WODY POWIERZCHNIOWE W

POLSCE

Wody powierzchniowe



Obecność wód powierzchniowych na danym obszarze
uzależniona jest od:



Warunków klimatycznych



Rzeźby terenu



Wielkości opadów atmosferycznych



Temperatury powietrza



Do wód powierzchniowych Polski zaliczamy

:



Morze Bałtyckie ( część wód wewnętrznych)



Rzeki



Jeziora



Stawy



Bagna i mokradła



Sztuczne zbiorniki i kanały

Rzeki



Teren Polski, biorąc pod uwagę uwarunkowania hydrograficzne, leży w
zlewisku trzech mórz:



Morza Bałtyckiego – 99,8%, w tym:



dorzecze Wisły – 55,7%;



dorzecze Odry – 33,9%;



rzeki pobrzeża bałtyckiego – 9,3%;



dorzecze Niemna – 0,8%;



Morza Czarnego 0,2%:



dorzecze Dunaju (Orawa)



dorzecze Dniestru;



Morza Północnego:



dorzecze Łaby (Izera, Orlica)



Zlewisko

to - obszar lądowy, z którego wszystkie wody powierzchniowe i

podziemne spływają do jednego morza, oceanu bądź też innego zbiornika
wodnego.

Obszary źródliskowe

• Większość polskich rzek ma swoje źródła w trzech regionach kraju, nazywanych

obszarami źródliskowymi. Są to:

• Karpaty i Sudety – gdzie początek biorą Wisła i Odra oraz większość ich górskich

dopływów;

• Wyżyny – gdzie znajdują się źródła dużych dopływów Wisły i Odry, np. Warta,

Pilica,

Nida, Wieprz
• Pojezierze Pomorskie i Pojezierze Mazurskie – skąd wypływają rzeki wpadające

bezpośrednio do morza lub będące dopływami dolnych odcinków Wisły i Odry. Są
to m.in. Łeba, Pasłęka, Słupia

Ze stoków Baraniej Góry wypływają
źródła Białej i Czarnej Wisełki -
potoków dających początek
największej polskiej rzece - Wiśle.



Dział wodny

obszar wododzielny, granica oddzielająca sąsiadujące ze sobą dorzecza



Działem głównym nazywa się granicę pomiędzy zlewiskami dwóch mórz, działem I

rzędu - granicę pomiędzy dorzeczami rzek głównych, natomiast dorzecza dopływów

rzek głównych rozdziela dział II rzędu itd.



Główne działy wodne oddzielają dorzecza Wisły i Odry oraz rzek, które płyną

bezpośrednio do Morza Bałtyckiego. Stosunkowo łatwo wyznaczyć jest dział wód na

obszarach pofałdowanych, w górach i na wyżynach, gdzie prowadzi się go wzdłuż linii

grzbietu wypukłości terenu, przez jego szczyt oraz przez przełęcze pomiędzy nim a

sąsiednimi szczytami ( W Sudetach i Karpatach – oddziela dorzecza Odry i Wisły od

dorzeczy Łaby, Dunaju i Dniestru.) Natomiast na terenach nizinnych jego dokładne

wyznaczenie jest o wiele trudniejsze.



Dorzecze

-

zlewnia danej rzeki

, czyli cały obszar, z którego wody powierzchniowe

spływają do określonej rzeki lub jej dopływów. Granicą dorzecza jest dział wodny.

Terytorium Polski należy do dorzeczy:



Wisły



Odry



Rzek pobrzeża Bałtyku



Niemna



Łaby



Dniestru



Dunaju



Specyficzną cecha dorzeczy Odry i Wisły jest ich asymetria. Prawe dorzecza obu rzek

są znacznie większe od lewych.

Stosunek dorzecza lewego do prawego dla Wisły

wynosi 27:73

a

dla Odry 30: 70

. Prawe dopływy rzek są zatem dłuższe niż lewe.

Główną przyczyną jest nachylenie terenu z południa na północ i ze wschodu na

zachód.

