Odkrycia naukowe
w XIX wieku
Co to takiego?
Odkrycie naukowe - opisana i
wiarygodnie dowiedziona
eksperymentalnie obserwacja
zjawiska występującego w
naturze, które dotąd nie było
jeszcze zauważone. Odkryciem
jest więc np. wyodrębnienie
nowego związku chemicznego
występującego w naturze,
znalezienie i opisanie nie
znanej dotąd rośliny, czy też
zaobserwowanie nowego
rodzaju promieniowania lub
wreszcie zależności między
dwoma wielkościami, które
dotąd uważano za niezależne
od siebie.
Odkrycie jest często mylone z
wynalazkiem, który jest nowym
rozwiązaniem technicznym nie
występującym w naturze takim jak
np. żarówka.
Odkrycie może być zarówno
przypadkowe - dokonane przy
okazji prowadzenia badań
skierowanych w zupełnie inną niż
odkrycie stronę (np. w ten sposób
odkryto promienie X) lub celowe -
kiedy sukcesem kończy się
program badawczy skierowany od
razu na konkretny cel (np.
odkrycie pełnej struktury
ludzkiego genomu).
1800Alessandro Volta - bateria
elektryczna
Hrabia Alessandro Giuseppe
Antonio Anastasio Volta
urodzony 18 lutego 1745 w
Como. Włoski fizyk, wynalazca,
konstruktor i fizjolog.
Na jego cześć jednostkę
napięcia elektrycznego
nazwano wolt.
W roku 1774 skonstruował
elektrofor, umożliwiający
elektryzowanie ciał. W roku
1776 odkrył metan - główny
składnik gazu błotnego.
Eksperymentował z zapalaniem
gazów w zamkniętej przestrzeni
przy użyciu iskry elektrycznej.
W roku 1781 skonstruował
elektroskop, służący pomiarom
elektryczności. W roku 1782
skonstruował kondensator. W
roku 1800 skonstruował ogniwo
Volty poprzez zanurzenie płytek
srebra i cynku w słonej wodzie.
1802Luke Howard – opisuje
nazwy chmur
Luke Howard - urodzony 28
listopada w 1772 w
Londynie. Był brytyjskim
chemikiem, farmaceutą i
meteorologiem.
Twórca
nowoczesnej klasyfikacji
chmur, którym dał nazwy
cirrus, stratus i cumulus.
Obserwował także wpływ
księżyca na stan barometru.
W grudniu 1802 roku
przedstawił publicznie swoja
klasyfikację w Londynie, a w
1803 opublikował "On the
Modifications of Clouds" w
czasopiśmie „Philosophical
Magazine”. Przed jego
prezentacją chmury w
większości wypadków nie
miały ogólnie przyjętych nazw.
Publikacja Howarda wywołała
duże wrażenie w Europie.
Niemiecki poeta Goethe
zapoznał się z nią w przedruku
w „Annalen der Physik” w
1815 roku i napisał „Howards
Ehregedächtnis” (Na Honor
Howarda) gdzie początkowe
fragmenty publikacji Howarda
zostały zamienione na poezję.
1805John Dalton - teoria
atomowa w chemii
John Dalton urodzony 6
września 1766 w
Cockermouth. Był angielski
fizyk, chemik i meteorolog.
Twórca nowożytnej
atomistycznej teorii materii,
odkrył prawo ciśnień
cząstkowych i prawo
stosunków wielokrotnych.
Opisał wadę wzroku
nazywaną później
daltonizmem. Na jego cześć
jednostkę masy atomowej
nazwano daltonem (Da).
Dalton zauważył, że własności gazów
najlepiej dają się wytłumaczyć przy
założeniu, iż są one zbudowane z atomów.
Stwierdził, że związek chemiczny zawsze
zawiera te same ilości wagowe
składających się nań pierwiastków. W 1808
roku zrewolucjonizował naukę,
oznajmiając, że atom jest podstawową
jednostką pierwiastka chemicznego.
Podstawowe założenia teorii Daltona:
Materia złożona jest z niewidzialnych
atomów
Wszystkie atomy jednego pierwiastka mają
identyczną masę i inne właściwości
Każdy pierwiastek zbudowany jest z
niepowtarzalnych atomów, różniących się
od innych masą
Atomy są niezniszczalne i nie podlegają
przemianom podczas reakcji chemicznych,
zmienia się tylko ich wzajemne ułożenie i
powiązanie
Cząsteczka związku chemicznego składa
się ze skończonej i niewielkiej liczby
atomów różnych pierwiastków
1811Amadeo Avogardo -
przełom w fizyce
Amadeo Avogadro urodzony
9 sierpnia 1776 w Turynie.
