1

Temat 2/2: Miejsce i rola

Powszechnej OPL w
systemie OPL wojsk

.

PRZEDMIOT

POWSZECHNA OBRONA PRZECIWLOTNICZA

2

Zagadnienia

1. Powszechna OPL jako część składowa OPL

oraz rodzaj zabezpieczenia bojowego.

2. Zasady organizacji obserwacji i

rozpoznania celów powietrznych.

3. Zasady zwalczania celów powietrznych z

broni strzeleckiej i pokładowej.

4. Realizacja przedsięwzięć zmniejszających

skutki uderzeń z powietrza.

3

Zagadnienie 1

Powszechna obrona

przeciwlotnicza jako część

składowa OPL oraz rodzaj

zabezpieczenia bojowego.

4

Powszechna obrona przeciwlotnicza
stanowi zespół przedsięwzięć mających na
celu zmniejszenie skutków uderzeń z
powietrza. Powszechna obrona przeciwlotnicza

jest elementem zabezpieczenia bojowego.
Realizuje się ją na wszystkich szczeblach
dowodzenia i w każdym rodzaju działań
bojowych oraz w garnizonach. W ujęciu NATO
działania obrony przeciwlotniczej obejmują
zarówno środki aktywne jak i pasywne.

5

Aktywne - obejmują wszystkie środki

specjalistyczne i niewyspecjalizowane mogące

zwalczać przeciwnika powietrznego.

Pasywne - to pozostałe środki utrudniające

przeciwnikowi powietrznemu wykrycie obiektu

ataku oraz zmniejszające skutki uderzeń z

powietrza.

6

Mówiąc o aktywnej powszechnej obronie

przeciwlotniczej, a więc o ogniowym oddziaływaniu na

przeciwnika powietrznego należy równocześnie

podkreślić, że obiektami ogniowego oddziaływania

pododdziałów będą głównie te cele powietrzne, które

bezpośrednio zagrażają pododdziałowi. Innymi słowy -

aktywne oddziaływanie na przeciwnika powietrznego za

pomocą ognia broni strzeleckiej i pokładowej jest swego

rodzaju obroną. Jej rolę można porównać do roli

ubezpieczenia, które ma zapewnić bezpieczeństwo

danemu obiektowi. Pododdział będzie otwierał i

prowadził ogień tylko do tych samolotów i śmigłowców,

które swoją działalnością zagrażają pododdziałowi lub

obiektom znajdującym się w bezpośredniej bliskości.

7

Przedsięwzięcia „biernej” obrony przeciwlotniczej

polegają przede wszystkim na maskowaniu ludzi i

sprzętu bojowego środkami podręcznymi oraz

wykorzystaniu naturalnych właściwości ochronno-

maskujących terenu oraz rozśrodkowanym działaniu. W

obronie dokonuje się ponadto rozbudowy inżynieryjnej

punktów oporu.
Obrona przeciwlotnicza pododdziałów znajdujących się

w drugim rzucie /odwodzie/, organizuje się i prowadzi

na podobnych zasadach jak w rejonie ześrodkowania

/wyjściowym/, a podczas wejścia do walki /kontrataku/

jak podczas przegrupowania /w marszu/.

8

Powszechną obronę przeciwlotniczą
organizują wszyscy dowódcy i w każdym
rodzaju działań, bez względu na ilość
specjalistycznych środków obrony
przeciwlotniczej. Z tego powodu wszystkie
rodzaje wojsk muszą być przygotowane do
samodzielnego prowadzenia rozpoznania i
użycia własnych systemów broni do
zwalczania środków napadu powietrznego.

9

Do prowadzenia rozpoznania lotnictwa
przeciwnika i alarmowania własnych wojsk są
zobowiązane posterunki obserwacyjne, natomiast
podczas działań bojowych – również obserwatorzy
ze składu pododdziału. Ostrzeganie o zagrożeniu z
powietrza prowadzą siły powietrzne (WLOP) dla
całych sił zbrojnych wykorzystując środki radiowe
oraz środki masowego przekazu. W celu
wyeliminowania zaskoczenia nagłym atakiem z
powietrza wydziela się pododdziały dyżurne, które
na określony czas pozostają w ciągłej gotowości
do natychmiastowego otwarcia ognia do
atakujących celów powietrznych.