Dorzecza i zlewiska rzek Polski

Dorzecze
Dunaju

Dorzecze

Dniestru

dorzecze
Łaby

Dorzecze
Wisły

Dorzecze
Odry

Dorzecze
rzek
pobrzeża
Bałtyku

Dorzecze
Niemna

Zlewisko M.
Czarnego

Zlewisko M.
Północnego

Zlewisko M.
Bałtyckiego

Działy
wodne

Ustrój rzek



Ustrój (reżim) rzeczny

- sposób w jaki kształtuje się przepływ rzeki w ciągu

roku. Przede wszystkim zależy on od źródeł zasilania (deszcz, śnieg,
lodowiec górski) oraz od wahań stanu wód w ciągu roku.



Rzeki polskie maja ustrój śnieżno – deszczowy.

Oznacza to, że są

zasilane głównie przez opady deszczu i topniejące śniegi. Najwyższe stany
wód występują na wiosnę i w lecie



Maksimum wiosenne związane z topnieniem śniegu zaznacza się zwłaszcza
w karpackich i sudeckich dopływach Wisły i Odry.



Letnie wezbrania rzek spowodowane ulewnymi deszczami w lipcu i sierpniu,
które zwiększają poziom wody w korycie. Powodują one szybki przybór wody,
głównie w rzekach górskich, i lokalne powodzie. Jeżeli opady trwają kilka dni
i są intensywne mogą spowodować powodzie o znacznym zasięgu, stwarzając
duże niebezpieczeństwo.



W zimie lokalne powodzie zdarzają się w strefie wybrzeża Morza
Bałtyckiego. Powodują je silne wiatry północne spiętrzające wodę morską u
ujścia rzek i uniemożliwiające jej swobodny odpływ. Zjawisko to nazywamy
cofką.



Najniższe stany wód w rzekach Polski występują pod koniec lata i na
początku jesieni oraz w zimie, gdy część wody jest retencjonowana w postaci
śniegu i lodu. We wschodniej części kraju trwa najdłużej – do 80 dni, w
części zachodniej i północno zachodniej – najkrócej -10-20 dni.

Sieć hydrograficzna Polski

Najdłuższe rzeki w Polsce:

•

Wisła

(długość 1049 km, powierzchnia dorzecza 194 425 km2, a średni przepływ wody

to 1020 m3/s)

•

Odra

(długość 854 km (742 km w Polsce) dorzecze 118 861 km2, średni przepływ wody

560 m3/s)

•

Warta

(długość 808 km, dorzecze 54 529 km2, średni przepływ wody 215,0 m3/s)

•

Bug

(długość 772 km (w tym w Polsce 587 km) dorzecze 39 420 km2, średni przepływ

wody 155 m3/s)

•

Narew

(długość 484 km ( 448 km w Polsce) dorzecze 75 175 km2, średni przepływ

wody to 318 m3/s)

•

San

(długość 443 km, dorzecze 16 861 km2, średni przepływ wody to 125 m3/s)

•

Noteć

(długość 388 km,  dorzecze 17 330 km2, średni przepływ wody to 76,6 m3/s)

pozostałe duże rzeki Polski to: Pilica, Biebrza, Bzura, Nysa Kłodzka, Prosna.

Jeziora naturalne o największej powierzchni w
Polsce to:

Śniardwy

(typ morenowy, zajmuje powierzchnie 113,8

km2, ma głębokość 23,4 metry)

Mamry

(powierzchnia 104,4 km2, głębokość

43,8metrów)

Łebsko

(powierzchnia 71,4 km2, jezioro przybrzeżne,

głębokość 6,3 metry)

Dąbie

(powierzchnia 56,0 km2, deltowe, głębokość

4,2 metry)

Jeziora najgłębsze w Polsce to:

Hańcza

(głębokość 108,5 metry, rynnowe)

Drawsko

(województwo zachodniopomorskie,

głębokość 79,9 metry, rynnowe)

Wielki Staw

(głębokość 79,3 metry, cyrkowe)

Czarny Staw

(głębokość 76,4 metry, cyrkowe)

Wigry

(województwo podlaskie, głębokość 73 metry,

rynnowe)

Jeziora



W Polsce znajduje się kilkadziesiąt tysięcy jezior, z których 9300 ma
powierzchnię powyżej 1 ha.. Większość jezior występuje na obszarze
ostatniego zlodowacenia.



