ZABURZENIA OSOBOWOŚCI

Zaburzenia osobowości

Jedno z najbardziej
rozpowszechnionych zaburzeń
psychicznych: od

2,1% do 20%

populacji
Definicje:

psychologiczne, medyczne,

prawne, socjologiczne, filozoficzne

różnorodność koncepcji (genezy,
mechanizmów powstawania, kryteria
diagnostyczne i klasyfikacyjne,
manifestacja zaburzeń)

Zaburzenia osobowości-

etymologia

j. łac.

„personalitas”

lub

„per

somare”

- ozn. „dźwięczeć przez coś”

j. grec.

„prosopon”

– maska aktorów,

„perisoma”

- strój nakładany na ciało.

W starożytności pojęcie to oznaczało

maskę lub osobę o określonych

właściwościach

„BĄDŹ SOBĄ, JAKIŚ BYĆ MUSISZ”

Zaburzenia osobowości

pojęcia pokrewne

TEMERAMENT

biologiczne podłoże

funkcjonowania

człowieka, źródło jego

energii i dynamiki

działania
Stosuje się do

psychicznych

właściwości jednostki

(tj. tempo, styl

reagowania,

zachowanie, procesy

emocjonalne)

, które

związane są z

anatomicznymi i

biochemicznymi

cechami CUN)

CHARAKTER

obejmuje te cechy,

które reprezentują

nastawienie wobec

wartości i obyczajów

społecznych
Ukształtowane pod

wpływem środowiska

i własnej aktywności

właściwe dla danego

człowieka cechy

przejawiające się w

jego postępowaniu,

stosunku do ludzi,

zadań, rzeczy i

samego siebie

Zaburzenia osobowości

podstawowe kierunki założeń teoretycznych w obrębie

psychologii i medycyny

Teorie typologiczne (konstytucjonalne)
Teorie dynamiczne
Teorie behawioralne
Teorie poznawcze
Teorie humanistyczno- egzystencjalne
Teorie systemowo-interakcyjne
Teorie cech (teorie deskryptywne i
dyferencjalne)

TEORIE TYPOLOGICZNE-

założenia

powiązanie cech fizycznych

(konstytucjonalnych) ze specyfiką

przeżywania i zachowania człowieka,
zależność między budową ciała,

cechami osobowości a skłonnością do

chorób psychicznych
Ilościowe kryterium: prawidłowa

osobowość, nieprawidłowa, zaburzenia

psychiczne
podstawowe kryterium: biologiczne

(dziedziczne lub wrodzone)

uwarunkowania osobowości

TEORIE TYPOLOGICZNE:

TEORIA HIPOKRATESA

(ok.460-377 p.n.e.)

4 ŻYWIOŁOM

(ziemia, woda, ogień, powietrze)

odpowiadają w ciele człowieka

4 SOKI

(żółć, czarna żółć, krew, flegma)

TYPY TEMERAMENTU:

Choleryk, melancholik, sangwinik,

flegmatyk

(kryterium: ilościowe)

TEORIE TYPOLOGICZNE:

TEORIA KRETSCHMERA

Typ schizotymiczny (leptosomatyk,

astenik)

- skłonność do schizofrenii

Typ cyklotymiczny (pyknik)

skłonność do cyklofrenii (psychozy

maniakalno-depresyjnej)

Typ iksotymiczny (atletyk)

skłonność do paranoi)

Typ skirotymiczny (dysplastyk)

skłonność do histerii

TEORIE TYPOLOGICZNE:

Teoria Roberta Cloningera

Obniżona aktywność systemu
dopaminergicznego

– tendencja do

poszukiwania nowych bodźców, brak
lęku, poszukiwanie sytuacji zagrożenia

Wysoki poziom wydzielania serotoniny

tendencja do unikania szkód i cierpień

Niska aktywność systemu
noradrenergicznego

- duża zależność od

nagród,

TEORIE DYNAMICZNE-

kierunki

PSYCHOANALIZA KLASYCZNA

(ORTODOKSYJNA)

