Nudności i wymioty w 

anestezjologii i 

intensywnej terapii

Wiadomości ogólne

• Wymioty chronią organizm przed 

wchłanianiem substancji fizycznie i 
chemicznie nieprzydatnych lub wręcz 
szkodliwych.

• Dopiero w latach siedemdziesiątych 

ubiegłego stulecia badania Carty’ego i 
Borisona z zastosowaniem kineradiografii 
i elektromiografii pozwoliły bliżej poznać 
mechanizm odruchu wymiotnego.

Objawy towarzyszące 

wymiotom

• Mechaniczną fazę wymiotów, w której 

uczestniczą mięśnie oddechowe, zależne od 

woli, poprzedza często faza nudności, 

sterowana przez układ autonomiczny, w której 

dochodzi do wzmożonego wydzielania śliny, 

pocenia, zblednięcia twarzy, tachykardii, 

nitkowatości tętna, uczucia osłabienia i bólów 

głowy.

• Wymioty mogą występować nagle bez 

poprzedzających je nudności, na przykład w 

następstwie wzrostu ciśnienia 

śródczaszkowego

Ośrodek wymiotny

• Ośrodek wymiotny zlokalizowali w częściach 

bocznych układu siateczkowatego rdzenia 

przedłużonego w 1949 roku Boris i Wang.

• Może on być pobudzany przez szereg 

różnorodnych czynników, takich jak 

negatywne bodźce emocjonalne, np.strach, 

nieprzyjemne wrażenia wzrokowe, smakowe i 

zapachowe, czynniki drażniące receptory błon 

śluzowych przewodu pokarmowego, bodźce 

bólowe,błędnikowe, nadciśnienie tętnicze oraz 

liczne związki chemiczne i anestetyki.

Ośrodek wymiotny

• Ośrodek wymiotny pobudzany jest poprzez 

neurony znajdujące w jądrze pasma 
samotnego, jądrze przedsionkowym,jądrze 
czuciowym nerwu trójdzielnego, 
rozmieszczonych w rdzeniu przedłużonym, 
układzie limbicznym oraz z komórek 
nerwowych rozlokowanych w strefie 
receptorów chemicznych pokrywającej 
pole najdalsze ( area postrema ) w 
dystalnej części dna komory czwartej.

Bodźce dla ośrodka wymiotnego

• Do jądra pasma samotnego w pniu mózgu, 

docieraja bodźce czuciowe z opony 

twardej mózgowia, przewodów 

słuchowych zewnętrznych, nagłośni, 

krtani, narządów klatki piersiowej i jamy 

brzusznej włóknami nerwu błędnego oraz 

bodźce czuciowe ( w tym i smakowe ) z 

tylnej trzeciej części języka, migdałków, 

łuków podniebiennych oraz błony śluzowej 

górnej części głośni i ucha środkowego 

włóknami nerwów językowo- gardłowych.

Bodźce dla ośrodka 

wymiotnego

• Czynniki chemiczne endo- lub egzogenne 

działające wymiotnie, wywołują nudności 
przez drażnienie neuronów strefy receptorów 
chemicznych „pól najdalszych” nazywanych w 
piśmiennictwie anglojęzycznym „receptorową 
strefą spustową” – chemoreceptor tigger zone 
(CTZ ), po których mogą nastąpić wymioty w 
następstwie podrażnienia części efektorowej9 
odbiorczej ) ośrodka wymiotnego.

Substancje o działaniu 

wymiotnym

• Do substancji o działaniu wymiotnym należą 

np.. związki beta- karbolinowe, występujące 

szeroko w świecie roślinnym i stosowane już 

w czasach starożytnych jako emetyki.

• W dymie papierosowym znajdują się dwa 

związki: harmina i harmalina

• Organizm ludzki wytwarza również związki 

beta- karbolinowe w płytkach krwi i w 

wątrobie a szybkość ich wytwarzania wzrasta 

po spożyciu alkoholu i po paleniu papierosów 

Środki chemiczne i leki 

stymulujące wymioty

• Wymioty są częstym objawem szeregu 

schorzeń związanych z zaburzeniami 
metabolicznymi jak cukrzyca oraz 
mocznica, w której endogenne 
toksyny( mocznik, kwasy ketonowe ) 
drażnią chemoreceptory ośrodka 
wymiotnego.

