POLITYKA SPOŁECZNA I

ZDROWOTNA

Wykład I

WSIZ - Wacław Kruk

Zakres przedmiotu:

• Polityka zdrowotna i społeczna:

definicje, funkcje , cele;

• Polityka społeczna w Polsce i w krajach

UE;

• Obszary polityki społecznej:

zabezpieczenia społeczne, pomoc
społeczna, rynek pracy, zatrudnienie a
bezrobocie, problemy
niepełnosprawności,

Zakres przedmiotu:

• Organizacje pozarządowe w obszarze

polityki społecznej;

• Polityka zdrowotna w Polsce i jej

instrumenty;

• Polityka zdrowotna UE;
• Narodowy Program Zdrowia;
• Administracja państwowa, samorząd

terytorialny i organizacje pozarządowe
a zabezpieczenie potrzeb społecznych;

Plan wykładu:

• Pojęcie polityki
• Polityka społeczna i próby jej

zdefiniowania

• Sprawiedliwość społeczna
• Postęp społeczny - rozwój społeczny
• Doktryny i modele polityki społecznej
• Zabezpieczenie społeczne

Definicje polityki:

• Polityka

(z gr.

polis

– państwo –

miasto) jest pojęciem właściwym
naukom społecznym, w których
rozumiana jest wielorako.

Def. wg Maxa Webera:

• Polityka

to dążenie do udziału we

władzy lub do wywierania wpływu na
podział władzy: między państwami, w
obrębie państwa lub między grupami
ludzi którzy to państwo tworzą.

Definicje polityki:

Wg politologii amerykańskiej:
• Polityka - to sztuka bycia wybieranym

(zdobywania władzy);

Wg klasycznej teorii polityki Arystotelesa:
• Polityka to sztuka rządzenia państwem, do

której niezbędne są:

- wiedza
- umiejętności i
- predyspozycje psychiczne

Celem polityki

– jest

„dobro wspólne”

Termin polityka

społeczna

• Jest to celowe oddziaływanie państwa,

związków zawodowych i innych
organizacji na istniejący układ stosunków
społecznych, które zmierzają do:

• poprawy warunków bytu i pracy

szerokich warstw ludności,

• usuwania nierówności społecznych

oraz

• podnoszenia kultury życia.

Polityka społeczna (PS):

Polityka społeczna:

• E.Rosset

określa PS jako:

• „(…) system idei oraz działań

zmierzających do polepszenia

całokształtu warunków życiowych

ludności”.

• J. Rosner

określa PS jako:

- działalność państwa i organizacji

społecznych w dziedzinie kształtowania

warunków bytu i pracy,

zmierzających do optymalnego

zaspokojenia indywidualnych i

społecznych potrzeb.

Polityka społeczna:

• Jako dyscyplina naukowa zajmuje

się

potrzebami materialnymi i

duchowymi

człowieka oraz grup

społecznych na określonym etapie
rozwoju państw, z uwzględnieniem
uwarunkowań geofizycznych i
kulturowych.

Polityka społeczna:

• Podstawowym zadaniem polityki

społecznej jest:

• - zapewnienie poczucia

bezpieczeństwa
egzystencjonalnego, oraz

• - zapewnienie państwu pomyślnej

ciągłości rozwoju.

• Możliwe jest to wtedy gdy istnieje

odpowiedni zasób

podstawowych dla

życia artykułów i usług

a państwo

może nimi dysponować.

Empiryczna polityka społeczna:

• - ma długi rodowód a jej dynamiczny rozwój

w ostatnich stuleciach należy traktować
jako efekt synergii

dwóch procesów

:

• 1/

rozszerzenia przez państwo

świadczeń

dla obywateli (tam gdzie doszło

do gwałtownego przyspieszenia wzrostu
dochodu narodowego na mieszkańca)

• 2/

regulowania dostępu

do tych

świadczeń (zapewniających podmiotowość
obywatela)

Polityka społeczna jako

działalność praktyczna:

Zajmuje się zaspokajaniem potrzeb, które dzielą się

na:

• a/

związane ze sferą

bytu

:

• - wyżywienie, mieszkanie, pomoc materialną,

niezdolność do pracy itp.

• b/

sfery

pozamaterialnej

:

• - ochrona zdrowia, edukacja, usługi i działalność

kulturalną, rekreacja itp.

• c/

o charakterze

psychospołecznym

:

• - aktywność społeczna, satysfakcja z pracy, uznanie,

poczucie bezpieczeństwa ekonomicznego, itp.

