodów zależne od przebiegu;

• Ctn – koszty eksploatacji samochodów niezależne od przebiegu.

W skład kosztów Ctp eksploatacji samochodów zależnych od

przebiegu wchodzą:

Ctp = Ctm + Cts + Cto + Ctn [zł]
gdzie:

• Ctm – koszty materiałów pędnych;

• Cts – koszty olejów;

• Cto – koszty ogumienia;

• Ctn – koszty napraw.

Koszty Ctn napraw obejmują:

Ctn = Ctd + Ctb + Ctg [zł]
gdzie:

• Ctd – koszty diagnozowania;

• Ctb – koszty napraw bieżących;

• Ctg – koszty napraw głównych.

Koszty Ctn eksploatacji samochodów niezależne od

przebiegu zawierają:

Ctn = Cnp + Cnd + Cna + Cnw + Cni + Ctz [zł]
gdzie:

• Cnp – koszt płac bezpośrednich i narzutów na płace;

• Cnd – koszt delegacji kierowców;

• Cna – amortyzacja pojazdów;

• Cnw – koszt wyposażenia pojazdów;

• Cni – inne koszty;

• Ctz – koszty zarządzania.

Koszty zarządzania Ctz

obejmują koszty utrzymania

personelu administracyjnego zajmującego się

obsługiwaniem przewozu ładunków lub osób.

• Do kosztów materiałów pędnych i olejów zalicza się

koszt paliwa i olejów zużytych do silników pojazdów.

W tej pozycji ujmuje się zarówno wartość paliwa

pobranego z własnych magazynów oraz

zakupionego prze kierowców w stacjach

benzynowych.

• Do kosztów ogumienia należą koszty zużycia

ogumienia (opon, dętek, wkładów). W pozycji tej

mogą by również wykazywane koszty napraw

ogumienia.

W kosztach napraw eksploatacyjnych taboru

wykazuje się koszty:

- obsług technicznych, planowo zapobiegawczych,

wykonywanych okresowo stosownie do przebiegu lub

czasu eksploatacji danego pojazdu. Zakres czynności

dla określonego rodzaju obsługi technicznej ustalają

odpowiednie instrukcje eksploatacyjne,

- napraw eksploatacyjnych pojazdów,

wykonywanych dla usunięcia uszkodzeń i

przywrócenia sprawności technicznej pojazdu.

Naprawa może polega na wymianie gotowych

zespołów lub podzespołów względnie na wymianie

części zamiennych w zespołach eksploatowanych

pojazdów,

- napraw całych pojazdów, przez które należy

rozumie tzw. naprawy główne.

• Płace bezpośrednie i narzuty na płace obejmuj

koszty wynagrodzeń wraz z narzutami za czas

pracy kierowców pojazdów samochodowych i ich

pomocników. w pozycji tej ujmuje się

wynagrodzenia kierowców i pomocników za prace

związane z obsług, remontami itp., wykonywane

na stacjach obsługi, zakładach remontowych itp.

• Delegacje kierowców i pomocników obejmuje

koszty związane z delegowaniem lub czasowym

przeniesieniem kierowców i pomocników do pracy

poza miejsce stałego postoju taboru.

• Amortyzacja pojazdów obejmuje koszty

amortyzacji taboru samochodowego.

• Koszty wyposażenia pojazdów zawieraj koszty

materiałów stanowiących wyposażenie pojazdów

samochodowych. W szczególności zalicza się tu,

np. opończe, radioaparaty samochodowe,

łańcuchy, apteczki, gaśnice, pokrowce na

chłodnice, skrzynki i torby narzędziowe, banki na

benzyn, narzędzia itp. Do pozycji tej zalicza si

równie ewentualne koszty napraw tych

przedmiotów.

• Inne koszty bezpośrednie obejmują

ubezpieczenia pojazdów, podatek od środków

transportu, opłaty za zezwolenie

upoważniające do wjazdu na obszar innego

kraju, za karnety TIR, za wizowanie

paszportów kierowców, opłaty celne za

przewożone paliwo, za jazdę po autostradach,

opłaty parkingowe, frachty morskie i kolejowe

(za przemieszczanie samochodów na pewnych

odcinkach na promach i wagonach

kolejowych).

• Ewidencję szczegółową

w przypadku

działalności przewozowej – prowadzi się

według poszczególnych rodzajów transportu

(przewozy ładunków, przewozy osób,

eksploatacja sprzętu). w ramach rodzajów

transportu może nastąpić dalszy podział

według typów pojazdów lub jednostek sprzętu.

W zależności od potrzeb prowadzi się

rachunek kosztów według rodzajów i

miejsc powstawania.