• Właściwości wymiotne posiadają również 

cytostatyki, digoksyna,opioidy, środki 
anestetyczne dożylne i wziewne

Receptory odpowiedzialne 

za odruch wymiotny

• Nie w pełni wiadomo poprzez jakie receptory 

przebiegają drogi odruchu wymiotnego.

• Z dotychczasowej praktyki w stosowaniu 

środków przeciwwymiotnych wynika, że 
czynne mogą być receptory histaminowe 
H1, cholinergiczne muskarynowe i 
nikotynowe, dopaminergiczne D2 oraz 
serotoninergiczne 5 – HT3.

• Podstawowa rolę odgrywaja jednak 

receptory D2 oraz 5- HT3.

Powikłania wymiotów i odruchu 

wymiotnego

• Aspiracja wymiocin do dróg oddechowych u chorego z 

zaburzoną świadomością i osłabionymi odruchami 
krtaniowymi lub „zdrutowanymi szczękami”

• Utrata ciała szklistego oka po operacjach okulistycznych
• Rozerwanie rany po operacjach brzusznych
• Zwiększenie ciśnienia śródczaszkowego u chorych z 

obrzękiem mózgu i po operacjach neurochirurgicznych

• Krwawienie do gałki ocznej, ucha środkowego, i w 

miejscu przeszczepów płatów skórnych – chir. plastyczna

• Zaburzenia wodno – elektrolitowe ( głownie u dzieci )

Czynniki wpływające na częstość 

występowania wymiotów

1.

Wiek  - dwukrotnie częściej występują u dzieci

2.

Płeć   -  trzykrotnie częściej występują wśród dorosłych 

kobiet

3.

Stan przed zabiegiem – współistnienie cukrzycy, mocznicy, 

ciąża, otyłość, choroba lokomocyjna, długotrwałe 

wstrzymanie przyjmowania pokarmów

4.

Leki stosowane w premedykacji – opioidy

5.

Miejsce i rodzaj operacji – częściej po operacji nosa, ucha 

środkowego, w obrębie głowy i szyi po zabiegach 

laparoskopowych

6.

Rodzaj znieczulenia – głównie po ogólnym 

7.

Nagła zmiana ułożenia ciała

8.

Hipotensja 

9.

Czynniki okresu pooperacyjnego

Przyczyny pooperacyjnych nudności 

i wymiotów ( PONW )

• Rozdęcie żołądka po ręcznej wentylacji przez maskę twarzową – 

chorzy otyli, typ pikniczny, brak umiejętności anestezjologa

• Opóźnione opróżnianie żoładka – niedrożność jelit, zwężenie 

odźwiernika, kolagenizy,cukrzyca, mocznica, neuropatie, 

miopatie, ciąża, wzrost cisnienia śródczaszkowego, niepokój, 

strach, ból.

• Anestetyki dożylne, wziewne ( głównie N2O), 

opioidy,neostygmina

• Wysoka blokada podpajęczynówkowa z hipotensją tętniczą
• Miejsce operacji – jelito, pęcherzyk żółciowy, ucho, głowa, szyja, 

migdałki, gałki oczne, 

• Stała stymulacja jamy nosowo-gardłowej przez sondę żołądkową
• Ból pooperacyjny, wiek, płeć chorego
• Szybkie uruchamianie chorego otrzymującego opiaty
• Choroba lokomocyjna w wywiadzie

Leczenie nudności i wymiotów w 

okresie pooperacyjnym

1. Już w 1912 r. zastosowano doustnie oliwę z oliwek 

twierdząc, że pochłania eter.

2. Atropina i skopolamina ( hiocyna ) do dziś stosowane 

środki antycholinergiczne

3. Fenotiazyny( chlorpromazyna, promazyna, 

perfenazyna)  i butyrofenony ( droperidol, 
haloperidol )- mają właściwości 
antydopaminergiczne i cholinergiczne

4. Antagoniści receptora 5-HT3 – metoklopramid, 

granisetron, tropisetron, ondansetron

5. Antagoniści receptora D2 – metoklopramid, 

donperidon