Idea sprawiedliwości społecznej:

Obejmuje:

• A)

sprawiedliwy podział dóbr

• B)

równość szans w życiu społeczno-

gospodarczym i politycznym

• C)

równość wobec prawa

Równość społeczna:

• - to stan stosunków społecznych, w którym

wszyscy członkowie społeczeństwa mają

równe szanse i równe położenie życiowe

(materialne warunki zaspokajania swoich
potrzeb)

Postęp społeczny:

• To:

świadome organizowanie

postępowych przemian w różnych

dziedzinach życia

społecznego

i

doskonalenia określonego systemu

społecznego;

• - Wg kryterium

dobrobytu

– poprawa

materialnych (np. dochody) i

niematerialnych (np. dostępność

usług zdrowotnych i edukacyjnych)

warunków życia ludności;

Postęp społeczny

• Wg kryterium

ładu społecznego:

• – kształtowanie pożądanych

treści współżycia społecznego:

• bezpieczeństwa (ilość zjawisk

patologicznych),

• wrażliwości społecznej,
• otwartości jednostek na potrzeby

innych;

Postęp społeczny

• Wg kryterium

równości i

sprawiedliwości społecznej:

• – niwelowanie różnic i dysproporcji

między poszczególnymi grupami

społecznymi;

• Wg kryterium

demokracji społecznej:

• – wpływ coraz większej grupy obywateli

ma wpływ na kształtowanie form życia

zbiorowego

Rozwój społeczny

• - to:

• proces powiększania zakresu

możliwości wyboru przez ludzi;

• Obejmuje on:
• zarówno kształtowanie ludzkich

zdolności

, jak i tworzenie

odpowiednich warunków do
pełnego wykorzystania tych zdolności;

Rozwój społeczny

• Oznacza:
oddziaływanie na fizyczny i

intelektualny rozwój człowieka,

• co zależy od:
• - społecznej infrastruktury,
• - jej dostępności,
• - zamożności społeczeństwa,
• - poziomu rozwoju gospodarczego itp.

Różnice pomiędzy

postępem

a

rozwojem społecznym

:

Postęp społeczny:

Rozwój społeczny:

Ocena zachodzących

zmian

Opis zachodzących

zmian

Ujęcie jakościowe

Ujęcie ilościowe

Zawiera dodatni

ładunek wartościujący

Neutralny pod

względem

wartościowania

Doktryny i modele polityki

społecznej:

• A)

model marginalny (

doktryna

liberalna

):

• Zasada „polegania na sobie”
• – każdy obywatel powinien sam

rozwiązywać problemy socjalne poprzez

własną przezorność, rozwagę,

zapobiegliwość i oszczędność;

• Główne podmioty p. społecznej to (w

kolejności): jednostka, rodzina,

organizacje pozarządowe, państwo -

jako ostateczność!

Doktryny i modele polityki

społecznej:

• Pozapaństwowe podmioty p. społecznej

działają na zasadzie dobrowolności;

• Państwowa p. społeczna ma charakter

selektywny – skierowanie do grup
znajdujących się w najgorszej sytuacji,
świadczenia o charakterze doraźnym;

• Podstawową instytucjonalną formą

zabezpieczenia przed ryzykiem
społecznym są ubezpieczenia prywatne;

Doktryny i modele polityki

społecznej:

• B)

model motywacyjny (

d. socjalliberalna

):

• Szersza ingerencja w sprawy socjalne obywateli;

• Państwowa p. społeczna opiera się na zasadzie

pomocniczości i ma charakter głównie

uzupełniający względem inicjatyw

oddolnych podejmowanych przez jednostki,

organizacje społeczne, wyznaniowe, oraz inne

osoby prawne;

• Uzależnienie prawa do pomocy i świadczeń

socjalnych od statusu danej osoby na rynku

pracy

• Główna forma zabezpieczenia to powszechne,

obowiązkowe ubezpieczenia socjalne

Doktryny i modele polityki

społecznej:

• C)

Model instytucjonalno-

redystrybucyjny (

d.

socjaldemokratyczna

):

• Zasada „społecznej odpowiedzialności”
• – społeczeństwo a nie jednostka ponosi

odpowiedzialność za zapewnienie

dobrobytu i bezpieczeństwa każdemu

obywatelowi;

• Dystrybucja dochodów dokonywana

przez rynek jest niesprawiedliwa i powinna

być oparta na kryteriach etyczno-

moralnych;

Doktryny i modele polityki

społecznej:

• Regulatorem dystrybucji dochodów

jest państwo, które działa w tej sferze za
pomocą systemu podatkowo-transferowego;

