Wykłady z etyki 1-5
Etyka jako dziedzina
filozofii
Wykład 1
Podstawowe teorie etyczne,
kod etyczny,
PODSTAWOWE POJĘCIA
ETYKA – dziedzina filozofii . To zbiór teorii
dotyczących problemów dobra i zła,
powinności, cnót, obowiązków.
Nie ma jednej teorii etycznej
MORALNOŚĆ – postulowanie określonych
postaw zgodnych z obowiązującymi w
danym kręgu kulturowym czy społecznym
normami
MORALIZATORSTWO – pouczanie, udzielanie
rad jak postępować zgodnie z określonymi
zasadami
RODZAJE NORM
PRAWNE – obwarowane sankcjami
prawnymi ( kodeksy)
OBYCZAJOWE - związane z kulturą
ETYKIETALNE – sposoby zachowania w
określonych sytuacjach np..
miejscach publicznych, poprawność
polityczna itp..
Normy kodeksów zawodowych
Kodeks etyczny
• Kodeks etyczny to zasady leżące u
podstaw formułowania sądów
moralnych.
• Kod etyczny opisuje się poprzez:
• 1. określenie wartości centralnej
• 2. określenie cnót kardynalnych
• 3. określenie grzechów głównych
Etyka produktywności
• Wartość centralna
• Produkcja dóbr
• Cnoty kardynalne
• Użyteczność, skuteczność,
pracowitość, oszczędność, sukces
• Grzechy główne:
• Lenistwo, marnotrawstwo, porażka
Etyka godności
• Wartość centralna
• Życie w godny sposób
• Cnoty kardynalne:
• Duchowość, czystość, honor
• Grzechy główne:
• Pogoń za dobrami materialnymi,
utrata honoru
Etyka powszechnego dobra
• Wartość centralna
• Dobro społeczności jako całości
• Cnoty kardynalne:
• Poszanowanie norm społecznych
• Grzechy główne:
• Łamanie norm społecznych
Etyka kolektywistyczna
• Wartość centralna
• Dobro własnej grupy
• Cnoty kardynalne:
• Dobro i interes grupy, lojalność
wobec członków grupy, konformizm
• Grzechy główne:
• Nielojalność wobec członków grupy,
nonkonformizm
Etyka autonomii
• Wartość centralna
• Dobro innej jednostki – dobro człowieka
• Cnoty kardynalne:
• Poszanowanie wolności i praw,
pomaganie, lojalność wobec drugiego
człowieka
• Grzechy główne:
• Krzywdzenie ludzi, łamanie praw,
nielojalność
Badania nad funkcjonowaniem
kodów
1. Typowanie zachowań moralnych i
niemoralnych – pula 391 zachowań
2. Ocena przynależności zachowań do
konkretnego kodu etycznego
3. Ocena jak dalece każde zachowanie
uważane jest za moralne lub
niemoralne
-skłonność do opatrywania go sankcją ,
- Uniwersalizacja oceny –zawsze i
wszędzie moralne
Reakcje emocjonalne
uniwersalnym korelatem sądów
moralnych
Negatywne emocje jako reakcja na
własne zachowania niezgodne z
normami i wartościami (wstyd,
poczucie winy, zakłopotanie) –
zachowania zmierzające do
odbudowy dobrego imienia
Emocje jako reakcja na cudze
cierpienia (litość, współczucie,
sympatia )-zachowania altruistyczne
Pozytywne emocje na cudze cnotliwe
zachowania (podziw, sympatia,
miłość) –wzmacniają te zachowania,
pozytywne relacje z osobą moralną
Negatywne emocje na cudze
grzeszne zachowania (gniew, wstręt,
pogarda) – wzbudzają tendencje do
ukarania i nawrócenia.
Podstawowe zasady
działalności zawodowej
psychologa
• Zasady etyczne zawodu psychologa
najbliższe są etyce autonomii. Są to:
• Poszanowanie prawa klienta do:
• - godności;
• - autonomii;
• - intymności;
• - poufności
Podstawowe zasady
formułowane w kodeksach
etycznych
Wykład 2
Uregulowania prawne.
Psycholog jako zawód zaufania
publicznego.