Był włoskim fizykiem, jeden z
najważniejszych na
przestrzeni wieków
naukowców rozwijających
atomistyczną teorię budowy
materii, od 1820 profesor
fizyki matematycznej na
uniwersytecie w Turynie.
Wprowadził pojęcia
gramoatomu i
gramocząsteczki, wyznaczył
liczbę Avogadra (zwaną
obecnie stałą Avogadra),
sformułował prawo
Avogadra, wynalazł metodę
wyznaczania masy atomowej
i masy cząsteczkowej.
Stała Avogadra, inaczej
liczba Avogadra, to liczba
atomów, cząsteczek lub
innych cząstek materii w
jednym molu substancji
złożonej z tychże atomów
lub cząsteczek.
Prawo Avogadra jest
prawem przybliżonym,
którego zakres
stosowalności zależy od
podobieństwa
porównywanych gazów
rzeczywistych do gazu
doskonałego.
1832Samuel Finley Breese
Morse i Alfred Vail – Alfabet
Morse
Samuel Finley Breese Morse
urodzony 27 kwietnia 1791.
Amerykański wynalazca,
malarz, rzeźbiarz, prekursor
telegrafii.
Alfred Lewis Vail urodzony 25
września 1807 w Morristown,
New Jersey. Amerykański
konstruktor maszyn i
wynalazca.
W 1832 r. Morse wykorzystał
zjawisko magnetyzmu do
stworzenia telegrafii
elektromagnetycznej a
następnie opracował
specjalny układ kodów znany
później jako alfabet Morse'a
(jego wynalezienie
przypisuje się też Alfredowi
Vailowi), który był oparty na
systemie dwójkowym (krótki
i długi sygnał). Mimo, że jako
pierwszy opatentował
telegraf to faktycznie nie był
pierwszą osobą, która
stworzyła ten wynalazek.
1843James Prescott Joule –
zasada zachowania energii
James Prescott Joule
urodził się 24 grudnia
1818 w Salford koło
Manchesteru w rodzinie
piwowara. Angielski fizyk,
członek Towarzystwa
Królewskiego.
Dzięki swoim odkryciom w 1850
r. został członkiem Towarzystwa
Królewskiego w Londynie, a dla
uczczenia jego nazwiska
jednostkę pracy nazwano joul
(wym. dżul).
Prace Joule'a dotyczyły takich
pojęć jak ciepło, temperatura,
energia, termodynamika,
elektromagnetyzm.
Sformułował zasadę zachowania
energii. Joule zajmował się także
zamianą energii mechanicznej w
ciepło, bezpośrednio lub też
przez sprężenie gazów.
Wyznaczył równoważnik
mechaniczny ciepła.
1846William Thomas Green
Morton – wprowadza środek
znieczulający
William Thomas Green
Morton urodzony 9
sierpnia 1819 w Charlton,
w stanie Massachusetts.
Amerykański dentysta,
prekursor anestezjologii
.
To jedna z ważniejszych
osób, które przyczyniły się
do wprowadzenia narkozy
w chirurgii, wynalazku,
który jest jednym z
ważniejszych w dziejach
ludzkości, kończącym
niewyobrażalne cierpienia
człowieka. Morton
rozsławił skuteczność
eteru, który przez prawie
sto lat był najczęściej
używanym środkiem
znieczulającym i do dzisiaj
nadal stosowanym.
1848Lord Kelvin – druga
zasada termodynamiki
William Thomson Lord
Kelvin urodzony 26 czerwca
1824 r. w Belfaście.
Angielski fizyk, matematyk
oraz przyrodnik.
Sformułował drugą zasadę
termodynamiki, badacz
elektryczności i
magnetyzmu.
Skala Kelvina (skala
bezwzględna) jest skalą
absolutną, tzn. zero w tej skali
oznacza najniższą teoretycznie
możliwą temperaturę, jaką
może mieć ciało. Jest to
temperatura w której (wg
fizyki klasycznej) ustały
wszelkie drgania cząsteczek.