Zygmunt Freud

NEOPSYCHOANALIZA

(psychoanaliza kulturowa)

Erich Fromm, Sullivan, Karen Horney, Karl
Gustaw Jung, Alfred Adler, Erik Erikson

TEORIE DYNAMICZNE-

założenia

Wyodrębniają różne

mechanizmy osobowości

charakterze

sił psychodynamicznych

(popędy,

potrzeby, impulsy, libido, mechanizmy

obronne), które są istotne w kształtowaniu się

obrazu osobowości w normie i patologii
Podkreślają znaczenie

procesu socjalizacji

formowaniu się zaburzeń osobowości

Rozwój osobowości

: tworzenie powiązań między

elementami, rozwiązanie sprzeczności,

konfliktów między sferami, tworzenie

elementów będących syntezą sprzeczności

Zaburzenia osobowości

: zatrzymanie się w

rozwoju psychoseksualnym na określonym

etapie lub zakłócenie kierunku rozwoju

psychoseksualnego

PSYCHOANALIZA FREUDA

PODZIAŁ TOPOGRAFICZNY I

(trzy

stopnie świadomości: przeżycia

w pełni świadome,

przedświadome, nieświadome)

PODZIAŁ TOPOGRAFICZNY II

(id,

ego, superego)-

teoria

strukturalna osobowości

TEORIA ROZWOJU

PSYCHOSEKSUALNEGO

Teoria strukturalna osobowości

Z. Freuda

SUPEREGO

EGO

Sfera popędowa, nieświadoma

zasada przyjemności i redukcji napięcia

Substruktura nadrzędna,

kontrola, sfera świadoma

rozwiązanie konfliktu id i

superego

zasada realności

nakazy,

zakazy,

normy,

sumienie,

ideały,

wartości,

uwewnętrznio

w procesi e

socjalizacji,

nieświadoma

zasada

powinności

TEORIA ROZWOJU

PSYCHOSEKSUALNEGO Z. Freuda

Fazy rozwoju psychoseksualnego człowieka



FAZA ORALNA



FAZA ANALNA



FAZA FALICZNA



FAZA LATENCJI (URETRALNA)



FAZA GENITALNA

TEORIA ROZWOJU PSYCHOSEKSUALNEGO

FAZA ORALNA

do ok. 1,5 r.ż.
gł. aktywność to zaspokojenie głodu i odczuwanie

przyjemności przez wargi i język,
Rozwój odbywa się w relacji symbiotycznej,
potrzeba przynależności i bezpieczeństwa,

Charakter oralny:

„agresywność oralna”

tendencja do złośliwości, sarkazmu,

ironii, gadatliwości, kłótliwości, dyskusyjne spory

„czynności oralne”

jedzenie, picie, palenie, żucie, całowanie

Konflikt:

„gryzienie innych”- potrzeba bliskości,

zależność-niezależność

Psychopatologia:

osobowość histeryczna, zaburzenia

depresyjne, reakcje adaptacyjne, tendencje

roszczeniowe

TEORIA ROZWOJU PSYCHOSEKSUALNEGO

FAZA ANALNA

Od. Ok.1,5- 3 r.ż.
Okres zmagań dziecka z własnym ciałem,

w celu spełnienia oczekiwań rodziców

dotyczących kontroli wydalania.

CHARAKTER ANALNY

„wczesnej fazy”:

podejrzliwość,

megalomania, dyktatorstwo, gromadzenie

tytułów,destrukcjonizm

„późnej fazy”:

skąpstwo, porządek,

pedantyczność, podporządkowanie

poleceniom, upór, anankastyczność

TEORIA ROZWOJU PSYCHOSEKSUALNEGO

FAZA FALICZNA

Od ok.3 do 6 r.ż.
kompleks Edypa i Elektry
Rozwój id i superego, zasada realności.

