HISTORIA PISMA DLA NIEWIDOMYCH

W historii pisma dla niewidomych
można dokonać podziału ze względu
na

koncepcje

różniące

się

jakościowymi cechami pisma lub
uwzględniając kierunki poszukiwań
osób widzących, bądź niewidomych,
albo też ujmując chronologicznie
dzieje pisma dla niewidomych.

OKRES PRZEDBRAJLOWSKI

•

Pierwszy okres nazwany przedbrajlowskim dotyczy

poszukiwań sposobów komunikacji z osobami

niepełnosprawnymi wzrokowo za pomocą słowa

pisanego i kończy się na pracach modyfikacyjnych

Louisa Braille'a.

•

Drugi okres związany jest z opracowaniem i

wdrożeniem systemu opartego na sześciopunkcie.

•

Ostatni

obejmuje

próby

stworzenia

nowych

systemów zbudowanych podobnie jak pismo L.

Braille'a

lub

zawierających

zupełnie

inne

rozwiązania.

Pierwsze pomysły związane były z grawerowaniem liter

alfabetu łacińskiego na drewnianych, później

metalowych tabliczkach. Zgodnie z koncepcją

Francesco Lucasa i późniejszych, niewidomi dotykając

palcem wyrytych kształtów liter mogliby po pewnym

czasie nauczyć się identyfikować ich kształty, a w

konsekwencji pisać. Następne stulecia przyniosły nowe

pomysły, jakimi było odlewanie liter z ołowiu, cyny lub

wykonywanie ich z drutu. Odlewy nie zyskały sympatii

osób niepełnosprawnych wzrokowo, ponieważ były

niewyraźne, szorstkie w dotyku, a tym samym trudne do

identyfikacji. Francesco Lan Terzi przedstawił

kilkanaście projektów opartych na kombinacjach

punktów wykłuwanych na papierze oraz linii

przecinających się pod kątem prostym.

Pomysły jego nie zostały przyjęte ponieważ odebrano je

bardziej jako szyfry niż pismo dla niepełnosprawnych

wzrokowo. Największym osiągnięciem F.L. Terzi było

użycie punktu w systemie pisma. Valentin Haüy w

założonej przez siebie szkole dla niewidomych (1784 r.)

wprowadził naukę czytania wypukłych liter na

drewnianych klockach.
Wkrótce potem na specjalnie przez siebie

skonstruowanej prasie drewnianymi, a później

metalowymi czcionkami wytłaczał litery na papierze.

Takie rozwiązanie umożliwiało wykonanie wielu odbitek

tego samego tekstu składającego się z liter łacińskich,

zapisanych wypukłą linią ciągłą. Kolejnym krokiem w

ewolucji pisma dla niepełnosprawnych wzrokowo osób

było drukowanie linii punktowej przez W. Kleina (1809 r.)

Przy pomocy czcionek szpilkowych drukował proste w

kształtach litery łacińskie. Charles Barbier stworzył

zaszyfrowane pismo przeznaczone do celów

wojskowych. Było to dwunastopunktowe pismo - szyfr.

Kluczem do tego szyfru była tabela z trzydziestoma

sześcioma znakami.
Louis Braille, który jako piętnastoletni uczeń

zmodyfikował dwunastopunkt Ch. Barbiera do sześciu

punktów, ułożonych w dwóch kolumnach po trzy punkty

w każdej. Wyższość systemu L. Braille'a nad innymi,

wcześniejszymi, a także powstałymi później systemami

polega na tym, że uwzględnia on notację zgodną z

zasadami ortografii i interpunkcji. Dzięki niemu możliwa

jest również notacja matematyczna, czy muzyczna.

OKRES POSTBRAJLOWSKI

Sześciopunkt Braille'a mimo iż zyskiwał coraz większą
popularność wśród niepełnosprawnych wzrokowo, to
jednak wydawał się stosunkowo trudnym i
nieczytelnym dla osób widzących. L. Braille bazując na
koncepcji pisma szpilkowego opracował tzw.
raphigraphe (rafigraf) Był to sposób pisania liter
łacińskich za pomocą linii punktowej. System ten nie
został jednak w praktyce przyjęty i wykorzystany.
Najpopularniejszym alfabetem liniowym stosowanym
także współcześnie, chociaż coraz rzadziej, jest system
stworzony przez Williama Moona w 1847 r.

