PODSTAWY EPIDEMIOLOGII CHORÓB ZAKAŹNYCH

PODSTAWY EPIDEMIOLOGII

CHORÓB ZAKAŹNYCH

dr n. med. Ilona Miśkowiec- Wiśniewska

Młodszy asystent Katedry i Zakładu Higieny

i Epidemiologii

Collegium Medicum w Bydgoszczy

Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

Historia.

Choroby zakaźne towarzyszyły życiu od samego początku, choć w dziejach

Ziemi

są zjawiskiem stosunkowo młodym.
Na szczątkach pierwotnych

ryb

paleopatolodzy

stwierdzili

próchnicę zębów

Najwcześniejsze odkrycia archeologiczne, świadczące o tym, że ludzie

chorowali na

choroby infekcyjne, datuje się na okres

plejstocenu

, jednak największy rozwój

przypadł na

neolit

- wywołany był przez rozwój rolnictwa i hodowli zwierząt

(osiadły tryb życia).

Opisy chorób zakaźnych, proponowane leczenie i profilaktyka pojawiały się już

Starożytnych Chinach, a także później w Księgach

Hipokratesa

Już w tamtych i późniejszych czasach, mimo powszechności

teorii samorództwa

prawidłowo wskazywano niektóre metody walki z tymi schorzeniami, np.

izolację

chorych.
Odkrycie przez

Leeuwenhoek'a

bakterii

niewiele w tej kwestii zmieniło.

Dopiero w 1796 roku w Europie (w Chinach metoda znana kilka

wieków przed

naszą erą) pojawiła się pierwsza

szczepionka

1892

niemiecki bakteriolog

Robert Koch

przedstawił zestaw

postulatów,

zwanych

postulatami Kocha

, które głosiły:

- patogen musi zostać wyizolowany z zainfekowanego organizmu i

mieć związek ze zmianami patologicznymi

- patogen wyizolowany od osoby chorej musi wywołać tą samą

chorobę po

zakażeniu nim zdrowego człowieka lub zwierzęcia

Nie zawsze ten postulat jest słuszny: swoisty patogen dla ludzi nie

wywoła choroby u świnek morskich i vice versa.

- zarazek musi zostać ponownie wyizolowany od doświadczalnie

zakażonego organizmu

Krokiem milowym okazały się prace

Louisa Pasteura

1. obalenie samorództwa,
2.

pasteryzacja

3. szczepionka przeciw wściekliźnie i inne.

Największe jednak, pole walki z chorobami zakaźnymi

powstało po

odkryciu przez

A. Fleminga

i jego współpracowników

pierwszego

na świecie antybiotyku.

PODSTAWY EPIDEMIOLOGII CHORÓB

ZAKAŹNYCH



Mimo olbrzymich postępów nauki, które

doprowadziły do szybkiego zmniejszenia

zapadalności i umieralności z powodu chorób

zakaźnych w ciągu ostatnich kilku dziesięcioleci,

stanowią one nadal częstą przyczynę ostrych

zachorowań, nawet w krajach wysoko

uprzemysłowionych.



CHOROBA ZAKAŹNA jest wynikiem zakażenia

ustroju przez czynniki chorobotwórcze i jego

reakcji na obecność zarazków oraz ich toksyn.



Rozwój choroby może być bardzo szybki a jej

objawy mogą wystąpić nawet do kilku godzin od

zakażenia, ale także mogą pojawić się kilka

miesięcy od zakażenia.

PODSTAWY EPIDEMIOLOGII CHORÓB

ZAKAŹNYCH



W niektórych przypadkach upływa wiele lat od
ekspozycji na czynnik zakaźny do momentu pojawienia
się choroby.

( tzw. infekcje wolne)

Choroby zakaźne egzogenne-

Choroby zakaźne egzogenne- skutek spontanicznej inwazji

na ustrój zarazków z zewnątrz.

Infekcje endogenne-

Infekcje endogenne- wynik zaburzenia równowagi między

gospodarzem a będącym z nim w stanie symbiozy
czynnikiem chorobotwórczym.

Zakażenie( =infekcja)-

Zakażenie( =infekcja)- wniknięcie i rozwój w organizmie

czynnika chorobotwórczego.

Choroba infekcyjna-

Choroba infekcyjna- choroba będąca następstwem

zakażenia.