CHARAKTER FALICZNY:

neurotyczność, postawa narcystyczna,
egocentryzm, rywalizacja,
ekshibicjonizm, zadaniowość, potrzeba
osiągania sukcesów, dominacja,
agresywność, zuchwałość

TEORIA ROZWOJU PSYCHOSEKSUALNEGO

FAZA LATENCJI

Od ok.6 do 12 r.ż.
Rozwiązanie kompleksów poprzedniej

fazy, identyfikacja z rodzicem tej

samej płci
Rozluźnienie związków z rodzicami
Nowe kateksje: związki rówieśnicze
przyjęcie systemu wartości, dominacja

superego, ”ja-idealne”

psychopatologia:

zaburzenia

identyfikacji roli społecznej ,

relacje interpersonalne

TEORIA ROZWOJU PSYCHOSEKSUALNEGO Z.

Freuda-

FAZA GENITALNA

Od ok.12 do 18 r.ż.
Okres emancypacji i rozwoju

ego,

Wycofanie kateksji pierwotnych opartych na

identyfikacji z rodzicami i innymi autorytetami,
Sprzeciw wobec autorytetów,
Powstanie nowych kateksji: związki

heteroseksualne,
Sublimacja cech poprzednich faz,

CHARAKTER GENITALNY

dojrzałość osobowościowa, silne ego, dojrzałe

superego, uwolnienie od kompleksów,

ambiwalencji, nadmiernych mechanizmów

obronnych ego

Zaburzenia osobowości

kliniczne postacie zaburzeń osobowości wg Bilikiewicza

(1992)

ZMIANY OSOBOWOŚCI BEZ

NARUSZENIA PODSTAWOWEJ

STRUKTURY

(zaburzenia cech)

ROZDWOJENIE OSOBOWOŚCI

NAPRZEMIENNE

(zab. lękowe)

ROZSZCZEPIENIE OSOBOWOŚCI

JEDNOCZESNE

(rozpad struktury, psychozy

schizofreniczne)

Zaburzenia osobowości

klasyfikacje medyczne

Początek XIX wieku,
kształtują się różnie w różnych kręgach kulturowych:

Psychiatria niemiecka

filozofia i koncepcje teoretyczne, pojęcie
konstytucji,

odchylenie jakościowe od norm

statystycznych

Kraje anglojęzyczne (W.Brytania, USA)

empiria, analiza zachowania grup,
obserwacja zachowania, analizy czynnikowe,

normy kulturowe (środowiskowe),
adaptacyjne

Zaburzenia osobowości

klasyfikacje medyczne

ICD-10

(WHO)

Międzynarodowa

Klasyfikacja Chorób

DSM-IV

(Amerykańskie Towarzystwo

Psychiatryczne) Diagnostyczny i

Statystyczny Podręcznik Zaburzeń

Psychicznych

(zaburzenia osobowości tworzą układ odniesienia

przy analizie wszystkich zaburzeń psychicznych,

zaburzone wzorce osobowości, oprac. przez Theodor

Millon, kryterium normy: adaptacyjne, kulturowe).

Cecha wspólna:

klasyfikacje symptomatologiczne (objawowe), opisowe

definicje, wolne od teoretycznych założeń

klasyfikacje medyczne: ICD-10

F.60- F.69.

ZABURZENIA OSOBOWOŚCI I ZACHOWANIA DOROSŁYCH

F.60

SPECYFICZNE (SWOSTE)

F.61

MIESZANE

(nie klasyfl. w F.60 i F.60 F.62 lub wtórne do zab.

afekt. I lękowych)

F.62

TRWAŁE ZMIANY OSOBOWOŚCI NIE WYNIKAJĄCE Z

USZKODZENIA ANI CHOROBY MÓZGU

F.62.0

PO KATASTROFACH

F.62.1

ZMIANA OSOBOWOŚCI PO CHOROBACH PSYCHICZNYCH

F.63

ZABURZENIA NAWYKÓW I POPĘDÓW

F.64

ZABURZENIA IDENTYFIKACJI PŁCIOWEJ

F.65

ZABURZENIA PREFERENCJI SEKSUALNYCH

F.66

ZABURZENIA PSYCHOLOGICZNE I ZACHOWANIA ZWIĄZANE Z

ROZWOJEM ORIENTACJI SEKSUALNEJ

F.68

INNE ZABURZENIA OSOBOWOŚCI I ZACHOWANIA DOROSŁYCH

F.68.0

KSZTAŁTOWANIE OBJAWÓW FIZYCZNYCH PRZEZ PRZYCZYNY

PSYCHOLOGICZNE

F.68.1

ZAMIERZONE WYTWARZANIE LUB NAŚLADOWANIE

OBJAWÓW CZY NIEWYDOLNOŚCI FIZYCZNYCH LUB

PSYCHICZNYCH

F.69.

