ROZWÓJ PSYCHORUCHOWY

dorosły



dojrzałość fizyczna,

samodzielność,

sprawność

intelektualna,

samoświadomość,

…

Noworodek



całkowita zależność od

otoczenia

Psychika dziecka

jest silnie połączona

z jego motoryką

Zaburzenia rozwoju

psychicznego

są silnie powiązane

z zaburzeniami ruchowymi

ROZWÓJ RUCHOWY + ROZWÓJ

PSYCHICZNY



ROZWÓJ PSYCHORUCHOWY

ROZWÓJ RUCHOWY + ROZWÓJ

PSYCHICZNY



ROZWÓJ PSYCHORUCHOWY

0 – 36
miesięcy

Czynniki rozwoju

Czynniki

endogenne

Czynniki

egzogenne

Czynniki aktywności

własnej

ćwiczenia

genetyczne

(determinan

ty)

wpływy środowiskowe

zamierzone i

niezamierzone

wpływy wychowawcze

Czynniki endogenne

„

Program genetyczny” decydujący

o indywidualności biologicznej

każdej jednostki

wrodzona podatność (tzw.

„zadatki”)



rozwój polega na ich dojrzewaniu

i ujawnianiu się

Czynniki egzogenne

Wpływy środowiskowe, warunki w jakich

żyje dziecko, wpływy wychowawcze

(„świat dorosłych”



rodzina, organizacje

i instytucje społeczne)



wpływają na ujawnianie się

i „wykorzystanie” czynników

endogennych

Czynniki aktywności

własnej

Czynnik ćwiczeń i aktywności własnej

odgrywa ważną rolę w rozwoju



np funkcja chodzenia: dziecko musi do

niej „dojrzeć”, ale by ją podjęło, musi

mieć stworzone odpowiednie warunki



aby chodzić, musi ćwiczyć chodzenie

OGÓLNE ZASADY ROZWOJU



Kolejność rozwoju jest u wszystkich dzieci

taka sama, ale tempo rozwoju jest

indywidualne.

W każdej dziedzinie rozwoju jest zachowana

określona kolejność, ale rozwój w jednej

dziedzinie nie musi przebiegać równolegle

z rozwojem w innej dziedzinie.

OGÓLNE ZASADY ROZWOJU



Rozwój jest ściśle powiązany

z dojrzewaniem układu nerwowego.

Żaden zestaw ćwiczeń nie spowoduje,

że dziecko zacznie chodzić zanim jego

układ nerwowy nie będzie do tego

przygotowany.

OGÓLNE ZASADY ROZWOJU



Początkowo uogólniona aktywność globalna

jest zastępowana specyficznymi,

indywidualnymi reakcjami.



Na widok interesującego przedmiotu młode

niemowlę chaotycznie porusza kończynami,

ma przyspieszony oddech,

starsze jedynie uśmiecha się i sięga po przedmiot.

BADANIE ROZWOJU

Historia



Pierwszy opublikowany opis rozwoju

dziecka



1787 r., Tiedermann



Skala Denver (przesiewowa,

orientacyjna ocena rozwoju

psychoruchowego dziecka



1967

BADANIE ROZWOJU

Ogólne zasady (wywiad)



Czynniki przedporodowe i okołoporodowe:



choroby matki w czasie ciąży,



wcześniactwo,



zamartwica,



hiperbilirubinemia



drgawki w okresie noworodkowym

BADANIE ROZWOJU

Ogólne zasady (wywiad)



Dane o sposobie rozwoju rodziców /

rodzeństwa:



rodzinne wzorce odchyleń rozwojowych

np. opóźnienie chodzenia, mowy,

kontroli zwieraczy, leworęczność,

dysleksja

BADANIE ROZWOJU

Ogólne zasady (wywiad)



Dane o dotychczasowym tempie

rozwoju:



zawsze wolniejszy rozwój,



zwolnienie rozwoju,



„

zryw” rozwojowy po chorobie

BADANIE ROZWOJU

Ogólne zasady (wywiad)



Przebyte choroby upośledzające rozwój



Warunki środowiskowe:



środowisko wychowawcze (dom, żłobek,

przedszkole, dom dziecka itp.)



możliwości rozwoju stwarzane przez rodziców



postawa matki wobec dziecka



status społeczny i wykształcenie rodziców

PROGNOZOWANIE

ROZWOJU

MOŻLIWOŚCI

Możemy rozpoznać

umiarkowany lub ciężki

niedorozwój umysłowy,

umiarkowane lub ciężkie

mózgowe porażenie dziecięce.