Temperatura ta nie została
nigdy osiągnięta, gdyż
praktycznie nie da się jej
osiągnąć, lecz obliczono ją na
podstawie funkcji
uzależniającej temperaturę od
energii kinetycznej w gazach
doskonałych. Funkcję tę
opracował Lord Kelvin; od
niego pochodzi też nazwa
skali.
1853Ignacy Łukasiewicz –
przemysł naftowy
Ignacy Łukasiewicz herbu Łada.
Urodzony 8 marca 1822 w
Zadusznikach. Polski aptekarz i
przedsiębiorca ormiańskiego
pochodzenia, wynalazca lampy
naftowej, twórca przemysłu
naftowego; rewolucjonista i działacz
niepodległościowy.
Na przełomie roku 1852 i 1853
Łukasiewicz i Jan Zeh otrzymali
naftę metodą frakcjonowanej
destylacji. Łukasiewicz starał się
teraz znaleźć dla nafty zastosowanie
praktyczne. Stosowane do tej pory
lampy oliwne nie nadawały się
jednak do nafty. Pierwsza
skonstruowana przez Łukasiewicza
lampa rozświetliła wystawę apteki.
1853r. 31 lipca - jest to
symboliczna, oficjalna data
narodzin przemysłu
naftowego. Tego dnia po raz
pierwszy zastosowano w
praktyce oświetlenie naftowe
podczas pilnej nocnej
operacji w szpitalu
powszechnym na lwowskim
Łyczakowie.
1859Charles Robert Darwin –
teoria ewolucji
Charles
Robert Darwin
urodzony 12
lutego 1809 r.
w Shrewsbury
w Anglii.
Jeden z
najwybitniejsz
ych XIX-
wiecznych
biologów i
jeden z
pierwszych
badaczy
ewolucji; autor
teorii ewolucji
będącej
obecnie
paradygmate
m biologii.
Teoria ewolucji, choć w formie znacznie zmienionej w
porównaniu do pierwowzoru, jest podstawą współczesnej
biologii. Przed ukazaniem się dzieł Darwina panował wśród
systematyków dogmat stałości gatunków. Przyznawano
wprawdzie, że nie wszystkie osobniki tego samego gatunku
są identyczne, że istnieje pewna mniej lub więcej
zaznaczona zmienność w obrębie gatunku, pozwalająca
wyróżniać w jego obrębie rasy i odmiany, twierdzono
jednak, że nie osiąga ona tak znacznego stopnia, by
przechodziła granice tego, co mieści się pod pojęciem
gatunku.
Znaczące są także skutki natury filozoficznej i ogólnej. Oto
w sposób jasny i wyraźny odniesiono zasady biologii w
stosunku do człowieka. Teza o posiadaniu wspólnego
przodka z małpami człekokształtnymi zapoczątkowała
rewolucję światopoglądową, której wynikiem jest
współczesne postrzeganie gatunku ludzkiego jako części
świata przyrody, w kontekście historycznym jako zmiennego
podmiotu procesów przyrodniczych. Często mówi się w tym
kontekście o rewolucji darwinowskiej przez analogię do
przełomu kopernikańskiego.
1847Hermann von Helmholtz –
zasada zachowania energii
Hermann Ludwig Ferdinand von
Helmholtz urodził się 31 sierpnia
1821 r. w Poczdamie. Niemiecki
fizyk, lekarz, fizjolog i filozof.
Jako filozof reprezentował min.
agnostycyzm i organicyzm.
Był profesorem na
uniwersytetach m.in. w
Heidelbergu i Berlinie.
Zajmował się mechaniką,
akustyką, termodynamiką,
światłem, elektrycznością,
promieniowaniem
rentgenowskim i magnetyzmem.
Skonstruował pierwsze
zwierciadło oczne, rezonator
Helmholtza. Podał matematyczną
interpretację zachowania energii.
Próbował wyjaśnić mechanizm
produkcji energii w gwiazdach.
1862Ludwik Pasteur – technika
konserwacji
Ludwik Pasteur urodzony
dnia 27 grudnia 1822
roku w Dole we
wschodniej Francji.
Francuski chemik i
prekursor mikrobiologii.
Ukończył studia
przyrodnicze na
uniwersytecie w Paryżu.
W roku 1846 uzyskał
doktorat z chemii. Był
profesorem kilku
uniwersytetów.
Najważniejsze wydarzenia
• 1848r. – ogłoszenie wyników badań nad
optycznie czynnymi izomerami kwasu
winowego.