ZABURZENIA OSOBOWOŚCI I ZACHOWANIA, NIE OKREŚLONE

klasyfikacje medyczne: ICD-10

F.60.0- F.60.9

SPECYFICZNE

ZABURZENIA

OSOBOWOŚCI

F.60.0

OSOBOWOŚĆ PARANOICZNA

F.60.1

OSOBOWOŚĆ SCHIZOIDALNA

F.60.2

OSOBOWOŚĆ DYSSOCJALNA

F.60.3

OSOBOWOŚĆ CHWIEJNA

EMOCJONALNIE

TYP IMPULSYWNY
TYP Z POGRANICZA

F.60.4

OSOBOWOŚĆ HISTRIONICZNA

F.60.5

OSOBOWOŚĆ ANANKASTYCZNA

F.60.6

OSOBOWOŚĆ LĘKLIWA (UNIKAJĄCA)

F.60.7

OSOBOWOŚĆ ZALEŻNA

F.60.8

INNE OKREŚLONE ZAB. OSOBOWOŚCI

F.60.9

BNO ZAB. OSOBOWOŚCI

Zaburzenia osobowości ICD-10

Schizotypowe zaburzenia osobowości

(F.21

(F.21: zab. typu schizofrenii i schizotypowe)

Zaburzenia osobowości afektywne, osobowość

cykloidalna, osobowość cyklotymiczna

(F.34.0

(F.34.0:

cyklotymia

, w grupie

F.34.:

F.34.: uporczywe zaburzenia nastroju)

Depresyjne zaburzenia osobowości

(F.34.1

(F.34.1:

dystymia

, w grupie

F.34.:

F.34.: uporczywe zaburzenia nastroju)

zaburzenia osobowości i zachowania spowodowane

chorobą, uszkodzeniem lub dysfunkcją mózgu

(F.07)

obejmuje:



organiczne zaburzenia osobowości F.07.0

(zespół płata czołowego, zespół zab. osobowości w padaczce limbicznej, zespół po

lobotomii, organiczna osobowość pseudopsychopatyczna, organiczna osobowość z

rzekomym upośledzeniem rozwoju, zespół po leukotomii)



zespół po zapaleniu mózgu F.07.1,



zespół po wstrząśnieniu mózgu (encefalopatia) F.07.2

ICD-10

Osobowość

ZESPÓŁ TRWAŁYCH

WZORCÓW

MYŚLENIA,

ODCZUWANIA,

ZACHOWANIA,

CHARAKTERYZUJĄCY

INDYWIDUALNY STYL

ŻYCIA I SPOSÓB

ADAPTACJI JEDNOSTKI

Zaburzenia osobowości

ROZMAITE RODZAJE

FUNKCJONOWANIA,

BĘDĄCE WYRAZEM

INDYWIDUALNEGO

STYLU JEDNOSTKI,

SPOSOBU

ODNOSZENIA SIĘ DO

SIEBIE SAMEGO, DO

INNYCH LUDZI,

MAJĄCE

JAKOŚĆ

CHOROBY

Zaburzenia osobowości ICD-10

kryteria diagnostyczne ogólne

dotyczą osób

dorosłych

sztywność wzorców zachowania, brak

elastyczności

dysfunkcjonalność

wzorce

różnią skrajnie od norm

kulturowych

długotrwałość, stabilność objawów

dysharmonia rozwoju osobowości

(uczuciowość,

pobudliwość, kontrolę popędów, myślenie, zachowanie, relacje z
innymi ludźmi)

distres

(subiektywne poczucie cierpienia)

lub / i

niepożądany wpływ na otoczenie

ZMIANA OSOBOWOŚCI: ICD-10

pojawia się w życiu dorosłym po ciężkim

stresie, w sytuacji skrajnego

niezaspokojenia potrzeb, po ciężkim

zaburzeniu psychicznym

F.62.