Kodeksy zawodowe- rodzaje
norm
1. Normy o charakterze zakazowym-
bezwyjątkowe np.. Nie wolno działać na szkodę
klienta (art. 19)
2. Normy nakazowe – dążenie np.. zasada
zachowania tajemnicy zawodowej
3. Normy profesjonalne – perfekcjonistyczne np,.
stałe doskonalenie w zawodzie art.. 4
4. Normy pokazujące odstępstwa od norm
moralności ogólnej
5. Normy o charakterze doradczym – co robić w
przypadku konfliktu art.. 26
Kodeks etyczny
Amerykańskiego Towarzystwa
Psychologicznego
• Zasady ogólne dotyczą:
• 1. kompetencji;
• 2. integralności;
• 3. odpowiedzialności zawodowej i
naukowej;
• 4. respektowania praw człowieka i
jego godności
• 5. troski o dobro innych;
• 6. odpowiedzialności społecznej
• Zachęcamy do zapoznania się z
kodeksem etycznym APA , a także
polskich kodeksów zawodów
pokrewnych (np. lekarskiego)
Kodeks APA
• Szczegółowe zasady etyczne i zasady
postępowania dotyczą działalności
psychologów w następujących
dziedzinach:
• 1. ocena, diagnoza i interwencja
• 2. terapia
• 3. nauczanie, superwizja, badania
naukowe
• 4. psychologii sądowej
• 5. wystąpień publicznych, reklamy
usług psychologicznych
• 6. rozwiązywania dylematów
etycznych
Dylematy etyczne opisywane
przez członków APA
679 osób, 703 dylematy
KATEGORIE NAJCZĘŚCIEJ
WYMIENIANYCH PROBLEMÓW
1. Naruszenie poufności 18%
2. Konfliktowe relacje 17%
3. Źródła finansowania i
naciski na psychologa 14%
4. Dylematy w nauczaniu 8%
Podstawowe akty prawne
związane z działalnością
zawodową psychologów
• Ustawa o zawodzie psychologa i
samorządzie zawodowym psychologów
z dnia 8 czerwca 2001 roku (Dz.U. Nr.
73 z 18.07.2001, poz. 763)
• Konstytucja RP : art.. 31. 39, 47, 51
• Konwencja o ochronie praw człowieka –
art. 8
KONSTYTUCJA RP
ART.. 31 - Każdy obywatel jest obowiązany szanować
wolność i prawa innych. Nie można nikogo zmuszać
do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje.
ART.. 39 – Nikt nie może być poddany
eksperymentom naukowym, w tym medycznym
bez dobrowolnie wyrażonej zgody.
ART.. 47 Każdy ma prawo do ochrony prawnej życia
prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia
oraz do decydowania o życiu osobistym.
Art.. 51 Nikt nie może być zobowiązany inaczej niż na
podstawie ustawy do ujawnienia informacji
dotyczących jego osoby.
Konwencja o ochronie praw
człowieka
Ratyfikowana 19.01.1993
Art.. 8 Każdy ma prawo do
poszanowania swojego życia
prywatnego i rodzinnego, swojego
mieszkania i swojej korespondencji.
Ustawa o ochronie danych
osobowych
29.08.1997 r.
Art.. 7 pkt. 5 Każda osoba powinna wyrazić
zgodę na przetwarzanie swoich danych
osobowych, zgoda nie może być
domniemana lub dorozumiana z
oświadczenia woli o innej treści.
Art.. 24 pkt. 1.2 poinformowanie osoby o celu
zbierania danych oraz o przewidywanych
odbiorcach lub kategoriach odbiorców
Art.. 24.pkt. 1.3 obowiązek poinformowania o
prawie wglądu do swoich danych i ich
poprawiania
Ustawa o ochronie danych
osobowych
Art.. 27 pkt. 1 Zabrania się
przetwarzania danych ujawniających
pochodzenie rasowe lub etniczne,
poglądy polityczne, przekonania
religijne lub filozoficzne,
przynależność wyznaniową, partyjna
lub związkową, jak również danych o
stanie zdrowia, kodzie genetycznym,
nałogach lub życiu seksualnym.