PROGNOZOWANIE

ROZWOJU

- MOŻLIWOŚCI

Możemy ocenić napięcie mięśniowe.

Możemy rozpoznać umiarkowany lub

ciężki niedosłuch / niedowidzenie.

Możemy rozpoznać wyraźne

zaburzenia neurologiczne.

PROGNOZOWANIE

ROZWOJU

- OGRANICZENIA

Nie możemy wyraźnie

odgraniczyć normy od patologii



im bardziej dziecko odbiega od

przeciętnej, tym większe

prawdopodobieństwo patologii.

PROGNOZOWANIE

ROZWOJU

- OGRANICZENIA

Nie możemy dokonać dokładnej

prognozy dla donoszonego

noworodka tuż po porodzie lub w

pierwszych 4 tygodniach życia,

jeśli nie występują w tym czasie

zdecydowanie nieprawidłowe

objawy

PROGNOZOWANIE

ROZWOJU

- OGRANICZENIA

Nie możemy być pewni

rozpoznania łagodnej postaci

mózgowego porażenia

dziecięcego lub nieznacznego

niedorozwoju umysłowego w

pierwszych tygodniach życia

PROGNOZOWANIE

ROZWOJU

- OGRANICZENIA

Nie możemy wyrazić wymiernie tzw.

„czynników asekuracji” Gesella (czujności

małego dziecka, zainteresowania

otoczeniem, reaktywności socjalnej,

natężenia koncentracji) -

cech, które mają większe znaczenie

prognostyczne

Zmiany rozwojowe

Narastające

systematycznie

i stopniowo



zmiany ilościowe

(stopniowe

wzbogacanie zasobu

znanych słów)

Występujące

„skokowo”



zmiany jakościowe

(pierwsze

wypowiedziane

zdanie)

Kryteria wyróżnienia okresów

rozwojowych:



poziom procesów psychicznych

decydujących o różnorakim

odzwierciedleniu przez dziecko

otaczającej rzeczywistości



dominujący rodzaj działalności

dziecka



specyficzne formy i metody

oddziaływania wychowawczego

Kryteria wyróżnienia okresów

rozwojowych:



poziom procesów psychicznych

decydujących o różnorakim

odzwierciedleniu przez dziecko

otaczającej rzeczywistości



dominujący rodzaj działalności

dziecka



specyficzne formy i metody

oddziaływania wychowawczego

OKRESY ROZWOJOWE:



Okres niemowlęcy

(1. rok życia)



Okres poniemowlęcy

(2 - 3. rok

życia)



Okres przedszkolny

(4 - 6 rok życia)



Okres wczesnoszkolny



Okres dojrzewania

OKRESY ROZWOJOWE:



Okres niemowlęcy

(1. rok życia)



Okres poniemowlęcy

(2 - 3. rok

życia)



Okres przedszkolny

(4 - 6 rok życia)



Okres wczesnoszkolny



Okres dojrzewania

OKRES NIEMOWLĘCY:



Szczególnie szybki okres rozwoju

ruchowego (chwyt, siadanie,

chodzenie)



Intensywny rozwój zdolności

percepcyjnych



Początki pojęcia stałości

przedmiotu



Rozwój mowy (



bierna



czynna)

OKRES NIEMOWLĘCY:



Szczególnie szybki okres rozwoju

ruchowego (chwyt, siadanie,

chodzenie)



Intensywny rozwój zdolności

percepcyjnych



Początki pojęcia stałości

przedmiotu



Rozwój mowy (



bierna



czynna)

OKRES PONIEMOWLĘCY:



Dalsze doskonalenie nabytych

umiejętności



Stopniowy wzrost

samodzielności (jedzenie,

ubieranie, potrzeby

fizjologiczne)



Pierwsze zdania



Pierwsze „nie”

OKRES PONIEMOWLĘCY:



Dalsze doskonalenie nabytych

umiejętności



Stopniowy wzrost

samodzielności (jedzenie,

ubieranie, potrzeby

fizjologiczne)



Pierwsze zdania



Pierwsze „nie”

2. R

życ

OKRES PONIEMOWLĘCY:



Dalsze doskonalenie nabytych

umiejętności



Dalszy wzrost samodzielności (jedzenie,

ubieranie, potrzeby fizjologiczne)



Intensywny rozwój mowy



Rozszerzenie kontaktów pozarodzinnych,

wzrasta umiejętność współdziałania w

zabawie



Pojawiają się zabawy symboliczne



Poczucie własnej odrębności („ego”)

OKRES PONIEMOWLĘCY:



Dalsze doskonalenie nabytych

umiejętności



Dalszy wzrost samodzielności (jedzenie,

ubieranie, potrzeby fizjologiczne)



Intensywny rozwój mowy



Rozszerzenie kontaktów pozarodzinnych,

wzrasta umiejętność współdziałania w

zabawie



Pojawiają się zabawy symboliczne



Poczucie własnej odrębności („ego”)

3. R

życia

OKRES PRZEDSZKOLNY:



Wzrost umiejętności współdziałania w grupie

rówieśniczej



Przemiany w sferze emocjonalnej

(kontrola kory

mózgowej nad ośrodkami podkorowymi)



Duża dynamika procesów poznawczych



Rozwój mowy potocznej



Bogaty świat fantazji



Doskonalenie ruchów postawno – lokomocyjnych i

ruchów precyzyjnych



Wiek pytań



Początki „superego”

OKRES PRZEDSZKOLNY:



Wzrost umiejętności współdziałania w grupie

rówieśniczej



Przemiany w sferze emocjonalnej

(kontrola kory

mózgowej nad ośrodkami podkorowymi)



Duża dynamika procesów poznawczych



Rozwój mowy potocznej



Bogaty świat fantazji



Doskonalenie ruchów postawno – lokomocyjnych i

ruchów precyzyjnych



Wiek pytań



Początki „superego”

OKRES WCZESNOSZKOLNY:



Intensywny rozwój procesów poznawczych



Wzrost aktywności i samodzielności myślenia



Rozwój analizy i syntezy wzrokowej, słuchowej i

kinestetycznej



Zwiększenie się związku mowy z myśleniem,

wzrost symboliczności mowy



Wzrost aktywności społecznej



Zmniejszenie autorytetu rodziców, wzrost

wpływu grupy rówieśniczej

OKRES WCZESNOSZKOLNY:



Intensywny rozwój procesów poznawczych



Wzrost aktywności i samodzielności myślenia



Rozwój analizy i syntezy wzrokowej, słuchowej i

kinestetycznej



Zwiększenie się związku mowy z myśleniem,

wzrost symboliczności mowy



Wzrost aktywności społecznej



Zmniejszenie autorytetu rodziców, wzrost

wpływu grupy rówieśniczej

OKRES DOJRZEWANIA:



Dynamiczny rozwój myślenia abstrakcyjnego,

hipotetyczno-dedukcyjnego



Wzrost krytycyzmu



Skłonność do prowadzenia dyskusji



Pogłębienie się i różnicowanie zainteresowań



Wzmożona uczuciowość



Zmienność nastrojów



Dalszy spadek autorytetu rodziców i wzrost

wpływu grupy rówieśniczej



Zainteresowanie płcią przeciwną

OKRES DOJRZEWANIA:



Dynamiczny rozwój myślenia abstrakcyjnego,

hipotetyczno-dedukcyjnego



Wzrost krytycyzmu



Skłonność do prowadzenia dyskusji



Pogłębienie się i różnicowanie zainteresowań



Wzmożona uczuciowość



Zmienność nastrojów



Dalszy spadek autorytetu rodziców i wzrost

wpływu grupy rówieśniczej



Zainteresowanie płcią przeciwną

KOLEJNOŚĆ ROZWOJU

Podany przedział wiekowy obejmuje przeciętne

ramy wiekowe rozwoju danej umiejętności.

Większość dzieci opanowuje daną sprawność

wcześniej lub później.

WAŻNE!

Oceniając rozwój dzieci urodzonych

przedwcześnie, należy przyjąć odpowiednią

poprawkę

KOLEJNOŚĆ ROZWOJU

Podany przedział wiekowy obejmuje przeciętne

ramy wiekowe rozwoju danej umiejętności.

Większość dzieci opanowuje daną sprawność

wcześniej lub później.

WAŻNE!