TRWAŁE ZMIANY OSOBOWOŚCI NIE

WYNIKAJĄCE Z USZKODZENIA ANI

CHOROBY MÓZGU

F.62.0

PO KATASTROFACH

F.62.1

ZMIANA OSOBOWOŚCI PO

CHOROBACH PSYCHICZNYCH

Kryterium:

etiopatologiczne i czasowe

(objawy utrzymują się co najmniej 2 lata)

INNE ZABURZENIA OSOBOWOŚCI I
ZACHOWANIA DOROSŁYCH

F.68

F.68.0

KSZTAŁTOWANIE OBJAWÓW FIZYCZNYCH PRZEZ

PRZYCZYNY PSYCHOLOGICZNE

(NERWICA

ROSZCZENIOWA, KOMPENSACJNA)

Objawy somatyczne pierwotnie spowodowane zaburzeniem,
chorobą lub niesprawnością somatyczną ulegają nasileniu
lub przedłużeniu ponad miarę, jaką uzasadnia obecność
zab. somatycznego. Potwierdzenie psychologicznego
uwarunkowania nadmiaru objawów (roszczenia finansowe,
niezadowolenie z opieki, lęk przed niesprawnością i
śmiercią)

F.68.1

ZAMIERZONE WYTWARZANIE LUB NAŚLADOWANIE

OBJAWÓW CZY NIEWYDOLNOŚCI FIZYCZNYCH LUB

PSYCHICZNYCH

(ZABURZENIA POZOROWANE)

Utrwalony wzorzec zamierzonego wytwarzania lub

naśladowania objawów, zadawania ran w celu wytworzenia

objawów,

F.60.0- F.60.9

SPECYFICZNE

ZABURZENIA

OSOBOWOŚCI

F.60.0

OSOBOWOŚĆ

PARANOICZNA

(pieniacza, fanatyczna, paranoidalna, sensytywno-

paranoiczna)

może być prodromalną fazą zespołu urojeniowego
Nadmierna wrażliwość na krytykę, niepowodzenie,

odrzucenie
Niezdolność do wybaczania zniewag, przykrości
Gotowość do przeżywania poniżenia, wrogości, pogardy,

krzywdy
Skłonność do czucia się ofiarą
Postawa ksobna, z przecenianiem własnego znaczenia,
Nawracająca podejrzliwość bez uzasadnienia i tendencja

do zniekształcania informacji i doświadczeń
Sztywne poczucie własnych praw
tworzenie spiskowych teorii i wyjaśnień
Postawa moralizatorska, wielkościowa, tendencją do

dominacji i karania innych
Często występuje u liderów grup politycznych,

mistycznych, pseudonaukowych.

SPECYFICZNE

ZABURZENIA OSOBOWOŚCI

F.60.3

OSOBOWOŚĆ CHWIEJNA

EMOCJONALNIE

Wg ICD-10:

Tendencja do działań gwałtownych bez

przewidywania konsekwencji, nastrój

zmienny, niezdolność do kontrolowania

zachowań emocjonalnych, tendencja

do działań zaczepnych i konfliktowych

TYP IMPULSYWNY
TYP „BORDELINE”

(Z POGRANICZA)

F.60.3

OSOBOWOŚĆ CHWIEJNA

EMOCJONALNIE

Typ „bordeline” (z pogranicza):

populacji wśród zaburzeń osobowości

Zaburzenia struktury,

Poważne zaburzenia funkcjonowania,

Budzą silne emocje personelu

medycznego,

Terapia często nie przynosi

oczekiwanego efektu,

Predyspozycje genetyczne, zaburzenia

rozwoju psychicznego w dzieciństwie.