Z geologicznego punktu widzenia jeziora są formami krótkotrwałymi i
najczęściej świadczą o młodości krajobrazu, w którym występują.



Większość polskich jezior liczy kilka tysięcy lat, tylko nieliczne są nico starsze,
np. tatrzańskie jeziora cyrkowe powstałe 10-12 tyś lat temu.



W Polsce jeziora zajmują obszar zaledwie 3200 km

2

co stanowi ok. 1%

powierzchni kraju.



Występowanie jezior w Polsce jest jest nierównomierne. Najwięcej jest jezior
na północy kraju, głównie na pojezierzach. Na południu, od zasięgu
zlodowacenia Wisły jeziora są nieliczne i zróżnicowane pod względem
pochodzenia.

Genetyczne typy jezior w Polsce

Pochodzen
ie i typ
jezior

Przykłady jezior

Geneza misy jeziornej

Charakterystyczne
cechy jeziora

Przybrzeżne

Wicko, Sarbsko,

Bukowo, Łebsko,

Jamno

Odcięcie mierzeją zatoki morskiej

• płaskie, przeważnie

zabagnione brzegi

• od morza oddzielone

mierzeją

Deltowe

Dąbie, Druzno

Odcięcie osadami rzecznymi części

zalewu

• płaskie i zabagnione

brzegi

• płytkie

• znacznie zarośnięta

misa jeziorna

Zakolowe

Czarniakowskie,

Bużysko

Odcięcie zakola rzeki

• kształt wydłużony,

przypominający zakole

rzeki

• zabagnione brzegi

• wąskie i płytkie

Wydmowe

Głównie w

puszczach

Kampinowskiej i

Noteckiej oraz na

Roztoczu m.in.

Orzełek, Moczydło

Wypełnienie wodą śródwydmowego

zagłębienia (zazwyczaj misy

deflacyjnej), w którym

nieprzepuszczalne podłoże znajduje

się niezbyt głęboko i jest przykryte

warstwą piasku

•Kształt owalny lub

wydłużony

• zabagnione i

zatorfione brzegi

• płytkie

• zasilane głównie

opadami, okresowo

wysychające

Krasowe

Na Równinie

Łęczycko –

Włodawskiej, m.in.

Krasne, Białe oraz w

okolicach Buska-

Zdroju

Rozpuszczanie skał, głównie

wapienia i gipsów, i zapadanie się

podłoża

• kształt owalny lub

okrągły

• stosunkowo głębokie

poligenetycz

ne

Gardno

Działalność lądolodu w plejstocenie,

a następnie przeobrażenie wskutek

oddziaływania prądów morskich i

wiatru w holocenie

• kształt zróżnicowany,

przeważnie wydłużony

• stosunkowo płytkie

•Otoczone wydmami

Największym jeziorem w Polsce jest jezioro Śniardwy – powierzchnia 113,8 km

2

Najgłębszym jeziorem w Polsce
jest Hańcza – max głębokość
108,5 m

Śniardwy - Warnołty

Hańcza

Bagna i mokradła



Bagna i mokradła to obszary stale podmokłe znajdujące się w miejscach
utrudnionego odpływu wód opadowych lub wysokiego poziomu wód
gruntowych. Porośnięte przez roślinność przystosowaną do specyficznych
warunków związanych z dużym nawilgoceniem.



Obszary te zajmują 8% powierzchni kraju.



W większości przypadków bagna są jednocześnie torfowiskami.
Największe zespoły torfowisk występują w dolinach Narwi i Biebrzy oraz
na Polesiu Zachodnim. Silnie zabagnione są dna pradolin, szerokie doliny
rzeczne, delty Wisły i Odry. Ze względu na sposób zasilania w wodę
torfowiska dzielimy na:
wysokie – zasilane wyłącznie wodami opadowymi, występujące na
działach wodnych, płaskich wierzchowinach i obszarach zbudowanych ze
skał nieprzepuszczalnych;
niskie – zasilane wodami gruntowymi, spotykane w szerokich dolinach
rzek oraz w miejscach zanikłych jezior.

