Postępowanie w nagłych 
przypadkach w alergologii

A. Lewandowska

Nagłe przypadki w 
alergologii to:

• Reakcja anafilaktyczna  

(ANAFILAKSJA)

     
• Zaostrzenie astmy oskrzelowej i 

stan astmatyczny

Definicje

Anafilaksja:brak 

Zaostrzenie astmy 
oskrzelowej: brak

Anafilaksja 1 (próby 
definiowania)

• Anafilaksja - stan charakteryzujący się 

wystąpieniem potencjalnie 
niebezpiecznych dla życia objawów ze 
strony układu krążenia i oddechowego

• stan zagrożenia życia
• zespół objawów klinicznych, które są 

następstwem uwolnienia mediatorów z 
komórek tucznych i bazofilów 

Anafilaksja 2

• Podział reakcji anafilaktycznych:
     

anafilaksja alergiczna - immunologicznie 

uwarunkowana reakcja natychmiastowa (z udziałem 
przeciwciał IgE, kompleksów immunologicznych, IgG, 
dopełniacza i limofocytów, itp.) na powtórny kontakt z 
antygenem, który był poprzednio dobrze tolerowany

       anafilaksja niealergiczna - objawy przedmiotowe i 

podmiotowe anafilaksji, ale w wyniku 
nieimmunologicznego uwolnienia mediatorów z komórek 
  

Anafilaksja 3

• Podział reakcji anafilaktycznych:

miejscowe     (reakcja o lokalizacji   
                               ograniczonej do jednego       
                               narządu np.oczna, oskrzelowa )

ogólnoustrojowe  (zaangażowany więcej niż jeden narząd)

• Skóra 
• Układ oddechowy
• Układ krążenia
• Układ pokarmowy

• Reakcja natychmiastowa:   sekundy, minuty
• Reakcja późna: po kilku godzinach
• Reakcje dwufazowe  
• Reakcje przedłużające się (początek natychmiast, 

szczyt po wielu godzinach, narastanie objawów)  

Objawy kliniczne 
anafilaksji

Objawy cd

• ŚWIĄD:  Drętwienie  twarzy i podniebienia, świąd  dłoni 
      i stóp, pachwin, nosa, spojówek lub całego ciała
• RUMIEŃ: twarzy, szyi, tułowia
• LĘK, poczucie zagrożenia, 
• DUSZNOŚĆ
• POTY

• SPADEK CIŚNIENIA TĘTNICZEGO
• OBRZĘK TWARZY I POKRZYWKA (skóra)
• CHRYPKA, DYSFONIA, STRIDOR, DUSZNOŚĆ (układ 

oddechowy) 

Objawy kliniczne cd 2

• BÓL ZA MOSTKIEM, TACHYKARDIA, ZABURZENIA 

RYTMU I PRZEWODNICTWA, . . . ,zawał serca 
(układ krążenia)

• NUDNOŚCI, WYMIOTY, BÓLE BRZUCHA, 

BIEGUNKA (układ pokarmowy)

• ZABURZENIA ŚWIADOMOŚCI, UTRATA 

PRZYTOMNOŚCI, DRGAWKI 

• WSTRZĄS ANAFILAKTYCZNY

 

Objawy - podsumowanie 

• Duszność (obrzęk krtani, skurcz 

oskrzeli)

• Spadek ciśnienia tętniczego

Diagnostyka anafilaksji

• Obraz kliniczny (wywiad w przypadku przebytej w 

przeszłości)

• Badania laboratoryjne: wzrost wskaźnika 

hematokrytowego, hipoksja, hiperkapnia, zaburzenia 
równowagi kwasowo-zasadowej, wzrost aktywności 
enzymów: kinazy fosfokreatynowej, AST, ALT, zaburzenia 
układu krzepnięcia i fibrynolizy, aktywacja układu 
dopełniacza

• PODWYŻSZONY POZIOM HISTAMINY W SUROWICY 
• i TRYPTAZY (bardziej trwały marker aktywacji mastocytów)

    