Choroba zakaźna-

Choroba zakaźna- choroba

infekcyjna szerząca się z osobnika na

osobnika różnych gatunków

PODSTAWY EPIDEMIOLOGII CHORÓB

ZAKAŹNYCH



Choroba zaraźliwa-

Choroba zaraźliwa- choroba zakaźna szerząca
się między osobnikami jednego gatunku.

SZERZENIE SIĘ CHOROBY ZAKAŹNEJ

SZERZENIE SIĘ CHOROBY ZAKAŹNEJ w

populacji zależy od:



czynnika zakaźnego,



źródła zakażenia( rezerwuar zarazka),



podatności gospodarza na zachorowanie,



dróg przenoszenia się zarazka ze źródła
zakażenia na osobniki wrażliwe.

PODSTAWY EPIDEMIOLOGII CHORÓB

ZAKAŹNYCH

Aby prawidłowo zapobiegać chorobom wywołanym przez

czynniki zakaźne i zwalczać je, musimy wiedzieć w jaki

sposób patogeny

  - utrzymują się przy życiu w przyrodzie,
  - jakimi drogami docierają one do człowieka,
  - i jak przenoszą się z jednego człowieka na drugiego.

Czynniki zakaźne-

Czynniki zakaźne- czynniki biologiczne, od najprostszych

wirusów do złożonych organizmów wielokomórkowych,

które mogą wywołać choroby zakaźne u człowieka.

Zakaźność

zdolność drobnoustroju do rozprzestrzeniania się

w populacji.

( w epidemiologii stopień zakaźności określa się za pomocą

wsp. zachorowalności).

PODSTAWY EPIDEMIOLOGII CHORÓB

ZAKAŹNYCH



Źródło zakażenia-

Źródło zakażenia- człowiek, zwierzę, roślina, materia
nieożywiona z której czynniki chorobotwórcze zostają
przeniesione do organizmu, np.:

      - człowiek chory,
      - człowiek zakażony w końcowym okresie inkubacji
                                       ( przed wystąpieniem objawów),
      - NOSICIEL- osobnik, w którego organizmie bytuje i

rozmnaża

się zarazek nie wywołując u niego objawów

chorobowych,

- chore zwierzę,
- żywność, gleba.

PODSTAWY EPIDEMIOLOGII CHORÓB

ZAKAŹNYCH



Rezerwuar zarazka-

Rezerwuar zarazka- naturalne środowisko dla danego

zarazka

( nie zawsze rezerwuar jest źródłem zakażenia)

Drogi zakażenia-

Drogi zakażenia- sposoby i mechanizmy przenoszenia

się zakażenia ze źródła zakażenia na osobniki wrażliwe

za pośrednictwem nośnika zarazków,

    5 dróg zakażenia;
      - kontakt bezpośredni- brak nośnika,
      - kontakt pośredni,
      - droga kropelkowa,
      - droga pokarmowa,
      - wektory( żywi przenosiciele).

PODSTAWY EPIDEMIOLOGII CHORÓB

ZAKAŹNYCH



kontakt bezpośredni :

     1. kontakt płciowy
          - największe ryzyko- analny,
          - najmniejsze ryzyko – waginalny
     2. droga wertykalna ( matka- płód)

kontakt pośredni :

INOKULACJA- ekspozycja na zakażoną krew

lub inny materiał zakaźny poprzez naruszenie

ciągłości tkanek. Nośnikiem jest przedmiot

powodujący naruszenie ciągłości tkanek,

przykłady: iniekcje iv, zabiegi inwazyjne,

wypadki, wspólne używanie przyborów

toaletowych,

PODSTAWY EPIDEMIOLOGII CHORÓB

ZAKAŹNYCH

2. kontakt błony śluzowej lub uszkodzonej skóry z

materiałem zanieczyszczonym.

3. Przeniesienie rękoma materiału zakaźnego na

powierzchnię błony śluzowej lub uszkodzonej skóry.

droga kropelkowa:

Materiałem zakaźnym jest śluz z dróg oddechowych i jamy

ustnej rozpylony w powietrzu.

droga kropelkowo- powietrzna- nośnikiem jest

powietrze,

droga kropelkowo- pyłowa- nośnikiem jest kolejno: pył-

powietrze

droga pokarmowa:

Nośnik- spożywany pokarm lub woda. Zakażenie pokarmu-

w trakcie jego produkcji, przechowywania lub

dystrybucji.

PODSTAWY EPIDEMIOLOGII CHORÓB

ZAKAŹNYCH

Wektory:

stawonogi- wszy, kleszcze, komary, pchły, muchy.

gryzonie.