Bagna
Biebrzańskie

Sztuczne zbiorniki

Zbiornik antropogeniczny
( zalew) - zbiornik utworzony
w wyniku działalności
człowieka. Powstają na rzekach,
przede wszystkich górskich
wskutek wybudowania zapory.
Do najczęściej spotykanych
należą funkcje: przyrodnicze,
krajobrazowe,
przeciwpowodziowe,
hodowlane, zaopatrzenia w
wodę (do celów komunalnych,
rolniczych, przemysłowych),
energetyczne, turystyczno-
rekreacyjne, przeciwpożarowe,
militarne, obronne.
W Polsce istnieje ok. 100
sztucznych zbiorników wodnych
o pojemności powyżej 1 hm³

Zbiornik Czorsztyński

Największe sztuczne zbiorniki wodne w

Polsce

Nazwa

zbiornika

Rzeka,

na

której

powsta

ł

Funkcje

Powierzc

hnia

[w km

2

]

Pojemno

ść

maksym

alna

[w mln

m

3

]

Rok

ukończe

nia

Włocławski

Wisła

Energetyczna,transp
ortow, rekreacyjna

70,4

408,0

1970

Jeziorsko

Warta

Retencyjna,
rekreacyjna

42,3

202,8

1990

Siemianowski

Narew

Zaopatrzenie w wodę
ludności, rekreacyjna

32,5

79,5

1991

Goczałkowski

Wisła

Retencyjna,
zaopatrzenie w wodę
ludności

32,0

165,6

1956

Zegrzyński

Narew

Energetyczna,
transportowa,
rekreacyjna

30,3

94,3

1963

Soliński

San

Energetyczna,
transportowa,
rekreacyjna

21,2

472,0

1968

Turawski

Mała Panew

Transportowa,
retencyjna

20,8

107,6

1938

Nyski

Nysa
Kłodzka

transportowa,
rekreacyjna,
energetyczna,
retencyjna

20,4

123,4

1971

Otmuchowski

Nysa
Kłodzka

Transportowa,
retencyjna

19,8

130,5

1933

Sulejowski

Pilica

retencyjna,
rekreacyjna,
zaopatrzenie ludności
w wodę

19,8

88,1

1974

Kanały wodne



Kanał wodny

– sztuczny ciek wodny, fragment drogi wodnej, którego

celem jest połączenie istniejących naturalnych dróg wodnych.



Kanał wodny łączący rzeki i jeziora to kanał żeglugi śródlądowej. Gęsta
sieć rzeczna i przecinające je kanały tworzą śródlądowe szlaki wodne.
Najkorzystniejsze jest budowanie kanałów w miejscach, gdzie dział wód
jest stosunkowo niski, a żeglowne odcinki wód zbliżają się do siebie na
małą odległość. Do pokonywania różnic poziomów wody wynikających z
ukształtowania terenu służą śluzy lub pochylnie.



Wśród funkcji kanałów można wymienić m.in. Melioracyjne, przemysłowe,
energetyczne, rekreacyjne i turystyczne.

Kanał Gliwicki

Rodzaj i znaczenie gospodarcze kanałów

Kanał

Połączenie

Rodzaj

kanału

Znaczenie gospodarcze

Augustowski

Czarna Hańcza -
Biebrza

żeglowny

Turystyczny szlak wodny, spław
drewna

Bydgoski

Brda-Noteć

żeglowny

Transport surowców mineralnych,
regulowanie stanów wody w
rzekach

Elbląski

Jez. Drwęckie – Jez.
Drużno

żeglowny

Turystyczny szlak wodny

Gliwicki

Kłodnica-Odra

żeglowny

Transport węgla i surowców
mineralnych

Łączański

Wisła-Wisła

żeglowny

Usprawnia żeglugę

Notecki

Noteć-Kanał Bydgoski

żeglowny

Regulacja stanów wody w k.
Bydgoskim, turystyczny szlak
wodny, transport

Obry i
Mosiński

Warta- Obra -Odra

melioracyj
ny

Regulacja stanów wody w dolinie
środkowej Odry, turystyczny szlak
wodny

Ślesiński

Jez. Gopło - Warta

żeglowny

Transport, turystyczny szlak wodny

Wieprz-
Krzna

Wieprz - Krzna

melioracyj
ny

Regulacja stosunków wodnych na
Polesiu Lubelskim

Żerański

Narew -Wisła

żeglowny

Transport, turystyczny szlak wodny