10

Zadania powszechnej OPL są następujące:

• organizacja rozpoznania powietrznego oraz alarmowania

pododdziałów o bezpośrednim zagrożeniu z powietrza;

• zmuszenie lotnictwa przeciwnika przez bezpośrednie

zwalczanie ogniem do podwyższenia pułapu lotu w celu

osłabienia skuteczności jego działania oraz stworzenia

dogodniejszych warunków do zwalczania go przez środki

obrony przeciwlotniczej;

• zmniejszenie skutków uderzeń powietrznych środków

napadu przeciwnika oraz zapewnienie szybkiej ich

likwidacji.

11

Ze względu na to, że ataki
przeciwnika powietrznego przebiegają
w bardzo ograniczonym czasie,
większość przedsięwzięć z zakresu
powszechnej obrony przeciwlotniczej
należy przygotować, a nawet
zrealizować wcześniej, to jest przed
rozpoczęciem ataku powietrznego.

12

Zagadnienie 2

Zasady organizacji obserwacji i

rozpoznania celów powietrznych.

13

Współczesne pole walki wymaga by pododdziały

miały zorganizowaną obserwację okrężną i

skuteczne alarmowanie o celach powietrznych.
W tym celu dowódca kompanii przydziela dla

każdego plutonu oraz obserwatorowi w swoim

wozie bojowym /czołgu/ sektory obserwacji oraz

ustala sygnał alarmu powietrznego i sposób jego

przekazywania. Najczęściej będzie on podawany

głosem, nabojem sygnałowym ustalonego

koloru, klaksonem lub przez radiostację zależnie

od panującej sytuacji.

14

W wypadku wykrycia obiektu powietrznego
obserwator rozpoznaje jego przynależność i
ustalonym sygnałem ogłasza alarm
powietrzny. Rozpoznanie wzrokowe
prowadzą posterunki obserwacyjne
organizowane na szczeblu oddziałów oraz
obserwatorzy w pododdziałach.
Obserwatorzy prowadzą obserwację z wozów
bojowych, czołgów lub z posterunków
obserwacyjnych w wyznaczonych sektorach.

15

Obsadę posterunku obserwacyjnego stanowi 2-
3 żołnierzy pełniących służbę na zmianę. Każdy
dyżurny obserwator pełni służbę na posterunku
1-2 godziny, a w niekorzystnych warunkach
obserwacji - czas ten może być skrócony.
Stanowisko PO wybiera się w pobliżu
stanowiska dowodzenia i powinno ono
zapewniać prowadzenie obserwacji w
określonym sektorze oraz mieścić się z dala od
źródeł hałasu.

16

Zasadniczym sposobem wykrywania i

rozpoznawania statków powietrznych na

szczeblu pododdziału jest rozpoznanie

wzrokowe, którego celem jest:

•wykrycie na czas samolotów i śmigłowców

przeciwnika oraz zaalarmowanie własnych

wojsk o zagrożeniu z powietrza;

•identyfikacja obiektu powietrznego;

•zapewnienie pododdziałom warunków do

prowadzenia walki ogniowej z

przeciwnikiem powietrznym.

17

Posterunek powinien być wyposażony

w:

• lornetkę polową;
• kompas lub busolę;
• tabliczki orientacyjne ze stronami świata;
• środki sygnalizacyjne;
• okulary przeciwsłoneczne;
• dziennik obserwacji powietrznej i aktualny

szkic obserwacji.

18

Do zadań obserwatorów należy:
• wykrywanie obiektów powietrznych;
• określenie podstawowych parametrów

lotu;

• określenie charakterystyk celów

powietrznych;

• alarmowanie o zagrożeniu z powietrza,

ponadto jeśli jest to możliwe-ustalenie

przynależności obiektów powietrznych.

19

Zagadnienie 3

Zasady zwalczania celów

powietrznych z broni strzeleckiej

i pokładowej.