Przypadek zachorowania , który naprowadza służbę

sanitarno- epidemiologiczną na daną jednostkę w
populacji-

przypadek indeksowy

przypadek indeksowy.( nie zawsze jest

on pierwszym zachorowaniem w danej populacji)

Miarą szybkości szerzenia się infekcji w zamkniętej

grupie populacji jest tzw.

współczynnik

zachorowań wtórnych

zachorowań wtórnych.- liczba przypadków
zachorowań w grupie, która była narażona na
ryzyko tej choroby w ciągi danego okresu czasu.

PODSTAWY EPIDEMIOLOGII CHORÓB

ZAKAŹNYCH

Czynniki chorobotwórcze różnią się między sobą stopniem

ciężkości wywołanych chorób. Dane o ciężkości można

wykorzystać do konstruowania wskaźników przydatnych w

praktyce epidemiologicznej( wsk. patogenności i

zjadliwości zarazków).

Patogenność( chorobotwórczość)-

Patogenność( chorobotwórczość)- zdolność danego

drobnoustroju do wywołania pewnych zmian

patologicznych lub określonej choroby u osoby zakażonej.

Zjadliwość ( wirulencja)-

Zjadliwość ( wirulencja)- zdolność drobnoustrojów

chorobotwórczych do wywołania objawów chorobowych

zagrażających życiu, wyrażona stosunkiem ciężkich postaci

choroby do ogółu zachorowań.

Stopień
względny

Zakaźność

Patogenność

Zjadliwość

WYSOKI

ospa
prawdziwa
odra
ospa wietrzna
poliomyelitis

ospa
prawdziwa

wścieklizna
odra
ospa wietrzna
katar

wścieklizna
ospa prawdziwa
gruźlica
trąd

ŚREDNI

różyczka

katar
świnka

różyczka
świnka

poliomyelitis

NISKI

gruźlica

Poliomyelitis
gruźlica

Odra

BARDZO
NISKI

trąd (?)

różyczka
ospa
katar

PODSTAWY EPIDEMIOLOGII CHORÓB

ZAKAŹNYCH

Niektóre drobnoustroje, np. prątek gruźlicy lub wirus

wzw, charakteryzują się niską zjadliwością , inne zarazki

( wir. odry i ospy wietrznej) – dużą patogennością lecz są

stosunkowo mało zjadliwe, jeszcze inne ( wirus
wścieklizny)-cechują się wysoką śmiertelnością.

Cechy determinujące powstanie i przebieg choroby:

  - właściwości ustroju gospodarza,
  - zdolność do inwazji tkankowej ( inwazyjność),
  - zdolność do wytwarzania toksyn i endotoksyn,
  - oporność na fagocytozę,
  - zdolność do wywołania odporności swoistej i reakcji

alergicznych.

REZERWUAR ZARAZKA:
to istoty żywe lub materia nie- ożywiona( np.
powietrze, gleba),
w którym zarazki bytują i rozmnażają się.

Swoisty rezerwuar danego drobnoustroju jest
związany z jego cyklem życiowym.

Najprostszy cykl to:

Człowiek człowiek

człowiek

Ten cykl jest typowy dla wielu chorób zakaźnych
występujących u człowieka ( większość
wirusowych i bakteryjnych chorób ukł.
oddechowego, większość infekcji gronkowcowych i
paciorkowcowych, błonica, choroby weneryczne,
świnka, dur brzuszny i wiele innych.

Ludzie mogą również zachorować na choroby

przenoszone od zwierząt, jak np.:



gruźlica bydlęca ( krowy),



bruceloza ( krowy, świnie, kozy),



wąglik ( owce),



leptospirozy ( gryzonie),



wścieklizna ( psy, nietoperze, lisy i inne dzikie

zwierzęta).

Zakaźne choroby odzwierzęce ( zoonozy),

przenoszone są zwykle ze zwierzęcia na człowieka,

ale człowiek nie jest rezerwuarem zarazka, ani nie

stanowi głównego ogniwa w cyklu życiowym tych

drobnoustrojów.

Zwierzę

Zwierzę Zwierzę

Człowiek

Niektóre choroby zakaźne charakteryzują się

bardziej złożonym cyklem życiowym, który może

obejmować różnorodne rezerwuary w różnych

stadiach rozwojowych ( bąblowca, malaria).

