Architektura sakralna 

w Mezopotamii

Z czego budowano?

• IV – III tysiąclecie – płaska suszona 

cegła riemchen o kwadratowym 
przekroju

• Pod koniec III tysiąclecia zaczęto 

używać cegły płasko- wypukłej 

• Cegły wykonywano ręcznie, potem w 

drewnianych formach

• Spoiwo stanowiła rozwodniona glina z 

solą oraz smoła bitumiczna 

Świątynia biała (Uruk) 3200-2800 

p.ch.

• Wzniesiona na wysokim terasie – ok.12m
• Wydłużona, prostokątna nawa otoczona 

mniejszymi pomieszczeniami, wejścia na 
krótszych bokach nawy

• W głównym pomieszczeniu znajdował się wolno 

stojący ołtarz oraz podium na posąg bóstwa

• Zbudowana z cegły suszonej, ściany zewnętrzne 

bielono 

• Możliwe, że jest częścią linii rozwojowej do 

zigguratów

Świątynia Sina w Chafadżi 

(koło Bagdadu) 2900-2400 

p.ch.

• Wybudowana z cegły płasko-wypukłej
• Otoczona owalnym murem
• W późniejszej fazie rozwojowej dodano jeszcze 

jeden mur tworząc drugi dziedziniec

• Do zespołu prowadziły schody wzmocnione 

dwiema wieżami

 

• Na końcu znajdowało się sanktuarium (12x4m) z 

podium, wejście na dłuższym boku podobnie jak 
w domach mezopotamskich

• Nie wykluczone, że mury miały charakter obronny

Świątynia w Tell Asmar 

(Eshunna)

• Założona na planie kwadratu 
• Rozplanowanie wzorowane na 

domach mieszkalnych

• Dziedziniec centralny otoczony był 3 

sanktuariami i pomieszczeniem 
mieszkalnym

Świątynie na osi łamanej – płn. 

Mezopotamia

• Układ: dziedziniec > przedsionek > 

cella

• Zachowana symetryczność wzdłuż 

osi 

• Świątynia Szusina w Tell Asmar 
• Świątynia Isztar w Assur
• Występowały w czasach III dynastii, 

równolegle do zigguratów

Świątynia Innin w Uruk – okres 

Kasycki 1600-1150

• Zbudowana na planie prostokąta
• Główna cella otoczona dodatkowym 

murem

• Charakterystyczne narożniki
• Wewnętrzne ściany świątyni 

zbudowane z cegieł tworzących 
wizerunek szeregu bóstw, 
przedstawionych frontalnie

Zigguraty

• Obecnie znane są 32 zigguraty: 28 

znajduje się na terenie Iraku, 4 na 
terenie Iranu

• Ostatni odnaleziony Ziggurat 

znajduje się w Sialk (Iran)

Ziggurat w Ur – 2113-2006 

p.ch

• Założony na planie prostokąta
• 3 tarasy + sanktuarium
• Ok. 20 m wysokości
• Wymiary tarasów: 
62,5 x 43 > 36 x 26 > 20 x 11 
• Trzon budowli z cegły suszonej, z zewnątrz cegła 

wypalana 

• Sanktuarium posiadało pomieszczenie kultowe, 

mieszkalne, pałac oraz skarbiec

• Budowla nie posiada ani jednej linii prostej
• Zastosowano zasadę wybrzuszenia

Ziggurat w Chogha Zanbil

• Jeden z najlepiej zachowanych zigguratów
• Część kompleksu świątynnego, całość otoczona 

trzema murami, między dwoma pierwszymi 
znajdowały się pomniejsze świątynie

• Podstawa Zigguratu – 105 x 105m 

Ziggurat w Sialk (Iran)

• Najstarszy znany ziggurat datowany 

na 2900 p.ch

• 3 poziomowa kondygnacja
• Całość założenia osadniczego 

datowana jest na VI tysiąclecie p.n.e. 

Ziggurat Etemenanki 652-539 

p.ch

• Utożsamiany z biblijną Wieżą Babel
• Na szczycie znajdowała się świątynia marduka
• Ocenia się że ziggurat mógł mieć 90m wysokości 

(przekazy Herodota), 7 stopni i 2 rampy

• Oblicowany wypalaną cegłą, glazurowany na kolor 

błękitny

• W sanktuarium znajdował się stół oraz łoże 

(według Herodota)

Świątynia Esagila

• Dedykowana Mardukowi
• Powierzchnia 6700m

2

 

• Posiadała centralny dziedziniec 

dookoła którego rozmieszczone były 
liczne pomieszczenia i kaplice 
(Marduka, Ea i Nabu)

• Według Herodota w sankuarium miał 

znajdować się posąg Marduka ze złota

Bibliografia

• Śliwa. J 

„Sztuka i archeologia starożytnego 

wschodu”, Wa-wa, Kraków 1997

• Gawlikowska. K 

„Sztuka Mezopotamii” Wa-

wa 1975

• www.en.wikipedia.org