20

Walkę z celami powietrznymi powinny podjąć

te środki ogniowe pododdziału, które w danej

chwili nie są bezpośrednio zaangażowane w

walce z przeciwnikiem naziemnym, a cele

znajdują się w zasięgu ich broni. Rozkazem do

otwarcia ognia dla tych środków będzie sygnał

alarmu powietrznego, dlatego też dowódca

pododdziału w rozkazie bojowym powinien ten

punkt wyraźnie sprecyzować. W przypadku

wykonania przez kompanię zadania o

decydującym znaczeni dla batalionu czy

brygady może ona być wzmocniona środkami

przeciwlotniczymi przełożonego w postaci np.

strzelców rakiet STRZAŁA 2M,czy zestawem
ZU-23-2.

21

W czasie marszu organizuje się obserwację

okrężną przestrzeni powietrznej i

alarmowanie oraz wyznacza się pododdział

dyżurny na ogólnych zasadach (1/3 sił

pododdziału), a obserwatorów wyznacza się

na każdym wozie bojowym plutonu

dyżurnego i w wozie dowódcy kompanii.
Wyznaczeni obserwatorzy prowadzą

wzrokową obserwację przestrzeni

powietrznej w wyznaczonych sektorach w

stosunku do kierunku marszu.

22

Pokonywanie przeszkody wodnej stanowi

olbrzymie zagrożenie dla pododdziałów ze strony

przeciwnika powietrznego, gdyż rzeka stanowi dla

lotnictwa doskonały punkt orientacyjny i dlatego

pododdziały podczas podchodzenia i pokonywania

przeszkody wodnej są szczególnie łatwe do

wykrycia i bardzo wrażliwe na uderzenia statków

powietrznych przeciwnika.
Może on atakować pododdział z lotu nurkowego i

koszącego przy 2-3 zajściach pod kątem 10-

15stopni w stosunku do osi przeprawiających się

wojsk.
Jeżeli zaś chodzi o śmigłowce,

najprawdopodobniej będą one uderzały na

ogólnych zasadach, przeważnie z nad własnego

terenu, a tylko w szczególnych przypadkach i

niezwykle sprzyjających okolicznościach z

innego kierunku.

23

Rozpoznanie przestrzeni powietrznej, alarmowanie i

zwalczanie celów powietrznych przez pododdział w

czasie pokonywania przeszkody wodnej, powinno

być przedłużeniem zorganizowanej obrony

przeciwlotniczej podczas marszu i podchodzenia do

lustra wody oraz tak zorganizowany aby zapewnił

optymalne warunki przeprawiania wojsk na drugi

brzeg. Jeśli w tym czasie zostanie zaatakowany przez

środki napadu powietrznego to walkę z nim powinny

podjąć wszystkie środki ogniowe, które nie są

zaangażowane w walkę z przeciwnikiem naziemnym.
Rozkazem do otwarcia ognia dla tych środków

będzie sygnał alarmu powietrznego.
Kolumny marszowe są bardzo opłacalnym celem do

uderzeń samolotów i śmigłowców przeciwnika,

szczególnie na odcinkach kanalizujących ruch

/mosty, wąwozy, bagna, nasypy itp./, ponieważ w

miejscach tych najłatwiej zatrzymać kolumnę,

uniemożliwić jej manewr i zniszczyć.

24

Lotnictwo z zasady atakować będzie kolumny z małej

wysokości z lotu nurkowego od czoła lub z tyłu pod

kątem 10-150 w stosunku do osi drogi marszu przy

użyciu broni pokładowej, niekierowanych pocisków

rakietowych oraz bomb kasetowych i napalmowych.
Śmigłowce natomiast będą atakowały z wysokości

około 50 metrów zza lasów, wzniesień terenowych

przy użyciu kierowanych i niekierowanych pocisków

rakietowych oraz broni pokładowej. W czasie marszu

wszystkie włazy w wozach bojowych są pozamykane

oprócz wozu dyżurnego. Łączność wewnętrzna i

zewnętrzna w sieci radiowej dowódcy kompanii

powinna być nawiązana i sprawdzona przez

poszczególnych dowódców i inne osoby funkcyjne.

25

Zagadnienie 3

Zasady zwalczania celów

powietrznych z broni strzeleckiej i

pokładowej.