CZŁOWIEK JAKO REZERWUAR ZARAZKA:

Zarazek gospodarz

zakażenie

Kolonizacja/ kontaminacja-

sytuacja w której

zarazek utrzymuje się na powierzchni lub wewnątrz

organizmu i rozmnaża się w tempie zapewniającym

podtrzymywanie jego egzystencji, ale bez wywołania

jakiejś reakcji chorobowej u gospodarza

(gronkowiec złocisty na błonach śluzowych)

infekcji podklinicznej

mówimy- jeżeli

drobnoustroje po wniknięciu do ustroju gospodarza

nie tylko się w nim namnażają, lecz wywołują

niewielkie reakcje ze strony gospodarza .

Gdy pojawiają się objawy charakterystyczne o

zdeklarowanym obrazie klinicznym- mówimy wtedy

chorobie zakaźnej.

PROCES INFEKCYJNY U GOSPODARZA:

olonizacja stadium

kliniczna postać

podkliniczne

choroby zakaźnej

Wszystkie osoby zakażone drobnoustrojami

również w stadium kolonizacji-

są

potencjalnym źródłem zakażenia dla innych

osób.

Nosiciel choroby

– osoba zakażona, która mimo że nie wykazuje

widocznych objawów choroby, stanowi potencjalne

źródło infekcji dla innych

- osoba u której przebieg zakażenia jest

bezobjawowy,

- osoba,

u której nosicielstwo poprzedza

wystąpienie objawów lub trwa po ujawnieniu się

objawów chorobowych

( nosicielstwo okresu wylęgania lub zdrowienia)

Rodzaje nosicielstwa:

Nosicielstwo

Przykłady

Zdrowych

poliovirus, dwoinka zap.opon m-r,
wirus żółtaczki zakaźnej A

Okresu
wylęgania

wirus ospy wietrznej, wirus odry, wirus
żółtaczki zakaźnej A

Ozdrowieńcó
w

maczugowiec błonicy, wirus żółtaczki
wszczepiennej B, pałeczki Salmonella

Przewlekłe

pałeczka duru brzusznego, wirus żółtaczki
wszczepiennej B.

Drogi przenoszenia zakażenia-

sposoby za

pomocą których drobnoustroje docierają do

człowieka.

Drogi przenoszenia bezpośrednie-

bezpośrednie

przeniesienie czynnika zakaźnego z zakażonego

osobnika

( rezerwuar zarazka) do wrót zakażenia osobnika

wrażliwego.

Np. kontakt bezpośredni, rozproszenie zarazka w

powietrzu drogą kropelkową, kichanie, osiadanie

zarazków na skórze i błonach śluzowych osób

zdrowych.

Drogi przenoszenia pośrednie

- przenoszenie

zakażenia przez nośniki, przenosicieli lub drogą

powietrzną.

Przenosicielstwo może być biologicznie czynne, jeżeli

zarazek rozmnaża się w ustroju przenosiciela, zanim

dostanie się do ustroju wrażliwego osobnika.

Bardzo ważną cechą epidemiologiczną choroby

zakaźnej jest okres wylęgania, tzn. okres od chwili

kontaktu lub wniknięcia zarazków do ustroju do

pojawienia się choroby.

W chorobach zakaźnych jest to czas potrzebny do

namnożenia się zarazków w ustroju gospodarza do

takiej ilości, iż mogą one wywołać u niego objawy

choroby.

Znajomość tych pojęć ułatwia zrozumienie

mechanizmu

szerzenia się chorób zakaźnych w

populacji.

Przenoszenie się zarazków warunkuje albo

utrzymywanie się zachorowań w populacji na

pewnym stałym poziomie

ENDEMIA

albo

pojawienie się nagle licznych zachorowań

powyżej średnich wartości oczekiwanych dla

danego terenu

EPIDEMIA.

Rodzaje epidemii

(

mechanizm szerzenia)

epidemia punktowa

–

pochodzi z jednego

wspólnego źródła zakażenia.

Cechą charakterystyczną jest to, iż wszystkie

przypadki zachorowań występują w czasie, który

mieści się w granicach okresu wylęgania tej

choroby. Klasycznymi przykładami są epidemie

wodne lub mleczne

epidemia postępująca, czyli progresywna

pochodzi z różnych źródeł zakażenia.

Jest wynikiem przeniesienia zarazka drogą

bezpośrednią z chorego na osoby wrażliwe lub

pośrednio np. przez przenosicieli.

Document Outline