Oceniając rozwój dzieci urodzonych

przedwcześnie, należy przyjąć odpowiednią

poprawkę

PORUSZANIE SIĘ

Noworodek głowa zwrócona w bok, wysoko

uniesiona

miednica, kolana podciągnięte do

brzucha

2. miesiąc głowa najczęściej pośrodku, twarz

pod kątem



do podłoża

4. miesiąc klatka piersiowa uniesiona nad

podłożem,

twarz pod kątem 90



do podłoża

6. miesiąc ciężar ciała spoczywa na rękach,

ramiona

wyprostowane, klatka piersiowa i

brzuch

nad podłożem

PORUSZANIE SIĘ

Noworodek głowa zwrócona w bok, wysoko

uniesiona

miednica, kolana podciągnięte do

brzucha

2. miesiąc głowa najczęściej pośrodku, twarz

pod kątem



do podłoża

4. miesiąc klatka piersiowa uniesiona nad

podłożem,

twarz pod kątem 90



do podłoża

6. miesiąc ciężar ciała spoczywa na rękach,

ramiona

wyprostowane, klatka piersiowa i

brzuch

nad podłożem

PORUSZANIE SIĘ

7. miesiąc pełza na brzuchu

9 - 10. miesiąc raczkuje na rękach i kolanach

10 - 12. miesiąc porusza się jak niedźwiedź – na

rękach

i stopach

15. miesiąc wspina się po schodach, klęka

bez podparcia

PORUSZANIE SIĘ

7. miesiąc pełza na brzuchu

9 - 10. miesiąc raczkuje na rękach i kolanach

10 - 12. miesiąc porusza się jak niedźwiedź – na

rękach

i stopach

15. miesiąc wspina się po schodach, klęka

bez podparcia

SIADANIE

Noworodek przy podciąganiu do siadania

głowa opada

ku tyłowi

miesiąc podtrzymywane w pozycji

siedzącej – plecy

wygięte ku tyłowi, głowa opada

ku tyłowi

3 - 4. miesiąc podtrzymywane w pozycji

siedzącej –

unosi głowę, ale chwieje się ona

do przodu

6. miesiąc siedzi z podparciem

SIADANIE

Noworodek przy podciąganiu do siadania

głowa opada

ku tyłowi

miesiąc podtrzymywane w pozycji

siedzącej – plecy

wygięte ku tyłowi, głowa opada

ku tyłowi

3 - 4. miesiąc podtrzymywane w pozycji

siedzącej –

unosi głowę, ale chwieje się ona

do przodu

6. miesiąc siedzi z podparciem

SIADANIE

–

8. miesiąc siedzi przez chwilę bez

podparcia

–

10. miesiąc przechodzi z pozycji

siedzącej do

leżącej i odwrotnie

15 – 18. miesiąc samo usadawia się na

krześle

SIADANIE

–

8. miesiąc siedzi przez chwilę bez

podparcia

–

10. miesiąc przechodzi z pozycji

siedzącej do

leżącej i odwrotnie

15 – 18. miesiąc samo usadawia się na

krześle

STAWANIE I CHODZENIE

Noworodek odruch stąpania (do 2 – 3

tygodni)

6. miesiąc utrzymuje ciężar ciała na

nogach

9. miesiąc staje trzymając się mebli, samo

podnosi się

11 - 12

. miesiąc chodzi trzymając się mebli lub

trzymane za obie ręce

13 miesięcy chodzi samodzielnie

15 miesięcy wspina się po schodach, wstaje

bez

pomocy, nie umie skręcać i

nagle

zatrzymywać się

STAWANIE I CHODZENIE

Noworodek odruch stąpania (do 2 – 3

tygodni)

6. miesiąc utrzymuje ciężar ciała na

nogach

9. miesiąc staje trzymając się mebli, samo

podnosi się

11 - 12

. miesiąc chodzi trzymając się mebli lub

trzymane za obie ręce

13 miesięcy chodzi samodzielnie

15 miesięcy wspina się po schodach, wstaje

bez

pomocy, nie umie skręcać i

nagle

zatrzymywać się

STAWANIE I CHODZENIE

2 lata samo wchodzi i schodzi po schodach

krokiem

dostawnym, biega, kopie piłkę

2,5 roku skacze na obu stopach, może

chodzić

na palcach

3 lata skacze z ostatniego schodka, chodzi

schodach krokiem naprzemiennym

4 lata podskakuje na jednej nodze

STAWANIE I CHODZENIE

2 lata samo wchodzi i schodzi po schodach

krokiem

dostawnym, biega, kopie piłkę

2,5 roku skacze na obu stopach, może

chodzić

na palcach

3 lata skacze z ostatniego schodka, chodzi

schodach krokiem naprzemiennym

4 lata podskakuje na jednej nodze

MANIPULOWANIE

Noworodek do 3. miesiąca utrzymuje się odruch

chwytny

1. miesiąc ręce najczęściej zaciśnięte

3. miesiąc trzyma przez chwilę podaną

grzechotkę

5. miesiąc może celowo chwycić przedmiot, bawi

się

zabawkami, wkłada przedmioty do

ust;