26

Do zwalczania celów powietrznych

wyznacza się pododdział dyżurny, który

zwalcza cele powietrzne z broni

strzeleckiej. Rozmieszcza się go w rowie

strzeleckim lub wykorzystuje się

ochronne właściwości terenu w takim

miejscu, aby można było wykryć cele

powietrzne na dużych odległościach i

skutecznie je zwalczać przy atakowaniu

pododdziału z różnych kierunków.

27

Prowadzenie walki ogniowej z przeciwnikiem

powietrznym:

• siły i środki dyżurne rozmieszczać na szerokich

placach i skwerach miejskich oraz na

przedpolach miasta (np. w obronie);

• w natarciu – a przede wszystkim w obronie –

część sił i środków dyżurnych można rozmieścić

na dachach dominujących budynków, skąd

możliwe jest prowadzenie ognia okrężnego do

celów powietrznych, oraz przewidzieć manewr

tych środków na kolejne budynki.

28

Strzelanie do przeciwnika powietrznego z etatowej

broni pododdziału organizuje się na zasadzie

samoobrony przed atakiem z powietrza i używa się

do tego celu wydzielony pododdział, któremu

wcześniej wyznacza się odpowiednie zadania

ogniowe. Jest to z reguły pododdział nie będący

bezpośrednio zaangażowany w walkę z

przeciwnikiem naziemnym, niemniej jednak

otwarcie ognia przez pododdział dyżurny jest

niejako hasłem do włączenia się do walki z celem

powietrznym przez pozostałe siły oddziału.

Oczywiście włączają się do walki tylko ci ,którzy

nie są zaangażowani w walce z przeciwnikiem

naziemnym.

29

Zwalczanie celów powietrznych z broni
strzeleckiej prowadzi się na wysokość ich lotu
do 500m, a z broni pokładowej wozów bojowych
w granicach jej zasięgu. W granicach skutecznej
odległości strzelania ogień prowadzi się tylko do
celów zbliżających się.
Wartość nastawy celownika broni strzeleckiej
zależna jest od wielu czynników, w głównej
mierze od odległości strzelania i określa się ją w
podziałkach celownika odpowiednio dla
każdego rodzaju broni.
Najskuteczniejszym ogniem broni strzeleckiej
do nisko lecących celów powietrznych
przeciwnika jest ogień seryjny prowadzony
równocześnie przez pododdział dyżurny na
komendę swego dowódcy, mającego prawo
wydawania stosownej decyzji otwarcia ognia.
Dotyczy to dowódcy plutonu i wzwyż.

30

Znajomość zasad identyfikacji celów

powietrznych obowiązuje wszystkich dowódców,

gdyż ponoszą oni odpowiedzialność za ostrzelanie

własnych statków powietrznych.
Do celów powietrznych strzela się pociskami

przeciwpancerno-zapalającymi.
Celowym jest więc aby wszyscy żołnierze

pododdziału dyżurnego posiadali jeden

magazynek lub w przypadku obsługi km PKS

taśmę /250 nb/ załadowane w/w amunicją z

przeznaczeniem zwalczania celów powietrznych,

o użyciu którego decyduje dowódca pododdziału.

31

Zważywszy, że do zwalczania celów powietrznych

postawa strzelecka powinna zapewniać dobre

oparcie i możliwość obracania się

strzelającego /w przypadku strzelania zaporą

prostopadłą/ najdogodniej jest strzelać z transzei,

okopów, lejów, rowów, z zakrycia, w postawie

strzeleckiej siedzącej, leżącej, klęczącej lub

stojącej. Każdorazowo jednak o postawie

decyduje sam strzelający pamiętając jednak

zawsze o warunkach bezpieczeństwa. W razie

strzelania z samochodu czy wozu bojowego w

ruchu jako podpórki wykorzystuje się ściany

skrzyni ładunkowej samochodu, burty wozu

bojowego lub dach kabiny kierowcy.

32

W zależności od rodzaju celu powietrznego

oraz jego prędkości rozróżniamy cztery
rodzaje strzelań do:

• śmigłowców i samolotów bezpilotowych;
• samolotów odrzutowych;
• samolotów nurkujących na strzelającego;
• desantu spadochronowego.