• 20 kwietnia 1862r. – przeprowadzenie
pierwszego udanego testu pasteryzacji wspólnie
z Claudem Bernardem
• 6 czerwca 1885r. – pierwsze zastosowanie
szczepionki przeciw wściekliźnie. Lek został
podany 9-letniemu Józefowi Meisterowi
pogryzionemu przez chorego na wściekliznę
psa. Szczepionka uratowała życie chłopcu.
• 1895r. – Ludwik Pasteur otrzymuje medal
Leeuwenhoeka – najwyższe odznaczenie dla
mikrobiologa.
W trakcie kariery naukowej zajmował się
badaniami fermentacji i gnicia (pasteryzacja), a
także drobnoustrojów chorobotwórczych.
Ostatecznie obalił teorię samorództwa. Badał
zjawiska odporności poszczepiennej i opracował
szczepionki, między innymi przeciwko
wściekliźnie, a także przeciwko wąglikowi i
cholerze. Stworzył możliwości hodowli bakterii i
pierwszy opracował podłoża płynne.
1897Joseph John
Thomson – odkrywca
elektronu
Sir Joseph John Thomson,
znany także jako J. J. Thomson
urodzony 18 grudnia 1856
roku w Manchesterze. Fizyk
angielski, odkrywca elektronu.
Prowadził prace nad
przewodnictwem prądu
elektrycznego przez gazy. Za
prace te otrzymał w 1906 roku
Nagrodę Nobla z fizyki.
Skonstruował pierwszy
spektrometr mas. W roku 1911
dokonał pierwszej analizy wiązki
jonów. W roku 1913 odkrył wraz z
Francisem Williamem Astonem
istnienie izotopów neonu. Był
członkiem Royal Society oraz PAU.
1898Maria Skłodowska-Curie
– Polon i Rad
Maria Skłodowska-Curie herbu
Dołęga urodzona 7 listopada
1867 r. w Warszawie. Światowej
sławy uczona narodowości
polskiej. Obywatelka polska i
francuska, większość życia
spędziła we Francji, tam też
rozwinęła swoją karierę
naukową. Zajmowała się
badaniami z zakresu fizyki i
chemii. Żona Pierre'a Curie.
Do jej największych dokonań należą: opracowanie
teorii promieniotwórczości, technik rozdzielania
izotopów promieniotwórczych oraz odkrycie dwóch
nowych pierwiastków — radu i polonu. Pod jej
osobistym kierunkiem prowadzono też pierwsze w
świecie badania nad leczeniem raka za pomocą
promieniotwórczości.
Była prekursorem nowej gałęzi chemii —
radiochemii.
Dwukrotnie wyróżniona Nagrodą Nobla za
osiągnięcia naukowe, po raz pierwszy w roku 1903
z fizyki wraz z mężem i Henrim Becquerelem za
badania nad odkrytym przez Henriego Becquerela
zjawiskiem promieniotwórczości, po raz drugi w
roku 1911 z chemii za wydzielenie czystego radu.
Do dziś pozostaje jedyną kobietą, która tę nagrodę
otrzymała dwukrotnie, a także jedynym
naukowcem w historii uhonorowanym nagrodą
Nobla w dwóch różnych dziedzinach.
1895 Wilhelm Röntgen –
promieniowanie
rentgenowskie
Wilhelm Conrad Röntgen
urodzony 27 marca 1845 roku w
Lennep (obecnie część
Remscheid). Fizyk niemiecki,
laureat Nagrody Nobla.
Studiował inżynierię w Holandii, w roku
1888 został profesorem w Instytucie Fizyki
w Niemczech. 8 listopada 1895 odkrył nowy
typ promieniowania, które sam nazwał
promieniowaniem X. Za to odkrycie w roku
1901 został uhonorowany pierwszą nagrodą
Nobla z dziedziny fizyki. Innymi tematami
jego prac były krystalografia i fizyka płynów.
Na jego cześć jednostkę dawki
promieniowania jonizującego nazwano
rentgenem. Również przyrządy do
prześwietleń wykorzystujące
promieniowanie rentgenowskie nazywa się
po prostu rentgen.
Od 1 listopada 2004 jego nazwisko znalazło
się również w nazwie pierwiastka
chemicznego roentgen (l.a. 111), znanego
dotychczas jako unununium.