Mechanizm 
anafilaksji

•Złożon

y

Komórka 
tuczna

Mechanizm anafilaksji

 

HISTAMINA

PROSTAGLANDYN
Y

LEUKOTRIENY 

Kichanie, duszność, pokrzywka, wstrząs 

anafilaktyczny 

Skurcz mięśni gładkich, obrzęk błony śluzowej, zwiększenie wydzielania 
gruczołów

Komórka 
tuczna

Mechanizm anafilaksji

 

HISTAMINA

PROSTAGLANDYN
Y

LEUKOTRIENY 

Kichanie, duszność, pokrzywka, wstrząs 

anafilaktyczny 

Skurcz mięśni gładkich, obrzęk błony śluzowej, zwiększenie wydzielania 
gruczołów

C5a, 
C3a, 

i 
inni....

Czynniki wywołujące

•

Antybiotyki i chemioterapeutyki (penicyliny, cefalosporyny, makrolidy, tetracykliny, nitrofrantoina, 
sulfonamidy, amfoterycyna B)

•

Surowice (anatoksyny:tęzcowa, błonicza, jadu kiełbasianego, zgorzeli gazowej, wścieklizny, jadów 
węży, globulina antylimfocytarna i antymonocytarna, przeciwciała monoklonalne)

•

Jady (owady błonkoskrzydłe, pająki, węże)

•

Produkty spożywcze: mleko, jaja, warzywa strączkowe, orzechy, czekolada, świeże warzywa (seler, 
marchew, pomidory, ziemniaki), świeże owoce ( truskawki, owoce cytrusowe), skorupiaki  i inne 
„owoce morza” 

•

Witaminy (tiamina, kwas foliowy, cyjanokobalamina)

•

Wyciągi alergenowe  (preparaty alergenowe stosowane w alergologii testy skórne, IT)

•

Wielocukry: dextran, koloidalny roztwór wodorotlenku żelazowego i dekstranu

•

Szczepionki: toksoidy tężca, odry, grypy

•

Hormony: insulina, ACTH, parathormon, progesteron

•

Enzymy: trypsyna, chymotrypsyna, penicylinaza, papaina, streptokinaza

•

Preparaty krwi: krew pełna, masa erytrocytarna, osocze, albuminy, immunoglobuliny, osocze 
antyhemofilowe

•

Opioidy: morfina, kodeina, heroina

•

Jodowe środki kontrastowe: uropolina

•

Środki zwiotczające: tubokuraryna, alloferyna, suksametonium

•

Anafilaksja fizykalna: wysiłek fizyczny, ekspozycja na zimno

•

inne 

Postępowanie

• Leczenie   NATYCHMIAST

• Adrenalina 0,5 mg, i.m, u dzieci 0,3 mg                      co 15-30min

• Lek przeciwhistaminowy: antazolina (Phenazolinum) 100 mg i.m., 

clemastin 2 mg i.v., 

 

• dostęp do żyły (venflon), tlen
• Glikokortykosteroid i.v.: Hydrokorytzon 200-600mg, 

metylprednizolon 40-120 mg

• W przypadku skurczu oskrzeli; Salbutamol w nebulizacji 2,5-5 mg  
i następnie ewentualnie
• wlew: płyn wieloelektrolitowy, płyny koloidowe
• antazolina 100 mg i.v. I 200mg cymetydyny w 20 ml rozpuszczalnika

Postępowanie

• Reakcje miejscowe:

• lek antyhistaminowy p.o. np. Zyrtec (może być w 

kroplach), 

• okład z lodu, 
• miejscowy glikokortykosteroid

• obserwacja 1-1,5 godz 

Koniec

Przygotowane na podstawie:

• podręcznika Immunologia Kliniczna pod red. Prof. Marka 

Kowalskiego, 

• konspektu z Warsztatu pt. Postepowanie w nagłych 

przypadkach w alergologii z IV Konferencji Środkowo-
Europejskiej, Łódź 2002, prowadzonego przez dr 
hab.med. A Emeryka i dr G.Woszczka