33

Śmigłowce i samoloty bezpilotowe zwalczamy

strzelając z broni strzeleckiej z uwzględnieniem

wyprzedzenia w sylwetkach celu lub

wartościach kątowych, gdy cel leci defilująco

oraz zaporami ogniowymi czy też z

podniesionym celownikiem, gdy cel leci na

strzelającego. Zasady strzelania do tych celów

polegają głównie na właściwym doborze

odpowiedniej nastawy celownika i określeniu

wyprzedzenia liniowego- wyrażonego w

sylwetkach śmigłowca – oraz kątowego

podczas strzelań do samolotów bezpilotowych.

34

wyprzedzenie 3 – 4 sylwetki

A

w

A

s

0

A

w

0A

s

- punkt wyprzedzenia
- odległość sygnałowa

35

Wyprzedzenie uwzględnia się przez wysunięcie

punktu celowania przed cel o odpowiednią liczbę

sylwetek w kierunku lotu, natomiast strzelając

do samolotów bezpilotowych wyprzedzenie

uwzględnia się przez wysunięcie punktu

celowania przed samolot o odpowiedni kąt

wyprzedzenia w sylwetkach celu i nastawy

celownika, które strzelający powinien uwzględnić

w czasie strzelania określają instrukcje danej

broni. Co się więc z tym wiąże, pododdziały

przeznaczone do zwalczania celów powietrznych

powinny być w gotowości do natychmiastowego

otwarcia ognia ,a co za tym idzie, mieć celowniki

nastawione przed strzelaniem, a broń z

dołączonym magazynkiem załadowanym

odpowiednią amunicją i zabezpieczoną.

36

W zależności od odległości od
odległości wykrycia celu i jego kursu
wykonuje się następujące rodzaje
zapór ogniowych:
- pionowa;
- pochyła;
- prostopadła.

37

A

s

A

w

0

kurs celu

38

Pionową zaporę ogniową wykonuje się
wówczas, gdy odległość wykrycia celu jest
mniejsza niż 2500 m, jego kurs przechodzi nad
ugrupowaniem pododdziału /kurs „ZERO”/ . Na
komendę dowódcy : Uwaga pluton /kompania/
DO SAMOLOTU, PIONOWA – OGNIA żołnierze
ustawiają broń pionowo i wszyscy jednocześnie
otwierają ogień. Komenda do otwarcia ognia
powinna być wydana gdy cel znajduje się w
odległości około 700 m od strzelających.

39

wy

kry

cie

(ro

zpo

zna

nie

) c

elu

D

s

1000 m

40

Pochyłą zaporę ogniową stosuje się w

przypadku, gdy odległość do celu jest większa

niż 2500m , jego kurs przechodzi nad

ugrupowaniem pododdziału, wówczas to

żołnierze ustawiają broń pod kątem zbliżonym

do 45 w stosunku do poziomu i otwierają

ogień w kierunku zbliżającego się celu na

komendę dowódcy: Uwaga pluton /kompania/

DO SAMOLOTU, POCHYŁA – OGNIA. Komenda

OGNIA powinna być podana w momencie, gdy

cel znajduje się około 1000m od strzelającego

pododdziału.

41

0

60

0

lin

ia

ce

low

an

ia

A

s

A

w

42

Prostopadłą zaporę ogniową stosuje się, gdy
kurs samolotu przechodzi w pewnej
odległości nad ugrupowaniem pododdziału.
W ten sposób zwalcza się samoloty
nurkujące na sąsiedni pododdział lub obiekt
położony w odległości do 500m. Postawienie
prostopadłej zapory ogniowej polega na
prowadzeniu ognia do punktu na kursie celu
określonego przez obrót broni o około 60
stopni. Strzelanie prowadzi się na komendę:
UWAGA PLUTON - DO SAMOLOTU,
PROSTOPADŁA - OGNIA !.

43

Zagadnienie 4

Realizacja przedsięwzięć

zmniejszających skutki

uderzeń z powietrza.

44

Realizacja przedsięwzięć zmniejszających skutki

uderzeń z powietrza odbywa się już w czasie
pokoju. Każdy dowódca wykonuje
przedsięwzięcia utrudniające przeciwnikowi
powietrznemu wykrycie obiektu ataku oraz
zmniejszających skuteczność napadu
powietrznego, lecz nie przynoszących
napastnikowi bezpośrednich strat. Zarówno jedne,
jak i drugie w poważnym stopniu uzależnione są
od sprawnie działającego systemu wykrywania i
powiadamiania, spełniając w obu wypadkach
funkcję zabezpieczającą.