• PS ma charakter uniwersalny i

powszechny – dąży się do zapewnienia
wszystkim jednostkom jednakowego
dostępu do świadczeń socjalnych;

• Hierarchia podmiotów p. społecznej:
- państwo, podmioty pozapaństwowe

(uzupełniają działania państwa);

Doktryny i modele polityki

społecznej:

• D)

model socjalistyczny (

wariant

utopijny

):

• Dystrybucja rynkowa jest nierówna i

niesprawiedliwa, dlatego należy

wytworzyć

idealny twór zastępujący

rynek

– układ oparty na

centralnym

planowaniu

;

• Dystrybucja dokonywana przez państwo

jest najdoskonalsza i nie ma potrzeby

prowadzenia polityki społecznej (!).

Doktryny i modele polityki

społecznej:

• E)

model socjalistyczny (

wariant

realny

):

• Wydajność i skuteczność gospodarki

centralnie planowanej nie jest wysoka,

więc konieczna jest większa pomoc

społeczna;

• Głównym podmiotem p. społecznej

jest państwo – podmioty

pozapaństwowe pełnią rolę marginalną.

Podstawowe dziedziny polityki

społecznej:

• polityka ludnościowa i rodzinna

• polityka w dziedzinie zatrudnienia, płac,

warunków i ochrony pracy;

• p. mieszkaniowa;

• p. ochrony zdrowia;

• p. oświatowa;

• p. kulturalna;

• p. zabezpieczenia społecznego i opieki

społecznej;

• p. ochrony środowiska naturalnego

• p. prewencji, zwalczania patologii

społecznej

Są nimi te wszystkie organy, instytucje

i organizacje, których zadaniem jest
realizacja celów polityki społecznej.

Są to:
I. Podmioty publiczne:
1) Podmioty kreujące PS:
a) Sejm
b) Senat

Podmioty polityki społecznej:

Podmioty polityki społecznej:

• – uchwalają i wydają akty prawne regulujące

m.in. zasady polityki społecznej, ustalają
budżet państwa na politykę społeczną

• 2) podmioty realizujące PS:
• - Rząd i właściwi ministrowie, np.:
a) Komisja Planowania przy Radzie

Ministrów

b) Ministerstwo Zdrowia – zajmuje się

ochroną zdrowia, pomocą społeczną,
rehabilitacją niepełnosprawnych

Podmioty polityki społecznej:

c) Ministerstwo Pracy i Polityki

Społecznej – sprawuje nadzór nad
ZUS, prowadzi politykę zatrudnienia i
płac, ubezpieczeń społecznych

d) Ministerstwo Edukacji

Narodowej

e) Ministerstwo Sprawiedliwości

(dział Sądów Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych)

Podmioty polityki społecznej:

• F) pozostałe podmioty realizujące PS:
• - zakłady pracy
• - ZUS, KRUS
• - policja (walka z patologiami)
• 3) podmioty nadzorujące sferę PS:
• - NIK (Najwyższa Izba Kontroli)
• - PIP (Państwowa Inspekcja Pracy)
• - PIS (Państwowa Inspekcja Sanitarna)
Wszystkie one kontrolują czy PS

prowadzona jest w sposób właściwy.

Podmioty polityki społecznej:

• 4) podmioty sądowe:
• - Trybunał Konstytucyjny
• - sądy powszechne
• Badają zgodność norm prawnych w

zakresie PS.

• II. Niepubliczne podmioty PS:
 partie polityczne – będące przy władzy
 związki zawodowe – stoją na straży

interesów socjalnych i ekonom.
pracowników

Podmioty polityki społecznej:

samorządy i izby (np. lekarskie,

adwokackie) – działają w interesie
jednej konkretnej grupy zawodowej

niepubliczne zakłady pracy
organizacje i stowarzyszenia

społeczne działające na zasadzie
wolontariatu

Kościół
spółdzielczość

Zabezpieczenia społeczne

(ZS):

• - to

system świadczeń

, do którego

obywatele mają prawo lub z których
mają możliwość korzystania w
okolicznościach i na warunkach
określonych odpowiednimi
przepisami.

• W węższy znaczeniu:
• - to

zabezpieczenie materialne

osób, które w zasadzie bez własnej
winy nie posiadają wystarczających
źródeł utrzymania, albo nie posiadają
ich wcale.

Zabezpieczenia

społeczne:

• - to

przedsięwzięcie publiczne

podejmowane dla zagwarantowania

odpowiedniego poziomu życia

członków danego społeczeństwa w

razie zaistnienia typowych zdarzeń

losowych tzw.

ryzyk socjalnych

.