Alfabet W. Moona jest bardziej czytelny dla

osób widzących (pod warunkiem, że znają

jego podstawy), niż system punktowy, ale

zawiera wiele wad. Jedną z nich jest bardzo

wolne (w porównaniu do pisma Braille'a)

tempo czytania wypukłego druku przez

osoby niewidome. Ponadto jest to system

zamknięty, a wprowadzenie nowych znaków

pociąga za sobą stworzenie nowych

kształtów. podejmowano próby

przekształcania pisma Braille'a. J. D. Russ i

jego następca W. B. Wait dokonali zmiany w

szcześciopunkcie Braille'a mającej przynieść

ponad dwadzieścia procent oszczędności

miejsca.

OD DŁUTKA DO
ELEKTRONIKI

Podstawowym narzędziem do
sporządzania notatek była
tabliczka i dłutko. Początkowo
były to tabliczki drewniane,
później metalowe, a obecnie
aluminiowe oraz wyprodukowane
z tworzyw sztucznych.

1. Holenderska drewniana
tabliczka rowkowa (bez
nazwy), Muzeum
Tyflologiczne w Laskach.

2. Włoska tabliczka rowkowa
Marsella Mario, Muzeum
Tyflologiczne w Laskach

3. Drewniana tabliczka z
wgłębieniami, interlinijna, Perkins
Institut model 13, Muzeum
Tyflologiczne w Laskach.

Zastąpienie rowków wgłębieniami wraz z pomysłem
mijania się punktów wypukłych i wklęsłych
zastosowanym w jednostronnych tabliczkach rowkowych:
interlinijnych, interpunkcyjnych, było zapowiedzią
powstania tabliczek dwustronnych. Główną ich zaletą
jest możliwość pisania po obu stronach, bez konieczności
przekładania lub wyjmowania kartki.

4. Rosyjska tabliczka
dwustronna, interlinijna,
"Kontakt", Muzeum
Tyflologiczne w Laskach

Zapis na tabliczce brajlowskiej

Zasada zapisu na tabliczce jest stosunkowo prosta,
choć początkującym użytkownikom brajla może
przysporzyć pewne trudności. Znaki brajlowskie
zapisuje się rozpoczynając od strony prawej i
przesuwając ku lewej stronie wersu. Istotną regułą
zapisu znaków brajlowskich jest reguła recto - verso.

Maszyna brajlowska

Dążenie do osiągnięcia ekonomiczności

pisma L. Braille'a poprzez oszczędność

papieru oraz zwiększenie szybkości

pisania zmierzało w kierunku opracowania

specjalnych maszyn do pisania brajlem.

Zapis na elektronicznej
maszynie brajlowskiej

Mountbatten Brailler
Brajlowska maszyna do
pisania z funkcją notatnika i
konwersją na i ze zwykłego
pisma

Kopie wypukłe na papierze

mikrokapsułkowym
Wraz z rozwojem technologii pojawiają się coraz

nowsze urządzenia wytwarzające druki wypukłe.

Niektóre technologie są rozwinięciem

dotychczasowych metod wytwarzania i powstały

po to, aby zwiększyć prędkość wytwarzania

druków. Najnowsze technologie pozwalają zaś na

wytwarzanie nie tylko znaków brajlowskich, ale

także wypukłej grafiki.

Standardowe komputery potrafią za pomocą

syntezatorów mowy czytać to, co jest napisane na

ekranie komputera. Można na nich zainstalować

programy, które przetłumaczą zwykły tekst na

postać pisma Braille'a..

Po krótkiej chwili od wydania komendy
drukowania na drukarce brajlowskiej,
otrzymujemy na papierze wypukły tekst
brajlowski Niektóre treści, aby były lepiej
zrozumiałe dla osób niewidomych, warto
przedstawić w postaci rysunku. Tutaj z pomocą
przychodzi jedna z najnowocześniejszych
technologii: wytwarzanie kopii wypukłych na
papierze mikrokapsułkowym. Na papierze
mikrokapsułkowym można więc wykonać
dowolny obrazek. Technologia ta została
zastosowana do wykonywania map wypukłych,
na których opisy wykonane są pismem Braille'a,
a np. kontury państw i rzeki są wypukłymi
liniami.