45

W miejscu stałej dyslokacji, w warunkach

garnizonowych, realizuje się następujące
przedsięwzięcia:

• przygotowania pododdziałów do działania

w razie zaskakującego uderzenia
przeciwnika powietrznego;

• doskonalenia umiejętności żołnierzy i

zgrania pododdziałów w wykonywaniu
obowiązujących zasad powszechnej obrony
przeciwlotniczej.

46

Alarmowanie pododdziałów o zagrożeniu

uderzeniami z powietrza organizowane jest na

szczeblu oddziału (jednostki) i umożliwia

przygotowanie pododdziałów dyżurnych do

prowadzenia ognia oraz ukrycia stanów

osobowych nie biorących bezpośrednio udziału

w walce z przeciwnikiem powietrznym. Alarm

lotniczy ogłasza oficer dyżurny oddziału

(jednostki) za pomocą syreny (środków

zastępczych) i głosem przez techniczne środki

łączności (dla jednostki). Podoficer dyżurny

pododdziału ogłasza alarm lotniczy dla stanu

osobowego głosem.

47

Doskonalenie żołnierzy i pododdziałów w

zakresie powszechnej obrony przeciwlotniczej

organizuje się w czasie programowego

szkolenia i treningów powszechnej OPL w

ramach treningów powszechnego ostrzegania.

Prowadzenie treningu OPL ma na celu

przygotowanie stanu osobowego pododdziału

do podjęcia skutecznej walki z przeciwnikiem

powietrznym, który atakuje wojska znajdujące

się w koszarach, oraz wykonania innych

przedsięwzięć zmniejszających skutki tego

ataku.

48

Pododdział wykonuje trening powszechnej OPL

w ramach oddziału w dniach i godzinach

ustalonych w rocznym planie zamierzeń

szkoleniowych oddziału i wytycznych

przełożonych. Organizacją przygotowania i

przeprowadzenia treningu w oddziale zajmuje

się żołnierz zawodowy znający problematykę

OPL, który powinien udzielić szczegółowego

instruktażu dowódcom pododdziałów w

zakresie organizacji i przeprowadzenia

treningu, przerabiania zagadnień

szkoleniowych oraz zabezpieczenia pozoracji

celów powietrznych.

49

W celu podjęcia walki z przeciwnikiem powietrznym

wydzielenia się siły i środki, które w pierwszej kolejności

podejmą walkę z przeciwnikiem, co oznacza w praktyce

wyznaczenie rotacyjnie pododdziału dyżurnego (z zasady

w sile plutonu) zdolnego do natychmiastowego otwarcia

ognia z broni strzeleckiej i pokładowej wozów bojowych do

celów powietrznych. Ponadto z amunicji alarmowej

pododdziału wydziela się i oznakowuje (AMUNICJA

ALARMOWA OPL) amunicję dla pododdziału dyżurnego,

która zapewni załadowanie po jednym magazynku

/taśmie/ każdego egzemplarza broni nabojami

przeciwpancerno- zapalającymi. Pamiętać należy i

rygorystycznie przestrzegać, aby pododdział dyżurny

udający się w przewidzianym czasie na zajęcia

programowe poza rejon zakwaterowania zabrał ze sobą

wyposażenie osobiste jak broń, hełmy, maski oraz

amunicje alarmową OPL.

50

Literatura:

GUZEWICZ L. - "Poradnik dowódcy pododdziału w

zakresie powszechnej obrony przeciwlotniczej" .

Sygn. wew. WSO - TK 132/98.
"Powszechna obrona przeciwlotnicza wojsk" -

podręcznik. Wojska OPL 195/87.
KOŚNY B. - "Powszechna obrona przeciwlotnicza.

Poradnik dowódcy pododdziału". DWLąd. Wewn.

12/2002.
Podręcznik walka pododdziałów

zmechanizowanych /pluton, drużyna/. Wrocław 2000.
Regulamin działań Wojsk obrony przeciwlotniczej.

OPL 210/2001.