• Celem jest :
• - kompensata utraconych dochodów lub

zaspokojenie podstawowych potrzeb na

co najmniej minimalnym poziomie.

Zabezpieczenia

społeczne:

• Wg Trybunału Konstytucyjnego :
• - obywatel ma prawo do

zabezpieczenia społecznego w razie

niezdolności do pracy ze względu na

chorobę lub inwalidztwo oraz po

osiągnięciu wieku emerytalnego.

Zakres i formy określa ustawa.

• - obywatel pozostający bez pracy nie z

własnej woli i nie mający innych

środków utrzymania, ma prawo do ZS,

którego zakres i formę określa ustawa.

Zabezpieczenia

społeczne:

• Historia:
• 1918 r. - Dekret o zabezpieczeniu

społecznym – Rada Komisarzy Ludowych
(ZSRR)

• 1935 r. – Social Security Act – ustawa z USA
• 1948 r. – Powszechna Deklaracja Praw

Człowieka, art. 22:

• „Każdy człowiek ma jako członek

społeczeństwa prawo do zabezpieczenia
społecznego”

Zabezpieczenia

społeczne:

Zabezpieczenia społeczne:

• Wyróżnia się trzy

formy

zabezpieczenia społecznego:

• 1.

ubezpieczeniową

• 2.

zaopatrzeniową

• 3.

opiekuńczą (pomocową)

Formy zabezpieczenia

społecznego:

• 1.

ubezpieczeniowa

– gdy jest

opłacana składka na rzecz instytucji
ubezpieczeniowej, stanowiąca
podstawę pokrywania
świadczenia (model niemiecki
wprowadzony przez Bismarcka);

Formy zabezpieczenia

społecznego:

• 2.

zaopatrzeniowa

– gdy występują

uprawnienia do świadczeń ze strony
państwa, ale bez opłacania
składek (model angielski
wprowadzony przez Beveridge’a –
wcześniej wprowadzony w Danii);

Formy zabezpieczenia

społecznego:

 3.

opiekuńcza (pomocowa)

–

udzielane świadczenia mają charakter

uznaniowy, a warunkiem ich

przyznania jest

wystąpienie

określonej

potrzeby

.

- pomoc dostosowana jest do

indywidualnej sytuacji jednostki

- system dotyczy całej ludności,
- świadczenia są finansowane

najczęściej ze źródeł publicznych.

Zabezpieczenia społeczne:

• Forma

pomocowa

może nastąpić ze

środków:

• - budżetowych państwa,
• - samorządu terytorialnego,
• - fundacji,
• - organizacji wyznaniowej,
• - organizacji społecznej,
• - środków zakładu pracy,
• - ofiarności społeczeństwa.

Zabezpieczenia społeczne:

• W formie

ubezpieczeniowej

–

zatrudnieni i pracodawcy są
zobowiązani do płacenia składek na
rzecz funduszu emerytalnego:

 kapitałowego

– powstającego z

kapitalizowania składek a wypłaty
są uzależnione od jego wielkości
i wartości;

Zabezpieczenia społeczne:

 repartycyjnego

– jego wielkość zależy

od wartości składek płaconych przez
aktualnie pracujących i
pracodawców; jest to

umowa

międzygeneracyjna

mówiąca, że

aktualnie pracujący część swoich
wynagrodzeń (określoną ustawowo)
przeznaczają na wypłatę emerytur dla
osób już niepracujących (licząc, że w
przyszłości też będą beneficjentami
systemu);

Zabezpieczenia społeczne:

• W formie

zaopatrzeniowej

–

świadczenia są finansowane przez

państwo z podatków powszechnych

ludziom spełniającym określone

kryteria (wieku, stażu pracy);

• Forma ta, ze względu na stosunkowo

niski poziom świadczeń, występuje

częściej w powiązaniu z dobrowolnymi

ubezpieczeniami prywatnymi aniżeli

forma ubezpieczeniowa.

Zabezpieczenia społeczne:

Zabezpieczenia społeczne:

• Systemy zabezpieczenia

społecznego (ubezpieczeniowy,
zaopatrzeniowy, pomocowy)
występujące w poszczególnych
państwach, stanowią kombinację
różnych form.

• W większości krajów forma

pomocowa uzupełnia obecnie system
ubezpieczeniowy i zaopatrzeniowy.

System emerytalny w

Polsce:

Połączenie systemu repartycyjnego

(I filar) z systemem kapitałowym

(II i III filar) sprawiają że obecnie w

naszym kraju obowiązuje

system

emerytalny mieszany.