(teoria zaburzonej relacji z obiektem:

Otto Kernberg)

F.60.3

Typ „bordeline” (z

pogranicza):



zaburzony obraz samego siebie

(zaburzenia

tożsamości),



celów i preferencji życiowych,



uczucie

pustki wewnętrznej

, bezsensu

życia, poczucie własnej słabości, nudy lub
faza

omnipotencji

, doskonałego

samopoczucia (mechanizm rozszczepienia),



skłonność do wchodzenia w

intensywne i

nietrwałe związki

z innymi ludźmi (zasada

„dziel i rządź”, wymiany),



zachowania

autodestruktywne

(trwonienie

pieniędzy, wyczerpujące życie seks., drobne
kradzieże, nieostrożna jazda samochodem,
substancje psychostymulujące, obżarstwo,
pracoholizm),

F.60.3

Typ „bordeline” (z

pogranicza):



Niepohamowane próby uniknięcia
prawdziwego lub wyobrażonego odrzucenia
(

lęk przed odrzuceniem



Postawa

narcystyczna



Fiksacja na

fazie fallicznej

rozwoju

psychoseksualnego



Stany przejściowe

(objawy dysocjacyjne,

nastawienia urojeniowe), przejściowe epizody
psychotyczne (objawy rozszczepiania)



Mechanizm rozszczepiania

nie są w stanie

integrować uczuć dobrych i złych wobec jednego
obiektu (idealizacja-dewaluacja),



Głód emocjonalny

(żądanie miłości, roszczeniowość,

potrzeba natychmiastowej gratyfikacji, nieświadoma
tendencja do wyrównywania krzywd z dzieciństwa,

F.60.3

Typ „bordeline” (z

pogranicza)



groźby lub próby samobójcze



relacje z ludźmi (biegunowe):

od idealizacji do

dewaluacji

(miłość, fascynacja-odrzucenie, nienawiść)



Labilność nastroju

(dysforia, irytacja, lęk,

depresja), niezrównoważone emocje,



Zachowania

manipulacyjne

(uwodzenie,

kokieteria), szantaż emocjonalny,



Nietolerancja odmienności

zależnościowe związki,

symbiotyczne relacje (uwieść-wykorzystać, nadużyć),



Sadystyczne tendencji, z upokarzaniem drugiej
osoby,



Zaburzone granice

„ja”- „inni”,



Silne popędy (seks., agresji, perwersyjne)



Identyfikacja projekcyjna

wyparcie

TESTY DO BADANIA OSOBOWOŚCI

inwentarze

Minnesocki Wielowymiarowy Kwestionariusz Osobowości (MMPI)
16-czynnikowy Kwestionariusz Osobowości R. B.Cattella
Inwentarz Osobowości Eysencka (MPI lub EPQ-R)
Test Przymiotników ACL Gougha i Heibruna
Inwentarz Stanu i Cechy Lęku STAI (ISCL) Spielbergera
NEO-FFI lub NEO-PI-R (Costy, McCrae)
Kwestionariusz do Badania Poczucia Kontroli (KBPK)
Skale Wartości
Q- Sort
testy do bad. Zainteresowań

testy projekcyjne

Test Plam Atramentowych Rorschacha
Test Apercepcji Tematycznej (TAT- w. dla dorosłych, CAT- w. dla

dzieci)
Test Zdań Niedokończonych (np.Sachsa, Sidney’a)
Test Agresji Rozenzweig’a
rysunkowe (np. człowiek, drzewo, dom- drzewo-człowiek, rodzina,

zwierzyniec)

TESTY PROJEKCYJNE

Nazwę wprowadził psycholog ameryk.

Frank w 1939 r.
Przeznaczone są do badania

osobowości, ujawniającej się poprzez

mechanizm projekcji
Metoda ta stymuluje psychologiczny

mechanizm projekcji (Z. Freud)
Projekcja- proces rzutowania na

obiektywny materiał własnych

emocji, obaw, lęków, postaw,

poglądów oraz na interpretowaniu

zgodnie z nimi rzeczywistych faktów

Document Outline