niezborność, asynergia i dysmetria

6. miesiąc trzyma butelkę, łapie się za stopy,

chwyta

klocki, upuszcza jeden gdy dostaje

drugi

7. miesiąc przekłada przedmioty z ręki do ręki

MANIPULOWANIE

Noworodek do 3. miesiąca utrzymuje się odruch

chwytny

1. miesiąc ręce najczęściej zaciśnięte

3. miesiąc trzyma przez chwilę podaną

grzechotkę

5. miesiąc może celowo chwycić przedmiot, bawi

się

zabawkami, wkłada przedmioty do

ust;

niezborność, asynergia i dysmetria

6. miesiąc trzyma butelkę, łapie się za stopy,

chwyta

klocki, upuszcza jeden gdy dostaje

drugi

7. miesiąc przekłada przedmioty z ręki do ręki

MANIPULOWANIE

8 – 10 miesiąc chwyt pensetowy, może ścisnąć

przedmiot

wielkości rodzynka między

kciukiem

a palcem wskazującym

11. miesiąc wkłada przedmioty jeden za

drugim

do koszyka

12 miesięcy ustaje wkładanie przedmiotów do

ust

18 miesiąc buduje wieżę z 3 – 4 klocków

2 – 2,5 lat trzyma ołówek, zaczyna rysować

3 lata układa wieżę z 9

–

10 klocków,

ubiera się

i rozbiera, manipuluje guzikami,

rysuje koło

MANIPULOWANIE

8 – 10 miesiąc chwyt pensetowy, może ścisnąć

przedmiot

wielkości rodzynka między

kciukiem

a palcem wskazującym

11. miesiąc wkłada przedmioty jeden za

drugim

do koszyka

12 miesięcy ustaje wkładanie przedmiotów do

ust

18 miesiąc buduje wieżę z 3 – 4 klocków

2 – 2,5 lat trzyma ołówek, zaczyna rysować

3 lata układa wieżę z 9

–

10 klocków,

ubiera się

i rozbiera, manipuluje guzikami,

rysuje koło

WZROK

1. miesiąc obserwuje mówiącą do niego

matkę

śledzi przedmiot po łuku <90



2 – 3. miesiąc fiksuje wzrok

3 – 4. miesiąc ogląda własną rączkę, śledzi po

łuku 180

5 – 7. miesiąc uśmiecha się do swojego odbicia

w lustrze

poklepuje lustro

10. miesiąc rozgląda się wokół za

przedmiotem

WZROK

1. miesiąc obserwuje mówiącą do niego

matkę

śledzi przedmiot po łuku <90



2 – 3. miesiąc fiksuje wzrok

3 – 4. miesiąc ogląda własną rączkę, śledzi po

łuku 180

5 – 7. miesiąc uśmiecha się do swojego odbicia

w lustrze

poklepuje lustro

10. miesiąc rozgląda się wokół za

przedmiotem

SŁUCH

1 – 2. miesiąc uspokajane dźwiękiem płacze

ustaniu tego bodźca; odruchy:

wstrząsania, uszno-powiekowy

3. miesiąc odwraca się na dźwięk na

poziomie ucha

6. miesiąc odwraca głowę na dźwięk,

którego źródło

znajduje się poniżej ucha

12. miesiąc obraca się na dźwięk swojego

imienia

SŁUCH

1 – 2. miesiąc uspokajane dźwiękiem płacze

ustaniu tego bodźca; odruchy:

wstrząsania, uszno-powiekowy

3. miesiąc odwraca się na dźwięk na

poziomie ucha

6. miesiąc odwraca głowę na dźwięk,

którego źródło

znajduje się poniżej ucha

12. miesiąc obraca się na dźwięk swojego

imienia

OZNAKI ZADOWOLENIA

Noworodek uspokaja się wzięte na ręce;