Uwaga:
Szacuje się, że

bez III filaru nasza

emerytura będzie stanowiła zaledwie

ok. 1/3 aktualnego wynagrodzenia!.

Zabezpieczenia społeczne:

• Obecnie Bank Światowy promuje

model zabezpieczenia na starość
łączący formy

ubezpieczenia

kapitałowego

z systemem

zaopatrzeniowym

.

• Taki właśnie model został pod koniec

lat dziewięćdziesiątych przyjęty w
Polsce.

Zabezpieczenia społeczne:

• Powszechny system emerytalny

to

sposób gromadzenia środków w

okresie naszej pracy na czas

starości, kiedy to nie ma już

dochodów z pracy.

• Powinien on zapewnić pracownikowi

godziwe

życie w czasie, gdy nie

może już, z racji wieku, wykonywać

pracy zarobkowej.

Stary system finansowania ZUS –
system repartycyjny

emeryci

płacący składki

ZUS

Obecny system ubezpieczenia

społecznego w Polsce:

Z

U

S

O

F

E

Z

a

b

e

zp

ie

cz

e

n

ie

in

d

y

w

id

u

a

ln

e

EMERYTURA

Obecny system ubezpieczenia

społecznego w Polsce:

Obecny system emerytalny:

emeryci

płacący składki

7,3 %

12,22 %

19,52 %

ZUS

ubezpieczenia

emerytalne

pozostałe

ubezpieczenia

społeczne

świadczeniobiorcy

16,35-

19,5%

Liczba ludności

Efektywność systemu repartycyjnego

(pokoleniowego).

Pracując
y

Emery
ci

1

5

2

3

3

2

System ubezpieczenia

społecznego w Polsce:

• w epoce brązu i żelaza -18 lat;
• na początku naszej ery - 22 lata;
• 1800 r. - 35 lat (w krajach

rozwiniętych);

• w 1900 r. - 50 lat;
• obecnie - 75 lat .
Najkrócej żyją obecnie mieszkańcy

Afryki, gdzie

w większości krajów przeciętna

długość życia wynosi 40 - 50 lat.

Współczynnik dzietności

kobiet:

W 2005 r. na jedną kobietę przypadało tylko 1,24
dziecka!

Wiek rodzących
kobiet:

Średnia długość życia w
Polsce

Liczba ludności według wieku

2002 r.

wiek emerytalny

Liczba ludności według wieku

2010 r.

0

500000 1000000 1500000 2000000 2500000 3000000 3500000

0- 4

15-19

30-34

45-49

60-64

75-79

90-94

wiek emerytalny

Liczba ludności według wieku

2020 r.

0

500000 1000000 1500000 2000000 2500000 3000000 3500000

0- 4

15-19

30-34

45-49

60-64

75-79

90-94

wiek emerytalny

Liczba ludności według wieku

2030 r.

0

500000 1000000 1500000 2000000 2500000 3000000 3500000

0- 4

15-19

30-34

45-49

60-64

75-79

90-94

wiek emerytalny

System ubezpieczenia

społecznego w Polsce:

• Wysokość płaconej obowiązkowo

składki, jak i uzyskiwanych
świadczeń, jest limitowana przez
państwo – co ma skłonić osoby o
wyższych dochodach do lokowania
oszczędności w systemach
ubezpieczeń prywatnych.

Zabezpieczenie społeczne w

EU:

• W EU eksponuje się jako inicjatorów

tworzących system
zabezpieczenia społecznego:

• a) państwo
• b) zakład pracy
• c) gospodarstwo domowe

Zabezpieczenie społeczne w

EU:

Wariant ubezpieczeniowy

preferowany przez EU (za T.

Szumliczem):

• część bazowa

– publiczne

zabezpieczenie emerytalne w którym

uczestniczą przymusowo wszystkie

osoby aktywne zawodowo

• drugi filar

– dodatkowe zakładowe

ubezpieczenia emerytalne

• trzeci filar

– indywidualne

zabezpieczenie emerytalne

Zabezpieczenie społeczne w

EU:

• Największe problemy przeżywają w

EU te kraje w których dominuje system

ubezpieczeniowy repartycyjny

(Niemcy, Włochy, Grecja, Hiszpania).

Zainicjowane w tych krajach reformy

polegają na:

• podwyższeniu wieku emerytalnego
• zmniejszeniu przeliczników

rewaloryzacyjnych

• zachęcaniu do rozbudowy systemów

dodatkowych