Louis Braille (1809 - 1852) wynalazca pisma
punktowego dla niewidomych. Podstawą, z której
wyprowadza się cały system Braille'a jest
sześciopunkt nazywany znakiem tworzącym.
System składa się ze znaków będących kombinacją
sześciu wypukłych punktów ułożonych w dwóch
kolumnach po trzy punkty w każdej. Lewa kolumna
zawiera umownie oznaczone punkty:
1,2,3, zaś prawą stanowią punkty: 4,5,6

SYSTEM LOUISA BRAILLE'A

Wzajemna kombinacja i rozmieszczenie
punktów daje możliwość sześćdziesięciu
czterech znaków. W brajlu można zapisać
wszystko! Istnieje opracowana
matematyczna, chemiczna, fizyczna,
muzyczna notacja brajlowska. Polska
adaptacja systemu opracowana przez
Elżbietę Różę Czacką i Teresę Landy została
oficjalnie przyjęta dekretem Ministerstwa
Wyznań Religijnych i Oświecenie
Publicznego z dnia 25.05.1934 r.

Alfabet Braille'a

Międzynarodową bazę alfabetu stanowi
pierwszych 25 znaków oraz znak
oznaczający literę "w", a także znaki
przestankowe i pomocnicze, które mimo
pewnych różnic między odmianami
systemu L. Braille'a w poszczególnych
językach mają na ogół międzynarodowy
charakter.

Nauka baraila

Okazuje się, że dotyk rozróżnia z pewnością punkty
odległe o 2,5 mm oraz próg pobudliwości dotykowej
nie różni się u niewidomych i widzących. Różnice
występują jedynie przy zdolności rozróżniania dwóch
punktów, gdzie wchodzi w grę codzienna praktyka
różnicowania i integracji spostrzeżeń dotykowych,
czyli innymi słowy ćwiczenie i rozwijanie percepcji
dotykowej. Spostrzeganie dotykowe jest rozłożone w
czasie, czyli stopniowe i nierównoczesne, podczas gdy
wzrokiem możemy ujmować w tym samym czasie,
równocześnie i symultanicznie dużą liczbę elementów.

Co warto wiedzieć o nauczaniu i

uczeniu się pisma Braille'a:

•

Nauczanie czytania i pisania liter brajlowskich,

zwłaszcza u niewidomych dzieci, należy poprzedzić

ćwiczeniami rozwijającymi: orientację w schemacie

własnego ciała, orientację w małej i dużej

przestrzeni oraz percepcję dotykową

•

W Polsce dostępny jest program rozwijający

percepcję dotykową składający się z: podręcznika

dla nauczyciela i podręcznika z lekcjami dla ucznia:
Sally S. Mangold "MANGOLD - Rozwojowy Program

Percepcji Dotykowej i Rozpoznawania Liter

Brajlowskich",



KOLEJNOŚĆ WPROWADZANIA LITER
BRAJLOWSKICH JEST RÓŻNA OD KOLEJNOŚĆI
WPROWADZANIA LITER CZARNODRUKOWYCH

U DZIECI WIDZĄCYCH.



Metodyka nauczania brajla powinna być oparta na
naukowym ustaleniu kolejności wprowadzania znaków,
zarówno w procesie czytania, jak i pisania. Znacznie
wcześniej powinny być wprowadzane znaki i pewne
połączenia znaków, które są łatwiej percepowane przez
czytających.

Zasada wprowadzania znaków brajlowskich
jest następująca: jako pierwsze wprowadzane są
znaki zawierające punkty lewej i górnej części
sześciopunktu i równocześnie te, które składają się
z jednego, dwóch lub trzech punktów. Zgodnie z
powyższą zasadą proponuje się następującą
kolejność wprowadzania liter brajlowskich:

później litery: o, u, d, e, s, t, itd.