Ustawa o zawodzie
psychologa
WYKONYWANIE ZAWODU:
Art.12 ust. 1 Podjecie usług następuje za
zgoda osoby (klienta) lub grupy osób
Ust. 2 Zgoda nie jest wymagana w
przypadkach określonych przez kodeks
karny, kodeks postępowania karnego i
ustawę o ochronie zdrowia psychicznego
Ust. 3 Zgoda nie jest wymagana w
przypadku poborowych kierowanych do
poszczególnych specjalności wojskowych
oraz osoby ubiegające się o przyjęcie do
zawodowej służby wojskowej
Ustawa o zawodzie
Art.. 13 ust. 1 Psycholog informuje
klienta o celu postępowania, jego
przebiegu, wynikach i sposobie ich
udostępniania oraz powinien uzyskać
akceptację planowanych czynności.
Ust. 2 Jeśli wyniki służą nie tylko do
informacji klienta to są chronione
ustawą o ochronie danych osobowych
Ustawa o zawodzie
Art.. 14
1. Psycholog ma obowiązek
zachowania w tajemnicy informacji
związanych z klientem, uzyskanych
w związku z wykonywaniem zawodu
2. Obowiązek zachowania tajemnicy
zawodowej nie może być
ograniczony w czasie
3. Przepisu ust. 1 nie stosuje się, gdy:
1) Poważnie jest zagrożone zdrowie, życie
klienta lub innych osób,
2) Tak stanowią ustawy
Cechy zawodu zaufania
publicznego
• 1. Obowiązek zachowywania
tajemnicy zawodowej
• 2. Kierowanie się zasadami etyki i
deontologii zawodowej
• 3. Posiadanie wykształcenia
specjalistycznego
• 4. Utworzenie samorządu jako formy
organizacyjnej dbającej o standardy
wykonywania zawodu
PODSTAWOWE ZASADY
DIAGNOZY
PSYCHOLOGICZNEJ
Wykład 3
CECHY RELACJI
PSYCHOLOG- OSOBA
BADANA
• 1. OCZEKIWANIA BADANEGO
• 2. LĘK PRZED OCENĄ
• OCZEKIWANIA PSYCHOLOGA
OCZEKIWANIA BADANEGO
badania Orne’a
• Postrzeganie sytuacji zgodnie z
założeniami badającego:
- badanie jest dobrowolne
- nie jest odbierane jako zagrażające
Sytuacja jest niejasna – badany
zakłada ukryty cel
LĘK PRZED OCENĄ
badania Rosenberga
• RELACJA PSYCHOLOG – BADANY JEST
NIESYMETRYCZNA
- psycholog ocenia – badany jest oceniany
- nastawienie badanego na ochronę
poczucia własnej wartości
* jak zostanę oceniony przez psychologa
* zderzenie obrazu samego siebie z tym,
który może wyłonić się z badania
NASTAWIENIE PSYCHOLOGA
efekt Rosenthala
POTWIERDZENIE WSTĘPNYCH OCZEKIWAŃ
- Pozytywnych ( efekt Galatei)
- Negatywnych ( efekt Golema)
ŹRÓDŁA OCZEKIWAŃ WSTĘPNYCH
- osobowość psychologa
- dane o badanym – obiektywne i
subiektywne
- uprzednie kontakty z badanym
SCHEMAT PROCESU
DIAGNOSTYCZNEGO
wg. H. Sęk
Badany
psycholog
Społeczeństwo
(odbiorca diagnozy)
BADANY
Badany
Rzeczywisty stan
diagnozowanego obszaru
Status
motywacyjny
Zgłoszenie dobrowolne vs.
Zgłoszenie przymusowe
Wgląd
Niezaburzony vs.
Zaburzony
Obraz
funkcjonowania w
danym obszarze
Adekwatny vs.
nieadekwatny
Postrzeganie
sytuacji
diagnostycznej
Trafne vs. nietrafne
Lęk vs. zaufanie
Zachowanie się
badanego
Szczere vs. zafałszowane
Nastawienie
(oczekiwania)
badanego wobec
psychologa:
współpraca vs.
