Wykład 9

Język i komunikacja

Funkcje języka

• Komunikacyjna

– ewolucyjnie starsza, pierwotna

• Poznawcza

– ewolucyjnie młodsza, wtórna
– wykorzystanie opanowanej umiejętności

do nowych celów

• Ekspresyjna

Poznawcze funkcje języka

• Myślenie pojęciowe

– myślenie jako „ciche mówienie”
– myślenie jako ciąg znaczeń

• Organizacja wiedzy

– hierarchia, zasada oszczędności
– pojęcia nadrzędne, superogólne (np. JA)

• Samokontrola

– „Jaś nie zje tego ciasteczka”

Język a myślenie

• Determinizm językowy

– hipoteza Sapira-Whorfa

• co to znaczy „sport”

– myślimy tak, jak nam na to pozwala język

• Relatywizm językowy (słabsza wersja)

– język i myśl są wzajemnie zależne
– Język zależy od kultury
– Więc i myśl zależy od kultury
– Pojęcia, sądy, przekonania są względne

Język jest:

• wspólny

– wspólnota znaczeń warunkuje porozumienie

• arbitralny

– dom = house = maison

• hierarchiczny

– fonemy, słowa, zdania, komunikaty

Język jest:

• alternatywny

– np. strona czynna i bierna, podwójne

przeczenie

• twórczy

– tworzymy zdania i wyrażenia, których

nigdy nie słyszeliśmy

• dynamiczny

– co to znaczy „ciacho”?

Poziomy języka

• poziom

fonemu

(około 100 dźwięków)

• poziom

morfemu

(rdzenie,

modyfikatory)

• poziom

słowa

(słowo = kilka morfemów)

• poziom

frazy

(podmiot + orzeczenie)

• poziom

zdania

(zdanie = kilka fraz)

• poziom

dyskursu

(kontekst, odbiorca,

sens)

Perspektywa syntaktyczna

• Noam Chomsky
• LAD (language acquisition device)
• SKŁADNIA ważniejsza od znaczenia
• STRUKTURA ważniejsza od funkcji
• Struktura zdania

– fraza rzeczownikowa + fraza werbalna

• Generowanie zdań

– gramatyka generatywna

Problemy:

• Efekt prymatu słowa

– naciśnij coś, jak zobaczysz literę

W

– KA

W

ALER EB

W

ONIK

• Zdania poprawne, choć bez sensu

– Moje zielone myśli śpią wściekle

• Zdania generowane w nieskończoność

– Człowiek, który wziął książkę, która była na

półce, która wisiała na ścianie, która .....

Perspektywa semantyczna

• Anna Wierzbicka
• niezmienniki semantyczne

– on = nie ja i nie ty, my =ja + ty, oni = nie my
– elementarne składniki sensu

• Podstawialność

– Kup kefir = kup kwaśne mleko

• Definicje „kognitywne”

– czerwony = kolor, o którym się myśli jako o

kolorze krwi

Trójkąt semantyczny

• znaczenie

• desygnat znak

Perspektywa pragmatyczna

• Leech
• Pragmatyka - dział językoznawstwa,

zajmujący się porozumiewaniem i
komunikowaniem

• Wittgenstein: nie pytaj o znaczenie, pytaj o

użycie

• ważne, jak ludzie używają pojęć, a nie co

one znaczą

• znaczenie nie może nie uwzględniać ususu

Zasada kooperacji.

Reguły Grice’a

• Reguła

ilości

– tyle, ile trzeba

• Reguła

jakości

– to, co trzeba (prawda, fakty, coś

wiarygodnego)

• Reguła

relacji

– o tym, co trzeba

• Reguła

sposobu

– tak, żeby mnie zrozumiano (krótko, jasno)

Językoznawstwo kognitywne

• Np. Lakoff i Johnson „Metafory w naszym

życiu”

• wszechobecność

metafor

–

odrzucić

wniosek

–

podjąć

temat

• wszechobecność

metonimii

(pars pro toto)

–

przyjechałem fordem

–

czytam Mrożka

–

kupiłem Stinga

Językoznawstwo kognitywne

c.d.

• Mnóstwo

ukrytych założeń

– przyjechałem autobusem, więc

• PRZYSZEDŁEM NA PRZYSTANEK
• CZEKAŁEM (LUB DOBIEGŁEM)
• WSIADŁEM ........

• język jako przenośnik znaczeń z

umysłu do umysłu

• struktura i zawartość wiedzy odciska

się w strukturze i zawartości języka