UWAGA! Zarówno u dorosłych osób ociemniałych

jak i młodzieży, która rozpoczynając naukę brajla,
potrafi czytać i pisać pismem czarnodrukowym, nie
jest konieczne stosowanie powyższej kolejności, a
jedynie zgodnie z sekwencją alfabetyczną.



Zasada stopniowania trudności.



Wprowadzając dziecku pojęcie sześciopunktu, a więc
zapoznając go z układem punktów w sześciopunkcie
brajlowskim (pozycja, numery punktów), warto zacząć
od powiększonego sześciopunktu. Doskonale nadają się
do tego kostki brajlowskie lub wytłaczanki do jajek z
sześcioma wgłębieniami oraz kule, np. z plasteliny.
Wprowadzając konkretną literę brajlowską należy unikać
powiększonego wzoru litery, ponieważ zmusza się małe
palce dziecka do wykonywania dodatkowych ruchów,
potrzebnych do identyfikacji wszystkich powiększonych
punktów w znaku.



Należy zwrócić uwagę na różne umiejętności, których
opanowanie pozwoli na biegłe i poprawne czytanie ze
zrozumieniem, np.: poziom percepcji dotykowej,
sposób pracy rąk i przesuwania palców, pozycja ciała
podczas czytania itp.



Pomocny w pracy z niewidomym jest
"Kwestionariusz oceny umiejętności związanych z
czytaniem pisma Braille'a" Witczak - Nowotna J.,
Paplińska M. Niepełnosprawność i Rehabilitacja nr 3,
Instytut Rozwoju Służb Społecznych, Warszawa 2003

Gdzie i w jaki sposób nauczyć się
brajla:

•

W Akademii Pedagogiki Specjalnej w Warszawie na
kierunku: Pedagogika Specjalna, specjalność:
Tyflopedagogika na studiach dziennych i zaocznych
oprócz opanowania Technik brajlowskich i
Metodyki nauczania technik brajlowskich, studenci
uzyskują wiedzę teoretyczną i umiejętności
praktyczne niezbędne w pracy z osobami
niewidomymi i słabo widzącymi, również z
dodatkowymi niesprawnościami.

•

Samodzielnie, korzystając z broszur wydawanych
przez Polski Związek Niewidomych.

Inne systemy

•

ALFABET WILIAMA MOONA
Dr William Moon (1818-1894) jest twórcą alfabetu,

który Składa się z trzech rodzajów znaków. Jeden z

nich zawiera znaki, których kształt zbliżony jest do

wielkich liter alfabetu łacińskiego. Inny jest

modyfikacją polegającą na opuszczeniu niektórych

części liter. Trzeci rodzaj znaków stanowią umowne

linie i kropki. Podstawą i punktem wyjścia systemu

jest osiem liter alfabetu łacińskiego, które przez

zmianę pozycji np. odwrócenie o 90 lub 180 stopni,

dają inne litery. Cechą charakterystyczną tego pisma

jest zmienny kierunek czytania, o czym informuje

wypukły łuk usytuowany na końcu wiersza.

PISMO WILHELMA KLEINA

•

W koncepcji pisma propagowanego przez

W. Kleina (1809 r.) wykorzystana została

linia punktowa. Oznacza to, że litery

łacińskie drukowane były przy pomocy

czcionek szpilkowych. Choć linia

punktowa była łatwiejsza do percepcji

dotykowej niż wypukła linia, to wolne

tempo czytania i zapisu przez osoby

niewidome, a przede wszystkim mała

dostępność do drukarek szpilkowych,

przyczyniły się do tego, że pismo W.

Kleina nie zyskało popularności w

środowisku osób z dysfunkcją wzroku.

NEW YORK POINT

•

J. D. Russ i jego następca W. B. Wait dokonali zmiany w

szcześciopunkcie Braille'a mającej przynieść ponad

dwadzieścia procent oszczędności miejsca i

polegającej na ustawieniu sześciopunktu w pozycji

poziomej. System ten nazywany New York Point nie

nadawał się do bardziej skomplikowanej notacji i nie

został przyjęty, ani rozpowszechniony na szerszą skalę.

Dziękujemy za uwagę!

Dziękujemy za uwagę!