przeszkadzanie
PSYCHOLOG
Nastawieni
e
psychologa
wobec
badanego
(efekt
Galatei,
efekt
Golema)
Komunikat diagnostyczny
odebrany i zrozumiany przez
psychologa
Przetwarzanie i integrowanie
komunikatu w diagnozę
Przekazanie diagnozy
społeczeństwu (opinia lub
orzeczenie)
SPOŁECZEŃSTWO
Nastawieni
e
społeczeńst
wa wobec
zachowania
badanego
(efekt
stygmatyza
cji)
Odbiór diagnozy przez
społeczeństwo (zleceniodawcę)
Zachowanie się społeczeństwa
wobec badanego
ETAPY PROCESU
DIAGNOSTYCZNEGO
• KONTRAKT – ustalenie celu i zakresu
diagnozy
• PRZEBIEG BADANIA
DIAGNOSTYCZNEGO
• ZAKOŃCZENIE DIAGNOZY I
OPRACOWANIE OPINII
USTALENIE KONTRAKTU
• Cel działania psychologa
• Zakres interwencji
• Oczekiwane przez klienta skutki
• Czas trwania usługi
• Wynagrodzenie psychologa
Ustalenie planu diagnozy
• 1. Co jest przedmiotem diagnozy
• 2. Wybór zadań diagnostycznych
• 3. Dobór wskaźników
diagnostycznych
• 4. Wybór układu odniesienia,
odpowiadającego przedmiotowi
diagnozy
Układ odniesienia
• Określony wzorzec, z którym
porównuje się wynik indywidualny
(wskaźnik) aby go ocenić
• Kategorie ocen:
• A. wysoki-niski
• B. w normie-patologia
• C. zadawalający-niezadawalający
Model statystyczny
• Pytanie: w jakiej „odległości” od
średniej znajduje się wynik
indywidualny
• Cel: wskazanie pozycji badanego w
grupie normalizacyjnej
• Charakter diagnozy: normatywno-
ilościowy
• Główne metody: testy
Podejście modelowe
• Pytanie: odniesienie sposobu
funkcjonowania osoby badanej do
„wzorca” (modelu) – np. selekcja
• Cel: porównanie funkcjonowania
osoby badanej z wzorcem
• Charakter diagnozy: normatywno-
jakościowy
• Główne metody: testy i zadania
Model ipsatywny
• Pytanie: jak dana cecha (mechanizm,
stan) danej osoby ma się do innych
cech (mechanizmów, stanów) badanej
osoby
• Cel: wskazanie silnych-słabych stron
funkcjonowania badanej osoby
• Charakter diagnozy: profilowa
• Główne metody: ilościowe i jakościowe
BADANIE DIAGNOSTYCZNE
Warunki badania, stosowanie
technik diagnostycznych
Wykład 4
Standardy dotyczące
warunków badania
diagnostycznego
• Standardy dotyczące warunków badania
dotyczą nie tylko sytuacji diagnostycznej
• 1. Miejsce badania
• a. oddzielny pokój
• b. pokój wyłącznie dla psychologa
• c. odpowiedni wygląd w zależności od
wieku klientów
• d. dodatkowe sprzęty (np. zegar)
Warunki badania cd.
• 2. Brak osób postronnych
• (wyjątki dotyczące badania dzieci)
• 3. Brak elementów zakłócających
badanie ( hałas, oświetlenie)
• 4. Określenie zakresu i technik
diagnostycznych
• 5. Sprzęt dokumentujący przebieg –
konieczne uzyskanie zgody
Samopoczucie badanego
• Stan zdrowia somatycznego
• Aktualnie silnie działające stresory
niezwiązane z badaniem
• Alkohol
• Inne środki odurzające
Zasady doboru technik
diagnostycznych
• Nie ma dobrej diagnozy bez
obserwacji i wywiadu
• Testy:
• - tylko adaptowane do warunków
polskich
• - tylko z aktualną normalizacją
• - tylko w całości
• - tylko zgodnie z instrukcją
POMIAR TESTOWY jest
NIEJEDNOZNACZNY
• TEORIA LEŻĄCA U PODSTAW
KONSTRUKCJI TESTU .