podczas

karmienia zgina i prostuje palce

~6. tygodnia pierwszy uśmiech

~8 tydzień wokalizowanie

3 miesiące piszczy z radości

5 miesięcy śmieje się głośno

OZNAKI ZADOWOLENIA

Noworodek uspokaja się wzięte na ręce;

podczas

karmienia zgina i prostuje palce

~6. tygodnia pierwszy uśmiech

~8 tydzień wokalizowanie

3 miesiące piszczy z radości

5 miesięcy śmieje się głośno

KARMIENIE

Do 4 miesięcy początkowo nie potrafi zacisnąć

warg

na brodawce sutkowej lub

smoczku

(wyciekanie mleka kącikami

ust,

łykanie powietrza); wypycha

językiem

pokarm leżący na jego

przedniej części

5. miesiąc karmienie z kubka

od 6. miesiąca początki żucia, trzyma

biszkopcik

od 7 miesiąca trzyma łyżeczkę

15 miesięcy je samodzielnie łyżeczką

3 lata posługuje się nożem i

widelcem

KARMIENIE

Do 4 miesięcy początkowo nie potrafi zacisnąć

warg

na brodawce sutkowej lub

smoczku

(wyciekanie mleka kącikami

ust,

łykanie powietrza); wypycha

językiem

pokarm leżący na jego

przedniej części

5. miesiąc karmienie z kubka

od 6. miesiąca początki żucia, trzyma

biszkopcik

od 7 miesiąca trzyma łyżeczkę

15 miesięcy je samodzielnie łyżeczką

3 lata posługuje się nożem i

widelcem

UBIERANIE SIĘ

~3 roku życia potrafi ubrać się, nie umie

rozpoznawać

prawego / lewego buta

5 lat ubiera się samodzielnie, uczy się

wiązać

sznurowadła

UBIERANIE SIĘ

~3 roku życia potrafi ubrać się, nie umie

rozpoznawać

prawego / lewego buta

5 lat ubiera się samodzielnie, uczy się

wiązać

sznurowadła

MOWA

~5 – 6 tyg. Początki wokalizacji (głównie

samogłoski;

czasami niektóre spółgłoski)

2 – 4 miesiąc etap głużenia (gruchania) –

„rozmowy

z matką”. Pod koniec tego

okresu:

wymawianie spółgłosek m, k, g,

p, b.

5. miesiąc etap gaworzenia (sylaby ba, da,

ka)

7. miesiąc łączenie sylab (da – da, ba – ba)

MOWA

~5 – 6 tyg. Początki wokalizacji (głównie

samogłoski;

czasami niektóre spółgłoski)

2 – 4 miesiąc etap głużenia (gruchania) –

„rozmowy

z matką”. Pod koniec tego

okresu:

wymawianie spółgłosek m, k, g,

p, b.

5. miesiąc etap gaworzenia (sylaby ba, da,

ka)

7. miesiąc łączenie sylab (da – da, ba – ba)

MOWA

8 miesięcy wymawianie spółgłosek d, t,

w. Zwraca

na siebie uwagę wydając

dźwięki

10 miesięcy rozumie słowo „nie”, słucha

poleceń

12 miesięcy 2 – 3 słowa wypowiadane

ze zrozumieniem

Do 15 - 18. miesiąca „własny żargon”

21 – 24 miesiące łączenie wyrazów –

budowanie zdań

3 lata mówi swobodnie

MOWA

8 miesięcy wymawianie spółgłosek d, t,

w. Zwraca

na siebie uwagę wydając

dźwięki

10 miesięcy rozumie słowo „nie”, słucha

poleceń

12 miesięcy 2 – 3 słowa wypowiadane

ze zrozumieniem

Do 15 - 18. miesiąca „własny żargon”

21 – 24 miesiące łączenie wyrazów –

budowanie zdań

3 lata mówi swobodnie

KONTROLA ZWIERACZY

15 – 18 miesiąc początek świadomej

kontroli

opróżniania pęcherza

moczowego

5 lat co dziesiąte dziecko

może sporadycznie

moczyć się w nocy

KONTROLA ZWIERACZY

15 – 18 miesiąc początek świadomej

kontroli

opróżniania pęcherza

moczowego

5 lat co dziesiąte dziecko

może sporadycznie

moczyć się w nocy

Document Outline