• PROCEDURA STOSOWANIA TESTU
• TEORIA PSYCHOMETRYCZNA
DECYDUJĄCA O ILOŚCIOWEJ
INTERPRETACJI TESTU
SPOŁECZNY ODBIÓR
• NIEBEZPIECZEŃSTWA ZWIĄZANE Z
PRZEKONANIEM, ŻE:
• INTELIGENCJA JEST GŁÓWNĄ
(JEDYNĄ) CECHĄ WARUNKUJĄCĄ
POWODZENIE
O POWODZENIU DECYDUJE INTELEKT
INTELIGENCJA WYRAŻA SIĘ W
WYNIKACH TESTÓW INTELIGENCJI
SPOŁECZNY ODBIÓR
TESTÓW
• ETYKIETOWANIE W ZAKRESIE
STATUSU INTELEKTUALNEGO
• I PRZEWIDYWANIE PRZYSZŁEGO
FUNKCJONOWANIA BADANEGO
wpływ etykiety pochodzącej z
języka potocznego na
dostosowanie zachowania
społeczne wartościowanie
SPOŁECZNE
NIEBEZPIECZEŃSTWA
• .BIUROKRATYCZNE DECYZJE
DOTYCZĄCE OCENY BADANYCH
• .PSYCHOLOGOWIE – ROLA
KONTROLERÓW I OSÓB
DETERMINUJĄCYCH LUDZKIE LOSY
PRAWA OSÓB BADANYCH
TESTAMI
»1. wyrażenie zgody na podstawie
posiadanych informacji
»2. informacja o wynikach
testowych ( akceptacja informacji)
»3. minimalizowanie skutków
etykietowania
»4. zachowanie tajemnicy o
wynikach testowania
( zabezpieczenie danych)
Diagnoza psychologiczna jest
procesem:
Formułowanie hipotez (cel badania i
dane z wywiadu)
Dobór odpowiednich technik i
przeprowadzenie badania
Interpretacja uzyskanych wyników
Diagnoza-wynik badania i
uzasadnienie orzeczenia
DIAGNOZA PSYCHOLOGICZNA JEST
INDYWIDUALNA
Oczywiste zasady
psychodiagnostyki
• 1. Nie wolno zmyślać wyników
nieuzyskanych
• 2. Nie wolno zmieniać wyników ani
odrzucać części – zgodnie z przyjętymi z
góry tezami
• 3. Nie wolno zbierać danych
wykraczających poza kontrakt
• 4. Nie wolno stosować
nieuzasadnionych spekulacji
interpretacyjnych
OBOWIĄZKI PSYCHOLOGA
1. Wobec klienta
• Gwarancja poufności
• Ograniczenie ingerencji w prywatność
• Świadoma zgoda na przebieg badania
• Prawo do informacji zwrotnej
• Minimalizacja fałszywych,
negatywnych i pozytywnych decyzji
wynikających z badania
• Szacunek dla badanego
OBOWIĄZKI PSYCHOLOGA
2.
WOBEC PROFESJI
• KOMPETENTNY WYBÓR I
STOSOWANIE TECHNIK
DIAGNOSTYCZNYCH
• ZNAJOMOŚC OGRANICZEŃ
INTERPRETACYJNYCH METODY
• STAŁE DOSKONALENIE W NOWYCH
TECHNIKACH
OBOWIAZKI PSYCHOLOGA
3. WOBEC INSTYTUCJI
• Stosowanie metod o wysokiej trafności
i rzetelności dla przewidywań w
określonym zakresie
• Okresowe sprawdzanie adekwatności
procedur decyzyjnych podjętych na
podstawie badania
• Poszanowanie praw własności instytucji
• Równoważenie interesu badanego i
instytucji
Zasady udzielania
informacji zwrotnych po
diagnozie
Wykład 5
Zakończenie diagnozy
Zakończenie diagnozy
1. Przekazanie informacji zwrotnych
badanemu
2. Sformułowanie i wystawienie opinii
INFORMACJE ZWROTNE
Komu pierwszemu?
Zleceniodawca ( sąd, dyrektor zakładu itp.)
Badany
Informacje zwrotne a opinia
Kiedy?
Bezpośrednio po badaniu
Rodzaje danych stanowiących
dokumentację diagnozy
• 1. Pisemny raport zawierający
podsumowanie historii badanego,
podsumowanie wyników testowych i
innych ważnych danych
prowadzących do konkluzji –
diagnoza, uzupełniana zaleceniami i
przewidywaniami dotyczącymi
funkcjonowania badanego w
określonym zakresie
Dokumentacja diagnozy –
cd.
• 2. Notatki sporządzane przez
psychologa w czasie całego badania –
obserwacja, wywiad
• 3. Liczbowe wyniki badań konkretnymi
technikami
• 4. Opis reakcji badanego na stosowane
w diagnozie badania, pytania lub
bodźce
• 5. Wytwory badanego (np. Rysunki
dziecka)
Udostępnianie danych
zebranych w procesie
diagnostycznym
• Dane udostępniamy tylko:
• 1. Innemu profesjonaliście -
psychologowi, tzn. osobie, która zna
teoretyczne podstawy zastosowanych
metod, ich wartość psychometryczną
oraz jest zobligowana do
przestrzegania tajemnicy zawodowej
• 2. Klientowi przysługuje pełna
informacja o wynikach oraz wgląd w
materiały
Zasady udzielania informacji
zwrotnych
• Należy pamiętać, że informacje zwrotne
trafiają nie tylko do klienta, ale mają
konsekwencje społeczne
• 1. Zrozumiały język
• 2. Bez informacji destrukcyjnych
• 3. Nie podawać wyników liczbowych
• 4. Odpowiedzieć na pytania klienta
• 5. Nie stygmatyzować
• 6. „kanapkowa” konstrukcja informacji
zwrotnych
PRAWO DO INFORMACJI O
WYNIKACH
1. Informacja o wynikach jest
integralna częścią diagnozy i
elementem kontaktu psycholog-klient
2. Rzetelna informacja może przynieść
pozytywny skutek terapeutyczny
3. Psycholog włącza swojego klienta w
interpretowanie wyników diagnozy
4. Klient musi zaaprobować
przedstawione mu informacje
Prawo do informacji o
wynikach
5. Odrzucenie informacji przez klienta
powoduje, że staje się ona
bezużyteczna
6. Ważna jest zarówno informacja jak i
wnioski z niej wynikające
Znaczenie informacji
zwrotnych dla badanego
1. Zmniejszenie lęku i poczucia
zagrożenia
2. Podmiotowe traktowanie badanego
3. Zmniejszenie poczucia winy oraz
samooskarżania się
DYLEMATY PRZY
PRZEKAZYWANIU INFORMACJI
ZWROTNYCH
spowodowanie cierpienia i poczucia krzywdy,
gdy klient dowiaduje się o niezauważonych
przedtem problemach i trudnościach
łatwość asymilacji błędnej diagnozy
wpływ samopisu przy badaniu młodzieży-
kształtowanie się tożsamości
stymulacja do autorefleksji ,pogłębienie
wglądu czy klasyfikacja wartości i celów
życiowych versus ingerencja w prywatność,
narażenie na przykre przeżycia
Zasady opracowywania
ekspertyz i opinii
Podstawowe zasady
opracowywania opinii
• 1. Opinia (ekspertyza) musi
odpowiadać na wszystkie pytania
zamawiającego, ale tylko na te pytania
• 2. Opinia powinna być napisana
zrozumiale, bez epatowania terminami
psychologicznymi
• 3. Opinia nie może zawierać
liczbowych wyników testów
ZASADY PRZYGOTOWANIA
OPINII
SELEKCJA INFORMACJI – tylko te które
wiążą się z opiniowanym zakresem
• ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SŁOWO
• KOMUNIKATYWNOŚĆ
• INTERPRETACJA WYŁĄCZNIE MATERIAŁU
DIAGNOSTYCZNEGO – weryfikacja
wniosków różnymi metodami
• PROBLEM ETYKIETOWANIA
Wpływ opinii wydawanych
przez psychologów
• „Etykietowanie” – stygmatyzacja
badanych
• - zmiany w tożsamości;
• - nacisk społeczny;
• - efekt samo-sprawdzającej się
przepowiedni
• Co zamiast „etykietek” – opis
funkcjonowania zamiast nazwy cechy
Jawność opinii
• 1. Opinia powinna zostać przekazana
do wglądu najpierw badanemu
• 2. Psycholog nie sporządza tajnych
opinii
Inne ważne zasady dotyczące
opinii
• Sporządzając opinię należy bezwzględnie
przestrzegać formalnych zasad
• Każda opinia powinna być sporządzana z
kopią, która pozostaje u psychologa
• Sporządzając opinię psycholog pamięta,
że podstawową wartością jest dobro
jednostki - PIERWSZEŃSTWO INTERESU
BADANEGO NAD CHĘCIĄ
USATYSFAKCJONOWANIA
ZLECENIODAWCY